Nur İnayət Xan

Nur Nissa İnayət Xan və ya Nora Beyker kimi tanınan Nur İnayət Xan (1 yanvar 1914[1][2][…], Moskva, Rusiya imperiyası – 13 sentyabr 1944[3], Daxau həbs düşərgəsi, Bavariya, Almaniya Reyxi[d]) — II Dünya müharibəsində İngiltərə Xüsusi Əməliyyat Bürosunda xidmət edən ingilis casusu.[4]

Nur İnayət Xan
Nur Nissa İnayət Xan
Şəxsi məlumatlar
Digər adları Nora Beyker
Madlen
Anna Mari Renye
Ləqəbi Madeleine, Nora Baker
Doğum adı Noor Un Nisa Inayat Khan
Doğum tarixi 1 yanvar 1914(1914-01-01)[1][2][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 13 sentyabr 1944(1944-09-13)[3] (30 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi güllə yarası[d]
Dəfn yeri
  • bilinmir
Vətəndaşlığı  Böyük Britaniya
Atası İnayət Xan
Təhsili
Hərbi fəaliyyəti
Qoşun növü Qadın köməkçi hava qüvvələri
İngiltərə Xüsusi Əməliyyat Bürosu (SOE)
Hərbi hissə İngiltərə Xüsusi Əməliyyat Bürosu (SOE) F Bölmə şəbəkələri
Xidmət illəri 1940–1944-cü illər
Rütbəsi Bölmə zabiti köməkçisi
hərbi rabitəçi
Döyüşlər II Dünya müharibəsi
Təltifləri George ordeni "Britaniya imperiyası" ordeni üzvü 1939–1945 hərbi xaçı
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Madlen kod adı altında İngiltərə Xüsusi Əməliyyat Bürosunun (ing. Special Operations Executive (SOE)) agenti olaraq, İkinci Dünya müharibəsi dövründə Fransa Müqavimət hərəkatına kömək məqsədilə İngiltərədən, işğal olunmuş Fransaya göndərilən ilk qadın operator olub.[4] İnayət Xan ona edilən xəyanət nəticəsində tutularaq, Daxau həbs düşərgəsində edam edilib. Ölümündən sonra Birləşmiş Krallığın ali ordenlərindən biri olan SOE-dəki xidmətlərinə görə George Crossa layiq görülüb.[4]

Erkən həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ailədki dörd övladdan böyüyü olan Nur İnayat Xan[5] 1 yanvar 1914-cü ildə Moskvada anadan olub.

Atası İnayət Xan Hind sultanlarının nəslindən olan müsəlman idi; valideynlərinin hər ikisi zadəgan nəslindən idilər və nəsillərində musiqiçilər var idi. Onun ulu babası Maysur əmirliyi hakimi Tipu Sultan idi. Avropada musiqiçi və sufizm müəllimi olaraq yaşadı. Anası Pirani Amina Bequm (Ora Rey Beyker),[5] Nyu-Meksiko ştatının Albukerke şəhərindən olan və Amerikada gəzərkən İnayət Xan ilə tanış olan amerikalı idi. Ora Beyker, Amerikalı yoqi və alim Piyer Bernardın bacısı idi,İnayətlə görüşdüyü anda onun qəyyumu idi.[6] Vilayət daha sonra “Qərbin Sufi Cəmiyyəti” nin başçısı oldu, daha sonra Beynəlxalq Sufi Cəmiyyəti və indi İnayət Cəmiyyəti adlandırıldı.

1914-cü ildə, Birinci Dünya müharibəsi başlamazdan bir müddət əvvəl ailə Rusiyadan Londona köçdü və Blumsberidə yaşadı. Nur Nottinq-Hildəki uşaq bağçasına getdi. 1920-ci ildə Fransaya köçdülər,Paris yaxınlığındakı Suresnesdə, sufi hərəkatının xeyirxahlarından birinin hədiyyəsi olan evdə yerləşdilər. 1927-ci ildə atasının ölümündən sonra depresiyaya düşən anasına və kiçik qardaşlarına dayaq olan Nur ailənin məsuliyyətini öz üzərinə götürdü.

Gənc qız olan Nur sakit, utancaq, həssas və xəyalpərəst biri kimi xarakterizə olunurdu. Sorbonnada uşaq psixologiyası üzrə təhsil alır və Nadiya Bulanjenin rəhbərliyindəki Paris Konservatoriyasında arfa və fortepiano üzrə musiqi təhsili alır. Nur şeir və uşaq hekayələri yazır və uşaq jurnallarında və Fransız radiosunda çalışır. 1939-cu ildə kitabı, buddist ənənələrinə istinad edən Jataka nağıllarından ilhamlanaraq yazdığı Twenty Jataka Tales Londonda nəşr olundu.[7][8]

İkinci Dünya müharibəsinin başlamasından sonra, Fransa Alman qoşunları tərəfindən işğal edildikdə, ailə 22 iyun 1940-cı ildə Cornvaldakı Falmuta enərək Bordoya və oradan dəniz yolu ilə İngiltərəyə qaçdı.[9] Başlanğıcda atalarının şagirdlərindən olmuş filosof Bezil Mitçellin Sauthemptondakı evində qaldılar.[10]

Qadın köməkçi hava qüvvələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Nur, pasifist ideayalardan dərindən təsirlənsə də, o və qardaşı Vilayət nasist zülmünü məğlub etməyə kömək olmaq qərarına gəldilər: "Kaş ki, bəzi hindlilər bu müharibədə yüksək hərbi fərq qazansalar. Bir və ya iki nəfər Müttəfiqlər xidmətində çox cəsarətli və hamının heyran qala biləcəyi işlər göstərə bilsəydilər, ingilis xalqı ilə hindlilər arasında körpü yaratmağa kömək olardı.[11]

1940-cı ilin noyabrında Nur Qadınların Köməkçi Hava Qüvvələrinə (ing. Women's Auxiliary Air Force (WAAF)) qatıldı və 2-ci dərəcəli təyyarəçi olaraq simsiz operator kimi təhsil almağa göndərildi.[12] 1941-ci ilin iyununda bombardmançı təlim məktəbinə təyin olunduqdan sonra, özünü darıxdırıcı işdən azad etmək üçün komissiyaya müraciət etdi.[12]

İngiltərə Xüsusi Əməliyyat Bürosu (ing. Special Operations Executive SOE)

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vanbou malikanəsi

Daha sonra, Nur İnayət Xan Xüsusi Əməliyyatlar Bürosunun F (Fransa) bölməsinə üzv qəbul edildi və 1943-cü il fevral ayının əvvəlində Hərbi Hava Nazirliyinə, Hava Kəşfiyyatı Müdirliyinə göndərildi, Yeomenri İlk Yardım Korpusuna (Şahzadə Kral Könüllü Korpusu)(FANY) göndərildi və Surreydəki Qilford yaxınlığındakı Vanbou malikanəsinə, bundan sonra Buckinhemşirdəki Eylsberiyə, işğal edilmiş ərazidə rabitəsiz operator kimi xüsusi təhsil almağa göndərildi.[13]

