Поиск по словарям.

Təbiət — maddi dünya, elmin öyrəndiyi əsas obyekt. İnsan ətrafında olan bütün reallıq təbiət adlanır. Təbiət canlı və cansız olur. Qeyri-maddi təbiət — enerjiyə malik olan maddə və fiziki sahə. Onun quruluşu aşağıdakı sıralama ilə gedir : elementar hissəcik, atom, kimyəvi element, planet, ulduz və kainat. Maddi təbiət — müxtəlif hallarda ola bilər :qaz, maye, bərk və plazma). Materialist dünyagörüşünə görə hesab edilir ki, qeyri-maddi təbiətin inkişafı canlı təbiətin yaranmasına gətirib çıxarıb. Cansız təbiəti aşağıdakı şəkildə ayırmaq olar: Səma cisimləri (günəş, ay, planetlər, ulduzlar,) Hava cisimləri (bulud, yağış, külək, şeh, qar,dolu) Yerin quru hissələri (materiklər, qitələr, adalar, yarımadalar, dağlar) Yerin sulu hissələri (okeanlar, dənizlər, göllər, çaylar, bulaqlar, şəlalələr) Canlı təbiət — bütün orqanizmlərin cəmidir. Elmdə o 7 növə bölünür: viruslar, protistlər, arxeylər, bakteriyalar, göbələklər, bitkilər və heyvanlar. Canlı orqanizm biosferanın tərkib hissəsi olan ekosistemdə yaşayır.

Təbiət elmləri (ing. Natural science, alm. Naturwissenschaften‎) — insana xarici münasibətdən təsir edən təbiət amillərini öyrənən elm sahələri. Təbiət elmləri dünyanı naturalist nöqteyi-nəzərindən öyrənir və cəmiyyətdən təbiətə münasibətdə onun qanunlarına hörmətlə yanaşmağı tələb edir. Naturalizm insanın yaratdığı qanunları təbii proseslərə şamil etmədən, təbiət qanunlarını öyrənərək istifadə etmək üzərində qurulan sistemdir. Təbiət elmlərinin yaranması elmi tədqiqatlara fəlsəfi yanaşmanın nəticəsidir. Təbiət elmləri anlayışı həmçinin, humanitar elmlərlə ictimai elmlər arasında fərqi göstərmək üçün istifadə edilir. Riyaziyyat elmi məntiqlə birlikdə formal elmlərə daxil edilir və təbiət elmlərinə aid edilmir. Çünki, onların metodologiyası təbiət elmlərinin metodologiyasından kəskin fərqlənir. Riyaziyyat, statistika və informasiya texnologiyaları təbiət elmləri hesab olunmasalar da, bu sahədə aparılan əksər tədqiqatlar üçün mühüm elmi əhəmiyyətə malikdirlər.

