I
сущ. павлин (крупная южноазиатская птица сем. фазановых, с пестрым, ярким оперением и большим распускающимся хвостом у самцов)
II
прил. павлиний. Tovuz lələyi павлинье перо
◊ tovuz (quşu) kimi как пава (о красавице с горделивой осанкой и плавной походкой); tovuz tükünə bəzənmiş qarğa ворона в павлиньих перьях (о человеке, тщетно пытающемся казаться более значительным, интересным, образованным и т.п. , чем он есть на самом деле)
Tovuz
Tovuz — Azərbaycan Respublikasının Tovuz rayonunun Tovuz şəhər inzibati ərazi dairəsində şəhər, Tovuz rayonunun inzibati mərkəzi. 1947-ci ildə rayon tabeli şəhər statusu almışdır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 7 mart 2012-ci il tarixli, 310-IVQ saylı Qərarı ilə Tovuz rayonunun Tovuz şəhər inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Tovuz şəhəri ilə həmsərhəd olan Abulbəyli kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Abulbəyli kəndinin ərazisindən 276,19 ha (bundan dövlət mülkiyyətində olan 55,92 ha, bələdiyyə mülkiyyətində olan 79,43 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 140,84 ha), Aşağı Öysüzlü kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Aşağı Öysüzlü kəndinin ərazisindən 213,68 ha (bundan dövlət mülkiyyətində olan 34,01 ha, bələdiyyə mülkiyyətində olan 56,70 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 122,97 ha) və Qazıqulu kəndinin ərazisindən 62,49 ha (bundan dövlət mülkiyyətində olan 5,52 ha, bələdiyyə mülkiyyətində olan 48,43 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 8,54 ha), Bozalqanlı kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Bozalqanlı kəndinin ərazisindən 36,73 ha (bundan dövlət mülkiyyətində olan 4,18 ha, bələdiyyə mülkiyyətində olan 19,85 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 12,70 ha), Dondar Quşçu kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Dondar Quşçu kəndinin ərazisindən 182,74 ha (bundan dövlət mülkiyyətində olan 167,75 ha, bələdiyyə mülkiyyətində olan 11,09 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 3,90 ha) və Düz Cırdaxan kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Düz Cırdaxan kəndinin ərazisindən 28,5 ha (bundan dövlət mülkiyyətində olan 0,53 ha, bələdiyyə mülkiyyətində olan 5,94 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 22,03 ha) torpaq sahələri Tovuz şəhərinin inzibati ərazisinə verilmişdir.
== Toponimikası ==
Şəhərin adı yazılı mənbələrdə ilk dəfə 827-ci il hadisələri ilə əlaqədar çəkilib. Erkən orta əsrlərdə alban qalalarından biri də Tavuş qalası idi. XII-XIV əsr mənbələrində Tavuş, Tavus, Tavuz, Taus, Tauz, Tus kimi qeyd olunmuşdur. Tovuş çayının (Tovuz çayının qolu) sağ sahilində hündür dağın başında Tovusqala adlı qədim abidə mövcuddur. Həmin qalanın xarabalığı indiki Ermənistan ərazisindədir. Qala öz adını çayın adından almışdır. İndiki yaşayış məntəqəsi XIX əsrdə salınmış dəmir yolu stansiyası əsasında formalaşmışdır.
Köhnəqala (Tovuz)
Köhnəqala — Azərbaycan Respublikasının Tovuz rayonunun Alakol kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.
== Toponimikası ==
Kənd buradakı köhnə (qədim) qalanın adı ilə adlandırılmışdır.
== Tarixi ==
Zəyəmçayın sahilində yerləşən qala bir hektardan artıq ərazini əhatə edir. Eramızdan əvvəl 450-ci ildə Kürün qolu olan Zəyəmçayda Sasanilərlə yerli xalq arasında müharibə olub. Müharibə zamanı burada olan qala və qəsirlər dağılıb, həmin qalalardan biri də o vaxt bu ərazidə yerləşən Köhnəqala olub. Kəndin adı da elə bu qalanın adı ilə — Köhnəqala adlanıb. Qədim tarixi mənbələrdə burada 2 min il əvvəl böyük bir şəhərin olduğu qeyd edilir. 1963-cü ildə bu qaladan 2 büt tapılıb. Qalanın yerində bir neçə böyük daşla, kərpic və küp qalıqlarından başqa demək olar ki, heç nəyə rast gəlmək mümkün deyil. Çünki qalanın yerində yeni yaşayış evləri tikilib.
Mollalar (Tovuz)
Mollalar — Azərbaycan Respublikasının Tovuz rayonunun Böyük Qışlaq kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.
