GENERATOR
[lat.] хуьс. генератор (1. электрикдин ток гьасил ийидай машин, механизм; 2. генерация гьасил авун патал кӀвалахардай жуьреба-жуьре приборрин, механизмрин тӀвар (2-лагьай манада); 3. кил. qaz(o)qenerator).
Generator
Generator - elektrik maşını olub mexaniki enerjini elektrik enerjisinə çevirir və quruluşca elektrik mühərriki ilə oxşardır. Generatorlar ingilis fiziki Maykl Faradeyin 1831-ci ildə elektromaqnit induksiyası qanununu kəşf etdikdən sonra düzəldilməyə başlanmışdır.
Generatorların hamısının işləmə prinsipi eynidir. Mexaniki enerji generatorun valını fırlatmağa sərf olunur.
Çevrilmə lorens qüvvəsinə əsaslanır. Lorens qüvvəsi elektrik yükünün maqnit sahəsində hərəkəti zamanı ona təsir edən qüvvəni izah edir. Əgər keçirici maqnit sahəsində eninə hərəkət edərsə onda lorens qüvvəsi keçiricidə olan yükləri bu keçirici boyunca hərəkətə gətirir. Yükün hərəkəti keçiricinin uclarında gərginlik fərqi yaradır. Gərginliyi artırmaq üçün dolaq şəklində olan keçiricilərdən istifadə edirlər. Generatorda rotor gövdəyə nisbətən fırlanır.
Generator (proqramlaşdırma)
Proqramlaşdırmada generatorlar — hər bir icra zamanı əvvəlki dəyərini bərpa edərək, bu dəyəri növbəti dəyərin emalında istifadə edə bilən altproqramdır.
Generator funksiya adi funksiyalara bənzəyir; onun da parametrləri var, adi funksiya kimi çağırılır və məlumatları emal edir. Ancaq generatorun icrası fasiləsiz deyil. Yəni, məsələn hər hansı bir sıranın bütün elementlərinə tətbiq edilməli olan əməliyyatlar, adi funksiyadan fərqli olaraq növbə ilə aparılacaq. Belə olan təqdirdə, daha az yaddaş tələb olunur və əməliyyatlara nəzarət daha rahat olur.
== İşləmə prinsipi ==
Əksər proqramlaşdırma dilləri generator-funksiyaları dəstəkləyir. Ümumi olaraq, hər bir generator-funksiya Iterator interfeysini implementasiya etməklə, aşağıdakı abstraksiyalardan ibarətdir:
Aşağıdakı nümunədə JavaScript proqramlaşdırma dili ilə yazılmış aşağıdakı primitiv generator-funksiya nümunəsini göstərilir:
Göründüyü kimi, counter adlı funksiyanın daxilində sonsuz dövrdə davam edən inkrementasiya əməliyyatı yerinə yetirilir. Analoji alqoritmi adi funksiyalar ilə reallaşdırmaq mümkün deyil. Lakin, generator-funksiyalar icra-kontekstini mərhələli şəkildə apardığı üçün iterasiya əməliyyatı düzgün şəkildə yerinə yetiriləcək. Burada, hər bir icra nəticəsi yield vasitəsilə (əksər proqramlaşdırma dillərində olduğu kimi) geri qaytarılır.
Buz generatoru
Buz generatoru — sudan süni buz almaq üçün soyuducu qurğu. Buz generatorunda müxtəlif formalı (kub, blok, tava, kristal) və ölçülü texniki və qida buzu hazırlanır. Buz generatoruları iki tipə ayrılır. Birinci tip bilavasitə (birbaşa) soyuduculu Buz generatorunda buz buxarlandırıcı aparatın səthində dondurulur. İkinci tip Buz generatorunda buz qəlibləri –10 °C-dən –12°C-yədək temperaturda sirkulyasiya edən duz məhlulu vasitəsilə soyudulur. Borulu, pulcuqlu və qarlı (kristal) buz yaradan Buz generatoruları daha intensivdir, onlarda buz qəlibləri olmur. Suyu təbəqə-təbəqə fasiləsiz dondurmaqla buz alınır; bu, donmuş səth vahidindən daha çox buz almağa imkan verir. Belə Buz generatorunun məhsuldarlığı sutkada 40 t-a çatır.
Hesabat generatoru
Report generator ~ генератор отчетов ~ rapor üreteçi ~ hesabat generatoru – verilənlər bazasından alınan informasiyanı çap etmək üçün istifadəçinin yaratdığı “formalar” şəklində hesabtlardan istifadə edən tətbiqi proqram növü (adətən, verilənlər bazasının idarəolunması proqramının bir hissəsi). Hesabat generatorundan avtomatik olaraq başlığı, kolontitulu, səhifə nömrələri və b. qoyulmuş rahat oxunan sənəd, yaxud blank yaratmaqan ötrü yazının müəyyən sahələrini, yaxud yazılar qrupunu seçmək üçün istifadə olunur.
