SENZURA
[lat.] цензура (1. прессадал назарат ийидай девлетдин идара; 2. печатдай акъудун патал кхьенвай затӀариз ва я театрда къалурдай пьесайриз, кинофильмайриз сифте ихтияр гун ва я тагун патал гьукуматдин кьилдин идаради килигун).
Senzura
Senzura (lat. cencura) — nitqin, ictimai kommunikasiyanın və ya digər məlumatların gizlədilməsi. Bu, sözügedən materialın etiraz edilə bilən, zərərli, həssas və ya "uyğunsuz" hesab edilməsi əsasında tətbiq edilə bilər. Senzura hökumətlər, özəl qurumlar və digər nəzarət orqanları tərəfindən tətbiq oluna bilər.
Hökumətlər və özəl təşkilatlar senzura ilə məşğul ola bilər. Digər qruplar və ya qurumlar senzura təklifi verə və tətbiq olunması üçün müraciət edə bilər. Müəllif və ya digər yaradıcı şəxs öz əsərlərinə və ya nitqinə senzura tətbiq etdikdə, bu, avtosenzura adlanır. Ümumi senzura, milli təhlükəsizlik də daxil olmaqla müxtəlif iddia edilən səbəblərə görə əxlaqsızlığa, pornoqrafiyaya, nifrət məzmunlu nitqlərə nəzarət etmək, uşaqları və ya digər həssas qrupları qorumaq, siyasi və ya dini baxışları təşviq etmək və ya məhdudlaşdırmaq və böhtanların qarşısını almaq üçün nitqlər, kitablar, musiqilər, filmlər və digər incəsənət növləri, mətbuat, radio, televiziya və internet daxil olmaqla müxtəlif media vasitələrində tətbiq olunur.
Birbaşa senzura növündən, yerindən və məzmunundan asılı olaraq qanuni ola və ya olmaya bilər. Bir çox ölkələr qanunla senzuraya qarşı güclü müdafiə təmin edir, lakin bu müdafiələrin heç biri mütləq deyil və tez-tez nəyin senzuraya məruz qala biləcəyini və edilə bilməyəcəyini müəyyən etmək üçün ziddiyyətli hüquqların tarazlaşdırılmasının zərurət olduğu iddiası irəli sürülür.
Onlayn senzura
İnternet senzurası senzuranın ən yeni növlərindən biridi, dövlət, hökumət orqanları, İnternet provayder və internetə nəzarət etmək imkanı olan şirkət və təşkilatların istifadəçilərin İnternetdəki fəaliyyətinə nəzarət və ya qadağalar qoyması deməkdir. İnternet senzuranın aradan qaldırılması hazırda İnternetin ən böyük problemlərindən biridir və miqyasından asılı olmayaraq İnternetlə bağlı əksər şirkətlər internet senzuranın aradan qaldırılması, eləcə də İnternet senzuradan yayınma yolları axtarmaqla məşğuldurlar. Belə ki, Google və Mərkəzi Avropa Universiteti 2010-cu ilin sentyabrın 20–22-də Macarıstanın paytaxtı Budapeştdə "Azadlıqda İnternet 2010" beynəlxalq tədbirini təşkil edib bu barədə müzakirələr aparıblar. Bundan başqa müxtəlif təşkilatlar və şirkətlər İnternetdə anonimliyi təmin etmək, bloklanmış səhifələrə daxil olmağa şərait yaratmaq üçün müxtəlif onlayn alətlər (Freegate, Dynaweb, Tor, Tor körpüləri, JonDo, Puff, Your-Freedom, Ultrasurf, Tor Brauzer Bandlı, Psiphon, Hotspot Shield, GPass, GTunnel və s.) hazırlayıblar.