== Toponimikası ==
Kəndin keçmiş tam adı Kəlbəyimollalardır. Kəndi vaxtilə Kəlbayi Molla Alı adlı şəxs saldığına görə onun adı ilə adlandırılmışdır. Sonralar kəndin adı dəyişdirilərək Mollalar şəklində qəbul olunmuşdur.
== Tarixi ==
=== Tarixi abidələri ===
Kənddə daşınmaz tarix və mədəniyyət abidəsi qeydə alınmamışdır.
== Coğrafiyası və iqlimi ==
Kənd Murğuz silsiləsinin (Kiçik Qafqaz) ətəyində yerləşir.
== Əhalisi ==
== İqtisadiyyatı ==
== Mədəniyyəti ==
Kənddə mədəniyyət müəssisəsi mövcud deyil.
== Təhsil ==
Kənddə təhsil müəssisəsi mövcud deyil.
== Din ==
Kənddə dini ibadət yeri və ya dini icma qeydə alınmamışdır.
== Səhiyyə ==
Kənddə səhiyyə müəssisəsi mövcud deyil.
Muncuqlu (Tovuz)
Muncuqlu — Azərbaycan Respublikasının Tovuz rayonunun Çatax kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.
== Toponimikası ==
XIX əsrdə bu kənd quşçu tayfasının icmasına məxsus kiçik məntəqələrdən biri olmuşdur. Kənd qədim qəbristan yerindən bəzək əşyalarının tapılması ilə əlaqədar Muncuqlu adlanan yerdə salındığı üçün belə adlandırılmışdır.
== Tarixi ==
=== Tarixi abidələri ===
Kənddə daşınmaz tarix və mədəniyyət abidəsi qeydə alınmamışdır.
== Coğrafiyası və iqlimi ==
Kənd Murğuz silsiləsinin ətəyində yerləşir.
== Əhalisi ==
== İqtisadiyyatı ==
== Mədəniyyəti ==
Kənddə mədəniyyət müəssisəsi mövcud deyil.
== Təhsil ==
Kənddə Muncuqlu kənd ümumi orta məktəbi fəaliyyət göstərir.
== Din ==
Kənddə dini ibadət yeri və ya dini icma qeydə alınmamışdır.
== Səhiyyə ==
Kənddə Muncuqlu kənd tibb məntəqəsi yerləşir.
Mülkülü (Tovuz)
Mülkülü — Azərbaycan Respublikasının Tovuz rayonunun Əlibəyli kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.
== Toponimikası ==
Kənd mülkülü nəslinin məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır.
== Tarixi ==
=== Tarixi abidələri ===
Mülkülü kəndində aşağıdakı daşınmaz tarix və mədəniyyət abidəsi qeydə alınmışdır:
== Coğrafiyası və iqlimi ==
Kənd Tovuzçayın sahilində, dağətəyi ərazidə yerləşir.
== Əhalisi ==
== İqtisadiyyatı ==
== Mədəniyyəti ==
Kənddə Mülkülü kənd kitabxana filialı, Mülkülü kənd klubu fəaliyyət göstərir.
== Təhsil ==
Kənddə H.Ələkbərov adına Mülkülü kənd tam orta məktəbi fəaliyyət göstərir.
== Din ==
Kənddə dini ibadət yeri və ya dini icma qeydə alınmamışdır.
== Səhiyyə ==
Kənddə səhiyyə müəssisəsi mövcud deyil.
Məşədilər (Tovuz)
Məşədilər (Alakol) — Azərbaycanın Tovuz rayonunun Alakol kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.
Məşədilər (Yanıqlı) — Azərbaycanın Tovuz rayonunun Yanıqlı kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.
Ortaqışlaq (Tovuz)
Ortaqışlaq — Azərbaycan Respublikasının Tovuz rayonunun kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.
== Toponimikası ==
Kəndin keçmiş adı Bitliqışlaq olmuşdur. Bu da, güman ki, Şəmkir rayonundakı keçmiş Bitdili kəndinin adi ilə bağlı imiş. Kənd Böyük Qışlaq və Bala Qışlaq yaşayış məntəqələrinin arasında yerləşdiyi üçün Ortaqışlaq adını almışdır.
== Tarixi ==
=== Tarixi abidələri ===
== Coğrafiyası və iqlimi ==
Kənd dağətəyi ərazidə yerləşir.
Qalaboyun (Tovuz)
Qalaboyun — Azərbaycan Respublikasının Tovuz rayonunun Kirən kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.
== Toponimikası ==
Kənd Koroğlu qalası adlı qalanın boynunda (keçidində) salındığı üçün belə adlandırılmışdır. Oykonim Qalaboynu variantında da qeydə alınmışdır.
== Tarixi ==
=== Tarixi abidələri ===
Kənddə daşınmaz tarix və mədəniyyət abidəsi qeydə alınmamışdır.
== Coğrafiyası və iqlimi ==
Kənd Kiçik Qafqaz dağlarının şimal ətəyində yerləşir.
