Lüğətlərdə axtarış.

Heroqlif — yazının inkişafı nəticəsində heratik kursiv yazi meydana gəlmişdir. Eramızdan əvvəl VII–VIII əsrlərdə demotik kursiv yazı yaranmışdır. Demotik yazıda liqaturalar çoxdur. Bu demotik yazı mətnlərinin oxunuşunu çətinləşdirir. Sonuncu demotik mətnlər eramızın V əsrinə aiddir. Misir yazısını ilk dəfə 1822-ci ildə Jan-Fransua Şampolyon deşifrələmişdir. Bundan başqa (heroqlif) başqa dillərdə səs və ya məfhum bildirən yazı işarəsidir.

Kartuş — Qədim Misir heroqliflərində seçilməsi üçün firon və ya hökmdarın adını içərisində yazmaq üçün uzunsov, bir qədər oval şəklində kontur yaxud haşiyədir. IV sülalə dövründən başlayaraq, firon Snofru hökmranlığı zamanında tətbiq olunmağa başlanılmışdır. Beş firon titulundan yalnız Şəxsi ad və Taxt-tac adı kartuş haşiyəsində göstərilirdi. Bəzən qəbirə qoyulmaq üçün kartuş formasında üzərində hökmdarın adı yazılmış qızıl amulet ya tumar düzəldilirdi. Bu cür artefaktlar arxeoloqlar üçün mühüm əhəmiyyətə malikdir. Belə ki, qızıl tumarın köməyi ilə dəfn müddətini müəyyən etmək mümkün olur.

Misir heroqlif yazısı — dünyanın ən qədim yazı sistemlərindən biridir. Misirdə dövlət meydana gələndən sonra yazı qəti şəkildə yarandı. Əvvəlcə misirlilər demək istədikləri şeyin sadəcə şəklini çəkirdilər. Məsələn, içərisinə nöqtə qoyulmuş dairə "günəş", yay-oxlu insan isə "döyüşçü" demək idi. Buna piktoqrafiya deyilir. Yazının heroqriflərdən təşkil olunması Qədim Misirdəki səsli danışığın araşdırılmasını çətinləşdirir. Sonralar hecaları və ayrı-ayrı səsləri də işarələrlə göstərməyə başladılar. Bu cür işarə şəkillərə heroqlif deyilir. Yazı yazmaq üçün Nil çayının dayaz yerlərində bitən papirus adlı qamışdan istifadə edirdilər. Papirusun gövdəsini nazik zolaqlar şəklində kəsir və bunları kağıza oxşayan vərəqlər şəklində bir-birinə yapışdırırdılar.

Qızıl ad, Qızıl horus ad Qədim Misir fironlarının 5 çar titul adından biri. Qızıl ad titulunun daşıdığı məna hələ də tam şəkildə açıqlanmamışdır. Güman edilir ki, çar və ya firona günəşlə eyniləşdirmək üçün "Qızıl adı" verirmişlər. Rəmzi boyunbağı üzərində oturmuş şahin quşudur. "Qızıl ad" bir titul kimi III sülalə dövründən başlayaraq firon Coser tərəfindən təsis edilmişdir. Yazılarda üzərində şahin oturmuş boyunbağı təsviri kimi Orta qədim dövrə qədər gəlib çatmışdır. Şəxsi ad Taxt-tac adı Hor adı Nebti adı Set adı Hans Bonnet: Goldhorus, in: Lexikon der ägyptischen Religionsgeschichte, Hamburg 2000 ISBN 3-937872-08-6 S. 216f. Wolfgang Helck, Eberhard Otto (Ägyptologe): Kleines Lexikon der Ägyptologie. Harrassowitz, Wiesbaden 1999, ISBN 3-447-04027-0 Jürgen von Beckerath: Handbuch der ägyptischen Königsnamen. Münchner Ägyptologische Studien, Bd.

