Adrian
Publi Yuli Trayan Adrian (lat. Publius Aelius Traianus Hadrianus; 24 yanvar 76[1] – 10 iyul 138[1]) — eramızın 117–138-ci illərində hakimiyyətdə olmuş XIV Roma İmperatoru.
| Publi Eli Trayan Adrian | |
|---|---|
| lat. Publius Aelius Traianus Hadrianus | |
 | |
  | |
Vəzifədədir | |
| Əvvəlki | Mark Ulpi Trayan |
| Sonrakı | Antonin Piy |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum adı | Publius Aelius Hadrianus |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri |
 Roma İmperiyası, İtalika (İspaniya), Sevilya |
| Vəfat tarixi | (62 yaşında) |
| Vəfat yeri |
Roma İmperiyası, Neapol, Bayi |
| Vəfat səbəbi | ürək çatışmazlığı |
| Dəfn yeri | Müqəddəs Ancelo qəsri |
| Fəaliyyəti | suveren[d], siyasətçi, hərbi qulluqçu, şair |
| Atası | Trayan |
| Həyat yoldaşı | Vibia Sabina |
| Uşağı | Yuli Sezar (oğulluğu) |
| Ailəsi | Antoninlər sülaləsi |
| Dini | Çoxallahlılıq |
| Rütbəsi | Leqat |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı ilə bağlı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Adrian əslən Piçenumlu (İtaliya) olan, sonralar İspaniyaya köçüb gəlmiş Roma senatorunun ailəsində dünyaya gəlmişdir. On yaşında atasını itirən Adrian İmperator Trayanın xalası oğlunun himayəsində tərbiyə alaraq sonralar 100-cü ildə onun nəvəsinə evlənərək sarayda mühüm dövlət vəzifəsinə irəli çəkilmişdir. Lakin Trayan onu heç vaxt rəsmi olaraq sələfi elan etməmişdir. Lakin Trayanın ölümündən sonra 117-ci ildə Dakların çarı Deçebalusa qarşı müharibədə qazandığı zəfərə görə Suriyanın və Antioxiyanın valisi təyin edildikdən sonra, Trayanın arvadı Plotinanın dəstəyi ilə 118-ci ildə Roma imperatoru elan edilmişdir. Məhz Plotinanın xahişi ilə 100-cü ildə Vibia Sabina ilə evlənmişdir. Bəzi fərziyələrə görə biseksual olan Adrian eyni zamanda Bitiniyalı Antinus adlı bir gənclə intim həyat sürmüşdür. Müəmmalı şəkildə Nil çayında boğulan Antinusun ölümünə çox sarsılan Adrian onun boğulduğu yerdə Antinopolis şəhərini saldırır və saray rəssam və heykəltaraşlarına onun çoxlu heykəl və büstlərini sifariş verdirir. Övladı olmayan Adrian Eli Sezarı oğulluğa götürmüşdü.[2]
Təhsili
[redaktə | mənbəni redaktə et]Yunan mədəniyyətinə, fəlsəfəyə, riyaziyyata, musiqiyə, poeziyaya maraq göstərən Adrian beş illik Romada aldığı tam təhsildən sonra iki il müddətində İspaniyada yaşadıqdan sonra Romaya dönür.
