İkiqat işarələmə dili
İkiqat işarələmə dili — dilçilikdə qrammatik münasibətlərin həm başlıqda (məsələn, fel və ya isim) həm də ona tabe olan elementdə (məsələn, subyekt və obyekt) işarələndiyi dilləri ifadə edən bir anlayış. Bu termin, dilin qrammatik strukturlarını təsvir etmək üçün başlıq-tabe nəzəriyyəsində istifadə olunur.[1][2]
İkiqat işarələmə dilinin xüsusiyyətləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]1. Qrammatik münasibətlərin iki yerdə işarələnməsi: Cümlədə subyekt-fel və obyekt-fel münasibətləri həm fellərin morfologiyası, həm də ismin şəkilçiləri ilə işarələnir. Məsələn: Subyekt: Şəxs şəkilçisi feldə işarələnir. Obyekt: Hal şəkilçisi isimdə işarələnir.
2. Morfoloji uyğunlaşma: Başlıq və tabe elementlər arasında uyğunlaşma tələb olunur (məsələn, say, şəxs və cins baxımından).
Türk dilləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Cümlədə başlıq və tabe elementlər arasında həm fel üzərində, həm də isim üzərində işarələmə aparılır:[3] Mən kitabı oxuyuram: "Mən" — subyekt şəxs əvəzliyi olaraq felin şəxs şəkilçisi ilə uyğunlaşır. "Kitabı" — obyekt hallanaraq təsirlik hal şəkilçisi "-ı" alır. "Oxuyuram" — şəxs və zaman şəkilçiləri fel üzərində işarələnir.
Abxaz dili
[redaktə | mənbəni redaktə et]Abxaz dilində də subyekt və obyekt münasibətləri həm fellərdə şəxs şəkilçiləri vasitəsilə, həm də isimlərdə hallanma ilə işarələnir.[4]
İkiqat işarələmə ilə fərqli sistemlər arasındakı fərqlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]Tək işarələmə dilli sistemlər yalnız bir tərəfi (ya başlıq, ya da tabe element) işarələyir. Məsələn, ingilis dili yalnız başlığı (feli) işarələyir: "I read the book" — burada nə subyekt, nə də obyekt hallanır; yalnız fel şəxsə görə dəyişir. Başlıq işarələmə dilləri yalnız başlıqda işarələmə edir, tabe elementdə isə morfoloji dəyişiklik olmur.[5]
Tabe işarələmə dilləri yalnız tabe elementlərdə işarələmə aparır, başlıqda heç bir dəyişiklik olmur.
Əhəmiyyəti
[redaktə | mənbəni redaktə et]İkiqat işarələmə dilləri qrammatik münasibətlərin dəqiqliklə və daha çox redundansla ifadə edilməsini təmin edir. Bu xüsusiyyət dilin mürəkkəb qrammatik strukturunu və qrammatik əlaqələrin təkrarən göstərilməsini vurğulayır.[6][7]
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Nikols, İohanna. 1986. Baş işarələmə və asılı işarələmə qrammatikası. Dil 62.1: 56–119.
- ↑ Nikols, İohanna. 1992. Məkanda və Zamanda Dil Müxtəlifliyi. Çikaqo: Çikaqo Universiteti Mətbuatı.
- ↑ Məsələn, bax: Plunqyan, V. A. Qrammatik semantikaya giriş: dünya dillərinin qrammatik mənaları və qrammatik sistemləri. M.: RSUH, 2011. S. 154, 200–204.
- ↑ Nichols, Johanna & Bickel, Balthasar. 2011. Markalanma Yeri: Tam Dil Tipologiyası. In: Dryer, Matthew S. & Haspelmath, Martin (eds.) The World Atlas of Language Structures Online. Münhen: Maks Plank Rəqəmsal Kitabxanası, fəsil 25. Onlayn olaraq əldə etmək olar http://wals.info/chapter/25 Arxiv surəti 11 dekabr 2013 tarixindən Wayback Machine saytında
- ↑ Proxorov K. N. Dogon dillərində bir adın tonal morfologiyası // Afrika toplusu. Ed. Vydrina V. F. — 2009. СПб., 2009. С. 214–234.
- ↑ "Splash | Inuktitut Tusaalanga". 2010-10-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-19.
- ↑ Nikols, İohanna. 1986. Baş işarələmə və asılı işarələmə qrammatikası. Dil 62.1: 56–119. S. 105.