I
сущ. параллель:
1. мат. линия или плоскость, на всем протяжении равно отдаленная от другой линии или плоскости, никогда с ней не пересекающаяся. Paralel çəkmək провести параллель
2. геогр. , астр. условно проводимая по земной поверхности линия, параллельная экватору. Qırx birinci paralel сорок первая параллель
3. явление, которое может быть сравниваемо с другим, аналогичным. Tarixi paralel историческая параллель
II
прил. параллельный:
1. мат. находящийся на всём протяжении на равном расстоянии от другой линии (плоскости) и при продолжении не пересекающийся с нею. Paralel xətlər параллельные линии, paralel proyeksiya параллельная проекция, paralel müstəvilər параллельные плоскости
2. расположенный в одном направлении, находящийся на всем протяжении на равном расстоянии от чего-л. Paralel küçələr параллельные улицы, paralel yollar параллельные дороги
3. совпадающий, одинаковый, сходный, дублирующий. Təşkilatların paralel funksiyaları параллельные функции организаций, paralel siniflər параллельные классы, paralel qruplar параллельные группы
4. перен. протекающий одновременно наряду с чем-л. Paralel iş параллельная работа, paralel oxu параллельное чтение
5. муз. имеющий одинаковую ширину и образованный одними и теми же голосами при пении. Paralel interval параллельный интервал, paralel oktavalar параллельные октавы; физ. paralel birləşmə параллельное соединение, paralel dolaq параллельная обмотка, paralel dövrə параллельная цепь, paralel rəqs konturu параллельный колебательный контур, paralel qüvvələr параллельные силы; геол. paralel yatım параллельное залегание, paralel qırışıq параллельная складка; paralel tirlər спорт. параллельные брусья
II
нареч. параллельно:
1. о том, что является параллельным чему-л. Yol dağa paralel uzanırdı дорога тянулась параллельно горе
2. о том, что происходит одновременно с чем-л. Xalq təsərrüfatı ilə mədəniyyat paralel inkişaf etməlidir народное хозяйство и культура должны развиваться параллельно, paralel oxumaq учиться параллельно
Paralel
Paralel — elmdə və ədəbiyyatda işlədilən uyğunluq və oxşarlıq termini.
Paralel (coğrafiya) — Yer kürəsində simvolik olaraq ekvatora paralel keçən müstəvilər sistemi.
Paralel hesablama
Paralel hesablama — bir neçə hesablamanın eyni zamanda edilməsidir. Elə böyük məsələlər olur ki, onlar kiçik hissələrə bölünə bilirlər və bu kiçik hissələr paralel olaraq hesablana bilir.
Paralel köçürmə
Paralel köçürmə
Müstəvinin (eləcə də fəzanın) bütün nöqtələrini eyni istiqamətdə və məsafədə saxlamaqla özü-özünə inikas etdirən çevirmədir.
Paralel port
LPT — sətir-sətir çap qurğusunun məntiqi adı; MS-DOS əməliyyat sistemində printerin paralel portları üçün ayrılmış şərti ad, məsələn: LPT1, LPT2 və LPT3. Birinci paralel port (LPT1), adətən, MS-DOS’da həm də möhkəm kopiyanın ilkin çıxış qurğusudur (PRN)
mode lpt1:=com1:
DOS komandası lpt1-i yenidən təyin edərək com1-ə (birinci ardıcıl porta) bərabər edir.
== Ədəbiyyat ==
İsmayıl Calallı (Sadıqov), "İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti", 2017, "Bakı" nəşriyyatı, 996 s.
Paralel xətlər
Paralel xətlər (q.yun. παράλληλος hərfi mənada "yan-yana dayanan, digəri boyunca qaçan") — planimetriyada kəsişməyən düz xətlər. Stereometriyada iki xətt eyni müstəvidə yerləşirsə və kəsişmirsə, paralel adlanır.
== Evklid həndəsəsində ==
Evklid həndəsəsində paralel xətlər eyni müstəvidə yerləşən və kəsişməyən xətlərdir. Tərifin başqa variantında üst-üstə düşən xətlər də paralel hesab olunur .
Sonuncu tərifin üstünlüyü ondan ibarətdir ki, paralellik ekvivalentlik münasibətinə çevrilir .
Xətlərin paralelliyi
m
{\displaystyle m}
və
n
{\displaystyle n}
adətən aşağıdakı kimi qeyd olunur:
m
∥
n
.
{\displaystyle m\parallel n.}
=== Xassələri ===
Xəttdə olmayan hər hansı bir nöqtə vasitəsilə verilənə paralel bir xətt çəkə bilərsiniz və üstəlik, yalnız bir xətt. Bu ifadənin sonuncu hissəsi Evklidin məşhur beşinci postulatıdır. Beşinci postulatın rədd edilməsi Lobaçevski həndəsəsinə gətirib çıxarır.