Fundamental qarşılıqlı təsirlər- hissəciklər arasında mövcud olan və hissəciklərin xüsusiyyətlərini və davranışını müəyyənləşdirən təbiət qüvvələridir. Dörd qarşılıqlı təsir qüvvəsi məlumdur: elektromaqnetizm qravitasiya zəif nüvə qüvvəsi güclü qüvvə Fundamental qarşılıqlı təsirlər (ingiliscə, fundamental interaction) fizikaya aid ədəbiyyatda təbiət qüvvələri, fundamental qüvvələr kimi də adlandırılırlar. Fundamental qarşılıqlı təsirlər əsasən aşağıdakı meyarlarla təyin olunurlar: təsir qüvvəsinin gücü bu qüvvənin effektiv olduğu hədd bu təsir qüvvəsinin keçiricisi və ya daşıyıcısı olan hissəciyin təbiəti qravitasiya qarşılıqlı təsirin zərrəciyidir.Qravitasiya qüvvələri qarşılıqlı təsirdə olan cisimlərin hər birinin kütləsi ilə düz mərkəzləri arasındakı məsafənin kvadratı ilə tərs mütənasib olub həmişə cazibə xarakterlidir. elektromaqnit sahəsinin zərrəciyidir.Elektrostatikanın əsas qanunu olan Kulon qanununa görə sükunətdə olan yüklü nöqtəvi cisimlər arasındakı qarşılıqlı təsir qüvvəsi yüklərin modulları hasili ilə düz, onların arasındakı məsafənin kvadratı ilə tərs mütənasibdir.Eyni adlı yüklər bir- birini dəf,müxtəlif adlı yüklər isə cəzb edir.Sükunət nisbi olduğuna görə elektrik və maqnit qarşılıqlı təsirlərini bir-birindən təcrid etmək olmaz. güclü və ya nüvə sahəsinin zərrəciyidir,və mənası ingiliscədən tərcümədə yapışqan deməkdir.Bu ad ona, yaxın məsafəyə və güclü təsir etdiyinə görə verilib.Güclü qarşılıqlı təsir hesabına proton və neytronlardan dayanıqlı nüvə yarana bilir.Güclü qarşılıqlı təsir elektromaqnit qarşılıqlı təsirindən təxminən 100 dəfə böyükdür.Bu qüvvələrin təsir məsafəsi təxminən 10−15m tərtibindədir və cazibə xarakterlidir. dayanıqlı olmayan zərrəciklərin parçalanmasına səbəb olan təsirdir.Onların təsir məsafəsi daha kiçik olub təxminən 10−17m tərtibindədir.Zəif qüvvələr elektromaqnit qüvvələrinə nisbətən on min dəfələrlə kiçikdir. Makroaləmdə rast gəldiyimiz qarşılıqlı təsirlər qravitasiya və elektromaqnit qarşılıqlı təsirləridir.

Təbiətşünaslıq — Bütün təbiət elmlərini tam kimi öyrənən elm sahəsi. Tədqiqatda təcrübələrə deyil, müşahidələrə əsaslanır və sistemləşirilərək elmi ictəmaiyyətə təqdim edilir. Çox böyük anlayış olaraq, elmlərin mütləq əksəriyyətini özündə birləşdirir. Bir zamanlar dünyanın müxtəlif bölgələrinin alimləri bu sahədə tədqiqatlarını bir-biri ilə əlaqə olmadan aparırdılar. Hal-hazırda isə elmi nəticələr çox bağlı olaraq qarşılıqlı inkişaf edir. Təbiətşünaslıq təqribən 3000 min əvvəl meydana gəlib. Konkret elm sahələrinə bölünmə tədricən elmi biliklər artdıqca baş verib. Böyük zamnan kəsiyində elmlə ancaq filosoflar məşğul olurdular. Ticarətin inkişafı ilə coğrafiya , texnikanın inkişafı ilə isə fizika və kimya inkişaf etməyə başladı. Astronomiya Biologiya Biofizika Biokimya Genetika Coğrafiya Geologiya Radiobiologiya Radiokomya Fiziki kimya Kimya Новосадов Б. К. Гуманитарная миссия естествознания .http://www.zpu-journal.ru/e-zpu/2009/1/Novosadov/.

Naturfəlsəfə və ya təbiət fəlsəfəsi (lat. natura - “təbiət”) — təxminən XVIII əsrə qədər təbiətşünaslıq elminin ən ümumi qanunlarının ayrılmaz sistemi kimi başa düşülən təbiət fəlsəfəsini ifadə edən tarixi termin . "Filosophia naturalis" termini ilk dəfə Senekada rast gəlinir. Naturfəlsəfə qədim zamanlarda təbiət hadisələrinin "yekun səbəblərini" və əsas qanunauyğunluqlarını tapmaq cəhdi kimi yaranmışdır. Orta əsrlərdə təbiət fəlsəfəsinin ən görkəmli nümayəndələri sxolastlar olmuşdurlar. XVIII əsrə qədər təbii fəlsəfi sistemlərin əksəriyyəti sırf spekulyativ idi; klassik fizikanın meydana çıxması ilə təbiət fəlsəfəsi tez bir zamanda elm fəlsəfəsi ilə əvəzləndi və sübut üçün zəruri görünməyən hər hansı bir fərziyyə ilə kəsişdi. Lakin XIX-XX əsrlərdə yenidən müxtəlif naturfəlsəfi sistemlər meydana çıxdı. Prof. Martin Mininin qeyd etdiyi kimi rus ədəbiyyatında qədim yunan fəlsəfəsinə münasibətdə “naturfəlsəfə” termini adətən sofistlərdən və Sokratdan başlayan insan haqqında təlimdən fərqli olaraq onun əhatə etdiyi təbiət haqqında təlimlərin şərhinə diqqət yetirir . İslam ölkələrində ən mühüm fəlsəfə məktəbləri Kəlam və Peripatetzim adlanır.

