Lüğətlərdə axtarış.

Moğol rəssamlığı, Moğol miniatürü və ya Moğol məktəbi — orta əsr hind boyakarlığının əsas məktəblərindən biri. Böyük Moğol imperiyasının sarayında inkişaf etmişdir. Moğol miniatür məktəbi Azərbaycan, İran, Mərkəzi Asiya miniatürlərinin təsiri ilə, həmçinin Avropa boyakarlığı və qrafikasından faydalanmaqla yerli ənənələr əsasında formalaşmışdır. Moğol miniatür məktəbinin erkən inkişaf mərhələsi Təbrizdən Hindistana dəvət olunmuş Azərbaycan rəssamı Mir Seyid Əli və Şirazlı Əbd əs-Səmədin yaradıcılığı ilə bağlıdır. Onların rəhbərliyi ilə XVI əsrin ikinci yarısında Hindistanda böyük rəssamlar qrupu fəaliyyət göstərirdi. Moğol miniatür məktəbinə məxsus əsərlərdə çoxfiqurlu kompozisiyalar, hadisələrlə şərti dekorativ mənzərə fonunda verilmişdir. XVII əsrin birinci yarısında Moğol miniatür məktəbi ilə portret miniatürləri əsas janr idi. XVII əsrin ikinci yarısında animalistik janr inkişaf etmişdir. XVIII əsrin miniatürlərində realist əlamətlər yoxa çıxmış, təsvirlə quruluq və qeyri-həyatilik üstün yer tutur. Hindistanın şimal rayonlarının və Dəkkənin miniatür rəssamları Moğol miniatür məktəbinin ənənələrini mənimsəmişdir.

Osmanlı miniatürü (türk. Osmanlı minyatür sanatı) və ya türk miniatürü — Osmanlı imperiyasında fars miniatür ənənələri ilə bağlı olan incəsənət növü.Miniatür sənəti İslam dünyasında bir yer tutan saray sənətidir. İran, İraq, Orta Asiya və Anadoluda türk və fars sülalələri dövründə son orta əsrlərdə yüksək inkişaf və əhatə dairəsinə çatmışdır. Osmanlı miniatür sənəti, Xətt, Naxış, Təzhib, Ebru və Cild kimi ənənəvi sənət sənətlərindən biridir. Sultan II Mehmetdən sultan I Süleymanın dövrünə qədər Osmanlı İmperiyasının himayəsi altında miniatür sənətinin inkişaf edərək orijinal Osmanlı miniatürünə çevrilmiş və 18-ci əsrə qədər incəsənətdə mühüm yer tutmuşdur. == Tarixi == Miniatür sənəti osmanlılara onlarla eyni dövrdə və əvvəl yaşamış Elxanilər, İran, İraq və Qafqaz ərazilərdə yaşamışQaraqoyunlular, Ağqoyunlular, Teymurilər və Məmlüklər vasitəsilə keçmişdir. Xüsusilə Fars mədəniyyəti Osmanlı Sarayının mədəniyyətinə nümunə oldu və Osmanlı sənəti və ədəbiyyatı fars mədəniyyətindən təsirləndi. === II Mehmed dövrü === Osmanlı dövlətində miniatür sənəti XV əsrin ortalarından böyük önəm kəsb etməyə başlamışdır. Sultan II Mehmed Fatehin miniatür sənətinə marağı bu sənətin inkişafında mühüm rol oynamışdır. İstanbulun fəthindən əvvəl Ədirnədə bir saray, İstanbulun fəthindən sonra Nakkaşhanesi, Topqapı sarayı yaxınlığında Imperiya Nakkaşhanesi inşa edilmişdir.

Miniatürk və ya Türkiyə Miniatür Parkı, Türkiyədə müxtəlif əsərlərin maktelərinin nümayiş etdirildiyi 60.000 kvadratmetr ərazi ilə dünyanın ən böyük ərazisi olan miniatür parkıdır. Miniatürk, Haliç sahilindəki köhnə bir park ərazisinə qurulub. Əsası 30 iyun 2001-ci ildə qoyulmuş Miniatürk, 2 may 2003-cü ildə ziyarətçilər üçün açıldı. == Ümumi məlumat == 1/25 nisbətində hazırlanmış 122 memarlıq əsəsrinin maket nümayiş etdirilir. Bunlardan 58-i İstanbul, 52-si Anadolu və 12-si indiki Türkiyə sərhədlərindən kənarda qalan Osmanlı İmperiyası ərazisində yerləşən memarlıq abidələridir. Miniatürkə Panorama Zəfər Muzeyi və Kristal İstanbul Muzeyləri də daxildir.

