Uzaqşərq tısbağası

Uzaqşərq tısbağası və ya Çin trioniksi (lat. Pelodiscus sinensis) — şirinsu tısbağası olaraq Trionychidae fəsiləsinə daxil olan tısbağa növü. Asiya ərazisində geniş arealda yayılmışdır. Trionychoidea ən məşhur nümayəndələrindən biridir. Bir sıra Asiya ölkələrində qida kimi istifadə edilir və bu səbəbdən xüsusi şəraitdə yetişdirilir.

Uzaqşərq tısbağası
Elmi təsnifat
XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Uzaqşərq tısbağası
Beynəlxalq elmi adı
Pelodiscus sinensis Arend Friedrich August Wiegmann, 1834[1][2]
Şəkil axtarışı ITIS   208697 NCBI   13735 EOL   791178

Pelodiscus — "dəniz diski", sinensis — "çin". ing. Chinese soft-shelled turtle, Suppon. alm. Chinesische Weichschildkröte‎. fr. Trionyx de Chine

Tısbağanın karapası adətən 20–25 santımetri keçmir. Bəzən isə çanağının uzunluğu 40 sm olan tısbağalara rast gəlinir. Onların ortalama çəkisi 4,5 kq^[3] Bu yaxınlarda ovlanan tısbağa 11 kq çəkiyə malik olmuşdur. Çanağının uzunluğu isə 46 sm olmuşdur^[4][5]

Tısbağanın panseri dairəvidir və tavaya bənzəyir. Kənarları onun suyun altındakı lildə gizlənməsini asanlaşdırır. Çanağın üzəri yumşaq dəri ilə örtülmüşdür. Cavan tısbağalarda çanaq tam dairəvidir. Getdikcə isə çanaq uzanır.

Çanağın üst hissəsi yaşıltıl-boz və ya yaşımtıl-qonur rəngdə olur. Baş, boyun və ətraflarda yaşıltıl-boz və ya yaşımtıl-qonur rəngdə olur. Başında kiçik tünd ləkələri müşahidə etmək mümkündür. Göz ətrafından arxaya ensiz xətt gedir^[6][7]

Ətrafları suda üzməyə uyğunlaşmışdır. Uzun boyuna sahibdir. Çənəsi güclüdür. Sifətinin son ucunda uzun və yumşaq xortum yerləşir.

Çin trioniksi əsasən Asiyada yayılmışdır: Şərqi Çin, Vyetnam, Koreya, Yaponiya, həmçinin Haynan, Tayvan kimi adalarda yayılmışdır.

Onlara Rusiyanın Uzaq Şərq regionunda, Xabarovsk və Primorsk diyarları ərazisində rast gəlinir. Əsasən Amur çayı və onun iri qollarında, həmçinin Xanka gölündə rast gəlmək mümkündür^[8]

Onlar Ryukyu adaları, Bonin adaları, Tayland, Malayziya, Sinqapur, Timor, Havay adaları, Marian adaları və Qırğızıstan ərazisinə qətirilərək çoxaldılmışdır.

Təbii düşmənləri əsasən yırtıcı quşlar və məməlilərdir. Onlar tısbağaların əsasən yumurtalarını yeyirlər. Təbii düşmənləri arasında qarğalar, yenotabənzər it, tülkü, porsuğ bəzənsə qabanlardır. Bəzi illərdə yırtıcılar tərəfindən qoyulan yumurtanın 100 % yeyilir.

Rusiyanın Uzaq şərq regionunda aparılan araşdırmalar zamanı tısbağalarda 9 növ parazit akşarlanmışdır:

• Dəstə Plathelminthes ( Plathelminthes )
  • Sinif Aspidogastrea (Aspidogastrea)
    • Cotylaspis parasinensis
  • Sinif Monogenea ( Monogenea )
    • Neopolystoma palpebrae
  • Sinif Trematoda ( Trematoda )
    • Coeuritrema oschmarini
    • Leurosoma moensis
    • Phyllodistomum sp.
    • Cephalogonimus emydalis
    • Astiotrema reniferum
    • A. odheneri
• Dəstə Yumru qurdlar (Nematoda)
  • Spiroxys transversalata

Bu parazitlərin bir çoxu uzaqşərq tısbağasına uyumlu olaraq yaşayır.^[9]

Asiya ölkələrində tısbağanın əti və yumurtası qida kimi istifadə edilir. Bu tısbağanın əti Tısbağa şorbasında delikates hesab edilir. Tısbağaları qırmaqlar və torlarla ovlayırlar. Onlar qida arxasınca bəzən balıqçı torlarına daxil olurlar. Bu səbədən balıqçılar arasında sevilməyən qonaq hesab edilir. Bu isə onların öldürülməsinə səbəb olur.