İnternet senzura
İnternet senzurası senzuranın ən yeni növlərindən biridi, dövlət, hökumət orqanları, İnternet provayder və internetə nəzarət etmək imkanı olan şirkət və təşkilatların istifadəçilərin İnternetdəki fəaliyyətinə nəzarət və ya qadağalar qoyması deməkdir. İnternet senzuranın aradan qaldırılması hazırda İnternetin ən böyük problemlərindən biridir və miqyasından asılı olmayaraq İnternetlə bağlı əksər şirkətlər internet senzuranın aradan qaldırılması, eləcə də İnternet senzuradan yayınma yolları axtarmaqla məşğuldurlar. Belə ki, Google və Mərkəzi Avropa Universiteti 2010-cu ilin sentyabrın 20–22-də Macarıstanın paytaxtı Budapeştdə "Azadlıqda İnternet 2010" beynəlxalq tədbirini təşkil edib bu barədə müzakirələr aparıblar. Bundan başqa müxtəlif təşkilatlar və şirkətlər İnternetdə anonimliyi təmin etmək, bloklanmış səhifələrə daxil olmağa şərait yaratmaq üçün müxtəlif onlayn alətlər (Freegate, Dynaweb, Tor, Tor körpüləri, JonDo, Puff, Your-Freedom, Ultrasurf, Tor Brauzer Bandlı, Psiphon, Hotspot Shield, GPass, GTunnel və s.) hazırlayıblar.
İnternetdə senzura
İnternet senzurası senzuranın ən yeni növlərindən biridi, dövlət, hökumət orqanları, İnternet provayder və internetə nəzarət etmək imkanı olan şirkət və təşkilatların istifadəçilərin İnternetdəki fəaliyyətinə nəzarət və ya qadağalar qoyması deməkdir. İnternet senzuranın aradan qaldırılması hazırda İnternetin ən böyük problemlərindən biridir və miqyasından asılı olmayaraq İnternetlə bağlı əksər şirkətlər internet senzuranın aradan qaldırılması, eləcə də İnternet senzuradan yayınma yolları axtarmaqla məşğuldurlar. Belə ki, Google və Mərkəzi Avropa Universiteti 2010-cu ilin sentyabrın 20–22-də Macarıstanın paytaxtı Budapeştdə "Azadlıqda İnternet 2010" beynəlxalq tədbirini təşkil edib bu barədə müzakirələr aparıblar. Bundan başqa müxtəlif təşkilatlar və şirkətlər İnternetdə anonimliyi təmin etmək, bloklanmış səhifələrə daxil olmağa şərait yaratmaq üçün müxtəlif onlayn alətlər (Freegate, Dynaweb, Tor, Tor körpüləri, JonDo, Puff, Your-Freedom, Ultrasurf, Tor Brauzer Bandlı, Psiphon, Hotspot Shield, GPass, GTunnel və s.) hazırlayıblar.
Senzura Komitəsi
Senzura komitəsi — Rusiya imperiyasında 9 iyul 1804-cü il tarixli Senzura haqqında Nizamnaməyə uyğun olaraq Xalq Maarif Nazirliyinin nəzdində yaradılmış komitə.
Mərkəzi senzura komitəsi birbaşa Sankt-Peterburq təhsil dairəsinin müvəkkilinə tabe olan Sankt-Peterburq Senzura Komitəsi idi. Eyni zamanda Moskva, Vilna, Dorpat, Qafqaz rayonlarında, sonralar isə başqa yerlərdə senzura komitələri yaradıldı. Bütün çap və əlyazma nəşrləri senzuraya məruz qalırdı. XX əsrin əvvəllərində Senzura Komitələri Daxili İşlər Nazirliyinin tərkibində olmağa başlamışdı.
Водовозов В. В. Цензура // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
Высочайше утвержденный Устав о цензуре.
Sovet senzurasının xronologiyası
Sovet senzurasının xronologiyası — 1917-ci ilin oktyabr ayından 1991-ci ilin oktyabr ayına qədər RSFSR və SSRİ-də senzurayla ilə bağlı baş verən hadisələr.
