“X” hərfinin və bu hərflə işarə olunan samitin adı
is. [ər.] 1. Fayda, mənfəət. Bağın, əkinin xeyrini bəylər görəcəkmiş; Toxm əkməyə dehqanları neylərdin, ilahi?! M
is. [ər.] Yaşayışda bolluq, firavanlıq, rifah; adamlara xeyir, fayda verən şeylər. Böyüksüz evdə xeyirbərəkət olmaz
is. [ər.] Səadət, xoşbəxtlik, xoşgün, uğur diləyi. …Qazı əvvəl başladı nəsihəti və xeyir-duasını; sonra nəçərnik özü başlayıb bir xütabə oxudu… C
is. Bir yaxşılığa görə birinə uğur, xoşbəxtlik, səadət diləyən adam, minnətdar. İyid istərəm ki, yayımı əyə; Bu şeşpərim ola, sinəmə döyə; Xeyir-duaçı
is. [ər.] Toy və ya yas, şadlıq və ya kədər olan yer və bunlarla əlaqədar işlər, mərasim. Xeyir-şərdə iştirak etmək
sif. [ər. xeyir və fars. xah] Başqasının və hamının yaxşılığını istəyən, başqalarına kömək edən, yaxşılığa çalışan; qayğıkeş
zərf Xeyirxahlıqla, xeyirxah adama yaraşan bir tərzdə. Xeyirxahcasına kömək. Xeyirxahcasına münasibət
is. Başqalarına xeyirxah münasibət; yaxşılığa çalışma; qayğıkeşlik, qeydkeşlik, yaxşılıq, kömək. Bu sözü mən xeyirxahlıqdan ərz edirəm, qorxuram səni
is. [ər.] Xoş xəbər, ürəkaçan, şad xəbər. Deyəsən, xeyirxəbərin var. – [Qadın:] Sən də gərək Hafizdən bir fal açasan, görək qubernator xeyirxəbər gəti
“Xeyirləşmək”dən f.is
f. Sövdəni, alver razılığını bir-birinin əlini tutmaqla kəsmək, bitirmək, sövdələşməni həll etmək
sif. Xeyir verən, xeyri olan; gəlirli, qazanclı, əlverişli. Xeyirli iş. Xeyirli sənət. – [Keçəl:] Lotubaşı, sən qovunu ver, mən sənə bir xeyirli yer d
is. Yaxşılıq, yaxşı iş, xeyir iş, xeyirliyə olan iş (toy, bayram və s.). Xeyirliyə gəlmək. Xeyirliyə çalışmaq
is. Xeyir vermə; mənfəətlilik, gəlirlilik, qazanclılıq. Peşənin xeyirliliyi. İşin xeyirliliyi. // Faydalılıq, fayda vermə qabiliyyəti; yaxşı təsir
sif. Heç kəsə xeyri, yaxşılığı toxunmayan, xeyir verməyən. Xeyirsiz adam. – Mən hərdən oturub fikirləşirəm və bu əqidəyə gəlirəm ki, bizim çoxumuzu bə
is. Heç bir xeyir, fayda verməmə, heç bir xeyri, faydası olmama, faydasızlıq, nəticəsizlik
sif. Ağzını pisliyə açan, ağzına heç bir xeyir söz, xeyirxahlıq gəlməyən, nəhs danışan. Vardı bir xeyirsöyləməz nadan; Dilinə xeyir gəlməyib bir an
dan. “Xeyli” sözünün canlı dildə işlənən forması. Xeylaq adam. Xeylaq mal. Xeylaq iş görmək. – Bahadır dəftərçəsinə xeylaq yazandan sonra meşədə gəzir
sif. və zərf Olduqca çox, çoxlu, bir çox. Xeyli adam gəlmişdi. Xeyli kitabı var. O hadisədən xeyli zaman keçmişdir
sif. və zərf Olduqca çox, çoxlu, külli miqdarda. Xeylicə pulu var. Xeylicə kitabı var. // Adi qaydadan çox, bir qədər artıq
is. [ər.] Çadır. Ey baba bəy, bu humayun əsgərin; Seşənbədə sərmənzili Car oldu. Məşriq tərəfində tazə qələnin; Qurulub xeymələr bərqərar oldu
is. [ər. xeymə və fars. …gah] Xeymələr (çadırlar) qurulmuş yer, düşərgə. İslam tarixinə daxil olmuş o qara xeyməgah artıq il yarım idi ki, nəhəng bir