== Əhalisi ==
== İqtisadiyyatı ==
== Mədəniyyəti ==
Kənddə mədəniyyət müəssisəsi mövcud deyil.
== Təhsil ==
Kənddə Qalaboyun kənd tam orta məktəbi fəaliyyət göstərir.
== Din ==
Kənddə dini ibadət yeri və ya dini icma qeydə alınmamışdır.
== Səhiyyə ==
Kənddə səhiyyə müəssisəsi mövcud deyil.
Qaradaş (Tovuz)
Qaradaş — Azərbaycan Respublikasının Tovuz rayonunun Qaradaş kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.
== Toponimikası ==
Yaşayış məntəqəsi kimi 1786-cı ildən məlumdur. Hələ qədimdən Xanbulaq dağında Armudluq adlı sahədən mis filizinin çıxarılmasına və torpağın qara rəngə çalmasına görə əraziyə Qaradaş deyirdilər. Sonralar mədənin yerləşdiyi dağ da Qaradaş adlandırılmışdı. Burada salınmış kənd də adını həmin dağın adından almışdır.
== Tarixi ==
=== Tarixi abidələri ===
Kənddə daşınmaz tarix və mədəniyyət abidəsi qeydə alınmamışdır.
== Coğrafiyası və iqlimi ==
Kənd Şahdağ silsiləsinin (Kiçik Qafqaz) şimal ətəyində yerləşir.
== Əhalisi ==
== İqtisadiyyatı ==
== Mədəniyyəti ==
Kənddə Qaradaş kənd kitabxana filialı, Qaradaş kənd klubu, Qaradaş poçt şöbəsi (AZ6029) fəaliyyət göstərir.
== Təhsil ==
Kənddə Qaradaş kənd ümumi orta məktəbi fəaliyyət göstərir.
== Din ==
Kənddə dini ibadət yeri və ya dini icma qeydə alınmamışdır.
Qaralar (Tovuz)
Qaralar — Azərbaycan Respublikasının Tovuz rayonunun Qaralar kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.
== Toponimikası ==
Oykonim XIX əsrdə Qazax qəzasında yaşamış qaralar nəslinin adındandır. Böyük Qışlaq bölgəsinə daxil olan kiçik kəndlərdən biri də Qaralardır. XV əsrdən sonrakı nəsil şəcərəsinə söykənən söyləmələrə görə, indiki Füzuli rayonunun Qoçəhmədli kəndində bəylikdən salınmış beş qardaşın öldü-qaldısından xəbərsiz iki qardaş — Qara və Qoç Əhməd qaçıb, indiki Tovuz rayonu ərazisində Qaralar adlı kənd salır və orada məskunlaşırlar. 1930-cu ilədək Tərtər rayonu ərazisində də Qaralar adlı kənd mövcud olmuşdur. Keçən əsrin 30-cu illərində Ermənistan ərazisində iki Qaralar kəndi, Krımın Yevpatoriya rayonunda Karallar Kıpçak kəndi qeydə alınmışdır.
== Tarixi ==
=== Tarixi abidələri ===
Kənddə daşınmaz tarix və mədəniyyət abidəsi qeydə alınmamışdır.
== Coğrafiyası və iqlimi ==
Kənd Murğuz silsiləsinin ətəyində, Tovuz maqistral yolundan 52 kilometr aralıda yerləşir. Qışı sərt, yayı sərin keçir. Yaylaq kimi istifadə olunur.
Qaraxanlı (Tovuz)
Qaraxanlı — Azərbaycan Respublikasının Tovuz rayonunun Qaraxanlı kənd inzibati ərazi dairəsində kənd. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 6 may 1997-ci il tarixli, 293-IQ saylı Qərarı ilə Tovuz rayonunun faktiki mövcud olan Qaraxanlı kəndi dəqiqləşdirmə qaydasında Xatınlı kənd inzibati-ərazi vahidinin tərkibində rayonun yaşayış məntəqələri uçot məlumatına daxil edilmişdir. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 5 oktyabr 1999-cu il tarixli, 708-IQ saylı Qərarı ilə Tovuz rayonunun Qaraxanlı kəndi Xatınlı kənd inzibati-ərazi vahidi tərkibindən ayrılaraq, bu kənd mərkəz olmaqla Qaraxanlı kənd inzibati-ərazi vahidi yaradılmışdır.
== Toponimikası ==
Etnotoponimdir. Qaraxanlılar orta türk dövründə Qərbi Türküstanda yaranmış ən qüvvətli tayfa birliyi olmuşdur. Əsasən karluq və uyğurlardan ibarət idi. Bu tayfalar birləşərək 940-cı ildə Kaşqarın mərkəzində Qaraxanlılar dövlətini yaratmış, ilk hökmdan Əbdülkərim Satuk Buğra Qaraxan (940–955) olmuşdur. Tovuzda məskunlaşmış qaraxanlılar yerli oğuzlara nə qədər qaynayıb-qarışsalar da, yenə də öz ilkinliklərini qoruyub saxlamışlar.
