Faiz
Faiz ədədin yüzdə bir hissəsi, "%" ilə işarə olunur. Riyaziyyatın mühüm anlayışlarından biridir. Sözün özü mənşəcə latın sözü olub (per centum), mənası "yüzdə" deməkdir. 1885-ci ildə Parisdə Matye de la Porta "Kommersiya hesabına rəhbərlik" kitabını nəşr edir. Həmin kitabda faiz hissəsindən danışılır ki, bu da "cto" kimi işlənirdi (cento-nun qısaldılmış forması) və nəşriyyatçı çap xətası nəticəsində bu sözü "%" kimi yazmışdır. O zamandan da faiz işarəsi kimi bu cür istifadə olunmağa başlanılmışdı. Diqqətiniz üçün təşəkkürlər
== Müəyyənləşməsi ==
Ədədin faizini tapmaq üçün onu 100%-ə bölüb, verilən faizə vurmaq lazımdır.
Faizə görə ədədi tapmaq üçün alınmış ədədi 100%-ə vurub, verilən faizə bölmək lazımdır.
Bir ədədin digərinin neçə faizi olduğunu tapmaq üçün birinci ədədi ikinciyə bölüb, 100%-ə vurmaq lazımdır.
Onluq kəsri faizlə ifadə etmək üçün onu 100%-ə vururlar:
0,35 = 0,35 • 100% = 35%; 2,3 = 2,3 • 100% = 230% və s.olması
Faizi onluq kəsrlə və ya ədədlə ifadə etmək üçün onu 100-ə bölmək lazımdır.
Faiz Əhməd Faiz
Faiz Əhməd Faiz (13 fevral 1911, Sialkot, Britaniya Hindistanı – 20 noyabr 1984, Lahor) — Pakistan şairi, tənqidçi, ictimai xadim. "Xalqlar arasında sülhü möhkəmlətməyə görə" Beynəlxalq Lenin mükafatı laureatı(1962), Beynəlxalq "Lotos" mükafatı laureatı(1975). Urdu və Pəncab dillərində yazmışdır. 1979-cu ildən "Lotos" jurnalının baş redaktoru idi. Sülh və demokratiya, milli azadlıq uğrunda mübarizə yaradıcılığının başlıca mövzusudur. "Kədərli naxışlar" (1941), "Küləyin əlləri" (1952), "Zindan şerləri" (1957), "Sinay vadisi" (1971), "Dost şəhərində axşamlar" (1977) və s. şer toplularının, "Mizan" (1962), "Bizim milli mədəniyyətimiz" (1976) məqalə kitablarının müəllifidir. Bəzi serləri Azərbaycan dilinə tərcümə olunmuşdur.
Faiz dərəcəsi
Faiz dərəcəsi — müəyyən bir müddət (ay, rüb, il) hesablanmış kredit alıcısının istifadə etdiyi üçün ödədiyi kredit məbləğinin faizi ilə göstərilən məbləğ.
Pul nəzəriyyəsi baxımından faiz dərəcəsi bir dəyər anbarı kimi pulun qiymətidir.
Faiz gəliri — müxtəlif formalarda (borclar, kreditlər) borcda kapital təmin edilməsindən əldə edilən gəlir və ya qiymətli kağızlara yatırımlardan əldə edilən gəlirdir.
== Faiz dərəcələrinin tarixi ==
Son iki əsrdə baza faizləri ya milli hökumətlər, ya da mərkəzi banklar tərəfindən təyin edilmişdir. Məsələn, ABŞ Federal Ehtiyat Fondunun dərəcəsi 1954-2008 arasında% 0,25 ilə 19% arasında, İngiltərə Bankının baza faizləri 1989 ilə 2009 arasında% 0,5 ilə% 15 arasında dəyişmişdir və Almaniyada baza nisbətlərində yayılma 1920-ci illərdə% 90-dan 2000-ci illərdə təxminən 2% -ə qədər dəyişdi . 2007-ci ildə Hiperinflyasiya spiralini aşmağa çalışarkən, Zimbabve Ehtiyat Bankı kredit faizlərini% 800-ə qaldırdı .
== Faiz dərəcələrinin növləri ==
Faiz dərəcələrinin bir neçə növü vardır
=== Sabit və üzən dərəcələr ===
Faizənin zaman keçdikcə dəyişib-dəyişməməsindən asılı olaraq sabit və üzən faiz dərəcələri mövcuddur:
Sabit faiz dərəcəsi sabitdir, müəyyən bir müddət üçün müəyyən edilir və heç bir şərtdən asılı deyildir.