əd. [ər.] Bir şeylə razı olmadıqda və ya verilən suala mənfi cavab üçün işlənir. Suallarla razısan? – Xeyr
is. [ər.] din. Ölmüş adamın xatirəsinə verilən yemək; ehsan. Dedi ki, mən edən zamanda vəfat; Dəfn edin, verməyin mənə xeyrat
is. Misdən, alüminiumdan, saxsıdan və s.-dən qayrılan dəyirmi, dərin qab. Əti xeyrədə yumaq. Meyvəni xeyrəyə qoymaq
is. Qırmızı rəngli, topləçəkli gül; məxmərgülü. Xiyabanın hər iki tərəfini yeni açılmaqda olan xeyri, şəbbu, qırmızı zanbaq və sair rəngarəng çiçəklər
sif. [ər.] Xeyir iş, ehtiyacı olanlara kömək, yardım məqsədini güdən. □ Xeyriyyə cəmiyyəti – 1920-ci il inqilabından əvvəl maarif, səhiyyə, mədəniyyət
is. Xeyriyyə cəmiyyətinin işində iştirak edən, xeyriyyə cəmiyyətinin üzvü
is. [ər.] 1. Bir iş, hadisə və s. haqqında məlumat. Nə lazım olmuşdu ki, belə dəhşətli xəbəri şaha verib bu qalmaqala səbəb ola və özünü dəxi həlakətə
is. Xəbər, soraq; iz. Dörd il idi ki, ondan bir xəbər-ətər yox idi. S.S.Axundov. [Məsmə:] …Təzəlikdə heç xəbər-ətər yoxdu
zərf Xəbərsiz, izsiz, soraqsız
is. 1. Xəbər gətirən, müjdəçi. Bu əsnada xəbərçi gəlir, qeyrətkeş arvad mətanəti-qəlb ilə ondan təvəqqe edir ki, heç bir şeyi gizlətməyib, ona dürüst
is. Birindən o birinə xəbər vermə, söz gəzdirmə, çuğulçuluq, şeytançılıq. Bir tərəfdən də Şahmar xəbərçiliyinin üstündə dişinin dibindən çıxanı [Şahpə
sif. [ər. xəbər və fars. …dar] 1. Bir işdən xəbəri, məlumatı olan, agah olan, məlumatlı. Ol zalimi-bədxu, şuxisitəmkar; Zakirin halından deyil xəbərda
sif. Olacaq və ya ola biləcək bir işi birinə başa salmaq, bildirmək, ayıltmaq üçün edilən (işarə və s
is. 1. Xəbərdar etmə, məlumat vermə, qabaqcadan demə, bildirmə. Xəbərdarlıq üçün gələn qadın Tanya idi
“Xəbərləşmək”dən f.is
f. Bir-birindən xəbər tutmaq, soraqlaşmaq
zərf 1. Xəbər vermədən, demədən, soruşmadan, qabaqca bildirmədən; icazəsiz. Bir gün xanlara tamaşaya gələn qızların içində İskəndərin bacısı Leyla da
bax xəbər-ətərsiz. Xəbərsiz-ətərsiz itmək. Xəbərsiz-ətərsiz yox olmaq. – [Sərdar:] Xəbərsiz-ətərsiz gedib, … bu gün ovçu Ağabala bazarda elə sözlər da
is. 1. Heç bir xəbər, məlumat olmama. 2. Məlumatsızlıq, biliksizlik, xəbəri olmama
sif. [ər.] Başqasının pisliyini istəyən, alçaq, əclaf, xain, murdar. Xəbis adam. Xəbis məqsəd. Xəbis ürək
is. Alçaqlıq, əclaflıq, xainlik, pislik. Nubar qarının hərəkətləri Qəhrəmanın gözü qabağında öz xəbisliyini göstərirdi
bax xəfti-dimağ. Səndə vardır nişani-xəbti-dimağ; Səni lazımdır eyləmək bəs dağ. S.Ə.Şirvani
is. [ər.] 1. Utanılacaq hal, utanmağa səbəb olan şey, utanma. [Gülzar:] Allah, xəcalətimdən bibimin üzünə baxa bilmirəm
“Xəcalətlənmək”dən f.is
f. Xəcalət çəkmək, utanmaq, sıxılmaq. Qoşqar xəcalətlənib üzünü yana çevirdi. İ.Hüseynov
sif. Birindən gördüyü yaxşılığın əvəzini çıxmadığı və ya verdiyi vədi yerinə yetirmədiyi, ya yerinə yetirə bilmədiyi üçün onun qabağında xəcalət çəkən