Adana ili

Adana ili — Türkiyənin cənubunda, Aralıq dənizi regionunda, Aralıq dənizi sahilində yerləşən il. İnzibati mərkəzi Adana şəhəridir. Şimaldan Kayseri, şimal-şərqdən Qəhrəmanmaraş, şərqdə Osmaniyə, cənub-şərqdə Hatay, cənubda Aralıq dənizi, cənub-qərbdə Mersin, qərbdə Niğdə illəri ilə əhatələnib. Ölkənin ən sıx əhalinin yaşadığı altıncı ildir. Adana ili ümumilikdə 15 ilçədən, 16 bələdiyyədən, 508 kənddən ibarətdir.

İl
Adana
türk. Adana

37°22′06″ şm. e. 35°42′22″ ş. u.HGYO

Ölkə Türkiyə
Daxildir Aralıq dənizi regionu
İnzibati mərkəz Adana
Vali Mustafa Böyük
Bələdiyyə sədri Hüseyn Sözlü (MHP)
Tarixi və coğrafiyası
Sahəsi 14.030 km²
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi 2 165 595[1][2] nəfər (2014)
Əhalinin sıxlığı 152 nəfər/km²
Etnik tərkib Türklər, Kürdlər, Ərəblər və s.
Dini tərkib Sünni (İslam), Katolik (Xristian), İudaizm
Rəqəmsal identifikatorlar
ISO kodu TR-01
Telefon kodu (+90) 322
Poçt indeksi 01000
Avtomobil nömrəsi 01
Rəsmi sayt
Adana xəritədə
Adana xəritədə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Adana il mərkəzi Mersin, Adana, Osmaniyə, Hatay illərini əhatə edən Çukurova coğrafi bölgəsində yerləşir. Bu bölgə tarixən Luvilərin, Arzavaların, Xetlərin, Assuriyalıların, Farsların, Yunanların, Selevkilərin, Kilikiyalıların, Romalıların, Bizanslıların, Abbasilərin, Səlcuqluların, Məmlüklərin, Ramazanoğullarının və Osmanlıların hakimiyyəti altında olub. 1922-ci il tarixində Fransızların bölgədən çəkilməsi ilə bölgə Türkiyə Cümhuriyyətinin torpaqlarına qatılıb

1986-cı ildə qəbul edilən 3306 saylı qanunla Adana şəhər inzibati ərazi dairəsi (ŞİƏD) statusu verilib.[3] İlk əvvəl Seyhan və Yüreğir ilçələri Adana bələdiyyəsi tabeçiliyinə daxil olub. 2004-cü ildə qəbul edilən 5216 saylı qanuna uyğun olaraq Adana şəhər inzibati ərazi dairəsi sərhədləri genişləndirilib[4] və yeni sərhədlər daxilində qalan 5 ilçə şəhər ilçə bələdiyyələri kimi təsis edilib.

31 dekabr 2022-ci il tarixinə olan rəsmi hesablamalara görə 2.274.106 əhalisi ilə Türkiyənin altıncı ən sıx əyalətidir. Əyalətin inzibati mərkəzi əyalət sakinlərinin 78,25%-nin yaşadığı Adana şəhəridir. O, həmçinin digər Kilikiya əyalətləri olan Mersin, Osmaniye və (şimal) Hatay ilə sıx əlaqələrə malikdir.

Etimologiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bir çox mənbələrə əsasən Adana toponimi e.ə. XVI–XIV əsrlərdə Hett imperatorluğu dövründə Kiçik Asiyada mövcud olmuş Kizzuvata krallığına aid Adanya adlı şəhərin adından yaranıb. Digər mənbələrə əsasən isə Adana ilinin adı bir qədər mifologiyaya dayanır. Belə ki, Bizanslı Etienin qeydlərinə görə, şəhər Göy tanrısı Uranın iki oğlu "Adan" və "Sar" Tarsus xalqı ilə müharibələrdən sonra Adanın şərəfinə Adania adlandırılıb. E.ə. 1650-ci ildə Boğazkənd yazılarında "Uru Adania" olaraq qeyd edilir.

E.ə. VIII əsrdə yaşamış yunan mütəfəkkiri Homerin "İlliada" poemasında şəhərin adı "Adana" kimi xatırladılır. Adana adı müxtəlif məktublarda Erdene, Edene, Ezene, Azana və Batana şəklində yazılıb.[5] "Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti"ndə (II cild) qədim türk dillərində adana/adına/aduna toponiminin "axtalanmış dəvə; at ilxısı; at saxlanılan yer" mənalarında işlənildiyinə əsasən Türkiyədəki Adana adlı şəhərin adının da, "ilxısı olan, at saxlanılan yer" kimi izah olunması barədə mülahizələr irəli sürülüb.[6]

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qədim dövr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Arxeoloji araşdırmalar nəticəsində əldə olunan məlumatlara əsasən Çukurova bölgəsində qədim dövrlərdən yaşayışın mövcud olduğu təsdiqlənib. Çukurovanın müəyyən edilmiş tarixi Kizuvatna Krallığı ilə başlayır. Bununla bağlı Xet dövlətinə aid kitablarda məlumatlar var. Kizuvatna Krallığı, E.ə. 1335-ci ildə Xetlərin himayəsinə daxil olub.[7] Het dövləti E.ə. 1191-1189-cu illərdə qərbdən gələn axınlar nəticəsində süqut etmiş və parçalanıb. Xetlərdən sonra bölgədə hakimiyyəti yeni yaranmış Kue Krallığı ələ keçirib. E.ə. IX əsrdə Assuriya, Kilikiya çarlığı, E.ə. VI əsrdə Əhəmənilər İmperiyası, E.ə. 333-cü ildə Makedoniyalı İsgəndərin İmperiyası, E.ə. 323-cü ildə Selevkilər İmperiyası, Çukurova dəniz quldurları, E.ə. 66-cı ildə Roma İmperiyası bölgədə hakimiyyəti ələ alıblar. Roma dövründə Çukurova və Adananın inkişaf etdiyi ehtimal edilir. Çünki burada inşa edilən böyük körpülər, yollar, su kanalları Adana və Çukurovanın inkişafına və önəmli bir ticarət mərkəzi olmasına şərait yaradıb. Roma İmperiyasının parçalanması ilə Qədim dövr sona çatıb.[8][9]

III–XVI əsrlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Adana 1921-ci ildə

Roma və Bizans dövründə inkişaf edən, bölgədə əhəmiyyətli bir ticarət mərkəzinə çevrilən Adana, 704-cü ildə Əməvilər xilafəti tərəfindən işğal edilir. Abbasi xəlifəsi Harun ər-Rəşid tərəfindən qədim Adana qalası bərpa olunub. IX əsrdə Adana bölgənin mədəniyyət və ticarət mərkəzinə çevrilmişdi. IX əsrdə bölgənin idarəsi Yazman adlı türk sərkərdənin əlində idi və o bölgəni bəzən müstəqil idarə edirdi. Daha sonralar Misirdəki Tulunilər sülaləsi bölgəni ələ keçirdi. Bizans dövləti Abbasilərin zəifləməsindən istifadə edib X əsrdə bölgəni işğal edir. 1071-ci ildə Səlcuq sultanı Alparslan Malazgird döyüşündə Bizanslıları darmadağın etdi və bölgəni ələ keçirdi. Səlcuqluların dövründə Çukurovanın şərqinə türklər köçməyə başladı. 1097-ci ildə Səlib yürüşləri ilə Adanada Səlcuqluların hakimiyyəti sona çatdı. XIV əsrdə Misir Məmlük Sultanlığı bölgəni ələ keçirdi və bölgəyə çoxlu sayda türkmənləri köçürdü. 1352-ci ildə bölgədə Yüreğir boyundan olan Ramazan bəy Yüreğir paytaxtı Adana olan Ramazanoğulları bəyliyinin əsasını qoydu. Ramazanoğulları dövründə Adana inkişaf edir, yeni məscidlər, saraylar tikilirdi.[10] 1517-ci ildə Osmanlı sultanı I Səlimin Misir yürüşündə Ramazanoğulları bəyliyi Osmanlıların hakimiyyətini qəbul etdi[11] və 1608-ci ilə qədər onlara bölgəni idarə etmək icazəsi verildi.[8][9][12]