Bu vəzifəyə göndərilən ilk qadın olacaqdı,cünki ondan əvvəl göndərilən bütün qadın agentlər kuryer kimi göndərilmişdi. Əvvəllər simsiz teleqrafiya (radioteleqraf) təhsili almış Nur, radio təlimlərinə yeni başlayanlar arasında üstünlük qazandı,o, həm cəld, həm də dəqiq çalışırdı.[14]

Nəhayət,agentlərə sonuncu məşq Gestapo sorğusu oldu,ələ keçirildikləri təqdirdə agentlərə onlar üçün hazır ola biləcək şeyin dadını vermək məqsədi daşıyan bəzi təcrübələr keçirilirdi. Nurun qaçan zabiti onun dindirilməsini "demək olar ki, dözülməz" hesab etdi və "qorxunc göründüyünü bildirdi ...o qədər boğuldu ki, az qala səsini itirdi "və bundan sonra" titrəyirdi və kifayət qədər ağarmışdı.[15]

"F" bölməsinin rəsmi tarixçisinin müharibədən çox sonra şəxsi işində verilən son hesabatında belə deyilir: "Beyinini yükləmədən çox çalışdı və kursun təhlükəsizlik tərəfini ifşa olunmaması xaricində çox çalışmış və həssaslıq göstərmişdir. Qeyri-sabit və temperamentli bir şəxsiyyətə sahibdir və həqiqətən bu sahədə işləmək üçün uyğun olub olmadığı çox şübhəlidir. " Bu şərhin yanında "F" bölməsinin rəhbəri Moris Bakmaster, haşiyədə "cəfəngiyat,ağılsızlıq" və "Onların beyinlərinin yüklənməsini istəmirik" deyə yazmışdı.[16][17]

Nurun rəhbərləri onun gizli müharibəyə uyğunluğu barədə müxtəlif fikirlər söylədilər və təlim keçmiş rabitəsiz operatorlarını sahəyə cəlb etmək lazım olduğu üçün təhsili yarımçıq qaldı. Xanın "uşaq kimi" keyfiyyətləri, xüsusən mülayim davranışı və "hiyləgərliyi", SOE-nin təlim məktəblərindəki müəllimlərini çox narahat etirdi.[18] Bir təlişi onun "iki üzlü" bir şey etmək istəməyəcəyini söylərkən, bir başqası isə "xarakterinə görə çox qadın kimi, bu işə çox istəkli, özünü şirkətin əhval-ruhiyyəsinə uyğunlaşdırmağa çox hazır olduğunu",digəri isə, yüksək qabiliyyətli,ürəyi yumuşaq,emosional,zəngin xəyal gücü olan biri olduğunu söyləyirdi.[18]

Başqa bir müşahidəçi deyirdi: "Çox məlumat verməyə meylli idi. Beynində dumanlı fikirləri ilə buraya gəlmişdi. Daha sonra başqaları onun fiziki cəhətdən yararsız olduğunu, kütlə içində asanlıqla itməyəcəyini iddia etdi.[18]

Fiziki cəhətdən olduqca kiçik olan Nur müəllimlərindən bir sıra atletik təlimatlar da aldı: "Çox yaxşı işləyə bilər, amma digər tərəfdən də bacarıqsızdır. Tullanmaq üçün uyğun deyil." "Silahlardan çox qorxur, amma üstündə gəzdirməyə həvəslə çalışır."[18]

Nur hərbi operatoru təhsili alırdı və bu sahədə kifayət qədər məlumatlıydı.Onun "yumruğu" və ya düymələrə toxunma tərzi,barmaqlarının soyuqdan şişməsi səbəbindən bir qədər ağır idi, amma sürəti günü-gündən yaxşılaşırdı. Bir çox istedadlı musiqiçilər kimi - Nur da arfa çalırdı - o, təbii siqnal ötürücü idi.[18]

Bundan əlavə, Vera Atkins (F Bölməsinin kəşfiyyat məmuru), başqa bir təlim hesabatını asanlıqla təsdiqlədiyinə görə, Nurun öhdəliyinin lazımlı olduğunu israr etdi: "O, Qadın köməkçi hava qüvvələrində çıxılmaz vəziyyətə gəldiyini hiss etdi və müharibədə daha fəal, daha çox fədakarlıq tələb edəcək bir iş görmək arzusunda idi." Beləliklə, Suttilin tələbi ilk dəfə gələndə Vera Nuru təbii ki, ən gözəl seçim olaraq gördü və sahə təhlükəsizliyi və kodlaşdırma üzrə son təhsili qısaldılmalı olsa da, getməyə hazır olduğunu bildirdi.[19]

B MK II qəbuledici və ötürücü (B2 radio seti kimi də bilinir)

Nurun missiyası xüsusilə təhlükəli missiya idi. Qadın kuryerlər o qədər müvəffəqiyyətli idilər ki, onları simsiz operator kimi istifadə etmək qərarı verildi,bu daha da təhlükəli bir iş idi, bəlkə də hamısından ən təhlükəli olan bir iş idi. Operatorun işi sahədəki dövrə ilə London arasında əlaqə yaratmaq, planlaşdırılmış təxribat əməliyyatları və ya müqavimət döyüşçüləri üçün silahların lazım olduğu yerlər barədə mesajlar almaq və ötürməkdən ibarət idi. Belə bir əlaqə olmadan hər hansı bir müqavimət strategiyasının koordinasiya edilməsi demək olar ki, mümkün deyildi, lakin operatorlar müharibə getdikcə yaxşılaşan,üzə çıxmada çox həssas idilər.[20]

Çardaqlarda dayanan və ya yuyucu xəttinə bürünmüş antenalarla özlərini bacardıqları qədər gizlətmək,ötürücülərin açarına Morze əlifbasını vururdular və tez-tez mesajların alındığını söyləyən bir cavab üçün saatlarla tək gözləyirdi. 20 dəqiqədən çox hava yayımında qalsaydılar, siqnallarının düşmən tərəfindən alınması ehtimalı var idi və aşkarlama mikroavtobusları bu şübhəli siqnalların mənbəyini izləyəcəkdi. Operator yeri köçürdükdə, iri həcmli radioötürücü bəzən bir çamadanda və ya bir dəstə odunun içində gizlədilməli idi. Durdurulub axtarılsaydı, operatorda ötürücünü izah edəcək bir hekayəsi olmazdı. 1943-cü ildə bir operatorun ömrü altı həftə idi.[21]

Nur, agentlərin yola düşməzdən əvvəl yeni şəxsiyyətlərinə uyğunlaşmaq və vəzifələrini nəzərdən keçirmək üçün sonuncu şansı olduğu yer olan Bakinqhemşirdəki bağ evində qalmışdı. Nurun idarəedici zabiti, təlimdə agentləri izləyən qadın yoldaş, Vera Atkinsə, Nurun qaranlıq otaqda fikrə daldığını və həyata keçirəcəklərindən açıq-aşkar narahat olduğunu söylədi. Sonra Nurla bağ evində qalan iki yoldaş agent birbaşa Veraya məktub yazaraq getməkdən vaz keçdiklərini söylədilər. Bu mərhələdə belə bir müdaxilə ən qeyri-adi olanı idi.[22]

İnayət Xana Mahatma Qandinin zorakılıqdan uzaq fəlsəfəsinə hörmət etmək öyrədilmişdi.