Misir heroqlif yazısı — dünyanın ən qədim yazı sistemlərindən biridir. Misirdə dövlət meydana gələndən sonra yazı qəti şəkildə yarandı. Əvvəlcə misirlilər demək istədikləri şeyin sadəcə şəklini çəkirdilər. Məsələn, içərisinə nöqtə qoyulmuş dairə "günəş", yay-oxlu insan isə "döyüşçü" demək idi. Buna piktoqrafiya deyilir. Yazının heroqriflərdən təşkil olunması Qədim Misirdəki səsli danışığın araşdırılmasını çətinləşdirir. Sonralar hecaları və ayrı-ayrı səsləri də işarələrlə göstərməyə başladılar. Bu cür işarə şəkillərə heroqlif deyilir. Yazı yazmaq üçün Nil çayının dayaz yerlərində bitən papirus adlı qamışdan istifadə edirdilər. Papirusun gövdəsini nazik zolaqlar şəklində kəsir və bunları kağıza oxşayan vərəqlər şəklində bir-birinə yapışdırırdılar.

Misir heroqlifləri (AA qrupu) — AA qrupu 31 heroqlifdən ibarət olub, bura təsnifatsız təsvirlər daxildir.

Misir heroqlifləri (A qrupu) — A qrupu 61 heroqlifdən ibarət olub, bunlardan otuzu oturmuş şəxs, iyirmisi isə üzanmış, ayaq üstə durmuş və yıxılmış şəkildə olan təsvirlərdir.

B qrupuna 7 oturmuş qadın heroqlif daxildir. Burada doğuş da çöməlmiş şəkildə göstərilmişdir. Bu həm də Qədim Misirdə doğuş zamanı vəziyyəti göstərir.

Misir heroqlifləri (C qrupu) — C qrupuna demək olar ki, bütün Qədim Misir tanrıların oturmuş, profildən olan təsvirli 20 heroqlif daxildir. Burada tanrılar başlarına qoyulmuş rəmzlərlə və ya tamamilə heyvan başları ilə təqdim olunur.

D qrupu 66 heroqlifdən ibarət olub, bura baş, göz və onun hissələri, Horus gözü, burun, ağız, qol, əl və s. təsvirləri daxildir.

Misir heroqlifləri (E qrupu) — E qrupu 35 heroqlifdən ibarət olub, bura inək, at, Nilatı, meymun, zürafə, dovşan, çaqqal, fil və s. təsvirləri daxildir.

Misir heroqlifləri (F qrupu) — F qrupu 56 heroqlifdən ibarət olub, bura inək başı, ayağı, buynuzu, dərisi həmçinin heyvan dili, ürək nəfəs borusu ilə, şir başı və ön və arxa hissəsi və s. təsvirləri daxildir.

G qrupu 57 heroqlifdən ibarət olub, bura ibis, kərkəs, bayquş, simurqquşu, qarabatdaq, ördək, bildirçin cücəsi və s. təsvirləri daxildir.

H qrupu 8 heroqlifdən ibarət olub, bura yumurta, caynaq, lələk, qanad, baş və s. kimi təsvirlər daxildir.

Misir heroqlifləri (K qrupu) — K qrupu 7 heroqlifdən ibarət olub, bura balıq onun pilcuqları və ayrı-ayrı hissələri və s. kimi təsvirlər daxildir.

Misir heroqlifləri (L qrupu) — L qrupu 7 heroqlifdən ibarət olub, bura böcək, milçək, çəyirtkə, arı, qırxayaq, əqrəb və s. kimi təsvirlər daxildir.

Misir heroqlifləri (M qrupu) — M qrupu 44 heroqlifdən ibarət olub, bura ot, papirus, xurma, lotos gülü, qamış və s. kimi təsvirlər daxildir.

N qrupu 44 heroqlifdən ibarət olub, bura günəş, ay, səma, yer, dağ, küçə ya cığır, kanal, yamac və s. kimi təsvirlər daxildir.