XVII–XIX əsrlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Adana 1672-ci ildə Osmanlı imperiyasına qarşı Misirdə üsyan qaldırmış Kavalalı Mehmed Əli Paşa tərəfindən ələ keçirildi və Misir Ordusunun qərargahı olaraq istifadə edildi. 1840-cı ildə ilin ərazisi London müqaviləsinə əsasən Osmanlılara geri qaytarıldı. 1867-ci ildə ərazi yeni yaradılmış Adana vilayətinə daxil edildi. 1886-cı ildə Mersin-Adana dəmiryolunun istifadəyə verilməsi ilə Adanada iqtisadi həyat dirçəlməyə başladı. 1909-cu ildə Erməni üsyançılar şəhərdə fəallaşsalar da qısa müddətdə üsyanlar yatırıldı. I Dünya Müharibəsi dövründə Tavr və Gavurdağı tunelləri və Bağdad dəmiryolu ilə şəhər İstanbul və Suriya arasında körpü rolunu oynayırdı.[8][9]

Şəhərin işğalı və azad edilməsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Osmanlı dövlətinin ağır məğlubiyyətlə çıxdığı I Dünya Müharibəsindən sonra ölkə ərazisi parçalanıb, torpaqları işğal edilmişdi. Mudros barışı ilə Osmanlı dövləti imperiya torpaqlarını Avropa ölkələrinə buraxaraq geri çəkilmişdi. 31 oktyabr 1918-ci ildə Mustafa Kamal Paşa alman komandan Liman Ven Sandersin tabeliyindəki ordunun rəhbərliyini ələ almaq üçün Adanaya gəldi. 23 noyabr 1918-ci ildə İstanbul hökuməti Adana əhalisindən şəhərin boşaldılmasını istəmiş ancaq yerli əhali buna etirazını bildirmişdi. 24 dekabr 1918-ci ildə Mersin limanından Çukurova bölgəsinə daxil olan işğalçılar Adananı işğal edirlər. Bundan sonra Adana və ətrafına erməni ailələri köçürüldü.

1918–1919-cu illərdə Adana ilində teror hökm sürürdü. Abdiağa fermasında baş verən hadisələr, şəhərdə baş verən cinayətlər, Daşkörpüdə türklərin çarmıxa çəkilməsi və işgəncəyə məruz qalması yerli xalqın yaddaşında silinməz izlər buraxmışdı. Terrorizmin hakim olduğu Adana və ətraf bölgələrində təşkilatlanmalar başladı. Türklər Kilikiya Milli Qüvvələr Təşkilatı yaratdı. 1920-ci ilin fevralından etibarən KMQT qüvvələri düşmən üzərində qələbələr əldə edərək dirəniş hərəkatını daha da çoşdururdu. 1920-ci ildə Tavr dağlarından Fransızlara hücumlar başladıldı. 27 may 1920-ci ildə Fransız komandan Mehil əsir alındı. "Karboğazı hadisəsi" adlanan hadisə Kuvayi Milliyənin ilk siyasi qələbəsi idi. 28 may 1920-ci ildə Fransızlar Mersin-Adana xəttinə geri çəkilmiş və Şimali Çukurova bölgəsini tamamilə tərk etmişdilər. 10 iyun 1920-ci ildə ermənilər türklərə qarşı şiddətli soyqırım həyata keçirdilər. Nəticədə çoxlu sayda türk Tavr dağlarına doğru qaçdı.[13] 5 avqust 1920-ci ildə Mustafa Kamal paşa, Fevzi bəy və millət vəkilləri Pozantıda konqresə toplaşdılar. 20 oktyabr 1921-ci ildə Ankarada Fransa Türkiyə ilə sülh müqaviləsi bağladı[14] və TBMM hökumətini rəsmən tanımalı oldu. 5 yanvar 1922-ci ildə Fransızlar Çukurovadan gətirdikləri ermənilərlə birgə tamamilə çıxıb getdilər.[8][9]

Coğrafiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Coğrafi quruluşu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Adananın coğrafi quruluşu iki hissədən ibarətdir: dağlıq və düzənlik.

İlin şimal-qərbi, şimalı və şimal-şərq hissələrində Orta Tavr dağları yerləşir. Şərq sərhəddi Tavr dağ sisteminə daxil olan Amanoslarda dayanır. Orta Tavr dağları 3 hissəyə bölünür. Bunlar qərbdən başlayaraq Bolkar dağları (ən yüksək zirvəsi Gavur dağı 3337 m), Aladağları (ən yüksək zirvəsi Demirkazık dağı 3756 m) və Taxtalı dağlarıdır. Orta Tavr dağlarının şimal-şərqindən uzanan Binboğa dağları Adana ilindən çıxaraq Qəhrəmanmaraş ilinə doğru uzanır.

Adana düzənliyi adlanan hövzənin bir hissəsi Çukurova düzənliyi, şimal hissəsinə isə Anavarza düzənliyidir. İki düzənliyi Misis dağları ayırır. Misis dağlarının ən yüksək zirvəsi Cebelinur dağıdır ki, hündürlüyü 770 m-dir.[15]

Çayları və gölləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Seyhan və Ceyhan çayları Adana ilindən axır. Uzunluğu 560 km olan Seyhan çayı şimalda Tavr dağlarından Zamantı suyu adı ilə başlayar və Göksü ilə Seyhan adında birləşir və qərbdə Dəli burnundan dənizə tökülür.

509 km uzunluğundakı Ceyhan çayı Adana və Aralıq dənizi regionunda böyüklüyünə görə ikincidir. Əlbistanının şimalındakı dağlardan başlayır. Ceyhan çayı əvvəllər Seyhan çayı kimi Karataşın qərbindən dənizə tökülürdü. Ancaq müasir dövrdə çay məcrasını dəyişmiş və Bebeli boğazını yarıb İsgəndərun körfəzinə tökülür. Seyhan çayı Baraj gölündən başqa cənuba Ağyatan, Ağyayan, Tuzlagölü kimi bir neçə sahil gölü və Aladağlarındakı Yeddi göllər adlı kiçik buzlaq göllər yaradır.[15]

İqlimi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Adana Aralıq dənizi iqlim tipi hakimdir. Yaz ayları isti və quraq, qış ayları sərin və yağışlı keçir. Orta yağıntıı miqdarı 625 mm-dir. İlik təqribən 74 günü yağışlı keçir. Yağışlar ən çox qış aylarında, ən az isə yaz aylarında yağır. Ən soyuq ay Yanvar, ən isti ay Avqust ayıdır. Belə ki, yanvarda təxmini 9 C° isti, avqustda isə 28 C° isti olur.[15]

İqlim göstəriciləri
Aylar Yan Fev Mart Apr May İyun İyul Avq Sen Okt Noy Dek
Orta temperatur (°C) 9,6 10,5 13,6 17,6 21,8 25,7 28,2 28,5 26,1 21,6 15,4 10,9
Maksimum temperatur °C 15,1 16,2 19,6 23,8 28,2 31,7 33,7 34,4 33,1 29,1 22,2 16,7
Minium temperatur °C 5,4 6,1 8,6 12,3 16,1 20,2 23,6 23,8 20,8 16,3 10,7 6,9
Günəşli saatlar (saat) 4,7 5,2 5,8 6,9 9,1 10,5 10,6 10,2 8,8 7,2 5,7 4,5
Yağışlı günlərin sayı 9,7 9,9 10,0 9,9 6,5 3,4 1,9 1,8 3,2 5,7 7,8 10,6
Mənbə: [1] Arxivləşdirilib 2015-03-15 at the Wayback Machine

Əhalisi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Adana ilinin 2014-cü il statistikasına görə əhalinin sayı 2 165 595 nəfərdir[2]. Bu əhalinin 1 082 497 nəfəri kişi (49,99%), 1 083 098 nəfəri qadındır (50,01%). Son 5 ilin statistik göstəricilərinə görə Adana ilinin əhalisi artmaqda davam edir. 2010-cu ildə 2 085 225 nəfər, 2013-cü ildə isə 2 149 260 nəfər. 2013-cü ilə nisbətən 2014-cü ildə rayon əhalisi 0, 76% artmışdır. Ən çox əhali Seyhan ilçəsində (779 232 nəfər), ən az isə Saimbəyli ilçəsində (16 000 nəfər) yaşayır.[16][17]