== Ədəbiyyat ==
İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.
Marks generatoru
Marks generatoru, ilk dəfə 1924-cü ildə Ervin ato Marks tərəfindən təsvir edilən bir elektrik dövrəsidir.
Rəqəm generatorları
== Rəqəm və ya rəqəmsal generatorlar ==
Bu tip generatorlar sabit cərəyan qida mənbəyinin enerjisi hesabına toplanana enerjinin (enerjinin toplanma prosesi kondensator və induktiv doloqlar vasitəsilə yerinə yetirilir) çıxışda azad olması hesabına yaranana qeyri-harmonik rəqslər yaranır ki, belə generatorlara releksasiya heneratorları deyilir. Burada qeyri-harmonik siqnallar (rəqslər) deyərkən xətti dəyişən, düzbucaqlı, eksponensial və başqa xüsusi formaya sahib xüsusi siqnallar nəzərdə tutulur. Multivibrator, təkvibrator, trigger, bloking generatorları releksasiya generatorlarına aid etmək olar.
Müvazinətli vəziyyətin saxlama xarakteri düzbucaqlı impuls generatorlarının təsnifat əlamətidir. Müvazinətli vəziyyət uzun müddətli dayanıqlı və kvazidayanıqlı (demək olar ki-nisbətən dayanıqlı) olmaqla iki çür olur.
Uzun müddətli dayanıqlı vəziyyət: Bu vəziyyətdə generator öz stabil halını istəlinən ana qədər saxlaya bilər və generatoru xarici təsirin köməyilə bu vəziyyətdən çıxarmaq olar.
Kvazidayanıqlı vəziyyət: Bu vəziyyətdə generator öz stabil halını müəəyən sonlu müddət ərzində saxlayır və bu müddət generatorun daxili parametrləri və strukturu ilə müəyyən edilir. Bu tip generatorlarda bir dayanıqlı vəziyyətdən digərinə keçid üçün xarici təsirlər tələb edilmir.
Düzbucaqlı impuls generatorları dayanıqlı vəziyyətin xarakterinə görə üç qrupa bölünür.
Triggerlər: Belə generatorlar iki uzun müddətli dayanıqlı vəziyyətə sahib olurlar və bistabil düzbucaqlı impuls generatoru adlanırlar.
Sabit cərəyan generatoru
Sabit cərəyan generatorları elektrik maşınlarının elə sinfidir ki, mexaniki enerjini sabit cərəyanın enerjisinə çevirir. Sabit cərəyan generatorları quruluşu cəhətdən digər elektrik maşınları qarşılaşdırldığında daha sadə bir görüntü sərgiləyir. Generatorda sabit hissədən təşkil olunan və stator adalandırılır. Bu hissə maqnitlənməyi təmin edən əsas və yardımçı qütblərlə, onların sarğılarını daşıyır. Generatorda hərəkətli hissə rotor adlandırılır. Sabit cərəyan maşınları həm generator, həm də mühərrik kimi istifadə olunur. Sabit cərəyan mühərrikləri daha çox tətbiq edilir. Onların tətbiq ashələri kifayət qədər genişdir. Sabit cərəyan maşınlarıdan avtomatik qurğuların intiqallarında, şaxta liftlərində, yayma dəzgahında və başqa merxanizmlərin intiqallarında istifadə olunur. Sabit cərəyan mühərriklərindən həmçinin ağırlıq qaldıran mexanizmlərdə, nəqliyyat vasitlərinin intiqallarında geniş istifadə olunur.
Təsadüfi ədəd generatoru
Təsadüfi nömrələrin yaradılması — yalnız təsadüfiliyə əsaslanaraq ağlabatan şəkildə proqnozlaşdırıla bilən nömrələr və ya simvollar ardıcıllığını yaratmaq üçün cihazdan istifadə edən bir prosesdir.
Təsadüfi verilənlər yaratmaq üçün bir çox üsul var, bəziləri qədim zamanlardan bəri mövcuddur. Tanınmış klassik nümunələr: zar atmaq, sikkələr atmaq, oyun kartlarını qarışdırmaq və saysız-hesabsız digər üsullar. Bu üsulların mexaniki təbiətinə görə, çoxlu sayda kifayət qədər təsadüfi ədədlərin (statistikada mühüm əhəmiyyət kəsb edən) yaradılması çox əmək və vaxt tələb edirdi, ona görə də belə ədədlər üçün bəzən «təsadüfi rəqəmlər cədvəli» tərtib edilirdi. İndiki vaxtda cədvəllər təsadüfi ədəd generatorları ilə əvəz edilmişdir.