== Tarixi == Yaxın və Orta Şərq xalqları incəsənətinin maraqlı və zəngin hissəsini təşkil edən Azərbaycan miniatür sənəti dünya incəsənəti tarixində özünəməxsus yer tutur. Kitab illüstrasiyası kimi yaranıb formalaşan Azərbaycan miniatür sənətinin təşəkkül tarixi qədimdir. XIII əsrin əvvəllərində Əbd ül-Mömin Məhəmməd əl-Xoyinin “Vərqa və Gülşa əlyazmasına çəkdiyi miniatürlər (Topqapı muzeyi, İstanbul) yalnız Azərbaycanda deyil, Yaxın və Orta Şərqdə bu sənətin ən qədim nümunələrindən sayılır. XIII-XIV əsrlərdə Marağa, Təbriz və Azərbaycanın başqa şəhərlərində xəttatlıq və miniatiir sonoti sıirətlə inkişal etmiş, Təbriz şəhəri Şərqdə bədii yaradıcıhğın, kitab sənəti, kalliqrafiya və miniatür boyakarlığının ən qudrətli mərkəzinə çevrilmişdi. XIV əsrin əvvəllərində Təbrizin Rəşidiyyə akademiya şəhərciyinin kitabxanasında yerli xəttat və rəssamlarla yanaşı Şərqi Türkistan, Orta Asiya və b. Şərq ölkələrindən toplanmış sənətkarlar fəaliyyət göstərir, dini, tarixi, elmi və poetik əsərlərin bədii əlyazma nüsxələrini hazırlayır, onları miniatürlərlə bəzəyirdilər. Bu dövr əlyazmalarrından Bəhtişunun “Mənafi əl-heyvan” əsərinə (1297-1298; Morqan kitabxanası, Nyu-York), Rəşidəddinin “Cami ət-təvarix” (1306-cı il nüsxəsi, Edinburq universiteti, Şotlandiya; 1314-cü il nüsxəsi, Kral Asiya Cəmiyyəti, London; 1318-ci il nüsxəsi, Topqapı muzeyi, İstanbul) əsərinin məlum nüsxələrinə çəkilmiş miniatürləri göstərmək olar. “Cami ət-təvarix” əlyazmalarının müxləlif rəssamlar tərəfindən çəkilmiş illüstrasiyaları Azərbaycan miniatür sənətinin inkişafında xüsusi mərhələ təşkil edir. XIV əsrin ortalarında Təbriz rəssamları qrafik və boyakarlıq üslublarının uğurlu sintezindən doğan bədii üslub yaratdılar. Bu yeni üslubun formalaşması 1340-1350 illərə aid edilən “ Böyük Təbriz Şahnaməsi”, yaxud “ Demott Şahnaməsi” adlanan məşhur əlyazmanın miniatürlərində öz əksini tapmışdır.