Atkins, Nuru Londona çağırıb görüşmək və danışmaq qərarına gəldi.[23] Vilayət, məhz bu görüş zamanı bacısının vəzifəsindən imtina etməsini istədi,onu tutduğu mövqeyindən çəkindirməyə çalışdı. "Görürsən, Nora və mən Qandinin zorakılığa zid olan siyasəti ilə yetişmişdik və müharibə başlayanda nə edəcəyimizi müzakirə etdik" atasının yolu ilə gedərək Sufizm təsəvvüfünü davam etdirən Vilayət dedi. O,dedi: "Yaxşı, bir şey etməliyəm, amma heç kimi öldürmək istəmirəm." Mən dedim: '"Yaxşı, müharibəyə qoşulacağıqsa,qətl törətmədən, özümüzü ən təhlükəli mövqelərə cəlb etməliyik". Nəhayət İngiltərəyə getdiyimiz zaman mən mina təmizləmədə könüllü idim və o, SOE-də könüllü oldu,buna görə də o gün dediklərimə görə özümü həmişə günahkar hesab etmişəm."[24]

Nur və Atkins Meyferdə Manetta adlı restoranda görüşdülər. Atkins, Nurun uğur qazanacaq qabiliyyətinə inandığını söylədi. Etibar hər agent üçün ən vacib şey idi. Nurun tullanması və hətta kodlaması zəif olsa da, Atkins, yaxşı işləyən agentlərin yola çıxmadan əvvəl işin öhdəsindən gələ biləcəklərinə inanırdı. Atkins, söhbəti Nurdan işini sevib-sevməməsini soruşaraq başladı. Nur təəccüblə baxdı və dedi: "Bəli, əlbəttə sevirəm."[25]

Atkins sonra ona məktub və onun məzmunu haqqında danışdı. Nur,onun, yararsız ola biləcəyi düşünəcəsindən çox dilxor oldu. "Bilirsən ki, əgər şübhən varsa geri dönmək üçün gec deyil ...Əgər özünüzü bu obrazda görmürsünüzsə - hansı səbəbdən getmək istəmədiyinizi mənə indi söyləyin...Hər şeyi elə düzəldəcəm ki,sən utanmayasan. Sənədinizdə heç bir xəta olmadan xidmətin başqa bir şöbəsinə köçürüləcəksiniz. Açıqcası, bunu hiss etmədiyini etiraf edən kişiyə və ya qadına hər cür hörmətimiz var ", Atkins ona dedi: "Bizim üçün yalnız bir cinayət var: oraya çıxıb yoldaşlarınızı yarı yolda qoymaq..."[25]

Nur getmək istədiyini və işi üçün səriştəli olduğunda qətiyyətlə israr etdi. Nur yalnız narahatlığının ailəsi olduğunu söylədi. Nur, dul qalan anası ilə vidalaşmağı indiyədək gördüyü ən çətin iş olaraq gördü. Vera ona tövsiyə etdiyi kimi, anasına həqiqəti söyləməsin: xaricə, ancaq Afrikaya gedəcəyini söyləsin və o,yalan danışmağı çox qəddar addım qəbul edirdi.[26]

Atkins ailə məsələlərində kömək edə biləcək bir şeyin olub olmadığını soruşdu. Nur, itkin düşəcəyi halda,Atkinsin,bunu mümkün qədər anasından gizlətməsini söylədi. Nurun bildiyi normal prosedur ondan ibarət idi ki, bir agent sahəyə gedəndə, Vera onun ailəsinə vaxtaşırı "müjdə" məktubu göndərir və əlaqədar insanın yaxşı olduğunu bildirirdi. Agent itkin düşsəydi, ailəyə belə deyiləcəkdi. Nurun təklif etdiyi bu idi ki, anasına pis xəbər yalnız onun ölümünə şübhə yeri qalmadığında verilsin. Atkins,onun istədiyi olsaydı, bu tərtibata razı olacağını söylədi. Bu əminliklə Nur bir daha xoşnud və inamlı görünürdü. Atkinsin düşüncəsindəki şübhələr də indi aydınlıq tapdı.[27]

Westland Lysander Mk III (SD), II Dünya müharibəsi dövründə işğal olunmuş Fransada xüsusi tapşırıqlar üçün istifadə edilən uçaq növü.

Atkins həmişə qadın agentlərini, bacardığı qədər yola düşdükləri hava limanlarınacan müşayiət edirdi. Paraşütlə Fransaya endirilməyənlər (Andre Borrel və Liz de Bessak kimi agentlər kimi) qısa və nahamar sahələrə enmək üçün hazırlanmış yüngül monovoy nəqliyyat təyyarəsi olan Lisandersə gətirildi. Bu təyyarələr, SOE agentləri və yerli fransız köməkçilərindən ibarət "qəbul komitəsi" tərəfindən qarşılandı. Qəbul komitələrinə təyyarənin yaxın vaxtlarda gəlməsi barədə,BBC əməliyyat mesajı tərəfindən xəbərdarlıq edildi; bunlar, əsasən müharibə yolu ilə ayrılmış dostları və ya ailəsi ilə əlaqə qurmaq istəyən adi dinləyicilər üçün hər axşam Fransa daxilində yayımlandı. SOE üçün yayımlanan HQ ilə dövrə təşkilatçısı arasında əvvəlcədən razılaşdırılmış, ümumiyyətlə rabitəsiz siqnal vasitəsi ilə verilən mesajlar tək salamlar və ya aforizmlər olaraq səslənirdi - Le hibou n'est pas un éléphant (Bayquş fil deyil) SOE üçün yayımlanan HQ ilə dövrə təşkilatçısı arasında əvvəlcədən razılaşdırılmış, ümumiyyətlə simsiz siqnal vasitəsi ilə verilən mesajlar tək salamlar və ya aforizmlər kimi səsləndi - "Le hibou n'est pas un éléphant" (Bayquş fil deyil)- amma yerdəki qəbul komissiyası mesajın xüsusi (əvvəlcədən planlaşdırılmış) bir əməliyyatın baş verəcəyini ifadə etdiyini bilirdi.[27]