== Tarixi ==
Qaraxanlı kəndinin yaranması və adlandırılması ilə bağlı müxtəlif versiyalar möcuddur. Belə ki, tarixin dərinliklərində Qaraxanlı toponiminə çox rast gəlinir.
Quşçu (Tovuz)
Aşağı Quşçu — Azərbaycanın Tovuz rayonunda kənd.
Dondar Quşçu — Azərbaycanın Tovuz rayonunda kənd.
Qədirli (Tovuz)
Qədirli — Azərbaycan Respublikasının Tovuz rayonunun Qədirli kənd inzibati ərazi dairəsində kənd. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 6 may 1997-ci il tarixli, 293-IQ saylı Qərarı ilə Tovuz rayonunun faktiki mövcud olan Qədirli kəndi dəqiqləşdirmə qaydasında Xatınlı kənd inzibati-ərazi vahidinin tərkibində rayonun yaşayış məntəqələri uçot məlumatına daxil edilmişdir. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 5 oktyabr 1999-cu il tarixli, 708-IQ saylı Qərarı ilə Tovuz rayonunun Qədirli kəndi Xatınlı kənd inzibati-ərazi vahidi tərkibindən ayrılaraq, bu kənd mərkəz olmaqla Qədirli kənd inzibati-ərazi vahidi yaradılmışdır.
== Toponimikası ==
Oykonim Azərbaycan xalqının formalaşmasında və inkişafında xüsusi rolu olan oğuz soyköklü əfşarlarla bağlıdır. Şəhsevənlərin tərkibində də qədirlilərin adı çəkilir. 1826-1828-ci illər Rusiya-İran müharibəsindən sonra şahsevənlərin bir hissəsinin Cənubi Azərbaycandan şimala köçərək məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. Qərbi Azərbaycanın Vedi rayonunda Qədirli kəndi olmuşdur. 1948-ci ildə bu kənd əhalisi zorla erməni millətçiləri tərəfindən dədə-baba yurdlarından qovulmuş, kənd ilkin adından məhrum olmuşdur.
== Tarixi ==
=== Tarixi abidələri ===
Kənddə daşınmaz tarix və mədəniyyət abidəsi qeydə alınmamışdır.
== Coğrafiyası və iqlimi ==
Kənd Gəncə-Qazax düzənliyində yerləşir.
Qəribli (Tovuz)
Qəribli — Azərbaycan Respublikasının Tovuz rayonunun Qəribli kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.
== Toponimikası ==
Yerli məlumata görə, kəndi vaxtilə Qərib adlı şəxs saldığına görə belə adlanmışdır. Əslində, bu tipli oykonimlər başqa yerdən gəlmiş, köçmüş ailələrin məskunlaşması ilə bağlıdır.
== Tarixi ==
=== Tarixi abidələri ===
Kənddə daşınmaz tarix və mədəniyyət abidəsi qeydə alınmamışdır.
== Coğrafiyası və iqlimi ==
Kənd Zəyəmçayın sahilində, Haçaqaya dağının ətəyində yerləşir.
== Əhalisi ==
== İqtisadiyyatı ==
== Mədəniyyəti ==
Kənddə Qəribli kənd kitabxana filialı, Qəribli kənd klubu fəaliyyət göstərir.
== Təhsil ==
Kənddə təhsil müəssisəsi mövcud deyil.
== Din ==
Kənd ərazisində Haçaqaya ziyarətgahı yerləşir
== Səhiyyə ==
Kənddə Qəribli kənd həkim məntəqəsi yerləşir.
Sadıqlı (Tovuz)
Sadıqlı — Azərbaycan Respublikasının Tovuz rayonunun Yanıqlı kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.
== Toponimikası ==
Kənd mənşəcə Qazax mahalından olan sadıqlı nəslinin Xınna dərəsində kənd təsərrüfatı üçün əlverişsiz bir yerdə məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. Kəndin adı yerli əhalinin dilində Sadıxlı kimi tələffüz edilir. Gürcüstanın Marneuli rayonunda Sadaxlı adlı yaşayış məntəqəsi qeydə alınmışdır.
== Tarixi ==
=== Tarixi abidələri ===
Kənddə daşınmaz tarix və mədəniyyət abidəsi qeydə alınmamışdır.
== Coğrafiyası və iqlimi ==
Kənd Zəyəmçayın sahilində, dağətəyi düzənlikdə yerləşir.
== Əhalisi ==
== İqtisadiyyatı ==
== Mədəniyyəti ==
Kənddə mədəniyyət müəssisəsi mövcud deyil.