İlçə adı 2010 2011 2012 2013 2014
Aladağ - 16 171 16 087 17 221 17 113[18]
Ceyhan - 154 920 155 010 159 243 159 454[19]
Çukurova 343 770 330 944 340 115 346 505 353 680[20]
Feke 343 770 18 156 17 535 18 534 17 820[21]
İmamoğlu 30 552 30 105 29 700 29 748 29 111[22]
Qaraisalı 30 552 21 969 21 660 22 230 21 682[23]
Karataş 21 260 20 442 20 450 21 862 22 178[24]
Kozan 21 260 120 122 123 873 128 153 128 893[25]
Pozantı 20 279 18 379 18 048 20 954 20 004[26]
Saimbəyli 17 355 17 104 16 630 16 572 16 000[27]
Sarıçam 17 355 103 232 111 976 138 139 143 547[28]
Seyhan 723 277 757 928 764 714 771 947 779 232[29]
Tufanbəyli 723 277 15 141 15 256 18 234 19 184[30]
Yumurtalık 18 457 18 463 17 929 18 266 18 660[31]
Yüreğir 422 529 426 379 420 929 421 455 419 240[32]

Adana ilinin əsas etnik qrupları türklər, ərəblər və kürdlərdir. Türk mədəniyyəti daxilində assimilyasiyaya uğrayan yeni ərəblərin yeni nəsilləri ərəb dilində danışmırlar. Ərəblər Seyhan çayının şərq sahilində yerləşən Yüreğir ilçəsində yığcam şəkildə yaşayırlar. 1990-cı illərdə Adanaya kütləvi axın edən Kürdlər, indi demək olar ki, Adana əhalisinin 1/3 hissəsini təşkil edir. Konoslar, Balkan müharibələri zamanı Adanaya köç etmiş Balkan əsilli Rumıniyalılardır. Onlar Yüreğir ilçəsinin Sinanpaşa məhəlləsinin yaxınlığında yaşayırlar. Təqribən 8 min nəfərdir.[33]

Dini

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Adana əhalisinin əksəriyyəti İslam (Sünni) etiqad edir. Türklərin əksəriyyəti, ərəblərin və kürdlərin bəziləri islam dini nümayəndələridir. Adanada şiə təriqətinə mənsub olanlar 1978-ci ildə baş verən hadisələrdən sonra Qəhrəmanmaraşdan köçən Ələvilərdir. Adana ərəbləri çox zaman ələvilərlə səhv salınır. Şanlıurfadan Adanaya köç edən ərəblərdə İslam dininə etiqad edir. Adana ilində az sayda katoliklər və musavilər var.[33]

İdarəetmə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Keçmiş Məclis Binası

Adana şəhəri Respublika tabeli şəhərdir və Adana şəhər bələdiyyəsi sərhədləri daxilində yerləşir. Şəhər, 61 üzvlük Adana İl Məclisində 5 ilçədən seçilmiş 33 üzvlə təmsil olunur. Bələdiyyə 2 palatalı məclis tərəfindən idarə edilir. Metropol bələdiyyəsi yuxarı palata, ilçə bələdiyyələri aşağı palatanı təşkil edir. Adana şəhər bələdiyyəsinin vəzifəsi yolların çəkilməsi və bərpası, parkların salınması, yeraltı keçdilərin və digər xidmətlərin yerinə yetirilməsidir. 2012-ci il 12 noyabr tarixli 6360 saylı "Büyükşehir belediyesi" qanununa əsasən 29 ildə və həmçinin Adana ilində "il Xüsusi İdarəsi" bağlanıb.[34][35]

Şəhər Bələdiyyəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Adana şəhər Bələdiyyəsi Binası

1986-cı ildə 3306 tarixli qanunla Adana şəhər bələdiyyəsi təsis edilib.[3] Şəhər bələdiyyəsi 3 qurumdan ibarətdir: Şəhər məclisi, Bələdiyyə sədri, və İcraçı Komitə. İlçə bələdiyyə məclisləri, şəhər məclisində təmsil olunmaq üçün üzvlərinin 1/5 hissəsini seçirlər. Bu səbəbdən Şəhər Məclisi 10-u Seyhandan, 8-i Çukurova və Yüreğirdən, 6-sı Sarıçamdan və 2-si Qaraisalı və seçicilər tərəfində seçilən bələdiyyə sədri olmaqla 35 icraçı komitə üzvündən ibarətdir.[36] Şəhər bələdiyyə sədri tərəfindən seçilən 10 nəfərlik idarə heyəti 5-i şəhər icraçı komitəsi tərəfindən, digər 5-i isə bələdiyyə sədri tərəfindən seçilən üzvlərdən ibarət olur.[37]

İlçələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Adana ili ümumilikdə 15 ilçədən ibarətdir. Bunlardan Seyhan, Yüreğir, Çukurova, Sarıçam və Qaraisaı ilçələri birləşərək Adana şəhəri təşkil edir. İlçələrin özlərinə isə belde, məhəllə və kəndlər daxildir.

Çukurova ilçəsi
  • Seyhan çayının qərb sahilində yerləşən Seyhan ilçəsi şəhərin mədəniyyət və biznes mərkəzidir. D-400 avtomobil yolu ilçəni iki hissəyə bölür. Şimal hissəsi iqtisadi tərəfdən inkişaf etmişdir. Yol boyunca otellər, mədəniyyət mərkəzləri, ticarət və biznes mərkəzləri var. Cənub tərəfində isə şəhərin qədim görüntüsü gözə çarpır. Bura az gəlirli əhalinin çoxluq təşkil etdiyi məkanlardandır.
  • Çukurova ilçəsi, Seyhan ilinin şimalında yerləşir. Çukurova mərkəzindən şimalda 3 000 hektarlıq bir əraziyə şəhəri köçürmək məqsədilə 80-ci illərin ortalarından etibarən "Yeni Adana" layihəsi hazırlanmışdır.[38] Bu layihə əsasında hal-hazırda bu ərazidə, Turgut Özal parkı, Süleyman Dəmirəl parkı, Kənan Evrən parkı və çoxmərtəbəli binalar var.
  • Yüreğir ilçəsi, Seyhan çayının şərq tərəfində yerləşir. Ərazi əsasən fabrika, zavodların yerləşdiyi məkanlardandır. Çay üzərində salınan yeni körpü və ilçədə metro xəttlərinin çəkilməsi ilə ilçə iqtisadi əhəmiyyət qazanmağa başlamışdır.
  • Sarıçam ilçəsi, Yüreğir ilçəsinin şimal-şərqində yerləşir. Çukurova Universiteti bu ilçədə yerləşir.
  • Qaraisalı ilçəsi, Seyhan hövzəsinin şimalında kiçik bir ilçədir. Seyhan çayı boyunca çoxlu sayda əyləncə mərkəzləri var.
İlçə adı Ərazisi (km2) Əhalisi (nəfər) Kəndlərin sayı İl mərkəzinə məsafə (km) Kaymakam İlçə statusu verildiyi tarix
Aladağ 17.113[39] 1 347[18] 22 kənd 99 Əhməd Ziya Filizər[40] 1987[41]
Ceyhan 1.424 159 454[19] 71 kənd 47 Mustafa Ünlüsoy[40] 1 iyun 1933
Çukurova 240 353 680[20] 11 kənd[42] İlçə mərkəzi Mehmet Əli Özkan 2008
Feke 1.233 17 820[21] 40 kənd 122 İhsan Emre Aydın[40]
İmamoğlu 424 29 111[22] 18 kənd 45 Savaş Ünlü[40] 19 iyun 1987[43]
Qaraisalı 1.526 21 682[23] 62 kənd İlçə mərkəzi Mehmet Tunc[40]
Karataş 907 22 178[24] 46 kənd 48 Rəcəb Öztürk[40] 1957
Kozan 1.690 128 893[25] 86 kənd 69 İzəddin Sevgili[40] 1926
Pozantı 793 20 004[26] 16 kənd 112 Bilal Özkan[40] 1954
Saimbəyli 1.157 16 000[27] 25 kənd 157 Səda Başoğlu[40] 1922
Sarıçam 143.547[28] 36 kənd İlçə mərkəzi Əli Murad Kayhan[40] 22 mart 2008
Seyhan 501 779,232[29] 30 kənd İlçə mərkəzi Şenol Bozacıoğlu[40]
Tufanbəyli 987 19 184[30] 29 kənd 196 Adəm Başoğlu[40] 1958
Yumurtalık 553 18 660[31] 16 kənd 80 Əsalət Qarabulud[40] 1959
Yüreğir 857.987 419,240[32] 112 kənd Mərkəzi ilçə Fatih Genel[40] 1986