Eqriçka təbiət parkı (serb. Парк природе Јегричка) — Serbiyada yeləşən təbiət parkı. İnzibati baxımından Voyevodinanın Başka-Planka, Temerin, Brbas və Jalab icmalarının ərazisində yerləşir. Park 11.144 ha və 81 ar ərazizini əhatə edir. III kateqoriyalı təbiət abidəsi kimi dövlət tərəfindən qorunur. Bununla belə Beynəlxalq Təbiəti Qoruma birliyi tərəfindən V kateqoriya olaraq qeyd edilir. Park Eqriçka çayının orta axarında yerləşir. Təbiət parkı bərk tullantılar, qrunt suları, qamışların yandırılması, ətraf tarlaların pestisidlərlə zəhərləndirilməsi və Brakonyerlikdən əziyyət çəkir. == Coğrafi xüsusiyyətləri == Park Baçka regionunda yerləşir və çay, bataqlıq və nohur biotoplarına sahibdir. Ərazini qamışlıqlar örtmüşdür.

Eqriçka təbiət parkı (serb. Парк природе Јегричка) — Serbiyada yeləşən təbiət parkı. İnzibati baxımından Voyevodinanın Başka-Planka, Temerin, Brbas və Jalab icmalarının ərazisində yerləşir. Park 11.144 ha və 81 ar ərazizini əhatə edir. III kateqoriyalı təbiət abidəsi kimi dövlət tərəfindən qorunur. Bununla belə Beynəlxalq Təbiəti Qoruma birliyi tərəfindən V kateqoriya olaraq qeyd edilir. Park Eqriçka çayının orta axarında yerləşir. Təbiət parkı bərk tullantılar, qrunt suları, qamışların yandırılması, ətraf tarlaların pestisidlərlə zəhərləndirilməsi və Brakonyerlikdən əziyyət çəkir. == Coğrafi xüsusiyyətləri == Park Baçka regionunda yerləşir və çay, bataqlıq və nohur biotoplarına sahibdir. Ərazini qamışlıqlar örtmüşdür.

Fandi Milli Parkı ya Fandi təbiət qoruğu (ing. Fundy National Park, fr. Parc national de Fundy) — 1948 ci ildə yaradılmış, 206 km² sahəyə malik Fandi körfəzində yerləşən, Kanada milli parklarından biri.

Ga Təbiət Yasaqlığı — Kamerunun cənub şərqində yerləşən qoruq ərazisidir. Ərazi 1987-ci ildə UNESCO-nun Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilmişdir. Bunun səbəblərinə parkda mövcud olan növlərin müxtəlifliyi, beş təhlükəli məməli növünün olması və park daxilində narahatlığın olmaması daxildir. Qoruq ərazisi Ga Mühafizə xidmətləri (Dja Conservation Services (DCS)) tərəfindən idarə olunur. Ga Təbiət Yasaqlığı beynəlxalq tərəfdaşlar və Kamerundakı qoruma tərəfdarları tərəfindən maliyyələşdirilən bir çox layihədən rəhbərliyi üçün əhəmiyyətli dəstək alır. Ga çayı demək olar ki, tamamilə qoruğu əhatə edir və 560.000 ha əhatə edən təbii bir sərhəd təşkil edir. == Tarix == Ga Təbiət Yasaqlığı 1950-ci ildə yaradılmış və 1987-ci ildə Ümumdünya irsi statusu almışdır. Ərazi Konqo Hövzəsini təşkil edən sıx rütubətli meşələrin ayrılmaz hissəsini təşkil edir. Afrikanın rütubətli meşələr zonasında ən böyük və ən yaxşı qorunan ehtiyatlardan biridir və ərazisinin 90%-i toxunulmaz qalır. Ga Təbiət Ysaqlığı ağ manqabey, mandril, dril, qərb düzənlik qorillası və şimpanze də daxil olmaqla qoruduğu primit növlərinin müxtəlifliyi ilə xüsusilə diqqətəlayiqdir.