Üzən faiz dərəcəsi dövri olaraq nəzərdən keçirilməlidir. Faiz dəyişikliyi müəyyən göstəricilərin dalğalanmasına əsasən həyata keçirilir. Bu cür göstəricilərin klassik nümunəsi London banklararası təklif dərəcəsidir (LIBOR, London banklararası kredit bazarındakı orta ölçülmüş faiz dərəcəsi).
Mürəkkəb faiz
Mürəkkəb faiz – faizlər, əsas məbləğ ilə əvvəlki dövrlərdə yığılmış və ödənilməmiş faizlərin cəmi üzərindən hesablanır. Buna “faiz üzərindən faiz” də deyilir.
=== c(P-n(9*5) ===
C - mürəkkəb faiz
P - əsas məbləğ
r - illik faizin əmsalı
n - zaman(illərin sayı)
Misal: fərz edək ki, X bankına 10000 man illik 10% faiz dərəcəsi ilə (mürəkkəb faiz) 2 illik depozit yerləşdirilmişdir. 2 ilin sonunda nə qədər məbləğ əldə ediləcəkdir:
C=10000[(1+0.1)2-1]=2100 manat.
Deməli bizim depozitimiz 2 ildən sonra 12100 (10000+2100)manat olacaq.
Faiz riski
Faiz riski və ya faiz dərəcəsinin riski (ing. Interest rate risk) — faiz dərəcələrinin əlverişsiz dəyişməsi nəticəsində maliyyə itkiləri (zərərləri) riski (mümkünlüyü). Faiz riski tələb və öhdəliklərin tələb (ödəniş) şərtlərinin uyğunsuzluğu, habelə tələblər və öhdəliklər üzrə faiz dərəcələrinin qeyri-bərabər dərəcədə dəyişməsi ilə bağlı ola bilər.
Eyni zamanda qeyd etmək lazımdır ki, sabit gəlirli maliyyə alətlərinin bazar dəyəri (məsələn, daimi kuponlu istiqrazlar) bazar gəlirlilik dərəcələrinin artması ilə azalır və onların azalması ilə artır. Və bu asılılıq nə qədər güclüdürsə, istiqrazın müddəti də bir o qədər uzundur (daha doğrusu, müddəti). Bəzi bazar dərəcələrinə bağlanmış üzən məzənnəli maliyyə alətləri birbaşa bu bazar dərəcələrindən asılıdır - dərəcələrin artması ilə alətin özünün rentabelliyi artır və əksinə, şirkətin gəlir və xərclərinə birbaşa təsir göstərir, bu alətdəki mövqedən asılı olaraq. Bəzi alətlər üçün emitentin əvvəlcədən müəyyən edilmiş vaxt çərçivəsində faiz dərəcələrinə yenidən baxa biləcəyi gələcəkdə qeyri-müəyyən dərəcə də ola bilər ki, bu da daha böyük faiz dərəcəsi riskləri yaradır.
Faiz dərəcəsinin riski, itkilərin maliyyə hesabatlarında rəsmi şəkildə əks olunmamasına baxmayaraq, bazar qiymətləri olmayan alətlər üçün də mövcuddur (məsələn, adi bank kreditləri və depozitlər üçün). Sabit bir faiz dərəcəsi ilə uzunmüddətli kredit verərkən risk, bazarda kredit faizlərinin artması ilə mənfəət itkisinin olmasıdır, çünki əvvəllər uzun müddətə verilmiş kredit üçün tələblər ortaya çıxır. bazar gəlirindən az olması (əgər borcalan krediti qaytarıbsa, o zaman bu məbləği eyni kredit riski səviyyəsində daha yüksək faizlə yenidən vermək mümkün olardı).
Molla Heydərəli Faiz
Molla Heydərəli Məsih oğlu Faiz — azərbaycanlı şair, xəttat.
== Həyatı ==
Molla Heydərəli Məsih oğlu 1602-ci ildə Ərdəbil şəhərində anadan olmuşdur. Mükəmməl mədrəsə təhsili slmışdı. Şair və xəttat idi. Faiz təxəllüsü ilə xoştəb şeirlər yaradırdı.
"Səfinəyi-Xoşgu" təzkirəsində onun şeirlərindən nümunələr verilir.
Molla Heydərəli Faiz 1670-ci ildə vəfat edib.
== Mənbə ==
Ənvər Çingizoğlu. Ərdəbil xanlığı, Bakı, 2012.
