2023 Türkiyə prezident seçkiləri — 14 may 2023-cü ildə Türkiyədə keçirilmiş prezident seçkiləri.[2][3]Parlament seçkiləri ilə eyni gündə keçirildi.[2]Ərdoğan bir açıqlamasında 1950-ci ildəki seçkilərə istinad edərək seçkilərin vaxtından əvvəl, 14 may 2023-cü ildə keçirilə biləcəyinin mümkünlüyünü açıqlamışdı.[4] Bəzi müxalif partiyalar da bu tarixi seçki günü olaraq qəbul etmişdir.[5] 6 fevral 2023-cü ildə baş verən Türkiyə–Suriya zəlzələsindən sonra seçkilərin keçirilib-keçirilməcəyi barədə suallar yarandı, seçkilərin təxirə salınması barədə çağırışlar oldu.[6][7]Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan tərəfindən 10 mart 2023-cü ildə imzalanan sərəncama əsasən, seçkilərin 14 may 2023-cü ildə keçirilməsi qərarlaşdırıldı.[8] Seçkilər əvvəlcə iyunun 18-də keçirilməli idi, lakin hökumət universitet imtahanları, həcc ziyarəti və yay tətilinin başlaması ilə üst-üstə düşməməsi üçün seçkilərin tarixini bir ay önə çəkdi. Seçkilərin ikinci turu 28 mayda keçirildi.[9]
Ümumilikdə Türkiyədə 60,9 milyon, xaricdə isə 3,2 milyon olmaqla, 64 milyon seçicinin seçkilərdə səs vermək hüququ olduğu təxmin edilir.
İlk turda Ərdoğan və Sinan Oğan müvafiq olaraq 49,5% və 5,2% səs topladılar. Kılıçdaroğlu 44,9%, Məhərrəm İncə isə geri çəkilməsinə baxmayaraq 0,4% səs topladı. Ərdoğan səslərin mütləq çoxluğundan 0,5% az səs aldığı üçün Kılıçdaroğlu ilə mayın 28-ində keçiriləcək seçkilərin ikinci turunda mübarizə apardı. Oğan Ata İttifaqının dağılmasının nəticəsi olaraq, 2-ci turda Ərdoğanı, ittifaqın ən böyük partiyası olan Zəfər Partiyasının lideri Ümid Özdağ Kılıçdaroğlunu dəstəklədi. Məhərrəm İncə isə öncədən seçkilər 2-ci tura qaldığı halda, Kamal Kılıçdaroğlunu dəstəkləyəcəyini bildirsə də, sonradan tərəfsiz qalmışdır.
Seçkilərin 2-ci turunda Ərdoğan 27,725,131 seçicinin səsini toplayaraq səslərin 52.16%-ni almış və 3-cü dönəm üçün yenidən prezident seçilmiş, Kılıçdaroğlu isə 25,432,951 səs toplayaraq səslərin 47.84%-ni almış və seçkiləri 2-ci sırada tamamlamışdır.
2023-cü ilin yanvar ayında Ədalət və İnkişaf Partiyası seçkilərin vaxtından əvvəl, 16 və 30 apreldə, ya da 14 mayda keçirilə biləcəyindən bəhs etdi.[13] Buna baxmayaraq, 6 müxalif partiyadan ibarət Altılı Masa 6 apreldən sonra növbədənkənar seçkilərə getməyəcəyini elan etdi.[13] Ərdoğan 1950-ci ildəki seçkilərdəDemokrat PartiyanınCümhuriyyət Xalq Partiyasını məğlub etməsini istinad edərək seçkilərin 14 mayda keçiriləcəyini açıqladı.[14] Altılı Masa parlamentin təsdiqi olmadan Ərdoğanın namizəd ola bilməyəcəyini bildirmişdir.[15]
6 fevral 2023-cü ildə ölkədə baş verən zəlzələdən sonra Ərdoğan zəlzələdən təsirlənən 10 ildə 3 aylıq, 14 maydakı seçkilərdən 1 həftə öncə bitəcək fövqalədə vəziyyət elan etdi.[16] Müxalifət TBMM-də bu qərarın əleyhinə səs verdi.[17] Hakim partiyadan baş nazirin sabiq müavini Bülənt Arınc seçkilərin may və ya iyun ayında keçiriləməyəcəyini və seçkilərin ertlələnməsinin zəruri olduğunu qeyd etmişdir.[17]Ədalət və İnkişaf Partiyasının sözcüsü Ömər Çelik isə Arıncın açıqlamalarının şəxsi fikirləri olduğunu və partiya ilə əlaqəsi olmadığını bildirmişdir.[18]Cümhuriyyət Xalq Partiyasının sədri Kamal Kılıçdaroğlu isə ölkənin müharibə vəziyyətində olmasından başqa vəziyyətdə seçkilərin ertələnə bilməyəcəyi yönündəki açıqlamalarına cavab vermişdir.[17] Həmçinin İYİ PartiyadanTolqa Öztürk növbədənkənar seçkilərlə bağlı yalnız parlamentin qərar verə biləcəyini müdafiə etmiş, Xalqların Demokratik Partiyasının sabiq həmsədri Səlahəddin Dəmirtaş isə belə bir tədbirin siyasi çevrilişlə nəticələnəcəyindən şübhələndiyini bildirmişdir.[17]