Səhiyyə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Adana ilində müxtəlif tibi xidmətləri özündə birləşdirən 144 xəstəxana fəaliyyət göstərir. Həmçinin bu xəstəxanalara bağlı olaraq 766 tibb mətnəqəsi vətəndaşlara tibbi xidmət göstərməkdədir. Adana il mərkəzində və bəzi ilçələrdə sürətli əhali artımı səbəbilə yeni xəstəxanalara ehtiyac yaranmışdır. Adana ilində dövlət və özəl olmaqla 19 yataqlı xəstəxana fəaliyyət göstərir ki, bunlardan 4-ü özəl, 1-i Çukurova Universiteti[44] və 1-i Başkent Universitetinə bağlı[45], 9-u Səhiyyə Nazirliyinə bağlı və 5-i Səhiyyə Nazirliyinə tabeli ixtisasyönümlü xəstəxanalardır. Bu xəstəxanalarda ümumi yataq sayı 3717 nəfərdir.[46]

Nəqliyyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hava nəqliyyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Seyhan çayı üzərindən keçən Metro xətti

Adana hava limanı 1937-ci ildə hərbi hava limanı olaraq fəaliyyətə başlamışdır.[47] 1956-cı ildə isə sərnişinlərə xidmətə başlamışdır. Hava limanı 1997-ci ildə 12 704 təyyarə qəbul etmiş və yola salmışdır. 1997-ci ildə 904 210 nəfər sərnişin hava limanının xidmətlərindən yararlanmışdır. Karataş ilçəsi Yemişli kəndi yaxınlığında, Adanaya 38 km məsafədə, Karataşa isə 10 km məsafədə bir boş ərazi hava limanı üçün müəyyənləşdirilmiş və 1996-cı ildə ilk dəfə proqrama daxil edilmişdir.[48]

Su nəqliyyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Adana ilində beynəlxalq yük daşımalarına açıq olan Botaş limanı və Tavr Kübrə Fabrikaları Limanı fəaliyyət göstərir.

Dəmiryolu nəqliyyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ziyapaşa Dəmiryolu Stansiyası

Adanada ilk dəmiryol xətti ingilislər tərəfindən 1886-cı ildə yaradılmışdır. Hal-hazırda, Adana ili daxilində 260,615 km məsafəlik dəmiryol xətləri yerləşir. Dəmiryolu ilin Pozantı, Seyhan, Yüreğir, Ceyhan ilçələrindənn, eyni zamanda Qaraisalı ilçəsi yaxınlığından keçir. Ümumilikdə 20 kənd və qəsəbəni özündə birləşdirir.[49]

Şəhər daxili nəqliyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Adana şəhərində vətəndaşlara nəqliyyat xidməti şəhər bələdiyyəsi avtobusları, özəl sərnişin avtobusları və taksilər istifadə edilir. 1996-cı ildə inşasına başlanılan və 12 stansiyadan ibarət Adana Metropoliteni 2006-cı ildə sərnişinlərin istifadəsinə verilmişdir. Lakin bir neçə ay sonra fəaliyyətini dondurdu. 2007-ci ildən etibarən bütün nəqliyyat xidmətlərində KentKartdan istifadə edilir.[50] 2010-cu ildə Adana Metropoliteni təkrar sərnişinlərin istifadəsinə verildi və KentKart sisteminə qoşuldu.

İqtisadiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ticarət

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Adananın tarixi hissəsi

Sənaye və ticarət bir-birini tamamlayan fəaliyyət növləri olduğundan, Adanada ticarət sənaye ilə paralel olaraq inkişaf edir. Respublikanın ilk illərindən başlayaraq Ulucami və Seyhan çayı sahilində qurulan ticarət yerlərində yerli əhalidə öz məhsullarını satışa çıxarır. Bu gün şəhərin mərkəzində Seyhan çayı sahilində Galereya Biznes Mərkəzi yerləşir. Mərkəzdə 1 əyləncə mərkəzi, 6 Kinozal, 62 Fast Food, 800 yerlik açıq və 400 yerlik qapalı parking, 624 satış yeri yerləşir. Şəhərin müxtəlif yerlərində Migros mağazalarının filialları, şəhərin şimal hissəsində Carrefour, Groseri, Metro, Real kimi satış mərkəzləri Adana ticarət həyatında pay sahibidirlər.

Daxili ticarət

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kənd təsərrüfatının inkişaf səbəbi ilə Adana daxili ticarətini ən çox kənd təsərrüfatı məhsullları təşkil edir. 1985-ci ildə Adanada 1700 şirkət yerləşirdi. Ticarətin inkişafı nəticəsində 1997-ci ildə bu rəqəm 12 000-ə çatmışdır.

Xarici ticarət

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İxracatın əsas hissəsini pambıq və toxuculuq məhsulları, meyvə və tərəvəz məhsulları təşkil edir. Ən çox Almaniya, İtaliya, Böyük Britaniya, İordaniya, İran, İraq, Səudiyyə Ərəbistanı, Küveyt və Şimali Kipr-ə məhsul göndərilir. 2000-ci ildə 700 mln ABŞ dolları həcmində məhsul xaricə göndərilmişdirsə, 2005-ci ildə bu rəqəm artaraq 1.5 mld ABŞ dolları keçmişdir. 2005-ci ildə statistikasına əsasən, Adana ilində 571 firma ixracatla məşğul olur. İdxal edilən məhsulları sırasında ən çox sənaye üçün gərəkli avadanlıqlar və onların ehtiyat parçaları təşkil edir. Ən çox Almaniya, Böyük Britaniya, İtaliya, Fransa, Hollandiya, Danimarka, Finlandiya, Belçika, ABŞ, Azərbaycan, Şimali Makedoniya, Yaponiya, Koreya, Çexiya, Avstraliya, İran, Səudiyyə Ərəbistanınından məhsullar idxal edilir. 2004-cü ildə idxal miqdarı 496 mln ABŞ dollarına yaxındır. 2014-cü il statistikasına əsasən idxal həcmi azalaraq 251 milyon ABŞ dollarından 242 milyon ABŞ dollarına qədər azalmışdır. İxracat isə artaraq 151 milyondan 157 milyona yüksəlmişdir.[51]

Kənd təsərrüfatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çukurova vadisində buğda, zeytun, nar, qarğıdalı, limon, mandarin, portağal, banan, kivi, şəkər çuğunduru, pomidor, kartof, bibər, soğan, üzüm, lobya, xiyar, qarpız və s. kimi bitkilər becərilir. Sulama prosesi klassik sulama sistemlərindən və yağmurlama texnologiyası ilə reallaşdırılır.

Heyvandarlıq

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kənd təsərrüfatı ilə birlikdə maldarlıqda Adana iqtisadiyyatında önəmli paya sahibdir. Adanadan qonşu illərə və ölkələrə hər zaman mal-qara ixrac edilir. Bununla bərabər 80%-ə qədər Şərqi Anadolu regionundan və Cənub-Şərqi Anadolu regionundan canlı mal-qara və və heyvandarlıq məhsulları idxal edilir.[52] Arıçılıq isə daha çox dağlıq və meşə içində yerləşən kəndlərdə inkişaf etmişdir. İmamoğlu ilçəsində 1, Kozan ilçəsində 2, Yüreğir ilçəsində 1 bal istehsalı müəssisəsi fəaliyyət göstərir. [53]

Turizmi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Hilton Hotel Adana

Adana ili təbiəti, qədim tayfaların yaşadığı bölgə olduğuna görə bölgədə turizmin inkişafı istiqamətində zəngin perspektivə malikdir. O Türkiyənin həm tarixi, həm də mədəni turizm potensialına malik bölgələrdəndir. Adanada çoxlu sayda qala, körpü, məscid, kilsə, yaşayış yeri, xanagah, hamam, muzey ilə mədəni turizm üçün, kilsə və məscidlərlə dini turizm üçün əlverişli şəraitə malikdir.

Seyhan çayının hər iki sahilində və şəhər mərkəzində inşa edilməkdə olan bir ox otellər ilin turizm sənayesinin inkişafına təkan verməkdədir. Ceyhan və Yumurtalık ilçələrinin sahilyanı bölgələri Adananı yerləşdirmə müəssisələrinin inşasını düşünməyə vadar etmişdir. 4200 yerlik 29 otel iki il içərisində iki dəfə artacağı planlaşdırılır. Oteldəki nömrələrin sayı isə 8400-ə yüksələcək.[54] Hal-hazırda beşulduzlu Adana Hilton, Sheraton, Seyhan, Çukurova Sürmeli, şəhərin qərb tərəfindəki Anemon otelləri, dördulduzlu Zaimoğlu, Mavi Sürmeli, Sedef, İnci, Erten otelləri qonaqlara xidmət göstərməkdədir. Bununla yanaşı Türkmən, şəhər mərkəzindəki Ramada və Divan otelləri də inşa edilməkdədir.[55]

2013-cü ildə Adana ilinə 322 479 nəfər turist səfər etmişdir ki, bunlardan 105 mindən çoxu xarici turistdir.[56]. Bunların 50%-i Almanlar, 23%-i Kipr türkləri, 4%-i Hollandlar və 3%-i İngilislərdir. Gələn turistlərin 80 702-si Adana Hava limanından, 1034 nəfəri Botaş Limanından daxil olmuşlar.