İmperator fəaliyyəti
[redaktə | mənbəni redaktə et]Beş yaxşı imperatordan (ing. Five Good Emperors) və övladlığa götürülmə nəticəsində hakimiyyətə gələn imperatorlardan biri, Antoninlər sülaləsinə aid imperator Adrianın idarəçilik siyasəti Trayanın qəsbkar siyasətindən köklü şəkildə fəerqlənirdi. O, Assuriya və Mesopatamiyadan imtina edir. Onun bu addımı səhra komandiri Trayanı razı salmır və ona qarşı sui-qəsd hazırlansa da tezliklə üstü açılır. Əsasən o imperiya əyalətlərinin iqtisadi dirçəlişinə fikir verərək çoxlu sayda teatr, kitabxanalar tikdirir yaraşıqlı heykəllər qoydurur. Orduda və tikintidə apardığı quruculuq işləri impriya sərhədlərini daha da möhkəmləndirmiş və xarici sülhə zəmin yaratmışdır. Onun zamanında 132–135 illərdəki yəhudi üsyanları yatırılmış Yerusəlim dağıdılaraq yerində yeni it. Colonia Aelia Capitoli salınmışdırdır. Adrianın vaxtında Roma allahlarına sitayiş etməyənlərin — xristiyanların təqibi davam etdirilmişdir. Adrian tərəfindən hal hazırda Müqəddəs Ancelo qəsri adlandırılan it. Mausoleo di Adriano, Tibur sarayı, Stmfalo — Korinf kanalını, sevimli Afina şəhərində çoxlu memarlıq abidələri tikdirtmişdir. Klavdi tərəfindən başladılmış Fuçin gölünün qurudulmasını başa çatdırmışdır. İtalyanı 4 konsula malik hissəyə bölmüşdür. Dövlət idarələrinə ancaq romalıları təyin edərmiş. Onun böyük sonuncu işlərindən biri də hüquqşünas Salvi Yulianla birlikdə Roma qanunlarının kodifikasiyası olmuşdur.
Adrianın Ölümü
[redaktə | mənbəni redaktə et]10 iyul 138-ci ildə ağır xəstəlikdən əzab çəkərək Neapol yaxınlığındakı Bayi şəhərində vəfat etmişdir. Ölümqabağı özünə epitafiya yazmışdır. Adrian hal-hazırda Müqəddəs Ancelo qəsri kimi tanınan, özünün tikdirdiyi "Adrian məqbərəsində" dəfn edilmiş və qəbri üzərində öz yazdığı epitafiya həkk olunmuşdur:[3] Adrian.
HOSPES COMESQUE CORPORIS
QUAE NUNC ABIBIS IN LOCA
PALLIDULA RIGIDA NUDULA
NEC UT SOLES DABIS IOCOS.
- Tərcümə
Həlim ruhum, azmış ruhum
Bədənimin yol yoldaşı və qonağı
Tərk edib tələsdiyin yer,
Solğun, kimsəsiz və sükutdur, oralarda
Vərdişincə zarafat edə bilməzsən.[4]
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]Nerva-Antonin sülaləsinin zaman xətti
[redaktə | mənbəni redaktə et]
SƏLƏF Trayan |
|
_Ancient_Roman_busts_in_the_Museo_archeologico_nazionale_-_Colossal_head_of_Hadrian.jpg) Adrian Nerva-Antonin sülaləsinin imperatoru |
|
XƏLƏF.jpg) Antonin Piy |
Mənbələr
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 Любкер Ф. Hadrianus (rus.). // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский, пер. А. Д. Вейсман, Ф. Гельбке, Л. А. Георгиевский, А. И. Давиденков, В. А. Канский, П. В. Никитин, И. А. Смирнов, Э. А. Верт, О. Ю. Клеменчич, Н. В. Рубинский СПб: Общество классической филологии и педагогики, 1885. С. 585–586.
- ↑ Historia Augusta, Hadrianus 1,1. Obwohl die Historia Augusta als sehr problematisch gilt, wobei die frühen Viten durchaus wertvolle Informationen beinhalten, wird in der modernen Forschung weitgehend akzeptiert, dass Hadrian eine Autobiographie verfasst hat.
- ↑ Historia Augusta, Hadrianus 25. Vgl. Birley, Restless Emperor, S. 301; Holzberg, Hadrians nous und seine animula.
- ↑ Heinz-Joachim Fischer: „Rom. Zweieinhalb Jahrtausende Geschichte, Kunst und Kultur der Ewigen Stadt", DuMont, Köln 2001, S. 351–352. ISBN 3-7701-5607-2