Bir namizədin prezident seçilməsi üçün ilk turda etibarlı ümumi səslərin sadə çoxluğunu (50%-dən çoxunu) almağı lazımdır. Seçkilər iki turlu keçirilir, əgər ilk turda heç bir namizəd üstünlük qazanmazsa, ən çox səs toplayan 2 namizəd növbəti turda yarışır.[19]
Türkiyə prezidenti seçiləcək şəxs 2 dəfə 5 illiyinə seçilə bilər.[20] İkinci müddət bitmədən növbədənkənar seçkilərə gedilərsə, 3-cü müddət üçün də eyni şəxs prezident seçilə bilər.[21][22] Parlamentin növbədənkənar seçkiləri təsdiqləməsi ilə yenilənən seçkilər prezidentə 3-cü müddətə namizəd olmağa icazə verə bilər.[23]
Namizəd olacaq şəxs ən az 40 yaşında və ali təhsilli olmalıdır. Namizədin namizədliyi təkbaşına və ya birlikdə sonuncu parlament seçkilərində etibarlı səslərin 5 faizini toplamış siyasi partiyalar və ya parlementdə fraksiyası olan siyasi partiyalar tərəfindən irəli sürülməlidir. Bundan başqa, dairə seçki komissiyalarında ən azı 100 min seçicinin imzasını toplaya bilən şəxslər də prezidentliyə namizəd ola bilər.[24]
2017-ci ildə qəbul edilən konstitusiya referendumundan sonra, Türkiyə konstitusiyasına görə, parlament qrupuna (ən azı 20 millət vəkili) sahib partiyalar prezidentliyə namizəd göstərə bilmə hüququna malikdirlər. Digər namizədlərin isə, ən az 100 min imza toplamaları lazım idi.[33][34]
4-cü və hazırkı Azərbaycan prezidentiİlham Əliyev Ərdoğanı dəstəklədiyini qeyd etmişdir.[71] Sinan Oğan seçkilərin ikinci turunda Ərdoğanı dəstəklədiyini açıqlamışdır.[72]
Zəfər Partiyası seçkilərin ikinci turunda Kamal Kılıçdaroğlunu dəstəklədiyini açıqlamışdır.[73]
2018-ci ildəki prezident seçkilərindən əvvəl, prezident parlamentar rejimdədövlət başçısı olaraq xidmət edirdi. 2017-ci ildəki konstitusiya dəyişikliyi ilə bağlı referendumdan sonra, ölkə prezident respublikası idarəetmə üsuluna keçdi və prezident hökümətin və dövlətin başçısı oldu. Bəzi müxalif siyasətçilər Ərdoğanın 2014 və 2018-ci illərdə iki dəfə prezident seçildiyini, Türkiyə Konstitusiyasının 116-cı maddəsinə əsasən, parlament tərəfindən növbədənkənar seçkilər təyin edilmədiyi təqdirdə, növbəti dəfə namizəd ola bilməyəcəyini qeyd edir.[15] Bəzi hüquqşünaslar isə, 2018-ci ildə prezidentlik rejiminə keçildiyi üçün və ad oxşarlığından başqa, yeni bir vəzifənin təsis edildiyini irəli sürərək 2018-ci ildəki seçkilərin Ərdoğanın yeni sistemdə ilk dövrü olduğunu və təkrar namizədlik haqqına sahib olduğunu qeyd edirlər.[74][75]
İlk turda heç bir namizəd səslərin çoxluğunu qazana bilmədiyi üçün mayın 28-ində ilk iki yeri tutan Rəcəb Tayyib Ərdoğan və Kamal Kılıçdaroğlu arasında ikinci tur keçirildi.[77] Seçkilərdə 49,52% səs toplayan Ərdoğan bundan öncəki prezident seçkilərində ümumi səslərin 52,59%-ini toplaya bilmişdi.[78]