Paralel (dəqiqləşdirmə)
Paralel — elmdə və ədəbiyyatda işlədilən uyğunluq və oxşarlıq termini.
Paralel (coğrafiya) — Yer kürəsində simvolik olaraq ekvatora paralel keçən müstəvilər sistemi.
Paralel icmalar
Paralel icmalar termini — bir ölkə və ya cəmiyyətdə fərqli dəyərlərə, qaydalara və həyat tərzinə əsaslanaraq formalaşan, əsas cəmiyyətin dominant mədəniyyəti və quruluşundan qismən təcrid olunmuş qrupları təsvir edir. Bu anlayış adətən etnik, dini və ya mədəni müxtəliflik kontekstində müzakirə olunur.
Bu cür icmaların yaranması təbii sosial proseslərin nəticəsidir, lakin bəzən mədəni inteqrasiya problemlərinə və siyasi mübahisələrə səbəb olur.
== Tarixi ==
=== Orta əsrlər ===
Orta əsrlərdə Avropada yəhudi icmaları (gettolarda yaşayırdılar) və müsəlman icmaları paralel icmaların erkən nümunələri idi. Onlar dominant xristian cəmiyyətindən təcrid olunmuş vəziyyətdə yaşasalar da, öz daxili qanunları və idarəetmə sistemləri ilə fəaliyyət göstərirdilər.
=== Osmanlı İmperiyası ===
Osmanlı İmperiyasında müxtəlif dini qruplar (məsələn, yəhudilər, ermənilər, yunan pravoslavları) "millet sistemi" çərçivəsində öz muxtar icmalarını yaratmışdılar. Hər icma öz dini liderləri vasitəsilə öz qanunları ilə idarə olunurdu.
=== Kolonial dövr ===
Avropa müstəmləkələrində yerli əhali ilə müstəmləkəçilər arasında paralel icmalar yarandı. Avropalı müstəmləkəçilər yerli icmalarla məhdud əlaqə quraraq, öz təhsil, hüquq və idarəetmə sistemlərini yaratdılar.
=== Müasir dövr ===
Müasir dövrdə paralel icmalar adətən miqrasiya ilə bağlı yaranır.
Üç paralel çay
"Üç paralel çay" (çin. 三江并流, Pinyin: Sānjiāngbìngliú) — Çində milli park. Park Sino-Tibet dağlarında, Yunnan əyalətinin şimal-qərbində yerləşir. Əraziyə əsasən Asiyanın ən böyük çayları olan Yanszı, Mekonq və Saluinin yuxarı axarları daxildir. Məhz bu ərazidə bu çaylar demək olar ki, biri-birinə paralel olaraq axır. Üç paralel çay UNESCO-nun Ümumdünya irsi obyektləri siyahısına daxildir.
== Ümumi məlumat ==
Paralel şəkildə axan bu üç çay dərin dərələrə malikdir (3000 m). Yüksək dağlıq və çətin keçilən ərazilərin çoxluğu ilə xarakterizə olan bu bölgə həm də, yüksək endemikliyi ilədə fərqlənir. Ərazidə ən yüksə zirvə Kavaqebodur(6740 m). Geoloji baxımdan zəngin olan bu ərazidə daha çox maqmatik süxurlar üstünlük təşkil edir.
38-ci şimal paraleli
38 şimal paraleli 1950–1953-cü illərdə Koreyada vətəndaş müharibəsi nəticəsində Şimali və Cənubi Koreya arasında çəkilmiş dünyada yeganə süni sərhəddir. Bu sərhəd iki ölkənin dövlət sərhədi olmuşdur. Bu günə qədər həmin sərhəd qorunur, hər iki dövlət daim rəqabət şəraitində yasayırlar.
40-cı paraleldə (film, 2016)
40-cı paraleldə kinoalmanaxı 4 qısametrajlı bədii filmdən ibarətdir: “Postskriptum”, “Onun atası”, “Hədiyyə” və “Qara bağ”. Kinoalmanax 2016-cı ildə "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında istehsal edilmişdir. Filmdə əsas rolları Azər Aydəmir, Ayşad Məmmədov, İlqar Safat, Şamil Süleymanlı, Fateh Tahirov, Məbud Məhərrəmov, Ülviyyə Rza, İlahə Həsənova,
Qorqud Cəfərli, Şamil Süleymanlı, Elxan Abbasov, Vidadi Əliyev və Rasim Cəfərov ifa edirlər.