== Təhsil ==
Kənddə təhsil müəssisəsi mövcud deyil.
== Din ==
Kənddə dini ibadət yeri və ya dini icma qeydə alınmamışdır.
== Səhiyyə ==
Kənddə səhiyyə müəssisəsi mövcud deyil.
Səfərli (Tovuz)
Səfərli — Azərbaycan Respublikasının Tovuz rayonunun Böyük Qışlaq kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.
== Toponimikası ==
Kənd səfərli nəslinin məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. 1933-cü ildə Əli Bayramlı rayonunda da eyniadlı kənd qeydə alınmışdır.
== Tarixi ==
=== Tarixi abidələri ===
Kənddə daşınmaz tarix və mədəniyyət abidəsi qeydə alınmamışdır.
== Coğrafiyası və iqlimi ==
Kənd düzənlikdə yerləşir.
== Əhalisi ==
== İqtisadiyyatı ==
== Mədəniyyəti ==
Kənddə Səfərli kənd kitabxana filialı, Səfərli kənd klubu fəaliyyət göstərir.
== Təhsil ==
Kənddə Səfərli kənd tam orta məktəbi fəaliyyət göstərir.
== Din ==
Kənddə dini ibadət yeri və ya dini icma qeydə alınmamışdır.
== Səhiyyə ==
Kənddə səhiyyə müəssisəsi mövcud deyil.
Tovuz (dəqiqləşdirmə)
Tovuz — Azərbaycan Respublikasında şəhər, Tovuz rayonun inzibati mərkəzi.
Tovuz rayonu — Azərbaycan Respublikasında rayon.
Tovuz — Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında, indi Şəmşəddin rayonunda kənd.
Tovuzqala — Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasında kənd.
Tovuzquşu — quş növü.
== Həmçinin bax ==
Tovuz (ad) — Azərbaycanda qadın şəxs adı.
Tovuz (şəhər)
Tovuz — Azərbaycan Respublikasının Tovuz rayonunun Tovuz şəhər inzibati ərazi dairəsində şəhər, Tovuz rayonunun inzibati mərkəzi. 1947-ci ildə rayon tabeli şəhər statusu almışdır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 7 mart 2012-ci il tarixli, 310-IVQ saylı Qərarı ilə Tovuz rayonunun Tovuz şəhər inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Tovuz şəhəri ilə həmsərhəd olan Abulbəyli kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Abulbəyli kəndinin ərazisindən 276,19 ha (bundan dövlət mülkiyyətində olan 55,92 ha, bələdiyyə mülkiyyətində olan 79,43 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 140,84 ha), Aşağı Öysüzlü kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Aşağı Öysüzlü kəndinin ərazisindən 213,68 ha (bundan dövlət mülkiyyətində olan 34,01 ha, bələdiyyə mülkiyyətində olan 56,70 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 122,97 ha) və Qazıqulu kəndinin ərazisindən 62,49 ha (bundan dövlət mülkiyyətində olan 5,52 ha, bələdiyyə mülkiyyətində olan 48,43 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 8,54 ha), Bozalqanlı kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Bozalqanlı kəndinin ərazisindən 36,73 ha (bundan dövlət mülkiyyətində olan 4,18 ha, bələdiyyə mülkiyyətində olan 19,85 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 12,70 ha), Dondar Quşçu kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Dondar Quşçu kəndinin ərazisindən 182,74 ha (bundan dövlət mülkiyyətində olan 167,75 ha, bələdiyyə mülkiyyətində olan 11,09 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 3,90 ha) və Düz Cırdaxan kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Düz Cırdaxan kəndinin ərazisindən 28,5 ha (bundan dövlət mülkiyyətində olan 0,53 ha, bələdiyyə mülkiyyətində olan 5,94 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 22,03 ha) torpaq sahələri Tovuz şəhərinin inzibati ərazisinə verilmişdir.
== Toponimikası ==
Şəhərin adı yazılı mənbələrdə ilk dəfə 827-ci il hadisələri ilə əlaqədar çəkilib. Erkən orta əsrlərdə alban qalalarından biri də Tavuş qalası idi. XII-XIV əsr mənbələrində Tavuş, Tavus, Tavuz, Taus, Tauz, Tus kimi qeyd olunmuşdur. Tovuş çayının (Tovuz çayının qolu) sağ sahilində hündür dağın başında Tovusqala adlı qədim abidə mövcuddur. Həmin qalanın xarabalığı indiki Ermənistan ərazisindədir. Qala öz adını çayın adından almışdır. İndiki yaşayış məntəqəsi XIX əsrdə salınmış dəmir yolu stansiyası əsasında formalaşmışdır.
Tovuz bələdiyyələri
Tovuz bələdiyyələri — Tovuz rayonu ərazisində fəaliyyət göstərən bələdiyyələr.
