1. Arzu etmək, ürəyindən keçirmək, bir şeyin qəsd və niyyətində olmaq, ürəyində bir istək duymaq.
– Bala, mən gördüm ki, sən bir yeniyetmə yaxşı oğlansan, istədim sənə maya verəm… “”.
İstəyir cənnəti zahid bu qədər hiylə ilə; Əbləhin fikrini gör, dildə təmənnasına bax!
[Süleyman:] Əsgərin dediyi odur ki, səninlə qohum olmaq istəyir.
// Bir şeyə ehtiyac hiss etmək. Ürəyim yaman su istəyir. Bir məqalə yazmaq istəyirəm. Ondan bir xoş söz eşitmək istəyirəm.
□ İstədiyi kimi – özü bildiyi kimi (həm müsbət, həm mənfi mənada işlənir). İstədiyi kimi hərəkət etmək.
2. Sevmək, məhəbbət yetirmək, əzizləmək. Ana oğlunu çox istəyir.
[Nazlı:] Ana, axı sən bilirsən, mən Sara bacımı nə qədər istəyirəm.
Deyə bilərəm, Usta Ağabala Axund Ələsgər ağanı dünyada hamıdan çox istəyirdi.
Gözəl Bayramı istəyib gəlmişdi. O, kasıb olsa da, namuslu oğlandı.
// Ummaq. Könül istər, əl çatmaz.
// Qeydinə qalmaq, sevmək.
Məsləkini istəyən öz canından keçməli; Öz canını istəyən vicdanından keçməli.
3. Xahiş etmək, rica etmək, təmənna etmək.
Novruz gözlərini ovuşdura-ovuşdura açıb: – Nə var, nə istəyirsiniz? – deyib sual etdi.
[Əsgər:] Deyin görüm, gözəl xanımlar, nə istəyirsiniz.
// Özünə verilməsini və ya bir işin görülməsini söyləmək; tələb və ya xahiş etmək. Ondan bir şey istədik, vermədi.
– Həkim Cinayətov haqq-hesab dəftərçəsini istədi.
// Möhtac olmaq, lüzum və ehtiyac hiss etmək, tələb etmək. Əkin su istəyir.
// Diləmək. İmdad istəmək. Yardım istəmək.
– Kimə kim, dərdimi izhar qıldım, istəyib dərman; Özümdən həm bətər bir dərdə onu mübtəla gördüm.
4. Çağırmaq, çağırtdırmaq.
Yusif şah baxıcıları hüzuruna istəyib dedi ki: – Hakimivilayətlərə mənim tərəfimdən elan edərsiniz ki, … xalqı talayıb-dağıtmasınlar.
[Xudayar bəy:] Məhəmmədhəsən əmi, tez oğlanı göndər, pəyədən eşşəyi çıxartsın, … minəcəyəm şəhərə, nəçərnik istəyibdir.
// Aramaq, axtarmaq, soruşmaq. Kimi istəyirsiniz? Telefonla sizi istəyirlər.
5. Öz adamına almaq, evləndirmək üçün (yaxud özü üçün) xahişlə birinə müraciət etmək. Qohumdan qız istəmək. Ana oğlu üçün qız istəyir.
– [Ağcaxanım:] Qədeş!… Bizim qızı Hacı Abtalıbın oğlu üçün istəyirlər.
6. “Bir” sözü və şəxs sonluqları ilə tərəddüd, qətiyyətsizlik bildirir. Bir istədim durub gedəm. Bir istədim durub ona cavab verəm.
– [Mehriban] bir istədi ki, [Zeynalı] çəkib irəli sürüsün, gücü çatmadı.
7. İstəməz şəklində – hacət yoxdur, lüzumu yoxdur, ehtiyac yoxdur, bəsdir, kifayətdir.
[Səlimə:] – Ay Qurban, gəlsənə bir az su gətirim, ayaqlarını yuyum.
– İstəməz, lazım deyil.
[Səlim:] İstəməz başqa laf! Söylə, açıq söylə, hər nə var, söylə.
◊ …istər ki… – 1) istərsə, fərqi yoxdur, qoy lap… İstər ki çölə töksün…;
2) …gərəkdir, …haradadır.
Oğul istər ki… istəməz ki… – heç olmasa…