Tarix elmləri doktoru, Rusiya Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivinin direktoru Tatyan Qoryayeva sovet senzurasının inkişafını iki əsas tarixi mərhələyə ayırır:
1917–1930-cu illər — təşəkkül və bərqərar olma dövrü
1940-cı illər— 1991-ci il — durğunluq dövrü
Daha ətraflı dövrləşdirmə imkanı institusional yanaşmanın istifadəsi zamanı yaranır:
1917–1922 — İnqilabi Hərbi Şura, Çeka, Narkompros zamanı müəssisə senzurası dövrü;
1922–1930 — dövlət senzura sisteminin təşkil edilməsi və təşəkkülü;
1930–1953 — Ədəbiyyat və nəşriyyat məsələləri üzrə baş idarə (Qlavlit) Narkomprosun tərkibində fəaliyyəti (1953-cü ildə Qlavlit qısa müddətə DİN tabeliyində idi);
1953–1966 — müvəqqəti liberallaşdırılma dövrü;
1966–1987 — senzura sisteminin durğunluq dövrü;
1987–1991 — Qlavlitdə islahat aparma cəhdləri fonunda sistemin dağılması;
RSFSR Xalq Komissarları Soveti 1917-ci il oktyabrın 27-də (9 noyabr) (Petroqradda hakimiyyətin ələ keçmirilməsindən 2 gün sonra) "Mətbuat haqqında dekret" çıxartdı Bu dekret əsasında 1917-ci ilin oktyabrından 1918-ci ilin iyununadək 470-dən çox müxalifət qəzetləri ya bağlanıldı yada fəaliyyətini dayandırdı..
1917-ci il noyabrın 4-də (17) Ümumrusiya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi səs çoxluğu ilə bolşevik fraksiyasının Xalq Komissarları Sovetinin mətbuata aid siyasətini dəstəkləyən qətnaməsini qəbul etdi.
1917-ci il noyabrın 8-də Xalq Komissarları Soveti tərəfindən "Elanların çapına monopoliya" dekreti buraxıldı və ona əsasən, ancaq hökumət nəşrləri elanları çap edə bilərdilər.
1918-ci il yanvarın 28-də Xalq Komissarları Soveti "Mətbuatın inqilabi tribunalı haqqında" dekreti qəbul elədi, ona əsasən, "əksinqilabi çıxışlara" görə cərimə və qəzetin bağlanmasından tutmuş azadlıq və ya siyasi hüquqlarından məhrum edilməsinə qədər müxtəlif cəzalar tətbiq oluna bilərdi.
1918-ci il martın 4-də XKS özəl kinematoqrafı sovetlərə tabe edən "Kino müəssisəsi nəzarəti haqqında" qərarı qəbul elədi.
1918-ci ilin iyununda Hərbi İşlər üzrə Xalq komissarlığının operativ şöbəsi nəzdində Hərbi-senzura şöbəsi yaradıldı.
İnternet senzurası
İnternet senzurası senzuranın ən yeni növlərindən biridi, dövlət, hökumət orqanları, İnternet provayder və internetə nəzarət etmək imkanı olan şirkət və təşkilatların istifadəçilərin İnternetdəki fəaliyyətinə nəzarət və ya qadağalar qoyması deməkdir. İnternet senzuranın aradan qaldırılması hazırda İnternetin ən böyük problemlərindən biridir və miqyasından asılı olmayaraq İnternetlə bağlı əksər şirkətlər internet senzuranın aradan qaldırılması, eləcə də İnternet senzuradan yayınma yolları axtarmaqla məşğuldurlar. Belə ki, Google və Mərkəzi Avropa Universiteti 2010-cu ilin sentyabrın 20–22-də Macarıstanın paytaxtı Budapeştdə "Azadlıqda İnternet 2010" beynəlxalq tədbirini təşkil edib bu barədə müzakirələr aparıblar. Bundan başqa müxtəlif təşkilatlar və şirkətlər İnternetdə anonimliyi təmin etmək, bloklanmış səhifələrə daxil olmağa şərait yaratmaq üçün müxtəlif onlayn alətlər (Freegate, Dynaweb, Tor, Tor körpüləri, JonDo, Puff, Your-Freedom, Ultrasurf, Tor Brauzer Bandlı, Psiphon, Hotspot Shield, GPass, GTunnel və s.) hazırlayıblar.
Film senzurası
Film senzurası — müxtəlif ölkələrdə bəzən təşkilatlar və ya şəxslər tərəfindən güclü lobbiçilik nəticəsində həyata keçirilir. Hər hansı bir ölkədə qadağan olunmuş filmlər zamanla dəyişilə bilər.