== Tarixi ==
Azərbaycanda bələdiyyə sistemi 1999-cu ildə təsis olunub.
== Siyahı ==
== Mənbə ==
"Bələdiyyələrin statistik ərazi təsnifatı" (PDF). stat.gov.az. 2021-08-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-05-03.
Tovuz bələdiyyəsi
Tovuz bələdiyyələri — Tovuz rayonu ərazisində fəaliyyət göstərən bələdiyyələr.
== Tarixi ==
Azərbaycanda bələdiyyə sistemi 1999-cu ildə təsis olunub.
== Siyahı ==
== Mənbə ==
"Bələdiyyələrin statistik ərazi təsnifatı" (PDF). stat.gov.az. 2021-08-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-05-03.
Tovuz döyüşləri
Tovuz döyüşləri — 2020-ci ilin 12 iyul tarixindən etibarən Ermənistan—Azərbaycan dövlət sərhədinin Tavuş mərzi'nin Mosesgeğ kəndi və Tovuz rayonu əraziləri boyunca başlayan döyüşlər.
Bu döyüşlərdən sonra da iki tərəf arasında gərginlik davam etmiş və 27 sentyabr 2020-ci ildə baş verən 44 günlük İkinci Qarabağ müharibəsinin başlamasına aparan prosesdə mühüm rol oynamışdır.
== Arxa plan ==
İyulun 12-si günorta saatlarından başlayaraq Ermənistan Silahlı Qüvvələri Azərbaycan Dövlət Sərhəd Xidmətinin Tovuz rayonunda yerləşən mövqelərini artilleriya qurğularından atəşə tutublar.
Ermənistan Müdafiə Nazirliyinin iddiasına görə, "Azərbaycan hərbçiləri məlum olmayan səbəblərdən saat 12:30 radələrində "UAZ" markalı avtomobil ilə Ermənistanın dövlət sərhədini pozmağa cəhd göstəriblər. Ermənistan tərəfinin xəbərdarlığından sonra Azərbaycan hərbçiləri avtomobili Ermənistan mövqelərinə yaxın yerdə qoyaraq geri çəkiliblər və daha sonra saat 13:45 radələrində artilleriya atəşinə başlayıblar".
Azərbaycan tərəfi bunu inkar edərək bildirib ki, "Azərbaycan Ordusu Ermənistanın dövlət sərhədini keçmək istəsə idi, bunu avtomobillərlə deyil, zirehli maşınlarla edərdi. Həmçinin, 2018-ci ildən etibarən Qazax, Ağstafa, Tovuz, Gədəbəy və Daşkəsən rayonları ərazisində Ermənistanla dövlət sərhəddinə nəzarətin Müdafiə Nazirliyindən alınaraq Dövlət Sərhəd Xidmətinə həvalə edilməsi Azərbaycan Respublikasının Ermənistanla sərhəddə hər hansı hərbi məqsəd güdmədiyini təsdiq edir".
== Döyüşlər ==
=== 12 iyul ===
12 iyulda Azərbaycan tərəfi Ermənistan Silahlı Qüvvələrinə aid zirehli texnika və canlı qüvvələrin yerdəyişmələr etdiyini müşahidə etdi. Bu, Ermənistan tərəfinin Azərbaycana qarşı artilleriya hücumunun əvvəlcədən planlaşdırılmasının sübutu kimi göstərilir.
Döyüşlər Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin atəşkəs rejimini pozaraq artilleriya qurğularından istifadə etməklə Ermənistan və Azərbaycan dövlət sərhədinin Tovuz rayonu istiqamətində Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin mövqelərini atəşə tutması ilə başlayıb.
Tovuz quşu
Tovuz quşu (lat. Pavo) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin quşlar sinfinin toyuqkimilər dəstəsinin qırqovullar fəsiləsinə aid heyvan cinsi. Monotipik növdür, yəni yarımnövlərə ayrılmır. İnsanlar tərəfindən əhliləşdirilib. 2 növü var: Adi tovuz quşu (Pavo cristatus) və Yava tovuz quşu (Pavo muticus).
Asiyada, xüsusən Şri-Lanka və Sumatra adalarında yayılmışdır. Normal inkişaf etmiş fərdin bədəninin uzunluğu 1,00-1,25 m, quyruğu 40-45 sm-ə qədərdir. "Gözcük"lərlə bəzənmiş lələklərlə örtülü quyruqüstlüyü (quyruqdan fərqlidir) 120-130 sm-ə çatır. Dekorativ quş kimi saxlanılır.
== Qısa məlumat ==
Bədəninin uzunluğu 100—125 sm, quyruğunun uzunluğu 40—50 sm-ə, kütləsi 4—4,25-30 kq-a çatır.