Ga Təbiət Yasaqlığı — Kamerunun cənub şərqində yerləşən qoruq ərazisidir. Ərazi 1987-ci ildə UNESCO-nun Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilmişdir. Bunun səbəblərinə parkda mövcud olan növlərin müxtəlifliyi, beş təhlükəli məməli növünün olması və park daxilində narahatlığın olmaması daxildir. Qoruq ərazisi Ga Mühafizə xidmətləri (Dja Conservation Services (DCS)) tərəfindən idarə olunur. Ga Təbiət Yasaqlığı beynəlxalq tərəfdaşlar və Kamerundakı qoruma tərəfdarları tərəfindən maliyyələşdirilən bir çox layihədən rəhbərliyi üçün əhəmiyyətli dəstək alır. Ga çayı demək olar ki, tamamilə qoruğu əhatə edir və 560.000 ha əhatə edən təbii bir sərhəd təşkil edir. == Tarix == Ga Təbiət Yasaqlığı 1950-ci ildə yaradılmış və 1987-ci ildə Ümumdünya irsi statusu almışdır. Ərazi Konqo Hövzəsini təşkil edən sıx rütubətli meşələrin ayrılmaz hissəsini təşkil edir. Afrikanın rütubətli meşələr zonasında ən böyük və ən yaxşı qorunan ehtiyatlardan biridir və ərazisinin 90%-i toxunulmaz qalır. Ga Təbiət Ysaqlığı ağ manqabey, mandril, dril, qərb düzənlik qorillası və şimpanze də daxil olmaqla qoruduğu primit növlərinin müxtəlifliyi ilə xüsusilə diqqətəlayiqdir.

Kanev təbiət qoruğu (ukr. Канівський природний заповідник) — Ukraynada Dnepr çayının sağ sahilinin bir hissəsini və çayda yerləşən iki kiçik adanı əhatə edən təbiət qoruğu. Qorunan təbiət ərazisi Ukraynanın mərkəzində, Dnepr yüksəkliyinin şimal-şərq yamacları boyunca uzanır. Qoruq qiymətli meşə çöl və daşqın yaşayış mühitini qorumaq üçün yaradılmışdır. Ərazi Paleolit dövrünə qədərki mədəniyyətlərin qalıqlarının bolluğu ilə tanınır. Qoruq Kiyevin Taras Şevçenko adına Milli Universitetinin bir hissəsidir və Çerkassi vilayətində yerləşir. == Tarixi == Qoruq Ukrayna SSR Kənd Təsərrüfatı Xalq Komissarlığının 1923-cü il 30 iyul tarixli qərarı ilə yaradılmışdır. Ukrayna SSR Nazirlər Sovetinin 1986-cı il 22 dekabr tarixli, 717-nömrəli fərmanı ilə qoruq ərazisi 2 027 hektara qədər artırılmışdır. == Flora və fauna == Qoruğun 85%-i meşə sahəsidir və ən çox yayılmış ağaclar qarağac və palıddır. Ərazidə cüyür və dələ də daxil olmaqla əsasən meşə çölünə xas olan heyvanlar mövcuddur.

Oka Təbiət Qoruğu (rus. Окский заповедник) ― Rusiyada, Meşçer ovalıqlarında, Oka və Pra çaylarının hövzəsində yerləşən qoruq. Qoruq böyük düzəlik çayları və meşəlik torf sahələrinə görə su quşları və gəmilər üçün əhəmiyyətli bir ərazidir. Qoruqda bizon və durna yetişdirmə mərkəzləri var. Ərazi 60-a yaxın Ryazan vilayətinin Spasskiy rayonunda, Ryazan şəhərinin 60 kilometr şimal-şərqində yerləşir. 1994-cü ildə Pra və Oka çaylarının yaratığı allüvial düzənlik beynəlxalq əhəmiyyətli Ramsar sahəsi təyin edilmişdir. Ərazi 1978-ci ildə UNESCO-nun İnsan və biosfer ehtiyatı təyin edilmişdir. Qoruq rəsmi olaraq 1935-ci ildə yaradılıb və 55 722 hektar ərazini əhatə edir. Oka Təbiət Qoruğu əsasən meşəlik torf sahələrindən (təxminən %90), bataqlıqlardan (%5) və quru ərazilərdən (%5) ibarətdir. Okanın qolu olan Pra boyunca daşqın hövzəsi uzanır.