• Testudo rostrata Thunberg 1787
• Testudo semimembranacea Hermann 1804
  (nomen oblitum)
• Trionyx (Aspidonectes) sinensis Wiegmann 1835
• Trionyx stellatus var. japon(ica)
  Temminck & Schlegel 1835 (in Siebold)
• Trionyx tuberculatus Cantor 1842
• Tyrse perocellata Gray 1844
• Trionyx perocellatus Gray 1855
• Trionyx maackii Brandt 1858
• Trionyx schlegeli Brandt 1858
• Trionyx sinensis Strauch 1862
• Landemania irrorata Gray 1869
• Oscaria swinhoei Gray 1873
• Gymnopus simonii Dumeril 1875 (nomen nudum)
• Yuen leprosus Heude 1880
• Yuen viridis Heude 1880
• Yuen pallens Heude 1880
• Psilognathus laevis Heude 1880
• Temnognathus mordax Heude 1880
• Gomphopelta officinae Heude 1880
• Coelognathus novem-costatus Heude 1880
• Tortisternum novem-costatum Heude 1880
• Ceramopelta latirostris Heude 1880
• Coptopelta septem-costata Heude 1880
• Cinctisternum bicinctum Heude 1880
• Trionyx sinensis Gunther 1888
• Trionyx sinensis Boulenger 1889
• Trionyx swinhonis Boulenger 1889
  (nom. subst. pro Oscaria swinhoei Gray)
• Trionyx cartilagineus var. newtoni Ferreira 1897
• Amyda japonica Stejneger 1907
• Amyda sinensis Stejneger 1907
• Amyda schlegelii Stejneger 1907
• Amyda maacki Stejneger 1907
• Trionyx sinensis cyphus Vogt 1922
  (nomen illegitimum)
• Amyda schlegeli haseri Pawlow 1932
• Amyda schlegeli licenti Pawlow 1932
• Trionyx sinensis Alderton 1988
• Pelodiscus sinensis Cox et al. 1998
• Pelodiscus sinensis Crother 2000

