Gilan İspahbadları

Talış tarixi
Antik dövr E.ə. Buzeyir mağarası Paleolit İran öncəsi tarix Ən qədim dövr–4000 Kür-Araz mədəniyyəti 3400–2000 Proto-Elam sivilizasiyası 3200–2700 Lullubi mədəniyyəti t. 2300–700 Talış-Muğan mədəniyyəti 1400–700 Yeni Assuriya dövrü 911–609 Urartu 860–590 Manna 850–616
İmperiyalar dövrü Midiya E.ə.678–550 Skiflər E.ə.652–625 Əhəmənilər dövləti E.ə.550–330 Kadusilər Kaspilər Atropatena E.ə 323–E.226 Selevkilər imperiyası E.ə.312–63 Parfiya E.ə.247–E.224 Sasanilər imperiyası 224–651 Qərinvənd sülaləsi VI-XI əsrlər
Orta əsrlər dövrü Raşidi xilafəti 632–661 Dabuidlər 642–760 Dəmavənd Məsmuğanları 651–760 Bavəndilər sülaləsi 651–1349 Əməvilər xilafəti 661–750 Paduspanilər 665–1598 Abbasilər xilafəti 750–1258 Cüstanilər 791–XI əsr Samanilər dövləti 819–999 Tahirilər 821–873 Təbəristan Ələviləri 864–XIV əsr Sacilər 889–929 Salarilər 919–1062 Ziyarilər 930–1090 Buveyhilər sülaləsi 934–1062 Rəvvadilər 955–1070 Kakaveyhilər sülaləsi 1008–1141 Böyük Səlcuq imperiyası 1037–1194 Eldənizlər 1135–1225 Yəzd Atabəyləri 1141–1319 Salqurlular 1148–1282 Elxanilər dövləti 1256–1335 Çobanilər 1335–1357 Əfrasiyab sülaləsi 1349–1504 Mərəşilər 1359–1596 Teymurilər dövləti 1370–1507 Kar-Kiya sülaləsi 1370–1592 Qaraqoyunlular 1406–1468 Ağqoyunlular 1468–1508
Erkən müasir dövr Səfəvilər 1501–1736 Rusiya İmperiyası 1721–1917 Əfşar imperiyası 1736–1796 Talış xanlığı 1747–1826 Zəndlər 1751–1794
Müasir dövr Rusiya İmperiyası 1721–1917 Qacarlar 1789–1925 ZDFR 1918–1918 Bakı Kommunası 1918–1918 Muğan Müvəqqəti Hərbi Diktaturası 1918–1919 Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti 1918–1920 Muğan Sovet Respublikası 1919–1919 SSRİ 1922–1991   • Azərbaycan SSR 1920–1991   • ZSFSR 1922–1922 Pəhləvilər 1925–1979 Müvəqqəti İran Höküməti 1979
Hazırki dövr İran 1979– Azərbaycan 1991–
Əlaqəli mövzular Talışlar Tarixi Dili
Xrolonogiya
b m r

Gilan İspahbadları^[1][2] (fars. اسپهبدان گیلان‎) və ya Gilan İspahbadlığı^[1] — İranda Talışlar tərəfindən idarə olunan kiçik knyazlıq.^[1][3] Vladimir Minorskiyə görə 11-ci əsrdə qurulan bu knyazlığı ilk Talış dövləti hesab etmək olar. Paytaxtı əvvəlcə Şindan qalası^[4], 14-cü əsrdən etibarən isə Astara olub.^[5] Bu dövlət barədə məlumat olduqca azdır. Qətran Təbrizinin divanında Rəvvadi hökmdarı Vəhsudanın Ərdəbilə ordu göndərməsi və oranın hakimini özündən asılı salmasını qeyd etməsi onu göstərir ki, bu dövlət 11-ci əsrdən gec olmayaraq qurulub.^[6]

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Vladimir Minorskinin fikrincə, Gilan və Muğan arasındakı ərazidə uzun müddət mövcud olmuş və hökmdarları ispəhbad və ya sipəhbad tituluna malik olan knyazlıq haqqında ətraflı məlumat demək olar ki, yoxdur.^[2] İbn Xordadbehə görə,^[a] Muğan Şəklə mənsub idi. 936-cı ilə doğru Muğanın ispəhbadı İbn-Dalüla, Gilanın üsyançı başçılarından olan Ləşkəri ibn-Mərdinin yanında yer alır ve Azərbaycanda kürd kökənli hökümdar Daysam ibn-İbrahimə qarşı çıxır. Yenə Minorksi öz əsərində qeyd edir ki, onların qərargahı Arazın şimal sahillərində idi fəaliyyətləri isə daha çox cənubda, Talışda mərkəzləşmişdi.^[2] Minorski üsyançıların Gilanın sonrakı ispahbadlarıyla eyni kökdən gəlib gəlmədiyini təyin edə bilmədiyini deyir.^[2]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qeydlər[redaktə | mənbəni redaktə et]