Bölmə zabiti köməkçisi (RAF pilot zabitinin Qadın köməkçi hava qüvvələrinin ekvivalenti ekvivalenti) vəzifəsinə gətirilən Nur, Lisander tərəfindən iyun ayında Anje yaxınlığındakı tarlaya uçmaq üçün Parisə gedərək Prosper alt qrupunun lideri Emil Qarri ilə əlaqə qurdu - Emil Qarri ismi film ulduzu Qarri Kuper ilə qeyri-adi bənzərliyi üzündən seçilən bir təxəllüs idi. Yerdə bir dəfə Nur Prosper dövrü təşkilatçısı Frensis Sattill ilə əlaqə quracaqdı və yeni personajını bu adda saxta sənədlərdən istifadə edərək "Janna-Mare Renye" uşaq tibb bacısı kimi qəbul edəcəkdi. SOE həmkarları üçün o, sadəcə Madlen kimi tanınırdı.[28]

Olan nöqsanlardan asılı olmayaraq,Nurun səlis fransız dili və simsiz rabitə bacarığı, təcrübəli agent çatışmazlığı onu Nazi işğalı altında olan Fransada xidmət üçün arzuolunan bir namizəd halına gətirdi. 16-17 iyun 1943-cü ildə Madlen "Tibb bacısı" şifrəli və "Janna-Mare Renye" şəxsiyyəti altında, bölmə zabitinin köməkçisi Nur, Şimali Fransadakı B / 20A eniş ərazisinə gecə, müəllim / tibb bacısı / Kapellan / Monk kod adlı agentlər Diana Rouden (kodu Polet /Kapellan) və Sesili Lefort (kodu Alis / müəllim) ilə birlikdə aparıldı. Onları Henri Dericourt qarşıladı.[29]

Əsr düşməsi və həbsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

24 iyun 1943-cü ildən etibarən Nurun radio operatoru olduğu 'Prosper' şəbəkəsi Almanlar tərəfindən toplanmağa başladı. Nur Londonla radio əlaqəsində qaldı. Bakmaster ona evə göndəriləcəyini söylədikdə,o, Parisdə qalan yeganə radio operatoru olduğuna inandığı üçün qalmağı üstün tutacağını söylədi. Bakmaster buna razı oldu, baxmayaraq ki, ona yalnız siqnalları qəbul etməsi, ötürməməsi lazım olduğunu söyləmişdi.[30]

Nur İnayat Xan almanlara ya Henri Derikourt ya da Rene Qarri tərəfindən xəyanət edilərək satıldı. Derikourt (kod adı Qilbert), Təhlükəsizlik xidməti (SD) üçün ikiqat agent kimi çalışmaqda şübhəli bilinən SOE zabiti və keçmiş Fransız Hava Qüvvələri pilotu idi. Qarri, Cinema və Phono dövrələrinin baş agenti və İnayat Xanın Cinema şəbəkəsindəki təşkilatçısı (daha sonra Fono olaraq dəyişdirildi) Emil Henri Qarrinin bacısı idi. Emil Henri Qarri daha sonra 1944-cü ilin sentyabrında Buhenvald həbs düşərgəsində edam edildi.[31][32][33]

İddiaya görə, Rene Qarriyə 100.000 frank (bəzi mənbələrdə 500 funt-sterlinq) ödənilib. Onun hərəkətləri, qismən Qarrinin SOE agenti Frans Antelmin Nura olan etibarının itirdiyinə dair şübhəsi ilə əlaqələndirildi. Müharibədən sonra onu mühakimə etdilər,lakin bu mühakimədən xilas ola bildi.[17]

13 oktyabr 1943-cü il tarixində Nur, Parisdəki Avenyu Foş 84 prospektindəki Reyxfürer-SS qərargahında tutuldu və dindirildi. Bu müddət ərzində iki dəfə qaçmağa cəhd etdi.[17] Parisdəki Reyxfürer-SS-nin keçmiş rəhbəri Hans Jozef Kiffer, müharibədən sonra Gestapoya məlumat vermədiyini, ancaq davamlı yalan söylədiyini ifadə etdi.

Bununla yanaşı, digər mənbələrdə, Nurun forma geyməyən Elzaslı müstəntiq ilə dostcasına söhbət etdiyi göstərilir və Reyxfürer-SS-in onun uşaqlığı və ailəsi ilə bağlı suallar şəklində təsadüfi yoxlamaları cavablandırmasına imkan verən şəxsi məlumatlar təqdim etdi.[34]

İnayət Xanın Rannimedəki Hava Qüvvələri Memorialındakı xatirə yazısı.

Nur sorğu-suala tutulmasına baxmayaraq,fəaliyyəti barədə heç bir məlumat vermədi. Təhlükəsizlik qaydalarına zidd olaraq, Nur SOE işçisi olaraq göndərdiyi bütün mesajları kopyalamışdı. Nur hər hansı bir gizli kodu açıqlamaqdan imtina etsə də,almanlar onu təqlid edərək saxta mesajlar göndərməyə davam etmək üçün ondan kifayət qədər məlumat əldə etdilər. Qadın köməkçi hava qüvvələri rabitəçisi olaraq Nur, soyuqların səbəbi ilə formalaşan ağır əl-ayaq tərzinə görə "Banq Əvey Lulu" ləqəbini almışdı.[35]

Bəziləri London ötürmələrinin düşmən nəzarəti altına göndərildiyini göstərən anomaliyaları düzgün araşdırmadığını iddia edir, xüsusilə 'xətdəki' dəyişiklikləri (operator Morsun translyasiyası tərzi). Lakin, Maykl Riçard Daniel Fud, Təhlükəsizlik xidməti operatorlarının xəttlərini saxtalaşdırmaqda kifayət qədər usta idi. Hans Josef Kiffer rəhbərliyindəki Təhlükəsizlik xidməti yaxşı təşkil edilmiş və bacarıqlı casusluq əleyhinə işi əslində kəşfiyyat uğursuzluqlarının əsl səbəbidir.[36][34]

Əlavə olaraq, F Bölməsinin Fransadakı hava eniş zabiti Derikourt, sözün əsl mənasında Parisdə Reyxfürer-SS-ə SOE-nin sirlərini verdi. Daha sonra , SOE-dən xəbərsiz, D-Day ərəfəsində kompleks aldatma planının bir hissəsi kimi,Gizli Kəşfiyyat Xidmətində (SIS, ümumiyyətlə M16 olaraq bilinir) çalışdığını iddia edərdi.[37]