Tovuz qəzası
Tovuz qəzası
Tarixi Qazax geniş bir ərazini əhatə edirdi. Bu əraziyə Azərbaycanın indiki Qazax, Ağstafa, Tovuz, qismən Gədəbəy rayonları, Ermənistanın bir hissəsi — Karavansaray (indiki İcevan), Barana (Noembriyan), Şemsaddin (Berd), Qaraqoyunlu (Krasnoselsk), Dilican və Gürcüstanın Borçalı bölgəsi daxil idi.1919-cu ildə Qazax qəzasından Tovuz qəzası ayrıldi. Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Bakı və Gəncə quberniyaları ləğv olundu,
Sovet dövründə Tovuz Qəza İnqilab Komitəsi yarandı.
Tovuz rayonu
Tovuz rayonu — Azərbaycan Respublikasında inzibati – ərazi vahidi. İnzibati mərkəzi Tovuz şəhəridir.
2020-ci ilin iyul ayında Tovuz Ermənistanla baş verən döyüşlərin əsas ərazisinə çevrilmişdir.
== Tarixi ==
Qədim insan məskənlərindən olan Tovuz rayonunun ərazisində zəngin tarixi abidələrə rast gəlinməsi tarixən qədim tayfa və xalqların nümayəndələrinin yaşadıqları yurd yerlərindən biri olmasına əyani sübutdur. Zəyəmçay hövzəsində tapılmış 300 min il yaşı olan saxurlar, qədim Hunan şəhərinin qalıqları olduğu söylənilən Torpaqqala abidələri, 8–10 min il tarixə malik Köhnəqala və Göytəpə abidələri və s. bu ərazilərin nə qədər qədim tarixə malik olmasını göstərməkdədir. Rayon ərazisindəki ayrı-ayrı ərazi və yer adlarının qədim türk toponimlərinə uyğun gəlməsi ərazidə yaşayan köklü əhalinin qədim məskunlaşma tarixini və türk soylarından olmasını sübut etməkdədir. Tovuzun adı ilə əlaqədar bir neçə mənbələrdən alınan məlumata görə bir neçə variant məlumdur, onlardan biri "Tau Ok uz" qədim Hun türkcəsindən tərcümədə "Dağ tayfalarıyıq" mənasını verir; ikincisi, "Tau ust" qala Hun türkcəsindən tərcümədə "Dağ üstündə yerləşən qala" mənasını verir. Bu iki variantdan daha inandırıcısı ikinci variantdır ki, həqiqətən, əraziyə bu adın verilməsi dağlarda yerləşən "Tavus qala"-nın adı ilə bağlıdır. Qalanın xarabalığı hələ də qalmaqdadır.
Koroğlu qalası (Tovuz)
Koroğlu qalası — Tovuz rayonu ərazisində yerləşən qalanın xarabalıqları dövrümüzə çatıb. Bu qala da Koroğlunun əsas sığınacaqlarından olub. Qala hündür təpəlik üzərində tikilb.
== Ədəbiyyat ==
Qasımov, C. “Koroğlu qalası”nda sirli möcüzə: [Tovuz rayonunda yerləşən eyniadlı qala haqqında tarixi romanlar müəllifi Cəlaləddin Qasımovla müsahibə] /müsahibəni apardı M. İmamquliyeva //Həftə içi.- 2013.- 10 oktyabr.- S.7.
Qasımov, C. “Koroğlu qalası”nın sirri: [tarixi romanlar müəllifi Cəlaləddin Qasımovla Tovuz rayonunda yerləşən eyniadlı qala haqqında müsahibə] /müsahibəni apardı Kənan //Təzadlar.- 2013.- 15 oktyabr.- S.6.
Kəkilli tovuz quşu
Adi tovuz quşu (lat. Pavo cristatus) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin quşlar sinfinin toyuqkimilər dəstəsinin qırqovullar fəsiləsinin tovuz quşu cinsinə aid heyvan növü.
Monotipik növdür, yəni yarımnövlərə ayrılmır. İnsanlar tərəfindən əhliləşdirilib. Hindistanın milli rəmzlərindən biri hesab olunur.
== Ümumi xarakteristikası ==
Bədəninin uzunluğu 100–125 sm, quyruğunun uzunluğu 40–50 sm-ə, kütləsi 4–4,25 kq-a çatır.
Baş, boyun və döşün bir hissəsi göy, bədənin aşağı hissəsi qara rəngdədir. Dişiləri bir qədər kiçik olur və onlarda quyruqüstlüyündəki lələklər olmur.
Məşədilər (Alakol, Tovuz)
Məşədilər — Azərbaycan Respublikasının Tovuz rayonunun Alakol kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.
== Toponimikası ==
Kənd məşədilər nəslinin indiki ərazidə məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. Oykonim "Məşədi nəslindən olanlar, məşədigillər" mənasındadır.