== Tarixi == Yaxın və Orta Şərq xalqları incəsənətinin maraqlı və zəngin hissəsini təşkil edən Azərbaycan miniatür sənəti dünya incəsənəti tarixində özünəməxsus yer tutur. Kitab illüstrasiyası kimi yaranıb formalaşan Azərbaycan miniatür sənətinin təşəkkül tarixi qədimdir. XIII əsrin əvvəllərində Əbd ül-Mömin Məhəmməd əl-Xoyinin “Vərqa və Gülşa əlyazmasına çəkdiyi miniatürlər (Topqapı muzeyi, İstanbul) yalnız Azərbaycanda deyil, Yaxın və Orta Şərqdə bu sənətin ən qədim nümunələrindən sayılır. XIII-XIV əsrlərdə Marağa, Təbriz və Azərbaycanın başqa şəhərlərində xəttatlıq və miniatiir sonoti sıirətlə inkişal etmiş, Təbriz şəhəri Şərqdə bədii yaradıcıhğın, kitab sənəti, kalliqrafiya və miniatür boyakarlığının ən qudrətli mərkəzinə çevrilmişdi. XIV əsrin əvvəllərində Təbrizin Rəşidiyyə akademiya şəhərciyinin kitabxanasında yerli xəttat və rəssamlarla yanaşı Şərqi Türkistan, Orta Asiya və b. Şərq ölkələrindən toplanmış sənətkarlar fəaliyyət göstərir, dini, tarixi, elmi və poetik əsərlərin bədii əlyazma nüsxələrini hazırlayır, onları miniatürlərlə bəzəyirdilər. Bu dövr əlyazmalarrından Bəhtişunun “Mənafi əl-heyvan” əsərinə (1297-1298; Morqan kitabxanası, Nyu-York), Rəşidəddinin “Cami ət-təvarix” (1306-cı il nüsxəsi, Edinburq universiteti, Şotlandiya; 1314-cü il nüsxəsi, Kral Asiya Cəmiyyəti, London; 1318-ci il nüsxəsi, Topqapı muzeyi, İstanbul) əsərinin məlum nüsxələrinə çəkilmiş miniatürləri göstərmək olar. “Cami ət-təvarix” əlyazmalarının müxləlif rəssamlar tərəfindən çəkilmiş illüstrasiyaları Azərbaycan miniatür sənətinin inkişafında xüsusi mərhələ təşkil edir. XIV əsrin ortalarında Təbriz rəssamları qrafik və boyakarlıq üslublarının uğurlu sintezindən doğan bədii üslub yaratdılar. Bu yeni üslubun formalaşması 1340-1350 illərə aid edilən “ Böyük Təbriz Şahnaməsi”, yaxud “ Demott Şahnaməsi” adlanan məşhur əlyazmanın miniatürlərində öz əksini tapmışdır.

Pəri Miniatür (tam adı: Pərinisə Fazil qızı Əsgərova; d. 16 oktyabr 1976, Naxçıvan rayonu) — Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvü, Azərbaycan rəssamı, 1000-dən çox əsərin müəllifi, azərbaycanlı miniatürcü qadın rəssam. == Həyatı və təhsili == Pəri Miniatür 1976-cı il oktyabrın 16-da Naxçıvan MR-nın Babək rayonunda anadan olub. 1983-cü ildə Babək rayonu Təzəkənd orta məktəbində ibtidai təhsilini alan rəssam 1993-cü ildə orta təhsilini başa vurmuşdur. 1981–1991-ci illərdə rəngkarlıq, qrafika, heykəltaraşlıq, sənətşünaslıq ixtisasları, habelə teatr, kino, kulturologiya və bədii sənaye incəsənəti üzrə bir sıra yeni ixtisasların açıldığı Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində 1993–1997-ci illərdə ali təhsilini almışdır. Pəri Miniatür 2013-cü ildən Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvüdür. == Fəaliyyəti == 2020-ci ildə Azərbaycan, Türkiyə, İran və Özbəkistanın ortaq qeyri-maddi mədəni irsi olaraq UNESCO-da qeydiyyata keçmiş miniatür sənətinin layiqli davamçılarındandır Pəri Miniatür. Universitet illərində müəlliminin köməyi ilə miniatür xalça sisteminin incəliklərini öyrənən rəssam, miniatür sənətinə könül verir.Pəri Miniatürün müxtəlif illərdə Azərbaycanda, həmçinin bir çox ölkələrdə bir sıra beynəlxalq sərgiləri keçirilmiş və o, keçirilən bir çox beynəlxaq sərgilərin də iştirakçısı olmuşdur: 2000-ci ildə Türkiyədə fərdi sərgisi keçirilb. 2012-ci ildə "Creative Center"də fərdi sərgisi keçirilib. 2013-cü ildə "Azerbaijan Art Festival-2013" layihəsinin iştirakçısı olmuşdur.