Polonezköy Təbiət Parkı (türk. Polonezköy Tabiat Parkı) ― Türkiyənin İstanbul ilindəki Polonezköy kəndində yerləşən təbiət parkı. Polonezköy kəndi İstanbul ilinin Beykoz ilçəsində yerləşir. Ərazi 1994-cü ildə Ətraf və Meşə Nazirliyi tərəfindən təbiət parkı elan edilmişdir. Park 3 004 hektar ərazini əhatə edir. Bura İstanbul ilinin ilk və ərazi baxımından ən böyük təbiət parkıdır. Qorunan ərazi uğursuz Noyabr qiyamından sonra 1842-ci ildə Polşa mühacirləri tərəfindən məskunlaşılan Polonezköy kəndinin adını daşıyır. Yaşayış məntəqəsi əvvəlcə Adam Yeji Çartorıyskinin şərəfinə "Adamköy" və ya "Adampol" olaraq adlandırılmış, lakin daha sonra "Polonez Karyesi" olaraq dəyişdirilmişdir. Kənd mövcud rəsmi adını 1923-cü ildə almışdır. Təbiət parkı piknik, düşərgə, gəzinti və orientirinq kimi açıq hava fəaliyyətləri təklif edir.

Samburu ( ing. Samburu National Reserve) Şərqi Afrika ölkəsi Keniya ərazisində yerləşmiş zəngin fauna və floraya malik milli park statuslu təbiət qoruğu. Qoruğun sahəsi 165 km² olub, dəniz səviyəsindən 1230–800 m yüksəklikdə yerləşmişdir. Qoruq Vaso Niuro çayı vasitəsilə ikiyə bölünür. Bu çay qoruğun ekosisteminin əsas hissəsi sayılır. Çay sahil boyu palma meşəlikləri ilə əhatə olunmuşdur. Qoruğun qonşuluğunda daha bir qouq Baffalo-Sprinqs yerləşir.

Srebırna Təbiət Qoruğu (bolq. Природен резерват Сребърна / Priroden rezervat Srebarna) — Bolqarıstanın şimal-şərqində (Cənubi Dobruca), eyniadlı kəndin yaxınlığında, Silistra şəhərinin 18 km qərbində, Dunay çayının 2 km cənubunda yerləşən təbiət qoruğu. Qoruq Srebırna gölünü və ətraf əraziləri əhatə edir, quşların Avropa ilə Afrika arasındakı miqrasiya marşutu olan Portika yolunun üzərində yerləşir. Qoruğun sahəsi 6 km2, bufer zonasının sahəsi 5,4 km2 təşkil edir. Gölün dərinliyi 1–3 metr arasında dəyişir. Qoruqda muzey fəaliyyət göstərir, bu muzeydə qoruq ərazisi üçün nadir olan quş növlərinin doldurulmuş maketləri sərgilənir. Srebırna gölü keçmişdə bir çox əcnəbi bioloqlar tərəfindən bir çox dəfə tədqiq edilmişdir. Göl ilə maraqlanan ilk bolqar alim buranı 1911-ci ildə ziyarət etmiş Aleksi Petrov olmuşdur. 1913-cü ildə Cənubi Dobruca Rumıniyanın əlinə keçmişdir, amma Bolqarıstan 1940-cı ildə bu torpağı geri almışdır. Petrov gölün yaxınlığında yuvalayan quş koloniyalarını öyrənmək üçün gölü bir dəfə də ziyarət etmişdir.

