İkiqat işarələmə dili

İkiqat işarələmə dili — dilçilikdə qrammatik münasibətlərin həm başlıqda (məsələn, fel və ya isim) həm də ona tabe olan elementdə (məsələn, subyekt və obyekt) işarələndiyi dilləri ifadə edən bir anlayış. Bu termin, dilin qrammatik strukturlarını təsvir etmək üçün başlıq-tabe nəzəriyyəsində istifadə olunur.^[1][2]

Dilçilik

Nəzəri linqvistika

Fonologiya Morfologiya Sintaksis Semantika Praqmatika Koqnitiv dilçilik Generativ linqvistika

Deskriptiv linqvistika

Antropoloji linqvistika Təkamül linqvistikası (müqayisəli-tarixi dilçilik, etimologiya) Fonetika Sosiolinqvistika

Tətbiqi dilçilik

Kompüter dilçiliyi Kriminalistika Dilin mənimsənilməsi Dil qiymətləndirməsi Dil inkişafı Preskriptivizm Antropoloji linqvistika Neyrolinqvistika Psixolinqvistika Stilistika

Digərləri

Ədəbiyyat Oxuma Linqvistik tipologiya Linqvistikanın tarixi Dilçilərin siyahısı Dünya dilləri Həll olunmamış problemlər

Portal:Linqvistika

b m r

1. Qrammatik münasibətlərin iki yerdə işarələnməsi: Cümlədə subyekt-fel və obyekt-fel münasibətləri həm fellərin morfologiyası, həm də ismin şəkilçiləri ilə işarələnir. Məsələn: Subyekt: Şəxs şəkilçisi feldə işarələnir. Obyekt: Hal şəkilçisi isimdə işarələnir.

2. Morfoloji uyğunlaşma: Başlıq və tabe elementlər arasında uyğunlaşma tələb olunur (məsələn, say, şəxs və cins baxımından).

Cümlədə başlıq və tabe elementlər arasında həm fel üzərində, həm də isim üzərində işarələmə aparılır:^[3] Mən kitabı oxuyuram: "Mən" — subyekt şəxs əvəzliyi olaraq felin şəxs şəkilçisi ilə uyğunlaşır. "Kitabı" — obyekt hallanaraq təsirlik hal şəkilçisi "-ı" alır. "Oxuyuram" — şəxs və zaman şəkilçiləri fel üzərində işarələnir.

Abxaz dilində də subyekt və obyekt münasibətləri həm fellərdə şəxs şəkilçiləri vasitəsilə, həm də isimlərdə hallanma ilə işarələnir.^[4]

Tək işarələmə dilli sistemlər yalnız bir tərəfi (ya başlıq, ya da tabe element) işarələyir. Məsələn, ingilis dili yalnız başlığı (feli) işarələyir: "I read the book" — burada nə subyekt, nə də obyekt hallanır; yalnız fel şəxsə görə dəyişir. Başlıq işarələmə dilləri yalnız başlıqda işarələmə edir, tabe elementdə isə morfoloji dəyişiklik olmur.^[5]

Tabe işarələmə dilləri yalnız tabe elementlərdə işarələmə aparır, başlıqda heç bir dəyişiklik olmur.

İkiqat işarələmə dilləri qrammatik münasibətlərin dəqiqliklə və daha çox redundansla ifadə edilməsini təmin edir. Bu xüsusiyyət dilin mürəkkəb qrammatik strukturunu və qrammatik əlaqələrin təkrarən göstərilməsini vurğulayır.^[6][7]

• Dilçilik