Nəticədə, Fransaya göndərilən daha üç agent, daha sonra edam edilən Madelen Damerment də daxil olmaqla paraşüt enişində almanlar tərəfindən tutuldu.[38] Yerli olaraq işə götürülmüş SOE agenti olan Sonya Olşanetzki (Taniya), Nurun həbs olunduğunu öyrənmiş və nişanlısı Jak Veyl vasitəsilə Londona mesaj göndərmiş,onun Beyker Stritdə ələ keçirildiyini və qərargahın "Madelen" dən olan hər hansı bir ötürülmədən şübhələnmələrini xəbərdar etmişdi.[39]

Polkovnik Moris Bakmester, Olşanetzkinin kim olduğunu bilmədiyi üçün mesajı etibarsız saydı. Nəticədə, Nurun radiosundan almanların ötürdüyü yayımlar orijinal olaraq qəbul edilməyə davam etdi və bu da Olşanetzkinin özü də daxil olmaqla SOE agentlərinin lazımsız ölümlərinə səbəb oldu, 6 iyul 1944-cü ildə Natzveyler-Ştruthof həbs düşərgəsində edam edildi. Vera Atkins itkin düşən SOE agentlərinin ölümlərini araşdırdıqda, əvvəlcə Nuru tanımadığı Olşanetzki (görünüşləri çox oxşar idi) ilə qarışdırdı, Nurun Natzweylerdə öldürüldüyünə qəbul edir, yalnız qeydlərini Daxaudakı Nurun taleyini öyrəndikdən sonra düzəltdi.[39]

25 noyabr 1943-cü il tarixində Nur, həmkarı SOE agenti Con Renşou Starr və müqavimət lideri Leon Fey ilə birlikdə Reyxfürer-SS qərargahından qaçdı. lakin yenidən ələ keçirildi. Damdan qaçarkən hava hücumu xəbərdarlığı edildi. Qaydalara görə belə vaxtlarda məhbusların sayılması tələb olunurdu və onların qaçmaları çox uzaqlaşmadan müəyyən edildi. Gələcəkdə qaçma cəhdlərindən imtina edən bəyannaməni imzalamaqdan imtina etdikdən sonra, Nur 27 noyabr 1943-cü ildə "sağ mühafizəsi üçün" Almaniyaya aparıldı və Pfortshaymda "Nacht und Nebel" (Gecə və duman) məhbusu olaraq təkadamlıq kamerada, tam gizli saxlanıldı. On ay ərzində əlləri və ayaqları qandallı olaraq orada saxlanıldı.[40]

Nur İnayət Xanın Daxau Memorial salonundakı xatirə lövhəsi

Nur "çox təhlükəli" olaraq təsnif edildi və çox vaxt zəncirlərə qandallanırdı. Həbsxana müdirinin müharibədən sonra verdiyi ifadə görə, Nur,həbsxanada gördüyü dəhşətli işgəncələrə, digər məhkumların onun gecələr ağladığını eşitmələrinə baxmayaraq onlarla işbirliyini qəbul etmədi və iş yoldaşları barədə hər hansı bir məlumat verməkdən imtina etməyə davam etdi. Bununla yanaşı, Nur öz fincanı əsasında qarışıq mesajlar cızaraq, Nora Beyker adını və anasının,evinin Londondakı ünvanını verərək başqa bir məhbusa şəxsiyyəti barədə məlumat verə bildi.[41]

Güllələnməsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Nur İnayat Xan, agent yoldaşları Yolande Bikman, Madelen Damerman və Eleyn Plyuman ilə qəfildən Daxau həbs düşərgəsinə köçürüldü və ertəsi gün, 13 sentyabr tarixində dörd qadın edam edildi.[42]

Maks Vassmer adlı Gestapo nümayəndəsi Karlsruedə məhkumların daşınmasına rəhbərlik edirdi və qadınları Daxauya aparırdı.[43] Kristian Ott adlı başqa bir Gestapo nümayəndəsi, müharibədən sonra ABŞ müstəntiqlərinə Nur və üç yoldaşının taleyi ilə bağlı bir açıqlama verdi. Ott Karlsruedə dayandı və qayıdarkən Ştuttqartdakı ailəsini ziyarət etmək istədiyi üçün, dörd qadını Daxauya müşayiət etməyə könüllü oldu.[44] Güllələnmədə iştirak etməsə də, Ott Vassmerin ona söylədiklərini müstəntiqlərə izah etdi.

Dörd məhbus, gecələdikləri düşərgədəki barakdan güllələnmənin ediləcəyi həyətə gəlmişdilər. Burada Vassmer onlara edam hökmünü elan etmişdi. Yalnız həbs düşərgəsinin komandanı və iki SS (Mühafizə dəstəsi) nümayəndəsi orada idi. Almanca danışa bilən ingilis qadın (mayor) bu ölüm hökmünü digər yoldaşına söyləmişdi. Dördü də çox solğun idi və ağlayırdılar; mayor cəzaya etiraz edə biləcəklərini soruşdu. Komandan, cəzaya qarşı heç bir etiraz edilə bilməyəcəyini bildirdi. Mayor daha sonra keşiş görmək istəmləri haqqında soruşdu. Düşərgə komandanı, düşərgədə keşiş olmadığını əsas gətirərək bunu rədd etdi. Dörd məhbus artıq kiçik torpaq təpəsinə doğru başları ilə diz çökməli idilər və iki SS tərəfindən bir-birinin ardınca boynunlarının arxasından vurularaq öldürüldü. Güllələnmə zamanı iki ingilis və iki fransız qadın əl-ələ tutmuşdular. Məhkumlardan üçü ilk atışdaca öldü, ancaq almanca danışan ingilis qadın üçün ikinci atış atılmalı idi, çünki ilk atışdan sonra hələ yaşayırdı. Məhbusların güllələnməsindən sonra düşərgə komandanı iki SS nümayəndəsinə qadınların zinət əşyalarının onun ofisinə aparılmasını söylədi.[45]

1958-ci ildə anonim Hollandiyalı məhkum, Nurun arxadan vurulmadan əvvəl Vilhelm Ruppert adlı SS zabiti tərəfindən amansızcasına döyüldüyünü iddia etdi.[46] Son sözü "Liberté" ("Azadlıq") olduğu bildirildi.[47][48] Nurun anası və üç bac-qardaşı qaldı.[49][50]

Mükafatları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Fransanın Fəxri legion ordeni xaçı (avec étoiles vermeil)
Mavi lövhə,avqust 2020-ci il.