Tarixi-mədəni turizm

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Adana Arxeologiya Muzeyi, 1924-cü ildə təsis edilmişdir. Türkiyənin ən qədim 10 muzeyindən biridir. Muzeydə Gözlükule, Yumuktepe, Sirkeli və Misis qazıntılarından çıxarılan, Çukurovanın qədim tarixini işıqlandıran əsərlər yerləşir. Adananın şəhər mərkəzində yerləşən, geniş bir baxçası və dörd böyük salonu olan muzeydə qədim dövrdən günümüzə qədər bir çox əsər sərgilənir.[57]

Misis Mozaik Muzeyindən eksponat

Adana Etnoqrafiya Muzeyi, 1845-ci ildə inşa edilib daha sonralar tərk edilən kilsədə təsis edilmişdir. 1983-cü ildən Muzey olaraq fəaliyyət göstərir "Köhnə Muzey" olaraq tanınan muzeydə Çukurova kəndlərində və Tavr dağlarında yaşayan Yörüklərə aid tarixi əşyalar sərgilənir. 2016-cı ildə muzeyin adı dəyişdirilərək "Adana Qurukörpü Kilsəsi Abidə Muzeyi və Ənənəvi Adana Evi" adlandırıldı.[58][59]

Adana Atatürk Elm və Mədəniyyət Muzeyinin binası, qədim Adana mərkəzi olan tarixi Təpəbağda, XIX əsrə aid Adana evlərindəndir. İki mərtəbəli binadır. Türkiyə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən "Qorunması gərəkli daşınmaz mədəni varlıq" adı ilə mühafizəyə almışdır. Ramazanoğullarından Sufi Paşaya aid olan bu evdə Türkiyə Respublikasının qurucusu Mustafa Kamal Atatürk 15 mart 1923-cü ldə həyat yoldaşı Lətifə xanımla birlikdə qonaq qalmışlar. Bina, Atatürk Elm və Mədəniyyət Muzeyi Dərnəyi zamanın divizya generalı Bədrəddin Dəmirəlin rəhbərliyi ilə ictimaiyyətə açıq edilmiş və xalqın maddi köməyi ilə bərpa edilmişdir. 1981-ci ildən qonaqların xidmətinə verilmişdir.[60]

Misis Mozaika Muzeyi, 1956-cı ildə Misis ətrafındakı mozaikaları qorumaq məqsədilə təsis edilmişdir. Burada Nuhun tufanı zamanı gəmiyə aldığı heyvanların rəsmləri mozaikalarda çəkilmişdir. Muzey, digər qədim yaşayış yerlərindən, Adana Arxeologiya Muzeyindən gətirilən digər Mozaykalarla daha da zənginləşdirilmişdir.[61]

Anavarza yaşayış məskəni, Adananın Ceyhan ilçəsi, Kozan-Kadirli yolunun 20 km-liyində Dilekkaya kəndi yaxınlığındadır. Roma dövründə Anazarbus olaraq adlandırılmışdır. Anavarza 408-ci ildə Kilikiya əyalətinin paytaxtı olmuşdur. Şəhəri qalasında Roma və Xilafət dövrünə bağlı izlər qalmaqdadır.[62]

Komana

Şar yaşayış məskəni, Tavr dağlarında, Adanadan 210 km uzaqlıqda Tufanbəyli ilçəsinin 20 km şimal-şərqindəki Şar kəndində yerləşir. Şar, Xetlərin dövründə "Komana" adlandırılan bir mərkəz idi.[62]

Misis, Magarsos, Ayas və Akören qədim yaşayış məskənləri mədəni turizmin ən çox səfər edilən məkanlarındandır.[63]

Ekoturizm

[redaktə | mənbəni redaktə et]

160 km uzunluğundakı sahil xəttinin 45 km-i qumlu, bataqlıq kimi təbii ərazilərdən ibarətdir. Bu ərazilərin ən əhəmiyyətlisi Seyhan çayının meydana gətirdiyi Tuzla və Akyatan gölləri ilə, Ceyhan çayının təşkil etdiyi Akyayan gölüdür. Müxtəlif quşlarla, dəniz və meşə heyvanları bu bölgələrdə yaşayırlar.

Aladağlar Milli Parkı, 1995-ci ildə təsis edilmişdir. Aralıq dənizi regionunda, Niğdə, Kayseri və Adana illəri arasında yerləşən Aladağlar üzərində yerləşir. Sahəsi 55 065 hektar olmaqla, dağ keçisi, donuz, qurd, çaqqal kimi məməli, yırtıcı heyvanlar qorunur.[64]

Yumurtalık Lagünü Milli Parkı, 16 dekabr 2008-ci ildə Adana ilinin Yumurtalık ilçəsinə təsis edilmişdir. 2009-cu ildə Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə milli park statusu ləğv edildi.[65]

Müalicəvi turizm

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Adana ilinin böyük müalicəvi turizm potensialı vardır. İldəki müalicəvi sulara Qurdtəpə bulağı, Əli hoca bulağı, Acıdərə bulağı, Bağözü bulağı, Kokarpınar, Taxtalıkənd kükürd bulağını nümunə göstərə bilərik.

Qurdtəpə bulağı, Qurdtəpə məhəlləsinin 1 km şimal-qərbində yerləşir. Su çox soyuqdur və bağırsaq xəstəliklərinə qarşı istifadə edilir. Əli Hoca bulağı, Adananın 12 km qərbində Əli hoca məhəlləsinin yaxınlığındadır. Acıdərə bulağı, Adananın 20 km şərqində, Misisin 5 km şərqindədir. Xalq arasında Samucadərə adlanır. Bulağın suyu bağırsaq qurdlarına və böyrək daşına qarşı istifadə edilir. Taxtalıkənd kükürd bulağı, Ceyhan ilçəsinin 6 km cənubunda Taxtalı kəndi yaxınlığındadır. Tempraturu +20 C-dir. Bulaq suyu, dəri xəstəliklərinə qarşı istifadə edilir.[5]

Mağara turizmi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Adana ilində hələ tədqiq edilməmiş mağaralar var. Aladağ yaxınlığındakı Bığbığ mağarası gözəl mənzərəsinə görə böyük potensialı vardır. Bığbığ mağarasından başqa Adana ilində turistlərin marağını cəlb edən Cin, Culfa Keleri, Camlıkənd Subatanı, Südlük Subatanı, Adambaşlı və İlanyurd Subatanı mağaralı mövcuddur.[5]

Dini turizm

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kozan qalası və Monastrı, Assuriyalılar tərəfindən inşa edilmişdir. Kozan qalası strateji mövqedə yerləşirdi. IX əsrdə Abbasilərin, XI əsrdə Səlcuqluların və daha sonra Səlibçilərin əlinə kçmişdir. Kozan monastrı xristiyanların ən çox səfər etdiyi məkanlardandır.

Ulu məscidi

Ulu məscid, 1513-cü ildə Ramazanoğlu Xəlil bəy tərəfindən inşası başladılmış və 1541-ci ildə Xəlil bəyin oğlu Pir Mehmet Paşa tərəfindən inşası tamamlandırılaraq ibadətə açılmışdır. Məscid, Səlcuqlu, Məmlük və Osmanlı memarlıq üslublarının xüsusiyyətlərini özündə birləşdirir.[66]

Həsən ağa məscidi, Alidede məhəlləsində yerləşən Həsən ağa Məscidi Adananın Osmanlı dövründə klassik memarlıq üslubunu daşıyan tək məscid olması ilə böyük önəm daşıyır.

Xoşqədəm məscidi, Kozan ilçəsində yerləşir. Misir sultanı Sultan Abdullah Xoşqədəm tərəfindən 1448-ci ildə inşa edilmişdir.

Yağ Məscidi, 2005-ci il

Yağ məscidi, 1501-ci ildə Ramazanoğlu Xəlil bəy tərəfindən kilsədən məscidə çevrilmişdir.

