Türkiyənin illəri

Türkiyənin illəri Anadolu yarımadası və Frakiya torpaqları üzərində qurulan Türkiyənin 81 vilayəti var. Vilayətlər (illər) Türkiyənin ən böyük inzibati əraziləridir. Bu 81 il 973 ilçəyə[1] bölünür. Bu ilçələrə ən kiçik inzibati vahidlər olan məhəllə və kəndlər daxildir. İllərdə idarəetmə və icra vəzifəsi daxili işlər naziri tərəfindən tövsiyə edilən və Nazirlər Şurasının təsdiqindən sonra prezident tərəfindən təyin olunan qubernatorlar tərəfindən həyata keçirilir.

Osmanlı imperiyasının dağılmasından və 29 oktyabr 1923-cü ildə Türkiyə Cümhuriyyətinin rəsmi qurulmasından sonra inzibati sistemdə dəyişikliklər edildi. İki il sonra Ərdəhan, Bəyoğlu, Çatalca, Dersim, Ergani, Gelibolu, Gənc, Kozan, Oltu, Muş, Siverek və Üsküdar vilayətləri (illəri) ilçələrə çevrildi.[2][3]

1927-ci ildə Şərqi Bəyazid ilçəyə çevrilərək Ağrıya birləşdirildi.[4] 1929-cu ildə Muş yenidən il, Bitlis isə ilçə oldu.[2] Dörd il sonra Aksaray, Cəbəlibərəkət, Hakkari və Şebinqarahisar ilçə olması, Mersin və Silifke birləşdirilərək İçel adlı yeni ilin yaradılmasıyla, Artvin və Rizə birləşdirilərək Çoruh adlı yeni bir ilin yarandılmasıyla sayı 56-ya düşdü. 1936-cı ildə Rizə, Tunceli və Hakkari yenidən il oldu və həmin il Dersimin adı Tunceli olaraq dəyişdirildi; 1939-cu ildə Hatay dövləti Türkiyəyə birləşdirilərək il oldu.[2][5] 1953-cü ildə Uşakın vilayət (il), Kırşəhərin isə ilçə olması qərara alındı. 1954-cü ildə Adıyaman, Nevşəhər və Sakarya il statusu aldı.[2] 1956-cı ildə Çoruh vilayətinin adı dəyişdirilərək Artvin, 1957-ci ildə isə Kırşəhərin il statusu geri qaytarıldı.[2] Bu ildən sonra 32 il ərzində vilayətlərin (illərin) sayında heç bir dəyişiklik olmadı.[2] 1989-cu ildə Aksaray[6] , Bayburt[6], Karaman[6] və Kırıkkale[6] ; 1990-cı ildə Batman[7] və Şırnak[7]; 1991-ci ildə Bartın[8]; 1992-ci ildə Ərdəhan[9] və İğdır[9]; 1995-ci ildə Yalova[10], Karabük[10] və Kilis[10]; 1996-cı ildə Osmaniyyə[11], 1999-cu ildə isə Düzcə il oldu.[12][13]

Türkiyə Statistika Qurumunun məlumatına görə, 2019-cu ildə Türkiyənin əhalisi 83 milyon nəfərə çatıb.[14] Bu rəqəmin 77 milyonu il və ilçə mərkəzlərində yaşayan insanlar təşkil edib.[14] Ölkədə ən çox əhalisi olan il İstanbul, ən az əhalisi olan il isə Bayburtdur.[14] Bundan əlavə, ən böyük səth sahəsinə malik vilayət (il) Konya, ən kiçik əraziyə malik vilayət isə Yalovadır.[15] Mərkəzi İzmit olan Kocaeli ili, mərkəzi Adapazarı olan Sakarya ili və mərkəzi Antakya olan Hatay ili istisna olmaqla, böyük şəhəri olmayan bütün illərin mərkəz ilçələri illə eyni addadır.