1949-cu ildə Nur İnayət Xan ölümündən sonra "Müqəddəs Georg" mükafatına və Fransanın gümüş ulduzlu Fəxri legion ordeni xaçına (avec étoile de vermeil) layiq görülmüşdür. 1946-cı ildə hələ də "itkin düşmüş" sayıldığından, Britaniya İmperiyası Ordeni (ing. Order of the British Empire) üçün tövsiyə edilə bilmədi,[51] ancaq 1946-cı ilin oktyabrında bunun əvəzində Despaşaxda xatırlandı.[52] Nur, İkinci Dünya müharibəsi Yeomani İlk Yardım Tibb bacısı üzvlərindən üçüncüsü, İngiltərənin düşmənə qarşı göstərdiyi şücaətə görə ən yüksək mükafatı olan "Müqəddəs Georg" mükafatına layiq görüldü.[49]

2011-ci ilin əvvəlində keçmiş evinə yaxın Londonun mərkəzində bürünc büstü üçün 100.000 funt sterlinq toplamaq üçün kampaniya başladıldı.[53] Bunun İngiltərədə müsəlman və asiyalı bir qadın üçün ilk xatirə büstü olacağı iddia edildi,[54] fəqət Nur əvvəllər Müqəddəs Paul kilsəsi, Vilton Pleys, Nayttsbric,London-da dəfələrlə anıldı,[55] burada fəal xidmətdə həyatını verən 52 Korpus üzvünün siyahısı da vardı.

Londondakı Qordon Qardnz meydanındakı İnayat Xanın xatirə büstü

Şahzadə Anna tərəfindən bürünc büstün açılışı 8 noyabr 2012-ci il tarixində Londonun Qordon Qardens meydanında baş tutdu.[56][57]

Nur, 25 mart 2014-cü il tarixində Royal poçt şöbəsi tərəfindən buraxılmış sıra markalarda da anılır.[58] 2018-ci ildə, 50 funt sterlinqin növbəti versiyasında Nurun təmsil olunması üçün kampaniya başladılmışdı.[59]

"Müqəddəs Georq" dan sitat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Müqəddəs Georq və xidmət lenti.

"Müqəddəs Georq" mükafatının elanı 5 aprel 1949-cu il tarixli London Gazettedə verildi. Tam istinadda deyilir:[41]

Kral, "Müqəddəs Georq"un ölümündən sonra - Bölmə zabiti köməkçisi,Qadın köməkçi hava qüvvələrinin əməkdaşı Nur İnayət Xanın (9901) mükafatını təsdiqləməkdən məmnuniyyət hissi keçirirəm:

Bölmə zabiti köməkçisi Nur İnayət Xan düşmən tərəfindən işğal olunmuş Fransaya sızan ilk qadın operator idi və 16 iyun 1943-cü ildə Lisandrda təyyarədən endirildi. Gəlişindən dərhal sonra həftələr ərzində, Gestapo,ona ətraflı izah edilmiş Paris Müqavimət qruplarında kütləvi həbslər etdi. İngiltərəyə qayıtmaq imkanı verilsə də, Fransadakı əsas və ən təhlükəli vəzifəsini tərk etməkdən imtina etdi, çünki fransız yoldaşlarını rabitə qurmadan tərk etmək istəmirdi və öz qrupunu yenidən quracağına ümid edirdi. Buna görə vəzifəsində qaldı və ona ölümündən sonra xatırlanmasına səbəb olacaq işlərə imza atdı.

Gestapoda onun haqqında tam bir açıqlama var idi, ancaq "Madelen" kod adını bilirdilər. Onu tutmaq üçün xeyli qüvvələr yerləşdirdilər və beləliklə London ilə qalan son əlaqəni kəsdilər. 3 aydan sonra o,Gestapoya xəyanət etdi və prospekt Foşdakı H.Q-ya aparıldı. Gestapo öz kodlarını və mesajlarını tapmışdı və indi yenidən Londona işləmək iqtidarındaydı. Ondan əməkdaşlıq etməsini xahiş etdilər, lakin o imtina etdi və onlara hər hansı bir məlumat vermədi. Gestaponun 5-ci mərtəbəsindəki kameralardan birində saxlanıldı, bir neçə həftə orada qaldı və bu müddət ərzində qaçmağa iki dəfə uğursuz cəhdi oldu. Ondan bir daha cəhd etməyəcəyinə dair bir bəyannamə imzalaması istəndi, lakin o, imtina etdi və Gestapo Rəisi Berlindən onu "təhlükəsiz gözaltı" üçün Almaniyaya göndərmək üçün icazə aldı. Ondan bir daha cəhd etməyəcəyinə dair bir bəyannamə imzalaması istəndi, lakin o, imtina etdi və Gestapo rəisi Berlindən onu "möhkəm mühafizəsi" üçün Almaniyaya göndərmək üçün icazə aldı. O, Almaniyaya göndərilən ilk agent idi. Bölmə zabiti köməkçisi İnayət-Xan 1943-cü ilin noyabrında Karlsrueyə, daha sonra hücrəsinin əsas həbsxanadan kənarda olduğu Pfortshayma göndərildi. O,xüsusilə təhlükəli məhbus hesab edildi. İnayət Xan Karlsruedə Gestapo tərəfindən sorğu-sual edildiyi zaman işinə və ya həmkarlarına dair hər hansı bir məlumat verməkdən imtina etdiyini təsdiqlədi.

12 sentyabr 1944-cü ildə üç nəfərlə birlikdə Daxau həbs düşərgəsinə aparıldı. İlk gəldiyində onu krematoriuma apardılar və vurdular. Bölmə zabiti köməkçisi İnayət-Xan, 12 aydan çox müddət ərzində həm əxlaqi, həm də fiziki cəhətdən verilən işgəncələrə səbrlə, cəsarətlə dözüm göstərdi.

"Müqəddəs Georq"
Ulduz 1939-1945 Fransa və Almaniya ulduzları Müharibə medalları 1939–1945 Fransanın Fəxri legion ordeni xaçı
(avec étoile de vermeil)

Mavi lövhə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

25 evral 2019-cu il tarixində Nur İnayət Xanın müharibə vaxtı,ölümcül missiya və həbsxanada olarkən kimliyini müəyyənləşdirmək üçün qabına həkk etdiyi London, Blumsbaridə Taviton küçəsi 4 ünvanındakı evinə mavi lövhə vurulacağı açıqlandı.[60][61] Nur, Londonda onun şərəfinə mavi lövhə alan Cənubi Asiya əsilli ilk qadındır.[62][63] Lövhə 28 avqust 2020-ci il cümə günü, saat 19.00-da İngilis irsinin Facebook səhifəsində yayımlanan virtual bir mərasimdə açıldı.[60]

Mədəniyyətdə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Teatr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2018-ci ildə, Nurun ölümü və ölümündən bəhs edən Agent Madlen adlı tamaşanın premyerası Ottava Frinqe Festivalında baş tutdu. Nur rolunu Puja Uppal oynadı.[64] Aşağıdakı faktlar qeyd edilmişdir:

  • Nur, bilinməyən bir SOE məmurunun yerinə Leo Marks ilə nişanlı idi.
  • Con Star, Leon Fey və 84 Avenyu Foşun müxtəlif məhbusları tək bir personaj "Marsel de Fey" ilə təmsil olundu.
  • Nur, edam edildiyi Daxauya köçürülənə qədər 84 Avenyu Foşda həbs olunur.
  • Nurun qaçış cəhdləri dəyişdirildi - vanna otağının pəncərəsindən qaçması, hava basqını sireni nəticəsində qarşısı alır və tornavida ilə qaçma cəhdinin qarşısı gözətçi tərəfindən alınır.