== Reytinq sistemləri ==
Kinofilmlərin reytinq sistemi filmləri cins, zorakılıq, narkotikdən sui-istifadə, söyüş, həyasızlıq və ya digər nalayiq məzmun növlərinə görə tamaşaçılar üçün uyğunluq baxımından təsnif etmək üçün təyin edilir. Verilmiş xüsusi reytinqi sertifikatlaşdırma, təsnifat, və ya sadəcə sertifikat adlandırmaq olar.
== Ölkəyə görə ==
=== Avstraliya ===
Əvvəllər Film və Ədəbiyyat Təsnifat Ofisi (OFLC) kimi tanınan Avstraliyanın Avstraliya Təsnifat Şurası (ACB), ölkə daxilindəki senzuranın əksəriyyəti üçün bələdçi kimi 1995-ci il Birlik Təsnifat Aktından istifadə edir, lakin hər bir ştat və ərazi əlavə qanunlar qəbul etməkdə sərbəstdir. Avstraliya bir çoxları tərəfindən bütün Qərb demokratik ölkələrinin film reytinqləri ilə müqayisədə ən məhdudlaşdırıcı ölkə kimi qəbul edilir.
== Qısa tarix ==
Film senzurası, filmin məzmununa və təqdimatına nəzarət, demək olar ki, hər zaman kino sənayesində olmuşdur. Mövcud cəmiyyətin fəalları sənətin müəyyən həddə məhdudlaşdırılmasına imkan verən kino sənayesi üçün Birinci Düzəliş hüquqlarını genişləndirməyə davam edirlər. Britaniya 1912-ci ildə film senzurası qurdu və ABŞ bunu on il sonra tətbiq etdi. Kino sənayesini senzuraya salmaq üçün digər erkən cəhdlərə 1922-ci il Hays Məcəlləsi və 1930-cu il Kino Film İstehsalat Məcəlləsi daxildir
== Həmçinin bax ==
Çəkiliş icazəsi
Qadağan olunmuş filmlərin siyahısı
== İstinadlar ==
== Əlavə oxu ==
Forbidden Films: Censorship Histories of 125 Motion Pictures Müəllif: Doun Sova ISBN 0-8160-4336-1
Behind The Mask of Innocence: Sex, Violence, Crime: Films of Social Conscience in the Silent Era Müəllif: Kevin Brounlou, 2-ci hissə.
Sovet İttifaqında şəkillərin senzuraya məruz qalması
Sovet İttifaqında şəkillərin senzuraya məruz qalması — fotolara və şəkillərə qarşı senzura tədbiq edilməsi Sovet İttifaqında geniş yayılmışdı. Vizual senzuradan siyasi kontekstdə, xüsusən İosif Stalinin siyasi təmizləmələri (Böyük Təmizləmə) zamanı istifadə edilmişdi. Bu proses zamanı Sovet hökuməti təmizlənmiş bəzi şəxsiyyətləri Sovet tarixindən silməyə cəhd etmiş və şəkillərin dəyişdirilməsi, filmin məhv edilməsini əhatə edən tədbirlər görmüşdür.
5 may 1920-ci ildə Lenin Moskvanın Sverdlov meydanındakı insanlar qarşısında özünün məşhur nitqini söylədi. Onun qarşısında Leon Trotski və Lev Kamenev dayanmışdı. Bu iki şəxs sonradan Stalin tərəfindən edam edildikləri və anti-sovet fəaliyyətdə ittiham edildikləri üçün onlar Leninin bu çıxışı zamanı çəkilmiş fotolardan yox edilmişdilər.
Leon Trotski müasir Ukraynada doğulmuş və etnik olaraq yəhudi əsilli olan inqilabçı və marksist nəzəriyyəçi idi. O, inqilab zamanı aktiv üzvlərdən biri olmuş, Sovet Rusiyasının ilk illərində Xalq XArici İşlər Komissarlığının rəhbəri kimi çalışmışdır. Bundan sonra isə Qızıl Ordunun yaradıcısı və Xalq Hərb Komissarlığının rəhbəri kimi çalışmışdır. O, həmçinin Siyasi Büronun da ilk üzvləri arasında idi.