Srebırna Təbiət Qoruğu (bolq. Природен резерват Сребърна / Priroden rezervat Srebarna) — Bolqarıstanın şimal-şərqində (Cənubi Dobruca), eyniadlı kəndin yaxınlığında, Silistra şəhərinin 18 km qərbində, Dunay çayının 2 km cənubunda yerləşən təbiət qoruğu. Qoruq Srebırna gölünü və ətraf əraziləri əhatə edir, quşların Avropa ilə Afrika arasındakı miqrasiya marşutu olan Portika yolunun üzərində yerləşir. Qoruğun sahəsi 6 km2, bufer zonasının sahəsi 5,4 km2 təşkil edir. Gölün dərinliyi 1–3 metr arasında dəyişir. Qoruqda muzey fəaliyyət göstərir, bu muzeydə qoruq ərazisi üçün nadir olan quş növlərinin doldurulmuş maketləri sərgilənir. Srebırna gölü keçmişdə bir çox əcnəbi bioloqlar tərəfindən bir çox dəfə tədqiq edilmişdir. Göl ilə maraqlanan ilk bolqar alim buranı 1911-ci ildə ziyarət etmiş Aleksi Petrov olmuşdur. 1913-cü ildə Cənubi Dobruca Rumıniyanın əlinə keçmişdir, amma Bolqarıstan 1940-cı ildə bu torpağı geri almışdır. Petrov gölün yaxınlığında yuvalayan quş koloniyalarını öyrənmək üçün gölü bir dəfə də ziyarət etmişdir.

Türkmənbaşı Təbiət Parkı (türk. Türkmenbaşı Tabiat Parkı) ― Türkiyənin İstanbul ilinin Sarıyer ilçəsində yerləşən təbiət parkı. Sarıyer ilçəsində, Böyükdərənin PTT Evləri məhəlləsindəki Hacı Osman Bayırı prospektinin qərbində yerləşən park 5,6 hektarlıq ərazini əhatə edir. Təbiət parkı 1998-ci ildə Türkiyə və Türkmənistanın paylaşdığı mədəni dəyərlərə hörmət məqsədi ilə yaradılmışdır. 7 may 1998-ci ildə 5.60 ha-lıq sahəsi ilə təbiət parkı adını almışdır. Park Türkmənistan prezidenti Saparmurat Niyazovun (1940–2006) şərəfinə "Türkmənbaşı" (hərfi mənası: Türkmənlərin başçısı) adlandırılmışdır. Təbiət parkı gündəlik ziyarətçilər üçün gəzinti və piknik kimi açıq hava istirahət fəaliyyətlərini təklif edir. Ərazidə uşaqlar üçün oyun meydançası mövcuddur. Türkmənistan ilə Türkiyə arasında ortaq mədəniyyətlərin paylaşıldığı bir sahə olaraq qəbul edilən təbiət parkıdır. Flora Təbiət parkının ümumi bitkisi şamdır.

Təbiət, yoxsa tərbiyə — biologiyada və cəmiyyətdə taleyi təyin edən iki rəqabətli amil: genetika (təbiət) və ətraf mühit (tərbiyə) arasında tarazlıq haqqında uzun müddətdir davam edən mübahisə. İngilis dilində bununla bağlı işlənən "nature and nurture" alliterativ ifadəsi ən azı Yelizaveta dövründən istifadə olunur və kökləri orta əsr fransız dilinə gedib çıxır. İki anlayışın bir-birini tamamlayan birləşməsi qədim anlayışdır (q.yun. ἁπό φύσεως καὶ εὐτροφίας). Təbiət insanların ilkin təsir kimi düşündüyü şeydir, genetik irsiyyət və digər bioloji amillərdən təsirlənir. Tərbiyə ümumiyyətlə konsepsiyadan sonra xarici amillərin təsiri kimi qəbul edilir, məsələn, məruz qalma, təcrübə və öyrənmə məhsuludur. Müasir mənada ifadə, irsiyyət və ətraf mühitin sosial tərəqqiyə təsirini müzakirə edərkən, yevgenika və davranış genetikasının müasir banisi Viktoriya dövrü polimatı Frensis Qalton tərəfindən populyarlaşmışdır. Qalton, təkamülçü bioloq Çarlz Darvinin Növlərin mənşəyi əsərindən təsirlənmişdir. İnsanların davranış xüsusiyyətlərinin hamısını və yaxud demək olar ki, hamısını "tərbiyə"dən əldə etməsi fikri 1690-cı ildə Con Lokk tərəfindən tabula rasa ("boş və ya ağ lövhə") adlandırıldı. İnsanın davranış xüsusiyyətlərinin demək olar ki, yalnız ətraf mühitin təsirindən inkişaf etdiyini güman edən insan inkişafı psixologiyasında boş bir fikir XX əsrin böyük bir hissəsində geniş yayılmışdı.