Film

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 2012-ci ilin sentyabr ayında prodüserlər Zəfər Hay və Təbriz Nurani, Şrabani Basunun "Casus Şahzadə: Noor İnayat Xanın həyatı" tərcümeyi-halına film çəkmək haqlarını əldə etdilər.[65]
  • Nurun hekayəsi, müəllifi Sarah Meqan Tomas və rejissoru Lidiya Din Pilçer olan 2020-ci ildə bir "Casusa zəng" filmində canlandırılmışdır. Nuru hind aktrisası Radhika Apte canlandırır.[66]

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 6 sentyabr 2010-cu ildə Amerikalı şair Steysi Erikson, Nur İnayat Xana həsr olunmuş və əXanın bioqrafiyasına link olaraq "Müqavimət" adlı şeir göndərdi. Bu, Nur İnayət Xana və zülmkar rejimlərə müqavimət göstərənlərin paylaşdığı təcrid və qorxuya həsr olunmuş ilk şeir ola bilər.[67]
  • 3 mart 2013-cü ildə Amerikalı şair İrfanulla Şarif, internetə İkinci Dünya müharibəsindəki bu əlamətdar qəhrəman qadının həyat hekayəsini əks etdirən "İkinci Dünya Müharibəsinin işıqlı qadınına təqdimat" adlı şeirini yerləşdirdi.[68]
  • Yazıçı Pam Jenoff, 29 yanvar 2019-da Parisin itirilmiş qızlarının, SOE-nin və əlaqəli qadın agentlərinin əsilsiz hesabını nəşr etdi. Adlar dəyişdirilərkən, Jenoffun kitabındakı Josi adlı personaj, Nurun prototipi idi.[69]

Radio

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1980-ci ilin noyabrında Radio 4-də, günortadan sonra, onun haqqında yeni oyun yayımlandı. Tamaşanın müəllifi Patris Çaplin olmuşdur.

Oxşar filmlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Adını qürürla həkk edin (1958)

R.J.-nin Minninin kitabı əsasında Violette Şabo haqqında çəkilən filmin, baş rollarını Deyvid Pol Skofild və Virciniya Makkenna ifa etmişdir.

  • Çörçilin casus məktəbi[70]

Hempşer Bolyedəki "SOE məktəbi" haqqında sənədli film.

  • Qadın agentlər (2008)

Beş SOE qadın agentinin D-Day istilalarına olan töhfələri haqqında olan fransız filmi.

  • Nensi Ueyk kod adı: Ağ Siçan (1987)

Nensi Ueykin SOE üçün işi haqqında qismən Ueyk tərəfindən nəql olunan sənədli dram (Veyk filmin 8 saatlıq müqavimət hekayəsindən 4 saatlıq bir sevgi hekayəsinə dəyişdirildiyi üçün çox məyus oldu).

  • İndi izah edilə bilər (Təhlükə üçün məktəb) (1946)

Film SOE üçün agentlərin hazırlanmasından və onların Fransadakı fəaliyyətlərindən bəhs edir. Təlim ardıcıllığı Trey və Qarramor (Cənubi Morar) və Rinqveydəki təlim məktəblərində SOE avadanlıqlarından istifadə edilərək lentə alındı.

  • Odetta (1956)

Jerrard Tikellin Odetta Sensom haqqında yazdığı, Anna Niql və Trevor Hovardın rol aldığı film. Filmə SOE-nin F-Bölməsinin rəhbəri Moris Bakmester ilə haqqındakı reportaj daxildir.

  • Robert və Kölgələr (2004)

Fransız televiziyaları haqqında sənədli film. General de Qoll, Fransız müqavimətinə dair bütün həqiqəti söylədi? Bu sənədli filmin məqsədi budur. Fransız rejissor Jan Mari Barrere, SOE-nin o dövrdə etdiyini fransızlara izah etmək üçün öz babasının (Robert) hekayəsindən istifadə edir. Robert, SOE agenti Corc Recinald Starr ilə işləyən, Fransanın cənub-qərbində işləyən bir fransız dili müəllimi idi. (kod adı "Hiler", "Uilrayt" dairəsinin məsul şəxsi idi).

  • Mənə uğur arzula (1987)