İllər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Rənglər
  Paytaxt və büyükşəhər
  Büyükşəhər
Türkiyənin vilayətlərinin siyahısı
Ad Sahəsi (km²)[15] Əhalisi (2021)[16] Əhalinin sıxlığı/(km²) Qeydiyyat nişanı Telefon kodu Vali
Adana ili 13.844 2.263.373 161,65 01 322 Süleyman Elban
Adıyaman ili 7.337 632.148 85,38 02 416 Aykut Pekmez
Afyonqarahisar ili 14.016 744.179 52,04 03 272 Kübra Güran Yiğitbaşı
Ağrı ili 11.099 524.644 48,31 04 472 Osman Varol
Aksaray ili 7.659 429.069 54,36 68 382 Hamza Aydoğdu
Amasya ili 5.628 335.331 60,02 05 358 Mustafa Masatlı
Ankara ili 25.632 5.747.325 220 06 312 Vasip Şahin
Antalya ili 20.177 2.619.832 124,48 07 242 Ersin Yazıcı
Ərdəhan ili 4.934 94.932 19,72 75 478 Hüseyin Öner
Artvin ili 7.393 169.543 23,11 08 466 Yılmaz Doruk
Aydın ili 8.116 1.134.031 136,88 09 256 Hüseyin Aksoy
Balıkəsir ili 14.583 1.250.610 84,25 10 266 Hasan Şıldak
Bartın ili 2.330 201.711 85,08 74 378 Sinan Güner
Batman ili 4.477 626.319 135,95 72 488 Hulusi Şahin
Bayburt ili 3.746 85.042 22,64 69 458 Cüneyt Epcim
Biləcik ili 4.179 228.334 52,50 11 228 Bilal Şentürk
Bingöl ili 8.004 283.112 34,95 12 426 Kadir Ekinci
Bitlis ili 8.294 352.277 41,97 13 434 Oktay Çağatay
Bolu ili 8.313 320.014 38,02 14 374 Ahmet Ümit
Burdur ili 7.175 273.716 37,74 15 248 Ali Arslantaş
Bursa ili 10.813 3.147.818 282,63 16 224 Yakup Canbolat
Çanaqqala ili 9.817 557.276 55,22 17 286 İlhami Aktaş
Çankırı ili 7.542 196.515 25,95 18 376 Abdullah Ayaz
Çorum ili 12.428 526.282 42,71 19 364 Mustafa Çiftçi
Dənizli ili 12.134 1.051.056 85,47 20 258 Ali Fuat Atik
Diyarbakır ili 15.168 1.791.373 115,79 21 412 Ali İhsan Su
Düzcə ili 2.492 400.976 157,36 81 380 Cevdet Atay
Ədirnə ili 6.145 412.115 67,35 22 284 Ekrem Canalp
Elazığ ili 9.383 588.088 62,99 23 424 Erkaya Yırık
Ərzincan ili 11.815 237.351 19,86 24 446 Mehmet Makas
Ərzurum ili 25.006 756.893 30,47 25 442 Okay Memiş
Əskişəhər ili 13.960 898.369 63,57 26 222 Erol Ayyıldız
Qaziantep ili 6.803 2.130.432 304,18 27 342 Davut Gül
Giresun ili 7.025 450.154 63,82 28 454 Enver Ünlü
Gümüşxanə ili 6.668 150.119 24,67 29 456 Kamuran Taşbilek
Hakkari ili 7.095 278.218 39,60 30 438 İdris Akbıyık
Hatay ili 5.524 1.670.712 294,87 31 326 Rahmi Doğan
İğdır ili 3.664 203.159 54,43 76 476 Hüseyin Engin Sarıibrahim
İsparta ili 8.946 445.678 49,73 32 246 Ömer Seymenoğlu
İstanbul ili 5.461 15.840.900 2.841,83 34 212, 216[C] Davut Gül
İzmir ili 11.891 4.425.789 367,27 35 232 Süleyman Elban
Qəhrəmanmaraş ili 14.520 1.171.298 79,48 46 344 Ömer Faruk Coşkun
Karabük ili 4.142 249.287 59,98 78 370 Fuat Gürel
Karaman ili 8.678 258.838 29,18 70 338 Mehmet Alpaslan Işık
Qars ili 10.193 281.077 28 36 474 Türker Öksüz
Kastamonu ili 13.064 375.592 29,04 37 366 Avni Çakır
Kayseri ili 16.970 1.434.357 82,93 38 352 Şehmus Günaydın
Kırıkkale ili 4.791 275.968 59,07 71 318 Yunus Sezer
Kırklareli ili 6.459 366.363 56,02 39 288 Birol Ekici
Kırşəhər ili 6.584 242.944 36,89 40 386 İbrahim Akın
Kilis ili 1.412 145.826 100,91 79 348 Recep Soytürk
Kocaeli 3.397 2.033.441 574,92 41 262 Seddar Yavuz
Konya ili 40.838 2.277.017 54,66 42 332 Vahdettin Özkan
Kütahya ili 11.634 578.640 49,79 43 274 Ali Çelik
Malatya ili 12.259 808.692 65,27 44 422 Aydın Bar
Manisa ili 13.339 1.456.626 107,99 45 236 Yaşar Karadeniz
Mardin ili 8.780 862.757 95,53 47 482 Mahmut Demirtaş
Mersin ili 16.010 1.891.145 114,95 33 324 Ali İhsan Su
Muğla ili 12.654 1.021.141 77,69 48 252 Orhan Tavlı
Muş ili 8.650 405.228 47,26 49 436 İlker Gündüzöz
Nevşəhər ili 5.485 308.003 55,24 50 384 İnci Sezer Becel
Niğdə ili 7.234 363.725 48,59 51 388 Yılmaz Şimşek
Ordu ili 5.861 760.872 128,68 52 452 Tuncay Sonel
Osmaniyyə ili 3.320 553.012 162,27 80 328 Erdinç Yılmaz
Rizə ili 3.835 345.662 89,49 53 464 Kemal Çeber
Sakarya ili 4.824 1.060.876 213,44 54 264 Çetin Oktay Kaldırım
Samsun ili 9.725 1.371.274 138,66 55 362 Zülkif Dağlı
Siirt ili 5.717 331.980 57,77 56 484 Osman Hacıbektaşoğlu
Sinop ili 5.717 218.408 38,17 57 368 Erol Karaömeroğlu
Sivas ili 28.164 636.121 22,68 58 346 Salih Ayhan
Şanlıurfa ili 19.242 2.143.020 107,76 63 414 Abdullah Erin
Şırnak ili 7.078 546.589 74,82 73 486 Ali Hamza Pehlivan
Təkirdağ ili 6.190 1.113.400 170,50 59 282 Aziz Yıldırım
Tokat ili 10.042 602.567 61,01 60 356 Ozan Balcı
Trabzon ili 4.628 816.684 174,79 61 462 İsmail Ustaoğlu
Tunceli ili 7.582 83.645 11,16 62 428 Mehmet Ali Özkan
Uşak ili 5.555 373.183 66,69 64 276 Funda Kocabıyık
Van ili 20.921 1.141.015 54,33 65 432 Mehmet Emin Bilmez
Yalova ili 798 291.001 339,56 77 226 Muammer Erol
Yozqat ili 13.690 418.500 30,76 66 354 Ziya Polat
Zonquldak ili 3.342 589.684 178,35 67 372 Mustafa Tutulmaz