• UniProt Taxonomy — Trionyx sinensis

• Аднагулов Э. В. О методах количественного учёта дальневосточной черепахи Pelodiscus sinensis (Reptilia: Trionychidae) — Вопросы герпетологии. 2008. Санкт-Петербург. Материалы III съезда Герпетологического общества им. А. М. Никольского. — C. 11–15. [1]
• Банников А. Г., Даревский И. С., Ищенко В. Г., Рустамов А. К., Щербак Н. Н. Определитель земноводных и пресмыкающихся фауны СССР. Учеб. пособие для студентов биол. специальностей пед. институтов. — М.: Просвещение, 1977 — С. 70–71.
• Булдовский А. Т., 1935. Программа для исследования промысловой уссурийской черепахи // Вестник ДВ филиала АН СССР. Владивосток. № 12. С. 109–119.
• Булдовский А. Т., 1936. О биологии и промысловом использовании уссурийской (амурской) черепахи Amyda maakii (Brandt) // Труды ДВ филиала. Владивосток. Т. 1. C. 62–102.
• Васильев Б. Д., 1985. Дальневосточная черепаха // Красная книга РСФСР (животные). Рептилии и амфибии. М.: Россельхозиздат. С. 353–354.
• Даревский И. С., 2001. Дальневосточная черепаха // Красная книга Российской Федерации (животные). М.: АСТ, Астрель. С. 325–326.
• Даревский И. С., Орлов Н. Л. Редкие и исчезающие животные. Земноводные и пресмыкающиеся: Справ. пособие. — М.: Высш. шк., 1988. — С. 171–172.
• Гуржий А. Н. Черепахи аквариумные и сухопутные. — М.: Дельта-М, 1999. С. 114–118.
• Костенко В. А., Маслова И. В., Тиунов М. П., 2005. Дальневосточная черепаха // Красная книга Приморского края: животные. Редкие и находящиеся под угрозой исчезновения виды животных / Земноводные и пресмыкающиеся. Владивосток: АВК "Апельсин". С. 183–184.
• Маслова И. В. Проблемы сохранения редких видов амфибий и рептилий Приморского края. Доклады Международного экологического форума "Природа без границ". Секция 1. Стратегия сохранения редких и исчезающих видов наземной фауны.
• Махлин М. Д. Черепахи у вас дома. — М.: Дельта-М, 2000. С. 51–55.
• Орлова В. Ф., Семенов Д. В. Природа России. Жизнь животных. Земноводные и пресмыкающиеся. — М.: "ООО Фирма "Издательство АСТ"", 1999. — С. 139–143.
• Тагирова В. Т., 1999. Дальневосточная черепаха Trionyx sinensis (Wiegmann, 1835) // Красная книга Хабаровского края. Хабаровск: ИВЭП ДВО РАН. С. 357–358.
• Тагирова В. Т., 1986. Современное состояние дальневосточной черепахи и экспериментальные работы по её сохранению и разведению // Первое Всесоюзное совещ. по пробл. зоокультуры. — М. — С. 158–161.
• Тагирова В. Т., 1989. Состояние пресноводной черепахи на советском Дальнем Востоке и проблема создания охраняемых территорий // Геология и экология бассейна реки Амур. Советско-китайский симпозиум: тезисы докладов. Ч. 3 (2). Благовещенск. С. 78–79.
• Тагирова В. Т., 1997. Пресмыкающиеся Хабаровского края. Хабаровск. 88 с.
• Тагирова В. Т., Макаров Ю. М., 1991. Опыт создания водоема для искусственного разведения дальневосточной черепахи // Дичефермы и зоопитомники. — М. — С. 48–56.
• Тагирова В. Т., Широкова Л. Г., Ахапкина А. Ю., 1994. Дальневосточная черепаха: опыт лабораторного содержания // Съезд сведущих людей Д. Востока. — Хабаровск. — С. 74–78.
• Тагирова В. Т., Яценко Н. Н. Проблемы сохранения дальневосточной черепахи в Приамурье // Материалы III съезда Герпетологического общества им. А. М. Никольского. Вопросы герпетологии. 2008. — С. 395–400.[2]
• Чегодаев А. Экзотические черепахи. Содержание. Разведение. Кормление. Профилактика заболеваний. — М.: "АКВАРИУМ БУК", 2002 — С. 66–69.
• Черепанов Г. О., 1990. К биологии дальневосточной черепахи на озере Ханка // Вестник ЛГУ. Сер. 3. Вып. 2 (№ 10). С. 23–28.
• Жизнь животных в 7-ми т. / Гл. редактор В. Е. Соколов. Т. 5. Земноводные и пресмыкающиеся. / А. Г. Банников, И. С. Даревский, М. Н. Денисова и др.; под ред. А. Г. Банникова — 2-е изд., перераб. — М.: Просвещение, 1985. — С. 151.
• Brock, V. E. 1947. The establishment of Trionyx sinensis in Hawaii. Copeia 1947(2):142
• Cherepanov G. O. Ontogenetic Development of the Shell in Trionyx sinensis (Trionychidae, Testudinata) and Some Questions on the Nomenclature of Bony Plates. Russian Journal of Herpetology Vol. 2, No. 2, 1995, pp. 129–133.[3] ^{[ölü keçid]}
• Haruo Sugita and Yoshiaki Deguchi. Microflora in the Gastrointestinal Tract of Soft-Shelled Turtles Trionyx sinens. Bulletin of the Japanese Society of Scientic Fisheries. 49(2), 197–201 (1983)[4] ^{[ölü keçid]}
• In-Seok Park. Evaluation of Visible Implant Fluorescent Elastomer Tag in Soft-Shelled Turtle Pelodiscus sinensis [5] ^{[ölü keçid]}
• Nie Liuwang, Guo Chaowen, Wang Ming & Wang Qian. Sex determination mechanism of Trionyx sinensis. Chin J Appl Environ Biol=ISSN 1006 −687X 2001,7(3):258–261
• Runzhen Jing and Cuijuan Niu. Effect of Stocking Density on the Energy Budget of Juvenile Soft-Shelled Turtles (Pelodiscus sinensis). 2008. Asiatic Herpetological Research, Vol. 11. pp. 45–49.[6] Arxivləşdirilib 2011-07-25 at the Wayback Machine
• Webb, R. [G.] 1989. Pelodiscus sinensis (Weigmann 1835). pp. 112–113. In: F. W. King and R. L. Burke (editors). Crocodilian, Tuatara, and Turtle Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference. The Association of Systematics Collections, Washington, DC. 216 pp.
• Xiao-liang Li, Chu-long Zhang, Wei-huan Fang, Fu-cheng Lin. White-spot disease of Chinese soft-shelled turtles (Trionyx sinens) caused by Paecilomyces lilacinus. Journal of Zhejiang University SCIENCE B 2008 9(7):578 :578–581
• Xynran Chen, Cuijuan Niu & Lijun Pu. Effects of stockin density on growth and non—specific immune responses in juvenile soft-shelled turtle, Pelodiscus sinensis. Aquaculture Research, 2007, 38, 1380–1386 doi:10.1111/j.1365–2109.2007.01813.x [7] ^{[ölü keçid]}
• Yoshie Kawashima Ohya, Kuraku Shigehiro, and Shigeru Kuratani. Hox Code in Embryos of Chinese Soft-Shelled Turtle Pelodiscus sinensis Correlates With the Evolutionary Innovation in the Turtle. Journal of Experimental Zoology (MOL DEV EVOL) 304B:107–118 (2005).[8] ^{[ölü keçid]}
• Zhang Qiya, Li Zhengqiu, Jiang Yulin, Liang Shaochang and Gui Jianfang. Discovery of virus pathogen from soft-shelled turtle Trionyx sinesis. Chinese Science Bulletin. Science in China Press, co-published with Springer-Verlag GmbH. Volume 42, Number 6 / 10.1007/BF02882604. pp 503–507 [9] ^{[ölü keçid]}