Azərbaycanda miniatür sənəti zəngin tarixə malikdir. == Tarixi == XV əsrin ortalarında Qaraqoyunlu və sonra Ağqoyunlu dövlətləri ərazisində geniş yayılmış Təbriz miniatür məktəbinin "türkmən" üslubu meydana gəldi. Bu üslubun bir çox miniatürləri nəinki Təbrizdə, həm də müasir Azərbaycan ərazisində yerləşən bəzi orta əsr şəhərlərində, Şirvanşahlar dövlətinin paytaxtı Şamaxıda ortaya çıxdı (Şamaxı antologiya əlyazması, 1468, Britaniya muzeyi, London). XIV əsrin əvvəllərində Elxani vəziri Rəşidəddinin emalatxanalarında işləyən rəssamların yaratdığı arxaik ənənələrin izləri XV əsr bakılı rəssam Əbdul Baqi Bakuvinin miniatürlərində də müşahidə olunur. Bakuvinin "At və sahibi" əsəri son dövr Yuan və erkən Min sülaləsi dövründə Çində çox məşhur olan döyüşçü təsvirinin İslami variantıdır.Orta əsrlərdə Azərbaycanda kitablara illüstrasiya çəkilməsi ənənəvi sənət idi. Bunlardan biri də XVIII əsrə aid Azərbaycan dilində yazılmış "Kəlilə və Dimnə" əlyazmasındakı sulu boya, lələk və mürəkkəblə çəkilmiş rəsmlərdir. Dövrün məşhur miniatüristləri Əvəzəli Muğani ("Kəlilə və Dimnə", 1809), Mirzə Əliqulu ("Şahnamə", 1850), Nəcəfqulu Şamaxılıdır ("Yusif və Züleyxa", 1887). Rəssam Mir Möhsün Nəvvabın da kitab miniatürləri dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır. Onlardan ən məşhuru 1864-cü ildə "Bəhr ül-həzən" ("Qəm dəryası") əsərinə çəkdiyi 5 miniatürdür. Gürcüstanın Dövlət İncəsənət Muzeyində şərq minyatürləri kolleksiyasında Mirzə Qədim İrəvaniyə məxsus iki ədəd tamamən bir-birinə bənzəyən “Güllər və quşlar” miniatürləri saxlanılır.

Miniatür Kitab Muzeyi — 2002-ci il aprelin 23-dən Bakı şəhərində fəaliyyət göstərən dünyada ilk özəl miniatür kitab muzeyi. Muzey İçəri Şəhərdə, Şirvanşahlar Sarayının yaxınlığında yerləşir. == Təsisçi == 20 aprel 2000-ci il tarixində Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən özəl Miniatür Kitab Muzeyi qeydiyyata alındı. 23 aprel 2002-ci il tarixində Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərinin tarixi hissəsində - “İçərişəhər” Dövlət tarixi-memarlıq qoruğunun ərazisində, Şirvanşahlar Sarayının (XIV əsr) yaxınlığında dünyada ilk və hələ ki, yeganə olan özəl Miniatür Kitab Muzeyi fəaliyyətə başlamışdır. Muzey Zərifə Salahova tərəfindən 20 ildən artıq müddətində toplanmış nadir kolleksiyası əsasında yaradılmışdır. == Xüsusiyyətləri == 1982-ci ilin noyabrında Moskvada, Ümumittifaq könüllü kitabsevərlər cəmiyyətində Zərifə Salahovaya 23 rubla I Krılovun 1835-ci ildə buraxılmış təmsillərinin tam külliyatının kiçik formatlı faksimil nəşrini əldə etməyi təklif edirlər. Bu qiymət o zamanlar üçün böyük rəqəm olsa da, Zərifə Salahova o kitabları almaq qərarına gəlir və qiymətini ödəyərək anbara kitabları götürməyə gedir. Elə həmin yerdə o, ilk dəfə miniatür kitab görür və həmin gündən də kolleksiyanın təməli qoyulur. Onun tərəfindən 36 il ərzində dünyanın 80 ölkəsində çap edilmiş 8700-dən çox miniatür kitab toplamışdır. Bu gün muzeydə 145 kv.m.

