Talış-Muğan mədəniyyəti

Talış-Muğan mədəniyyəti^{[1][2][3][4][5]} və ya Muğan mədəniyyəti^[6][7] — Son tunc və erkən dəmir dövründə (e.ə. II minilliyin ikinci yarısı - e.ə. I minilliyin əvvəlləri) Muğan düzündə və Talış dağlarında mövcud olmuşdur.^[8][9] Bu dövrdə əsas məşğuliyyət növləri maldarlıq və kənd təsərrüfatı idi.^[10] Qərbi Asiya tipində tunc və dəmir qılınclar bu dövr üçün xarakterikdir.^[11]

60-cı illərə qədər tarixi ədəbiyyatda güman edilirdi ki, Talış mədəniyyəti Muğan mədəniyyətindən fərqli olmuşdur. Bununla əlaqədar olaraq tarixşünaslıqda «Muğan mədəniyyəti» və «Talış mədəniyyəti» anlayışları var idi.

Fərman Mahmudov 1964-cü ildən etibarən Azərbaycanın cənubi-şərq ərazisində aşkar edilən mədəniyyət nümunələrinin kompleks şəkildə öyrənilməsi nəticələrinə əsaslanaraq Talış və Muğandan üzə çıxarılan maddi abidələrin tiplərinə,xarakterlərinə, tarixi inkişafına və s. xüsusiyyətlərinə görə oxşar və yaxın olduqlarını müəyyən etdi. O əsaslandırdı ki, bu regionda iki mədəniyyət yox, məhz vahid bir mədəniyyət — «Talış-Muğan mədəniyyəti» olmuşdur. Bu mədəniyyət e.ə. XIV əsrdə təşəkkül tanmış, VII əsrə qədər davam etmiş və son tunc dövrü üçün səciyyəvi olan mədəniyyət tiplərindən biri olmuşdur. Arxeoloji materialların tipoloji təhlilinə əsasən F.Mahmudov bu regionda qədim insanların tunc dövrünə qədər mövcud olan təsərrüfat formalarının ən primitiv səviyyəsi kimi tanınan yığma tipindən istehsal etmə kimi daha yüksək mərhələsinə qədəm qoyduqlarını,erkən əkinçilik-maldarlıq təsərrüfatı texnikasına yiyələndiklərini, təsərrüfatın bu növünün e. ə. III minilliyin əvvəlindən başlayaraq oturaq əkinçilik-maldarlıq təsərrüfatı kimi intensiv inkişafda olduğunu, yerin şumlanmasında qoşqu qüvvəsindən, məhsulun daşınmasında isə ikitəkərli arabalardan istifadə edildiyini göstərdi.

• Kür-Araz mədəniyyəti

• Ələsgər Mirzəzadə, "MUĞAN. Maddi mədəniyyət abidələri", Bakı, "Nərgiz" nəşriyyatı, 2015, 160 səh. anl.az yap.az