Yeni Məscid, 1724-cü ildə inşa edilmişdir. Ərəb memarlıq üslubunda inşa edilmişdir.

Adananın ən qədim türk məscidi kimi bilinən Akça məscidi Ulucami məhəlləsində yerləşir. Ağca bəy adında bir Türkmən ağası tərəfindən inşa edildiyindən bu adı almışdır.

Bebekli kilsəsi, 1880–1890-cı illərdə inşa edilən kilsənin adı Sent Paul idi. Kilsənin üstündə Məryəmin 2.5 metrlik tunc heykəli yerləşir. Heykəlin uşağa bənzədiyi üçün Bebekli kilsəsi adlandırırlar.[67]

Mədəniyyət

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Teatr və festivallar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Adana ilk teatr 1880-ci illərdə şair Ziya Paşanın Adana Valiliyi sırasında qurulmuşdur. Adana şəhər bələdiyyəsi binası içərisində yerləşən Şəhər Teatrı 1926–1938-ci illər arasında Bələdiyyə sədri olan Turxan Camal Beriker tərəfindən xalq evi kimi təşkil olundu. 1941–1948-ci illərdə Xalq Evi sədri jurnalist Nihal Oral tərəfindın gənclik salonu quruldu.

Çukurova Dövlət Sinfonik Orkestrı Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Gözəl Sənətlər Baş İdarəsi 1990-cı ildə təsis edilmişdir. 5 yanvar 1991-ci ildə ilk konsert buraxışı keçirildi. Konsert proqramında bir çox xarici və yerli sənətkarlar qonaq olmuşdur. Orkestr bir çox ölkə içində və ölkə xaricində konsertlər verməkdədir.[68]

Adana Dövlət Teatrı 1979-cu ilin sonlarında Cüneyd Gökçer dövründə silsilə teatr proqramları ilə açılmışdır. 25 oktyabr 1981-ci ildə isə Adana Dövlət Teatrı olaraq fəaliyyət göstərirdi.[69]

Adana`da "Qızıl Koza Film Festivalı", "Sabancı Beynəlxalq Teatr Festivalı", "Beynəlxalq Fiziki Qüsurlu Gənclər Festivalı", "Portağal çiçəyi Karnavalı" keçirilir və bu tədbirlərdə çoxlu sayda xarici və yerli turistlər, mədəniyyət işçiləri və digər peşə sahibləri iştirak edirlər.

Xalq ədəbiyyatı və aşıqlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çukurovada xalq ədəbiyyatı və aşıq şeirləri əsrlərdir ki, yaşamaqdadır. Bu mövzuda aparılan araşdırmalar zamanı bir çox rəvayət və əfsanələr tapılmışdır. Onların arasında ən məşhuru aşıq şeirləridir. Adana aşıqları iki qrupa bölünür. Sazlı və Sazsız aşıqlar. Qaracaoğlan, Dadaloğlu aşıqların ən məşhurlarındandır. Aşıq Yusif, Dəli Boran, Feymani, Osman Əyyubi, Aşıq Abdullah, Gündəşlioğlu, Qara Osman, Qul Xəlil, Aşıq Ömər, Aşıq Əli, Aşıq Hüseyn, kimi aşıqlar Adanada yetişmişlər.[70]

KİV

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Adanada KİV fəaliyyəti yerli və milli agentliklər tərəfindən həyata keçirilir. 1918-ci ildən etibarən nəşrə başlayan "Yeni Adana"[71] qəzeti Adananın ən qədim qəzetlərindən biri olmaqla fəaliyyətini hələ də davam etdirir. "Ekspres", "Toros" və "Bölgə" qəzetləri həm Adanada həm də Çukurovada fəaliyyət göstərir. Türkiyənin ən məşhur qəzetlərindən olan Hürriyət "Hürriyet Çukurova" filialı 48 min tirajla ən populyar bölgə qəzetidir.

"Çukurova TV" Adana ilinin ən böyük televiziya şirkətidir. Kanal A, Akdeniz TV, Kent TV və digər böyük televiziya şirkətləri Adanada fəaliyyət göstərir.[72]

Mətbəxi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Adana kababı

Türk və Aralıq dənizi mətbəxinin bəzi xüsusiyyətlərini özündə birləşdirən Adana mətbəxində acı, turş, sitrus meyvələri, dəniz məhsulları, zeytun yağı və göyərtli tez-tez istifadə edilir. Adana mətbəxində ət və ət məhsullarının xüsusi əhəmiyyəti vardır və ən çox istifadə edilən məmulatlardandır. Adana mətbəzinin ən tanınmış yeməklərindən biri, məşhur Adana kababıdır. Bundan başqa, Tikə kababı, çiy köftə, içli köftə, pomidor içli köftə, sarımsaqlı köftə, xumus, bulgur plovu, və digər yeməklər bişirilir. Müxtəlif şorbalar, şirniyyatlar ilə seçilən Adana mətbəxi Türkiyə kulinariyasında öz xüsusi yeri var.[73]

Təhsil

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Adanada 514 məktəbəqədər təhsil müəssisəsində 19 644 nəfər şagird, 720 ibtidai məktəbdə 324 288 nəfər şagird təhsil almaqdadır. (42mənbə) Həmçinin 121 əsas və 100 peşə liseyi var və bu liseylərdə 119 000 nəfər tələbə təhsil alır. Adanada subbakalavr və bakalavr səviyyəsində təhsil alan tələbə sayı 47 126 nəfərdir. Şəhərdə olan 17 kitabxanadan il 400 000–500 000 nəfər tələbə faydalanmaqdadır. İldə Çukurova Universiteti, Adana Elm və Texnologiya Universiteti, Qanuni Universiteti fəaliyyət göstərir.

Çukurova Universiteti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çukurova Universiteti, 1969-cu ildə Ankara Universiteti tabeliyində qurulan Adana Ziraat fakültəsi ilə 1972-ci ildə Atatürk Universitetinə bağlı təşkil olunan Çukurova Tibb fakültəsinin birləşməsi nəticəsində 1973-cü ildə təsis edildi. 1992-ci ildə Universitet 6 fakültə, 11 kollej, 3 institut, 1 dövlət konservatoriyası, 22 Araşdırma və Tətbiqetmə Mərkəzindən ibarət idi. Çukurova Universitetinin fakültələrinin bazası əsasında Mersin Universiteti, Mustafa Kamal Universiteti və Qəhrəmanmaraş Südçü İmam Universiteti təsis edildi. Hazırda Universitet 16 fakültə, 1 dövlət konservatoriyası, 5 kollec, 13 peşə kolleci, 3 institut, 25 Araşdırma və Tətbiqetmə Mərkəzindən ibarətdir. 2012-ci ildə Universitetdə 45 000 tələbə təhsil alırdı.

Adana Elm və Texnologiya Universiteti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2011-ci il 31 marttarixində Türkiyə Böyük Millət Məclisinin 6218 saylı qanunu ilə təsis edilmişdir. Ümumilikdə 9 fakültə və Xarici dillər Kolleci, Sosial Elmlər İnstitutu və Fənn elmləri İnstitutundan ibarətdir.[74]

Qanuni Universiteti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2013-cü ildə Çukurova Tədris və Mədəniyyət Vəqfi tərəfindən təsis edilmiş özəl Universitetdir. Universitetin təsisatı ilə bağlı qərar 18 iyun 2013-cü ildə 28681 saylı rəsmi qəzetdə yayımlanmışdır. Hal-hazırda 3 fakültə və 2 institutdan ibarətdir.[75]

İdman

[redaktə | mənbəni redaktə et]
7 Yanvar Fatih Terim Stadionu

Respublikanın ilk illərindən Adanada idmana xüsusi qayğı olmuşdur. Artıq idmanın inkişafı üçün müxtəlif QHT-lər yaradılmaqda idi. Adanada təsis edilən ilk idman klubları Seyhanspor və Torosspor klubları idi. Adananın futbol tarixi 1926-cı ildən Türk Ocağı Klubu ilə başlayır. Daha sonralar Gənclər Birliyi ilə birləşən klub İdman Yurdu Klubunu təşkil edir. Futbol üzrə təşkilatlanmalar 1938-ci ildə qəbul edilən 3530 saylı bədən tərbiyəsi qanunundan sonra Adana Bədən Tərbiyəsi İdarəsinin təsis olunmasından sonra başlayır.[76] 1939-cu ilə Sümerspor, Milli Mensucatspor, 1940-cı ildə Adana Dəmirspor, 1945-ci ildə İncirlikspor, Adanagücü, 1949-cu ildə Osmaniyə-Ceyhan Ovçuluq və Atçılıq Klubu, 1951-ci ildə Kozanspor, 1953-cü ildə Karşıyakaspor, 1954-cü ildə Adanaspor, 1964-cü ildə Körpü-Yamaclı, 1966-cı ildə Ceyhanspor, 1969-cu ildə Tennis, Alpinizm və Su idman klubları, 1970-ci ildə Karataş klubu yaradılır. Ancaq sonralar müxtəlif səbəblərdən bu klublar fəaliyyətlərini dayandırırlar. Hal-hazırda futbol klubları lig oyunlarını 1938-ci ildən fəaliyyətdə olan 16 minlik tutuma malik 5 Yanvar Fatih Terim Stadionunda oynayır.