O qrupu 51 heroqlifdən ibarət olub, bura ev, hasar ya divar, pilləkan və s. kimi təsvirlər daxildir.

Misir heroqlifləri (P qrupu) — O qrupu 11 heroqlifdən ibarət olub, bura balıqçı qayığı, yelkən, sükan, dor ağacı və s. kimi təsvirlər daxildir.

Q qrupu 7 heroqlifdən ibarət olub, bura ölü üçün istifadə olunan əşyalar: taxt, sandıq, tabut, başaltı, aypara şəkilli dəstək, və s. kimi təsvirlər daxildir.

Misir heroqlifləri (S qrupu) — S qrupu 45 heroqlifdən ibarət olub, bura hökümdar tac və əsalarının təsvirlər daxildir.

T qrupu — 35 heroqlifdən ibarət olub, bura insan və heyvanı öldürmək, ovlamaq, tutmaq, döyüş arabası, balıqçı toru, quş tələsi, kaman, bumeranq və s. kimi təsvirlər daxildir.

Misir heroqlifləri (U qrupu) — U qrupu 41 heroqlifdən ibarət olub, bura təsərrüfatla, əkinçiliklə və sənətkarlıqla bağlı təsvirlər daxildir.

V qrupu 38 heroqlifdən ibarət olub, bura kəndir, lif, səbət və s. kimi təsvirlər daxildir.

Misir heroqlifləri (W qrupu) — W qrupu 25 heroqlifdən ibarət olub, bura daş, gil qablar kimi təsvirlər daxildir.

Petroqlif (Yunanca Petra – qaya və glyphein – oymaq) — qaya üzərində yonulmuş, cızılmış və ya boyamaqla düzəldilmiş arxeoloji rəsm sənətinə Petroqraf deyilir. Petroqlif, piktoqrafiya ilə qarışdırılmamalıdır. Petroqlifikaya aid olan ən gözəl nümunələrdən biri də Qobustan dövlət tarixi-bədii qoruğunda olan qayaüstü rəsmləridir. Azərbaycan qayaüstü təsvir abidələri arasında ən çox rast gəlinən zoomorf təsvirlərdən biri də öküz rəsmləridir. Qobustan, Abşeron , Kəlbəcər , Gəmiqaya abidələrində xeyli sayda öküz nümunələri var ki, bunlar da dövrlərə, işlənmə texnikasına və çəkilmə məqsədlərinə görə müxtəlifdirlər. Azərbaycan ərazisi ibtidai öküzlərin yaşaması üçün əlvərişli iqlim şəraitinə, zəngin qida ehtiyatına malik olmuşdur. Bunu Abşeron yarmadasının mərkəzində, Binəqədi yaxınlığındakı bitum yataqlarında aparılan qazıntılar zamanı geoloq Ə. S. Məstanzadə tərəfindən aşkarlanan ərazinin florası və faunası haqqında zəngin materiallar təsdiq edir. Binəqədi qır yatağından tapılmış heyvan sümükləri arasında Qobustan qayalarında təsviri olan, "Məstənzadə öküzü" adlanan öküz var. Tədqiqatçıların fikrincə, "Məstənzadə öküzü" buynuzlu heyvanların əcdadı olub, əhilləşdirilmiş bu növ heyvanlar da onun törəməsidir. Ehtimal olunur ki, bir vaxtlar burda şirin su yataqları bol olmuş, vəhşi heyvanlar, həmçinin ibtidai öküzlər bura su içmək üçün gəlmiş, qırlıqda "tələyə" düşüb batıb qalmışlar.

Geoqlif — Yer səthinə çəkilmiş, ən azı 4 metr uzunluğu olan geometrik fiqur və ya geometrik bəzək. Bir çox geoqliflər böyük ölçüdə olduqlarından ancaq səma hündürlüyündən görünə bilərlər, məsələn Naska xətləri.