== Tarixi ==
=== Tarixi abidələri ===
Kənddə daşınmaz tarix və mədəniyyət abidəsi qeydə alınmamışdır.
== Coğrafiyası və iqlimi ==
Kənd Gəncə-Qazax düzənliyində yerləşir.
== Əhalisi ==
=== Şəhidləri ===
Mirzəyev Eltac Fizuli oğlu (2000-2020) — İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi.
== İqtisadiyyatı ==
== Mədəniyyəti ==
Kənddə Məşədilər kənd klubu fəaliyyət göstərir.
== Təhsil ==
Kənddə təhsil müəssisəsi mövcud deyil.
== Din ==
Kənddə dini ibadət yeri və ya dini icma qeydə alınmamışdır.
== Səhiyyə ==
Kənddə səhiyyə müəssisəsi mövcud deyil.
Məşədilər (Yanıqlı, Tovuz)
Məşədilər — Azərbaycan Respublikasının Tovuz rayonunun Yanıqlı kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.
== Toponimikası ==
Yerli məlumata görə, kəndin keçmiş tam adı Məşədiyusiflər olmuşdur. Sonralar oykonimin tərkibindən Yusif komponenti düşmüşdür.
== Tarixi ==
=== Tarixi abidələri ===
Kənddə daşınmaz tarix və mədəniyyət abidəsi qeydə alınmamışdır.
== Coğrafiyası və iqlimi ==
Kənd Cınqıldağ silsiləsinin ətəyində yerləşir.
== Əhalisi ==
== İqtisadiyyatı ==
== Mədəniyyəti ==
Kənddə Məşədilər kənd klubu fəaliyyət göstərir.
== Təhsil ==
Kənddə təhsil müəssisəsi mövcud deyil.
== Din ==
Kənddə dini ibadət yeri və ya dini icma qeydə alınmamışdır.
== Səhiyyə ==
Kənddə səhiyyə müəssisəsi mövcud deyil.
Qaralar bələdiyyəsi (Tovuz)
Tovuz bələdiyyələri — Tovuz rayonu ərazisində fəaliyyət göstərən bələdiyyələr.
== Tarixi ==
Azərbaycanda bələdiyyə sistemi 1999-cu ildə təsis olunub.
== Siyahı ==
== Mənbə ==
"Bələdiyyələrin statistik ərazi təsnifatı" (PDF). stat.gov.az. 2021-08-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-05-03.
Qaraxanlı bələdiyyəsi (Tovuz)
Tovuz bələdiyyələri — Tovuz rayonu ərazisində fəaliyyət göstərən bələdiyyələr.
== Tarixi ==
Azərbaycanda bələdiyyə sistemi 1999-cu ildə təsis olunub.
== Siyahı ==
== Mənbə ==
"Bələdiyyələrin statistik ərazi təsnifatı" (PDF). stat.gov.az. 2021-08-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-05-03.
Qazax-Tovuz iqtisadi rayonu
Qazax-Tovuz iqtisadi rayonu — Azərbaycanın 14 iqtisadi rayonlarından biridir. Tərkibinə Ağstafa, Gədəbəy, Qazax, Şəmkir və Tovuz inzibati rayonları daxildir.
== Tarix ==
1991-ci ildən 2021-ci ilə qədər yuxarıda adı çəkilən inzibati rayonların ərazisi Gəncə-Qazax iqtisadi rayonunun (indiki Gəncə-Daşkəsən iqtisadi rayonu) bir hissəsi idi.
Qazax-Tovuz iqtisadi rayonu, Azərbaycan Prezidentinin 7 iyul 2021-ci il tarixli "Azərbaycan Respublikasında iqtisadi rayonların yeni bölgüsü haqqında" fərmanı ilə qurulmuşdur.
== Coğrafiyası ==
İqtisadi rayon şimaldan Gürcüstan, qərbdən Ermənistan və şərqdən Gəncə-Daşkəsən iqtisadi rayonu ilə həmsərhəddir. İqtisadi rayonun relyefi alçaq, orta və yüksək dağlıq əlazilərdən ibarətdir. İqtisadi rayonun ümumi sahəsi 7,033 min km², əhalisi 682,79 min nəfər olmaqla, ümumi ölkə ərazisinin 8,1%-ni, əhalisinin isə 6,7%-ni təşkil edir.
Qəribli bələdiyyəsi (Tovuz)
Tovuz bələdiyyələri — Tovuz rayonu ərazisində fəaliyyət göstərən bələdiyyələr.
== Tarixi ==
Azərbaycanda bələdiyyə sistemi 1999-cu ildə təsis olunub.
== Siyahı ==
== Mənbə ==
"Bələdiyyələrin statistik ərazi təsnifatı" (PDF). stat.gov.az. 2021-08-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-05-03.