1993-cü ildə qadınlardan ibarət yeganə futbol klubu olan Adana İdman Yurdu təsis edildi. Klub hal-hazırda Qadınlar 1. Ligində oynayır.

Adananın basketbol klublarından olan Adana Botaş İdman Klubu Türkiyə Qadınlar Basketbol Super Liqasında oynayır. Adana Botaş İdman Klubu Avropa Kubokuna final oyununu oynayan ilk türk klubudur. Türkiyə Qadınlar Basketbol Super Liqasında oyanayan daha bir Adana klubu Tarsus Bələdiyyəspor klubudur. Tarsus Bələdiyyəspor klubunun futbol, voleybol, basketbol, boks, güləş və atletika komandası var. Klub 5 iyun 2014-cü ildə Adana Su və Kanalizasiya İdarəsi — Adana ASKİ olaraq adını dəyişdirmişdir.[77]

Adanaspor

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Adanaspor

Adananın peşəkar futbol klublarından biri olan Adanaspor 1954-cü ildə yaradıldı. Adanasporun ilk təsisçiləri Mehmet Şanlıtürk, Mustafa Bekbaş, Erol Erk, Əli Gədikbaş və Müzəffər Əraslan idi. İlk ili ikinci divizyadan başlayan klubun rəngləri sarı-göy idi.

Adanasporun basketbol komandası "Türkiyə Basketbol II Lig"ində oynayır.

Adana Dəmirspor

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Adana Dəmirspor 28 dekabr 1940-cı ildə yaradılmışdır. Hal-hazırda idmanın müxtəlif sahələrində (atletika, güləş, basketbol, voleybol və s.) fəaliyyət göstərir.[78] 17 sezon Türkiyə Super Liqasında oynayıb. Hal-hazırda Birinci liqasında oynayır.