İstanbul ili'daki 15 Temmuz Şehitler Köprüsü, Asya ve Avrupa kıtalarını birbirine bağlamaktadır. Trabzon'un Çaykara ilçesindeki Uzungöl. Mimar Sinan tarafından yapılan Edirne'deki Selimiye Camii. Nevşehir sınırları içinde kalan Kapadokya'daki peri bacaları. Türkiye'nin en yüksek dağı olan Ağrı Dağı. Ege Bölgesi'nin en kalabalık ili İzmir. Karadeniz Bölgesi'nin en kalabalık ili olan Samsun'daki Onur Anıtı. Denizli'deki Pamukkale travertenleri. Türkiye'nin en büyük gölü Van Gölü'nde yer alan Akdamar Adası. Elazığ ili'da bulunan Pisa Kulesi'nden bile daha eğik minareye sahip Harput Ulu Camii.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "İller İdaresi Genel Müdürlüğü". İller İdaresi Genel Müdürlüğü. 18 Ağustos 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 Mayıs 2015.
  2. ↑ 1 2 3 4 5 6 "İller İdaresi Genel Müdürlüğü". İller İdaresi Genel Müdürlüğü. 16 Ocak 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 Mart 2013.
  3. ↑ Erzurum vilâyeti. 22 Şubat 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 Nisan 2013.
  4. ↑ Her yönüyle Ağrı. 22 Şubat 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 Nisan 2013.
  5. ↑ Primitive rebels or revolutionary modernizers?: the Kurdish national movement in Turkey (İngilizce). ISBN 978-1-85649-822-7. 16 Ekim 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 Nisan 2013.
  6. ↑ 1 2 3 4 "T.C. Resmî Gazete - 21 Haziran 1989 ÇARŞAMBA" (PDF). 19 Şubat 2018 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
  7. ↑ 1 2 "T.C. Resmî Gazete - 18 Mayıs 1990 CUMA" (PDF). 11 Ocak 2022 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
  8. ↑ "T.C. Resmî Gazete - 7 Eylül 1991 CUMARTESİ" (PDF). 9 Eylül 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
  9. ↑ 1 2 "T.C. Resmî Gazete - 3 Haziran 1992 ÇARŞAMBA" (PDF). 3 Aralık 2013 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
  10. ↑ 1 2 3 "T.C. Resmî Gazete - 6 Haziran 1995 SALI" (PDF). 2 Eylül 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
  11. ↑ "T.C. Resmî Gazete - 28 Ekim 1996 PAZARTESİ" (PDF). 14 Temmuz 2019 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
  12. ↑ "T.C. Resmî Gazete - 9 Aralık 1999 PERŞEMBE" (PDF). 8 Aralık 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
  13. ↑ "Düzce, resmen il Derince ilçe oldu". Hürriyet. 9 Aralık 1999. 17 Ekim 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 Mart 2013. (#apostrophe_markup)
  14. ↑ 1 2 3 "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2022". Türkiye İstatistik Kurumu. 6 Şubat 2023. 6 Şubat 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 Mart 2023.
  15. ↑ 1 2 "İl ve İlçe Yüz Ölçümleri" (PDF). Harita Genel Müdürlüğü. 24 Ekim 2019 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 24 Ekim 2019.
  16. ↑ "TÜİK Kurumsal". 17 Mayıs 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 Eylül 2022.