1987-1990 illər arasında "Outfit" adını alan SOE-nin qadınlarının və daha az tez-tez kişilərinin istismar olmalarını əks etdirən televiziya serialları.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/inayat_khan_noor.shtml.
  2. ↑ 1 2 http://www.the-south-asian.com/Sept2001/Noor%20Inayat%20Khan1.htm.
  3. ↑ 1 2 Noor-un-Nisa Inayat-Khan // TracesOfWar.
  4. ↑ 1 2 3 "Noor Inayat Khan: remembering Britain's Muslim war heroine Arxiv surəti 15 mart 2017 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 15 mart 2017 at the Wayback Machine", 23 October 2012.
  5. ↑ 1 2 "Noor-un-nisa Inayat Khan". Sufi Order International. 2009. 3 mart 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 iyun 2016.
  6. ↑ Claims that Ora Ray Baker was related to Christian Science founder Mary Baker Eddy require corroboration.
  7. ↑ Tonkin, Boyd. "Noor Anayat Khan: The princess who became a spy". The Independent. London, UK. 20 February 2006. 7 August 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 June 2016.
  8. ↑ Twenty Jataka Tales. Retold from the Pali Jataka and the Jataka-mala by Noor Inayat, and pictured H. Willebeek Le Mair., London: George G. Harrap, 1939. Arxivləşdirilib 2022-01-07 at the Wayback Machine, worldcat.org. Retrieved 6 September 2020.
  9. ↑ "Meet the Muslims who sacrificed themselves to save Jews and fight Nazis in World War II". The Washington Post. 8 September 2014. 27 January 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 January 2020.
  10. ↑ Jean Overton Fuller, Born For Sacrifice (Pan Books, 1957) pp. 43, 56-7.
  11. ↑ Visram, 1986. səh. 142
  12. ↑ 1 2 Kramer, 1995. səh. 135
  13. ↑ Kramer, 1995. səh. 136
  14. ↑ Helm, 2005. səh. 136
  15. ↑ Helm, 2005. səh. 136-37
  16. ↑ Olson, Lynne. Last Hope Island: Britain, Occupied Europe, and the Brotherhood That Helped Turn the Tide of War. Random House Publishing Group. 25 April 2017. ISBN 9780812997361. 27 September 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 February 2021 – Google Books vasitəsilə.
  17. ↑ 1 2 3 "Timewatch: The Princess Spy". BBC Two. 19 May 2006. 1 April 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 June 2016.
  18. ↑ 1 2 3 4 5 Helm, 2005. səh. 13
  19. ↑ Helm, 2005. səh. 13-14
  20. ↑ Helm, 2005. səh. 14
  21. ↑ Helm, 2005. səh. 14-15
  22. ↑ Helm, 2005. səh. 15
  23. ↑ Helm, 2005. səh. 15-16
  24. ↑ Helm, 2005. səh. 16
  25. ↑ 1 2 Helm, 2005. səh. 17
  26. ↑ Helm, 2005. səh. 17-18
  27. ↑ 1 2 Helm, 2005. səh. 18
  28. ↑ Helm, 2005. səh. 18-19
  29. ↑ Brown, 2007. səh. 551
  30. ↑ Jean Overton Fuller, Born For Sacrifice (Pan Books, 1957) pp. 122-9.
  31. ↑ Stephenson, Jeff. "Noor's mission in France". home.earthlink.net. 21 June 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 September 2017.
  32. ↑ Perrin, Nigel. "Noor Inayat Khan". Special Operations Executive (SOE) Agents in France. 3 November 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 September 2017.
  33. ↑ Foot, 2004. səh. 297-299
  34. ↑ 1 2 Foot, 2004. səh. 138-40
  35. ↑ Escott, 1991
  36. ↑ Helm, 2005. səh. 106-16, 330-50
  37. ↑ Fuller, 1989
  38. ↑ "HS 9/836/5: Noor Inayat Khan (1914–44)". The National Archives. 12 May 2003. 5 February 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-06-05.
  39. ↑ 1 2 Helm, 2005. səh. 295–96
  40. ↑ Visram, 1986. səh. 143
  41. ↑ 1 2 "No. 38578". The London Gazette (Supplement). 5 April 1949. səh. 1703.
  42. ↑ Helm, 2005. səh. 286-87
  43. ↑ Helm, 2005. səh. 280
  44. ↑ Helm, 2005. səh. 283-84
  45. ↑ Helm, 2005. səh. 286-287
  46. ↑ Basu, 2006. səh. 413-19
  47. ↑ Helm, 2005. səh. 456
  48. ↑ Pat Kinsella, "Noor Inayat Khan: why was the British spy such an unlikely war hero?" Arxivləşdirilib 2021-01-19 at the Wayback Machine, historyextra.com. Retrieved 6 September 2020.
  49. ↑ 1 2 Hamilton, Alan. "Exotic British spy who defied Gestapo brutality to the end". The Times. London, UK. 13 May 2006. səh. 26. 20 May 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 February 2021.
  50. ↑ Helm, Sarah. "The Gestapo Killer Who Lived Twice". The Sunday Times Magazine. 7 August 2005. səh. 9.
  51. ↑ "George Cross, George Medal and the Medal of the Order of the British Empire (military): Air Ministry recommendation to the Selection Committee and correspondence (Assistant Section Officer Nora Inayat-Khan, Women's Auxiliary Air Force)", T 351/47, National Archives, Kew.
  52. ↑ "No. 37744". The London Gazette (Supplement). 27 September 1946. səh. 4905.
  53. ↑ Milmo, Cahal. "Honoured at last, the Indian heroine of Churchill's spy squad". The Independent. 5 January 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 January 2011.
  54. ↑ Talwar, Divya. "Churchill's Asian spy princess comes out of the shadows". BBC News. 6 October 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-01-11.
  55. ↑ "Women's Transport Service". stephen-stratford.com. 5 September 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 December 2016.
  56. ↑ "Unveiling of the Memorial for Noor Inayat Khan". Noor Inayat Khan Memorial Trust. 8 November 2012. 21 January 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-06-05.
  57. ↑ Hutton, Alice. "Princess Anne unveils bust of forgotten wartime spy whose last word as she faced a firing squad was 'Liberté'". Camden New Journal. 15 noyabr 2012. 1 iyul 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 iyun 2016.
  58. ↑ "Remarkable Lives Stamp Set at Royal Mail Shop". Royal Mail. 8 March 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-06-05.
  59. ↑ Horton, Helen. "Ministers back campaign to put Noor Inayat Khan on £50 note". The Telegraph. 17 October 2018. 27 September 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 February 2021.
  60. ↑ 1 2 "Noor Inayat Khan: Muslim war hero who became 'unlikely spy' for Britain in WWII honoured with blue plaque". Sky News (ingilis). 2020-08-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-08-28.
  61. ↑ "Spy becomes first woman of south Asian descent to get blue plaque in London | Second world war | The Guardian". amp.theguardian.com. 2020-08-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-08-28.
  62. ↑ Arts, Lanre Bakare; correspondent, culture. "Spy becomes first woman of south Asian descent to get blue plaque in London". 27 August 2020. 28 August 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 February 2021 – www.theguardian.com vasitəsilə.
  63. ↑ "Indian-Origin Woman Who Spied For UK In WWII Gets 'Blue Plaque' Honour". NDTV. 25 February 2019. 27 February 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 February 2019.
  64. ↑ "Agent Madeleine". Agent Madeleine (ingilis). 10 July 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-07-09.
  65. ↑ Deng, Olivia. "Shrabani Basu's Spy Princess is optioned by Hollywood". Asia Pacific Arts. 5 October 2012. 26 August 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 October 2012.
  66. ↑ D'Alessandro, Anthony. "IFC Picks Up WWII Female Secret Agents Feature 'A Call To Spy', Eyes Fall Release". Deadline Hollywood. 16 June 2020. 17 August 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 August 2020.
  67. ↑ Ericson, Stacy. "Shorter poems — Resistance". stacyericsonauthor.info. 6 September 2010. 4 June 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 June 2016.
  68. ↑ Shariff, Irfanulla. "A Tribute To The Illuminated Woman of World War II". Poem Hunter. 31 May 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 June 2016.
  69. ↑ Simon, Scott. "The Lost Girls of Paris' Fictionalizes True Tale Of Female Spies During World War II". NPR. 2 February 2019. 5 December 2020 tarixində arxivləşdirilib.
  70. ↑ "Churchill's Spy School". Internet Movie Database. 2010. 10 February 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 September 2017.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikianbarda Nur İnayət Xan ilə əlaqəli mediafayllar var.