Azərbaycan miniatürləri — Azərbaycanın orta əsr miniatür sənəti. == Tarixçə == Azərbaycan miniatürü müsəlman Şərqinin incəsənəti tarixində ən maraqlı səhifələrdən birini təşkil edir. Miniatür sənətinin ən qədim nümunələlərindən sayılan bir çox əsərlər Azərbaycan şəhərlərində – Xoyda, Marağada, Təbrizdə yaradılmışdır. Azərbaycan miniatürünün ən qədim nümunələri – "Mənafi əl – Heyivan" (1298), "Cami – ət – Təvarix" (1307 və 1314-cü il nüsxələri) müsəlman Şərqində yeni bir məktəbin yaranmasını təsdiqləyir. Yalnız Təbriz məktəbinin deyil, ümumiyyətlə, bütün Şərq miniatür sənətinin "Şah əsərlərindən" sayılan Demott "Şahnamə"sinin (1330–1340) illüstrasiyaları, Avropa və ABŞ–ın ən məşhur muzey və şəxsi kolleksiyalarında saxlanılır.İslam dini ehkamlarının hökm sürdüyü orta əsrlərdə Azərbaycanda rəssamlığın müxtəlif növlərində (boyakarlıq, "siyah qələm" və s.) insan obrazlarının təsviri sahəsində gözəl ənənələri olmuşdur. Miniatür sənətinin bu dövrdə yüksək inkişafı bunu aydın sübut edir. Yaxın və Orta Şərq xalqları incəsənətinin maraqlı və zəngin hissəsini təşkil edən Azərbaycan miniatür sənəti dünya incəsənəti tarixində özünəməxsus yer tutur. === Miniatür sənətinin yaranması === Sənətşünaslıq doktoru Cəmilə Həsənzadənin sözlərinə görə, Təbriz miniatür məktəbinin meydana gəlməsi türklərlə bağlıdır. XIII əsrdə Orta Asiyadan Azərbaycana gələn türklər çox yaxşı rəssam və miniatürçü idilər. Özəlliklə bitikçiliklə (katib) və salnaməçiliklə məşğul olan uyğurların adını qeyd etmək gərəkir.

Məhəmməd peyğəmbərin meracı - I Şah Təhmasibin sifarişi ilə 1539-1543-cü illərdə hazırlanmış və Təbriz miniatür məktəbinin sənətkarları tərəfindən çəkilmiş rəsmlərlə bəzədilmiş Nizami Gəncəvinin "Xəmsə" əlyazmasına çəkilmiş rəsm əsəridir. Əsərdə müəllifin imzası olmasa da, sənətşünas tədqiqatçılar L. Binyon, İ. Şukin və başqaları onu Sultan Məhəmmədin fırçasına aid edirlər. Miniatürün daxil olduğu əlyazma hazırda Britaniya Milli Kitabxanasında (MS Or. 2265) saxlanılır. == Mövzu == Miniatürün məzmunu Nizami Gəncəvinin "Yeddi gözəl" poemasının giriş hissəsinə aiddir.Orta əsr divan ənənəsinə uyğun olaraq, başqa şairlər kimi Nizami poemalarını dini məzmunlu girişlə başlamışdır. Həmin girişə əsasən Məhəmməd peyğəmbərin göyə qalxması təsvi olunur: Ulduzlu bir gecdə peyğəmbər dünya tamahı ilə vidalaşıb çəhrayı rəngli insan başlı, qanadlı əfsanəvi atın - Buraqın belində göyün yeddinci qatına qalxır. Miniatür üzərində, mövzu üçün əsas götürülmüş mətndən aşağıdak beytlər yazılmışdır: == Təsviri == Əsərdə süjet yüksək sənətkarlıqla təfsir edilmişdir. Bütün personajlar, Məhəmmədin özü, onun mindiyi qadın başlı əfsanəvi at, peyğəmbəri müşayət edən Cəbrayıl və 18 mələk təsviri zərif və ifadəlidir. Qanadlı mələklər havada mürəkkəb fiqurlar cızaraq aşağı yuxarı süzürlər. Onlar, bununla peyğəmbərin sakit uçuşunu təntənə ilə müşayiət edir, onun səfərini zəfər yürüşünə döndərirlər.Əsərdə mavi səmanın zərif koloriti, peyğəmbərin başı ətrafında zərif şəfəq saçan alov, rəngarəng geyimlər, səmada ahəngdarlıqla naxışlanan buludlar bu təntənəyə xüsusi dəbdəbə və maraq təlqin edir, miniatürdə hökm sürən ümumi emosionallığı gücləndirir.