Məşhur şəxsləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qardaşlaşmış şəhərlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qalereya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "İllere göre il/ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu – 2014: Adana İli" (türk). Türkiye İstatistik Kurumu. 2015-10-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-10..
  2. ↑ 1 2 Adana’nın Nüfusu 2 Milyon 165 Bin 595 Oldu Arxivləşdirilib 2016-03-06 at the Wayback Machine Milliyet.com.tr İstifadə tarixi: 2015–10–11
  3. ↑ 1 2 3306 saylı qanun Arxivləşdirilib 2015-03-25 at the Wayback Machine Kabul tarihi: 19 Haziran 1986. İstifadə tarixi: 2015–10–12
  4. ↑ 5216 sayılı büyükşehir kanunu Arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015–10–19
  5. ↑ 1 2 3 T. C. Adana Büyükşehir Belediyesi — Stratejik Plan 2015–2019
  6. ↑ Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti", II cild. Bakı,2007,
  7. ↑ Seton LLoyd: Türkiye'nin Tarihi (çeviren Ender Verinlioğlu) Tubitak yayınları, sf 35–40
  8. ↑ 1 2 3 4 Adana ili tarihi Arxivləşdirilib 2015-11-03 at the Wayback Machine Adana Büyükşehir Belediyesi (adana-bld.gov.tr). İstifadə tarixi:2015–10–11 Arxivləşdirilib
  9. ↑ 1 2 3 4 Adana ili tarihi Arxivləşdirilib 2015-12-27 at the Wayback Machine Yerel Yönetimler Portalı (yerelnet.org.tr). İstifadə tarixi:2015–10–11 Arxivləşdirilib
  10. ↑ Գեղունի: Illustration Arménienne. Imprimerie arménienne St. Lazare (Venise), 1909, S. 13
  11. ↑ Naci Kum, "Ramazanoğulları Tarihi ve Adana Şehrindeki Eserleri", Görüşler, sy. 35, Adana 1941, s. 6–8, 22–23
  12. ↑ Enver Kartekin, "Ramazanoğulları Beyliği Tarihi", İstanbul 1979.
  13. ↑ Ahmet Cevdet ÇAMURDAN, Doğu Kilikya Olayları, İstanbul-197
  14. ↑ Hacettepe Üniversitesi, TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NİN AÇILMASI VE YENİ TÜRK DEVLETİNİN DOĞUŞU, sayfa 7 Arxivləşdirilib 2011-11-25 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–12
  15. ↑ 1 2 3 Adana ili coğrafiyası Çukurova Üniversitesi. İstifadə tarixi: 2015–10–11 Arxivləşdirilib
  16. ↑ Adana nüfusu nufusu.com. İstifadə tarixi:2015–10–11 Arxivləşdirilib
  17. ↑ Yıllara göre il nüfusu Arxivləşdirilib 2015-10-11 at the Wayback Machine Türkiye İstatistik Kurumu. İstifadə tarixi: 2015–10–11
  18. ↑ 1 2 Aladağ ilçesi nüfusu Arxivləşdirilib 2013-09-01 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–11 Arxivləşdirilib
  19. ↑ 1 2 Ceyhan ilçesi nüfusu Arxivləşdirilib 2013-12-03 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–11 Arxivləşdirilib
  20. ↑ 1 2 Çukurova ilçesi nüfusu Arxivləşdirilib 2013-12-02 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–11 Arxivləşdirilib
  21. ↑ 1 2 Feke ilçesi nüfusu Arxivləşdirilib 2013-12-02 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–11 Arxivləşdirilib
  22. ↑ 1 2 İmamoğlu ilçesi nüfusu Arxivləşdirilib 2015-12-27 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–11 Arxivləşdirilib
  23. ↑ 1 2 Qaraisalı ilçesi nüfusu Arxivləşdirilib 2015-12-27 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–11 Arxivləşdirilib
  24. ↑ 1 2 Karataş ilçesi nüfusu Arxivləşdirilib 2015-12-25 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–11 Arxivləşdirilib
  25. ↑ 1 2 Kozan ilçesi nüfusu Arxivləşdirilib 2012-01-19 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–11 Arxivləşdirilib
  26. ↑ 1 2 Pozantı ilçesi nüfusu Arxivləşdirilib 2015-12-27 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–11 Arxivləşdirilib
  27. ↑ 1 2 Saimbəyli ilçesi nüfusu Arxivləşdirilib 2015-11-26 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–11 Arxivləşdirilib
  28. ↑ 1 2 Sarıçam ilçesi nüfusu Arxivləşdirilib 2015-12-27 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–11 Arxivləşdirilib
  29. ↑ 1 2 Seyhan ilçesi nüfusu Arxivləşdirilib 2015-12-27 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–11 Arxivləşdirilib
  30. ↑ 1 2 Tufanbəyli ilçesi nüfusu Arxivləşdirilib 2015-11-20 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–11 Arxivləşdirilib
  31. ↑ 1 2 Yumurtalık ilçesi nüfusu Arxivləşdirilib 2015-12-27 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–11 Arxivləşdirilib
  32. ↑ 1 2 Yüreğir ilçesi nüfusu Arxivləşdirilib 2015-12-27 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–11 Arxivləşdirilib
  33. ↑ 1 2 Adana Bu məlumatlar 2010-cu ilə aiddir. İstifadə tarixi: 2015–10–18
  34. ↑ Büyükşehir yasası değiştirildi Arxivləşdirilib 2023-06-28 at the Wayback Machine Memurlar. Net. Xəbər tarixi: 6 dekabr 2012. İstifadə tarixi: 2015–10–12
  35. ↑ 6360 saylı "Büyükşehir belediyesi" kanunu Arxivləşdirilib 2012-11-29 at the Wayback Machine TBMM Genel Kurulunda kabul edildiği halidir. Kabul tarihi: 12.11.2012 . İstifadə tarixi: 2015–10–12
  36. ↑ Adana Büyükşehir Belediye Meclisi Üyeleri Arxivləşdirilib 2014-04-20 at the Wayback Machine Adana Büyükşehir Belediyesi Arxivləşdirilib 2011-07-30 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–12
  37. ↑ Adana Büyükşehir Belediyesi Encümeni Adana Büyükşehir Belediyesi Arxivləşdirilib 2011-07-30 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–12
  38. ↑ Yeni Adana projesi İstifadə tarixi: 2015–10–18
  39. ↑ Coğrafya ve İdari yapı Arxivləşdirilib 2015-04-29 at the Wayback Machine Adana Belediyyesi. İstifadə tarixi: 2015–10–18
  40. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Adana ilçeleri kaymakamları listesi Arxivləşdirilib 2016-01-19 at the Wayback Machine YerelNet. Org.tr. İstifadə tarixi: 2015–10–18
  41. ↑ Ahmet Kenarlı (2004). "Şehrim! Adını kim koydu?". Tablet Basım Yayın. s. s. 61.
  42. ↑ Çukurova ilçəsində 13 bələdiyyə və 11 kənd var. 13 bələdiyyədən 9-u Adana şəhər bələdiyyəsinə bağlıdır.
  43. ↑ İmamoğlu Kaymakamlığının Yaptığı Komisyon Çalışması Sosyal ve Kültürel Yapısıyla İmamoğlu Tarihi, Şamil Yazan, 2008 Adana
  44. ↑ Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Balcalı Hastanesi Arxivləşdirilib 2015-02-07 at the Wayback Machine T. C. Adana Valiliği İl Sağlık Müdürlüğü. İstifadə tarixi: 2015–10–19
  45. ↑ Seyhan Başkent Hastanesi Arxivləşdirilib 2016-03-30 at the Wayback Machine T. C. Adana Valiliği İl Sağlık Müdürlüğü. İstifadə tarixi: 2015–10–19
  46. ↑ Adana`da sağlık hizmetleri Arxivləşdirilib 2021-10-25 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–19
  47. ↑ Adana havaalanı tarihi Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine Devlet Havaalanı İşletmesi — Adana Arxivləşdirilib 2012-12-21 at Archive.today İstifadə tarixi: 2015–10–13
  48. ↑ Havayolu Ulaşımı Arxivləşdirilib 2021-10-25 at the Wayback Machine adanadan.biz.
  49. ↑ Adana`ya demiryolu ulaşımı Arxivləşdirilib 2021-10-25 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–19
  50. ↑ KentKart Arxivləşdirilib 2019-07-05 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–19
  51. ↑ Adana ekonomisi — Ticaret Arxivləşdirilib 2017-05-17 at the Wayback Machine Çukurova Üniversitesi Arxivləşdirilib 2022-08-02 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–14
  52. ↑ Hayvancılık Arxivləşdirilib 2017-05-21 at the Wayback Machine Adanadan.biz İstifadə tarixi: 2015–10–14
  53. ↑ Arıcılık Arxivləşdirilib 2021-10-25 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–14
  54. ↑ Adana otel yatırımcılarının yeni gözdesi oldu Arxivləşdirilib 2015-04-02 at the Wayback Machine Haberler.com İstifadə tarixi: 2015–10–14
  55. ↑ Adana`dakı oteller Arxivləşdirilib 2010-01-19 at the Wayback Machine Çukurova Turistik Otelciler ve İşletmeciler Birliği . İstifadə tarixi: 2015–10–14
  56. ↑ "Sınır kapılarının giriş-çıkış istatistiği. İstifadə tarixi: 2015–10–26". 2016-10-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-26.
  57. ↑ Adana Arkeoloji Muzesi Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine T. C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ . İstifadə tarixi: 2015–10–14
  58. ↑ "Adana Etnografya Muzesinin ismi değiştirildi". 2018-09-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-07-05.
  59. ↑ Adana Etnografya Muzesi Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine T. C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ . İstifadə tarixi: 2015–10–14
  60. ↑ Adana Atatürk Bilim ve Kültür Muzesi Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine T. C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ. İstifadə tarixi: 2015–10–14
  61. ↑ Adana Misis Mozaik Muzesi Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine T. C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ. İstifadə tarixi: 2015–10–14
  62. ↑ 1 2 Anavarza ören yeri Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine T. C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ. İstifadə tarixi: 2015–10–14
  63. ↑ Adana Müzeler ve Ören yerleri Arxivləşdirilib 2017-11-25 at the Wayback Machine T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Adana İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. İstifadə tarixi: 2015–10–14
  64. ↑ Aladağlar Milli Parkı Arxivləşdirilib 2013-10-20 at the Wayback Machine T. C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Mİlli Parklar Genel Müdürlüğü. İstifadə tarixi: 2015–10–15
  65. ↑ Yumurtalık Lagünü Milli Park olamaz Arxivləşdirilib 2016-04-12 at the Wayback Machine Milli Gazete. İstifadə tarixi: 2015–10–15
  66. ↑ Selçuklu Memluk ve Osmanlı mimarisiden bir esinti: Ulu Cami Arxivləşdirilib 2021-07-25 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–15
  67. ↑ Diğer tarihi yerler Arxivləşdirilib 2017-11-25 at the Wayback Machine Adana İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. İstifadə tarixi: 2015–10–14
  68. ↑ Çukurova Devlet Senfoni Orkestrası Arxivləşdirilib 2020-06-24 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–15
  69. ↑ Adana Devlet Tiyatrosu Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–15
  70. ↑ Adana Kültürü — Halk edebiyatı ve aşıklar Arxivləşdirilib 2022-03-23 at the Wayback Machine Çukurova Universiteti. İstifadə tarixi: 2015–10–15
  71. ↑ Yeni Adana Gazetesi Arxivləşdirilib 2021-01-17 at the Wayback Machine Yeni Adana Gazetesi. İstifadə tarixi: 2015–10–19
  72. ↑ Yerel Medya Kuruluşları Arxivləşdirilib 2021-10-25 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–19
  73. ↑ Adana mətbəxi Arxivləşdirilib 2021-10-25 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–16
  74. ↑ 6218 sayı qərar Arxivləşdirilib 2012-01-18 at the Wayback Machine Resmi Gazete. İstifadə tarixi:2015–10–15
  75. ↑ 6492 sayılı Yükseköğretim kurumları teşkilatı kanununda değişiklik yapılmasına dair kanun Arxivləşdirilib 2016-07-26 at the Wayback Machine 18 Haziran 2013 Tarihli ve 28681 Sayılı Resmî Gazete Arxivləşdirilib 2022-05-31 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–15
  76. ↑ 3530 saylı qanun Arxivləşdirilib 2016-03-05 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–15
  77. ↑ Tarsus Bələdiyyəspor yeni adı Adana ASKİ Arxivləşdirilib 2015-10-06 at the Wayback Machine tbf.org.tr İstifadə tarixi: 2015–10–15
  78. ↑ Adana Dəmirspor tarihi Arxivləşdirilib 2015-05-17 at the Wayback Machine İstifadə tarixi: 2015–10–16
  79. ↑ Kardeş şehirler projesi Arxivləşdirilib 2016-03-05 at the Wayback Machine Türkiye-Türkmenistan Dayanışma ve Yardımlaşma Derneği. İstifadə tarixi: 2015–10–15
  80. ↑ Adana ile Akra şehirleri kardeş oldu. Meclis Kararı Arxivləşdirilib 2014-08-14 at the Wayback Machine Adana Büyükşehir Belediyesi. İstifadə tarixi:2015–10–15
  81. ↑ Girne ile Adana kardeş şehir Arxivləşdirilib 2021-01-24 at the Wayback Machine Start Kıbrıs Gazetesi. İstifadə tarixi: 2015–10–15
  82. ↑ Adana ve Houston kardeş şehir oldu Arxivləşdirilib 2014-10-14 at the Wayback Machine Adana Böyükşehir Belediyesi. İstifadə tarixi: 2015–10–15
  83. ↑ Adana ile Houston kardeş şehir oluyor Arxivləşdirilib 2013-05-26 at the Wayback Machine USA SABAH. İstifadə tarixi: 2015–10–15
  84. ↑ Adana ve Franceville kardeş şehir oldu Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine Haber46.com. İstifadə tarixi: 2015–10–15

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
 Pozantı ilçəsi Aladağ ilçəsi İmamoğlu ilçəsi
Tarsus ilçəsi, Mersin Ceyhan ilçəsi
West
   Adana  
East
Tarsus ilçəsi, Mersin Krataş ilçəsi Yumurtalık ilçəsi