Təbriz Təbiət Tarixi Muzeyi — 1993-cü ildə Təbriz şəhərində yaradılıb. Muzeyin ekspozisiyasına müxtəlif botanik və zooloji eksponatlar daxildir. Burada dinozavr qalıqları da nümayiş etdirilir. Təbriz Təbiət Tarixi Muzeyi 1993-cü ildə İran Ətraf Mühit Nazirliyi tərəfindən yaradılıb. Muzeydə Şərqi Azərbaycanda və bölgədə yaşayan bir sıra məməlilərin, sürünənlərin, quşların və su canlılarının nümunələri nümayiş etdirilir. Bundan başqa canlıların yaşadıqları mühiti təsvir etmək üçün təbiət rəsmlərindən də istifadə olunub. Muzeyin ekspozisiyasına 38 növ məməli, 49 növ quş, 13 növ sürünən, 9 növ suda yaşayan canlıların nümunələri daxildir. Bundan başqa otaqlardan biri 50 milyon il əvvəl yaşamış Mezozoy dövrünə aid dinozavrlara həsr olunub.

Ukraynanın təbiət qoruqları — 16 iyun 1993-cü il tarixli "Ukraynanın Təbiət Qoruğu Fondu haqqında", Ukraynanın Qanununa əsasən, Ukraynanın Təbiət Qoruğu Fondunun obyektlərinə aiddir: xüsusi ekoloji, elmi, estetik, istirahət və digər dəyərlərə malik qorunması və istifadəsi üçün xüsusi rejimi qurulan milli sərvətlər. 2013-cü ilin oktyabr ayına olan məlumata görə, Ukraynada 19 qoruq vardır. Ukraynanın elan olunmuş sərhədləri daxilində (Rusiyanın nəzarətində olan Krım da daxil olmaqla) təbiət qoruqlarının ümumi sahəsi 1916,6 km²-dir. Ukraynanın ən böyük qorunan təbiət ərazisi Krım Təbiət Qoruğudur. Ancaq faktiki olaraq Ukrayna əraziyə nəzarət etmir. Ukraynanın nəzarət etdiyi ərazidə yerləşən ən böyük qoruq isə Rovne Təbiət Qoruğudur. Ukraynadakı ən kiçik qoruq Martyan burnudur (240 ha). Krım ehtiyatları nəzərə alınmadan isə Mixaylovskaya Tselina təbiət qoruğudur (882.9 ha).

Çexey Təbiət Yasaqlığı (rum. Balta Cehei) — Rumıniyanın şimal-qərbində, Krasna çayı hövzəsində yerləşən və özünəməxsus su ekosisteminə malik təbiət yasaqlığıdır. Quşlar: kiçik danquşcuq (Ixobrychus minutus), yaşılbaş ördək (Anas platyrhinchos), Acrocephalus arundinaceus, ağ leylək (Ciconia ciconia), adi qamışfərəsi (Gallinula chloropus); Qurbağalar: Bombina veriegata, Bombina bomina; Sürünənlər: Avropa yaşıl kərtənkələsi (Lacerta viridis) Çexey nohuru, çoxsaylı nadir növlərə sahib, yüksək çeşidli floranın inkişafı üçün çox əlverişli bir ərazidir.

