араб, сущ.; -ди, -да; -ар, -ри, -ра 1) менфят. Мусурмандин хийир такӀан гьа мусурман чӀуруд я хьи. Е. Э. Дуьньядиз. Къуй хийирдин, шийирдин юкъуз гурарай акьахдай ксари тар акӀурай ви чӀехи бубадиз рагьмет гурай. Ж. Байрамалиев. КӀарасдин тӀурар. 2) ( чӀехи гьарфуналди - X) эркекдин хас тӀвар: Хийир. Хийир халу, а вуна лугьудай къван тӀуьн зак кумач, гьа са кьве бади я нез жезвайди. С. Гьажибегов. Пуд бади. Антоним: шийир.
* хайир-дуьа сущ. Аллагьдиз ибадат. ТӀалабирди чпивай зи къастари Хийир-дуьа, инсан я, лагь дустариз. Е. Э. Дустариз.
* хийир-дуьа авун гл., ни низ Аллагьдивай, адаз ибадат авуна, тӀалабун. Дустари гуртӀа хийир-дуьа, - ам чаз еке игьсан я хьи... Е. Э. Фана дуьнья, вавди я зун.
* хийир къачун гл., ни никай-квекай 1) менфят къачун. Нагагь аватиз хьайитӀа вун чархалай, Пара хийир къачур итимар валай, Вил ваз ягъиз, чеб кагьатда яргъалай... Е. Э. Стхаяр. Инсанрин ва уьмуьрдин гьаларин шикил кхьидайла, шаирди, писателди чӀалан вири гафарин девлетдикай хийир къачуда, анжах ибурукай ада вичиз герек гафар хкяда. Н. А. Литературадин хрестоматия. 2) къазанжи къачун.
* хийир къведай тӀекве пек тун гл., хийир къведай рекьер кӀевун. Куьн жуваз хийир къвезвай тӀекве пек твазвайбурукай я, - лугьуз ада зи чинар кана. ТахьайтӀа, куьне зи хъиляй ийизвайди яни? А. М. Мурк ракъини цӀурурда.
* хийир хьуй! межд. 1) тайин са кӀвалах авурдаз мадни хийирар артух хьун мурад тирди къалурзавай ибара. 2) гуьзлемиш тавунвай кас атайла, жуван мягьтелвал ва шадвал къалурдай ибар а. - Мурсал халу, инриз акъатна хьи, хийир хьуй, - салам-калам дилай кьулухъ хабар кьуна адавай почтадин къуллугъчи дишегьлиди. З. Гь. Ахварай авудай аваз. Синоним: хийир хьурай !.
* хийир хьун гл., низ 1) жуваз авай мал-девлет артухардай са вуч ятӀани хьун. 2) са кардин маналувал артух(ар)ун. Идалай кьулухъ дагъвийрин гуьгъуьниз финихъ са хийирни тежедайдн кьатӀай Гъани-ханди кьушун чеб атай патахъ элкъуьнин буйругъ гана З. Р. Гьажи Давуд.
* хийир-шийир сущ. хъсан-пис. Эмин Фекъир, На икӀ тамир. Хийир-шийир фагьумзава. Е. Э. Гуьзел Тамум. - Итим яни, тушни вун Къалурда ви уьмуьрди; Вуна гайи хийирди, Вуна тагай шийирди... А. С. Хцихъ галаз ихтилат.
* хийирдиз хьурай (хьуй)! межд. 1) тайин са кӀвалах авурдаз мадни хийирар артух хьун мурад тирди къалурзавай ибара. 2) гуьзлемиш тавунвай кас атайла, жуван мягьтелвал ва шадвал къалурдай ибара - Назханум, я назани, хийирдиз хьурай. Вуна ашна къаршиламишзавай тегьер аквазва заз. З. Э. Арифдиз ишара. 3) сад илирзайла, адаз лугьудай гафар. Са кас илирзайла, лезгийри адаз "Хийирдиз хьуй!", урусри "Будь ( те ) здоровы " лугьуда. Р. Синоним: хийир хьуй.