Düzbucaqlı paralelepiped
Düzbucaqlı paralelepiped – Oturacağı düzbucaqlı olan düz paralelepipede düzbucaqlı paralelepiped deyilir.12 tili vardır və bir təpədən çıxan tillərinə onun ölçüləri deyilir. Bu ölçülər eni uzunluğu və hündürlüyüdür. Teorem: düzbucaqlı paralelepipedin dioqanılının kvadratı onun bir təpədən çıxan tillərinin(üç ölçüsünün) kvadratları cəminə bərabərdir.
Düzbucaqlı paralelepiped ilə bağlı aşağıdakı düsturlar vardır.
Düzbucaqlı paralelepipedin həcmi:
V
=
a
⋅
b
⋅
c
{\displaystyle V=a\cdot b\cdot c}
Düzbucaqlı paralelepipedin tam səthinin sahəsi:
S
t
a
m
=
2
⋅
(
a
⋅
b
+
a
⋅
c
+
b
⋅
c
)
{\displaystyle S_{tam}=2\cdot (a\cdot b+a\cdot c+b\cdot c)}
Düzbucaqlı paralelepipedin yan səthinin sahəsi:
S
y
a
n
=
2
⋅
(
a
⋅
c
+
b
⋅
c
)
{\displaystyle S_{yan}=2\cdot (a\cdot c+b\cdot c)}
Düzbucaqlı paralelepipedin diaqonalları:
d
2
=
a
2
+
b
2
+
c
2
{\displaystyle d^{2}=a^{2}+b^{2}+c^{2}}
a
{\displaystyle a}
və
b
{\displaystyle b}
-oturacağın tərəfləri,
c
{\displaystyle c}
— paralelepipedin tili,
d
{\displaystyle d}
isə diaqonalıdır.
Paralelepiped
Paralelepiped (yun. παράλλος — paralel, yun. επιπεδον — müstəvi) — oturacaqları paraleloqram olan prizmadır.
== Xassələri ==
Paralelepiped hər bir diaqonalın mərkəzinə nəzərən simmetrikdir.
Paralelepipedin qarşı tərəfləri paralel və bərabərdir.
Paraleloqram
Paraleloqram – Qarşı tərəfləri paralel olan dördbucaqlı.
== Diaqonalları ==
Diaqonalları bir-birinə bərabər deyil;
Diaqonalları bir nöqtədə kəsişir və kəsişmə nöqtəsində yarıya bölünür;
Diaqonalları tənbölən deyil;
Hər bir diaqonal paraleloqramı iki bərabər üçbucağa ayırır;
Diaqonalların birini d1 digərini d2 adlandırsaq: d12 + d22= 2(a2+b2);
== Xassələri ==
Paraleloqramın aşağıdakı xassələri var:
Qarşı tərəfləri bir-birinə bərabərdir(konqruyentdir.).
Qarşı tərəfləri bir-birinə paraleldir.
Qarşı bucaqlar bərabərdir(konqruyentdir).
Bir tərəfə bitişik bucaqların (
α
{\displaystyle \alpha }
və
β
{\displaystyle \beta }
) cəmi 180°-yə bərabərdir:
α
+
β
=
180
∘
{\displaystyle \alpha +\beta =180^{\circ }}
Daxili bucaqlarının cəmi 360°-dir.
Böyük tərəfə çəkilmiş hündürlük kiçik, kiçik tərəfə çəkilmiş hündürlük böyük olur.
Paraleloqramın simmetriya oxu yoxdur.
Paraleloqramın daxilinə və xaricinə çevrə çəkmək mümkün deyil.
Paraleloqramın kor bucaq təpəsindən (şəkil 1-də bucaq A kor bucaqdır) çəkilən hündürlükləri arasındakı bucaq elə onun iti bucağına bərabərdir.
Evklidin paralellik aksioması
Evklidin paralellik aksiomu və ya beşinci postulatı — klassik planimetriyanın əsasını qoyan aksiomlardan biri. İlk dəfə Evklidin "Başlanğıclar" əsərində verilmişdir:
Əgər iki düz xəttin üzərinə düşən düz xətt bir tərəfdə iki düz bucaqdan az olan daxili bucaqlar əmələ gətirirsə, qeyri-müəyyən müddətə uzadılırsa, bu düz xətlər bucaqların iki düz bucaqdan az olduğu tərəfdə birləşəcək.
Evklid postulat və aksioma anlayışlarından onların fərqlərini izah etmədən istifadə edir; Evklidin Başlanğıclar əsərinin müxtəlif əlyazmalarında müddəaların aksioma və postulatlara bölünməsi fərqlidir, necə ki, onların sırası üst-üstə düşmür. Heyberqin "Principia" adlı klassik nəşrində qeyd olunan iddia beşinci postulatdır.