Çilinqoz Təbiət Parkı (türk. Çilingoz Tabiat Parkı) ― Türkiyənin İstanbul ilinin Çatalca ilçəsində yerləşən təbiət parkı. Park Qara dəniz sahilində, İstanbulun şimal-qərbində yerləşən Çatalça ilçəsinin Binkılıç qəsəbəsində 17,75 hektarlıq ərazini əhatə edir. 2011-ci ildə yaradılmış təbiət parkını özündə birləşdirən bölgə 2005-ci ildə zəngin flora və faunasına görə Vəhşi Həyatı Qoruma Sahəsi elan edilmişdir. Bu səbəbdən bölgədə ov davamlı olaraq qadağandır. Təbiət parkı çimərlik, meşə və göl ekosistemlərini özündə birləşdirən körfəzdə yerləşir. Parkın şimalında 1,200 metr (3,900 ft) uzunluğunda və 80 metr (260 ft) enindəki zərif qumlu geniş çimərlik mövcuddur. Ərazidəki Çilinqoz kriki şimala doğru axaraq Qara dənizə tökülür və burada qumlu- allüvial mənsəb yaradır. Çay həmçinin burada qamışla əhatə olunmuş böyük bir göl də əmələ gətirir. Təbiət parkı ziyarətçilər üçün düşərgə, balıq ovu, gəzintivə piknik kimi açıq hava istirahət fəaliyyətlərini təklif edir.

Dəyirmanburnu Təbiət Parkı (türk. Değirmenburnu Tabiat Parkı) ― Türkiyənin İstanbul ilində yerləşən təbiət parkı. == Təbiət parkı == Dəyirmanburnu Təbiət Parkı İstanbul ilinin cənub-şərqindəki Adalar səmtindəki Heybəliadanın şimalında yerləşir. Heybəliada böyüklüyünə görə Mərmərə dənizindəki doqquz adadan ibarət Şahzadə adalarının ikincisidir. Adanın şimalındakı bu ərazi 2011-ci ildə Ətraf və Meşə Nazirliyi tərəfindən təbiət parkı elan edilmişdir. Park 12,28 hektarlıq ərazini əhatə edir. Təbiət parkı açıq havada gəzinti və üzgüçülük fəaliyyətləri ilə birlikdə gündəlik fayton sürmə və velosiped icarəsi də təklif edir. Parkda açıq hava kofe evi fəaliyyət göstərir. Heybeliada sanatoriyası, Halki Şərqi Pravoslav Kilsəsi və İlahiyyat Məktəbi və dəyirman kimi tarixi binalar parkın ərazisini ziyarət etmək üçün maraqlı yerlərdir. == İqlim == Parkın iqliminə Aralıq dənizi iqlimi təsir göstərir.

Azərbaycanın vəhşi təbiəti onun flora və faunasından və onların təbii yaşayış mühitindən ibarətdir. Azərbaycan faunasının simvolu Qarabağ atı olaraq qəbul edilir. Bu at cinsi dağ-çöl mühitində yaşayır və yarış və minik atı kimi istifadə edilir. Bu at cinsinə yalnız Azərbaycanda rast gəlinir. Bu, ən qədim cinslərdən biridi, ilk dəfə V əsrdə Qarabağ bölgəsində əhilləşdirilərək yetişdirilib və bu regionun adını daşıyır. Azərbaycanda fərqli heyvan növlərinin təbii yaşayış mühiti müxtəlifdir. Bəzi növlər yalnız müəyyən ərazilərdə, göl kənarlarında, dağlıq yamaclarda məskunlaşır, digərləri isə ölkə daxilində səpələnmişdir. Məsələn, sərçəkimilər fəsiləsinə mənsub quşlara bütün Azərbaycanda rast gəlmək olar. Minik heyvanların (mal-qara, ev quşları və s.) təbii yaşayış yerindən asılı olaraq, protozoy parazitləri də ölkənin bütün ərazilərində qeydə alınır. Məməlilər arasında düzənliklərdə ceyranlar, Qafqaz keçisi əsasən dağlıq ərazilərində məskunlaşır və əksər quş növlərinə meşələrdə və ya su hövzələrində rast gəlmək olar.

Yaqubabdal Təbiət Parkı (türk. Yakupabdal Tabiat Parkı) — Türkiyənin Bayburt vilayətinin Dəmirözü rayonunda yerləşən təbiət parkı. 2 dekabr 2014-cü ildə açılmışdır. 24 saat açıqdır. Yaqubabdal Təbiət Parkı Bayburt şəhər mərkəzinə 50 km, Dəmirözü şəhər mərkəzindən isə 20 km məsafədə yerləşir. Təbiət parkının turizm potensialının artırılması məqsədilə 2018-ci ildə parkın daxilində abadlıq işlərinə başlanılmış və işlər xeyli dərəcədə yekunlaşmışdır.