Neytral faiz dərəcəsi
Neytral faiz dərəcəsi, və ya təbii faiz dərəcəsi (ing. natural/neutral rate of interest) — pul siyasətinin real faiz dərəcəsinin (mərkəzi bankın faiz dərəcəsi) dəyəri, bu zaman inflyasiya hədəfinə nail olmaq və istehsal güclərindən tam istifadə etmək (sıfır məhsul buraxılışı). Neytral faiz dərəcəsi əldə edildikdə, pul siyasəti iqtisadiyyata nə məhdudlaşdırıcı, nə də stimullaşdırıcı təsir göstərmir.
== Konsepsiyanın mənşəyi ==
Neytral faiz dərəcəsi ideyasının müəllifi 1898-ci ildə “Faiz dərəcəsi və qiymətlər” əsərində bunu dilə gətirən isveçli iqtisadçı Knut Uikseldir. İqtisadçı bunu kreditlər üzrə faiz dərəcəsinin əmtəə qiymətlərinə münasibətdə neytral olan, onların nə yüksəlməsinə, nə də azalmasına səbəb olmayan səviyyəsi kimi müəyyən edib. Wicksell bunu yalnız tələb və təkliflə müəyyən edilən faiz dərəcəsi kimi başa düşürdü.
== Konsepsiyanın C. M. Keyns tərəfindən hazırlanması ==
C.M. Keyns “Pul haqqında traktat”da (1930) Uikselin ideyasına əsaslanaraq, təbii faiz dərəcəsini əmanətlərin miqdarı ilə investisiyanın məbləği arasında bərabərliyin, yəni cəmiyyətin resurslarından tam istifadənin şərti kimi müəyyən etmişdir. Lakin sonralar “Məşğulluğun, faizin və pulun ümumi nəzəriyyəsi” (1936) əsərində o, səhv etdiyi qənaətinə gəlir. “Mən hər bir cəmiyyətdə bu tərifə əsasən, hər bir fərziyyəli məşğulluq səviyyəsi üçün fərqli təbii faiz dərəcəsinin olduğunu görməmişəm. Eyni şəkildə, hər bir faiz dərəcəsi üçün bir məşğulluq dərəcəsi var ki, onun üçün bu faiz dərəcəsi “təbii” dərəcədir, yəni sistemin həmin faiz dərəcəsində və bu nisbətdə tarazlıqda olması mənasında.
Risksiz faiz dərəcəsi
Risksiz faiz dərəcəsi (risksiz gəlir dərəcəsi) — müəyyən müddət ərzində maliyyə itkiləri riski olmayan hipotetik investisiya layihəsinin gəlirlilik dərəcəsi. Risksiz faiz dərəcəsi heç bir risk olmadan əldə edilə bildiyi üçün, hər hansı bir risk dərəcəsinə malik olan hər hansı digər investisiya, onu investor üçün cəlbedici etmək üçün daha yüksək gəlir dərəcəsinə malik olacaqdır.
Praktikada risksiz faiz dərəcəsini tapmaq üçün risksiz istiqraz seçilir, yəni defolt riski əhəmiyyətli ola bilməyəcək qədər aşağı olan hökumət və ya orqan tərəfindən buraxılan istiqraz.
== Nəzəri qiymətləndirmə ==
Hazırda risksiz faiz dərəcəsinin müəyyən edilməsində fikir ayrılıqlarının olması səbəbindən onun ölçülməsi ilə bağlı vahid konsensus mövcud deyil.
Nəzəri risksiz faiz dərəcəsinin şərhlərindən biri İrvinq Fişerin The Theory of Interest (1930) kitabında təsvir etdiyi inflyasiya gözləntiləri konsepsiyası ilə bağlıdır ki, bu da valyuta saxlamağın nəzəri xərcləri və faydalarına əsaslanır. Fişer modelində bir-birini kompensasiya edən iki növ hərəkət kimi təsvir edilmişdir:
Pul kütləsinin gözlənilən artımı investorların gələcək gəlirləri cari istehlakdan üstün tutmasına səbəb olmalıdır.
Məhsuldarlığın gözlənilən artımı investorların gələcək gəlirləri cari istehlakdan üstün tutmasına səbəb olmalıdır.
Risksiz dərəcə müsbət və ya mənfi ola bilər və praktikada gözlənilən risksiz dərəcənin işarəsi müəyyən edilmiş institusional qaydaya əsasən əldə edilir – Tobinin Money, Credit and Capital kitabında təsvir etdiyi arqumentə bənzər. İstehsal qərarlarının və nəticələrinin qeyri-mərkəzləşdirildiyi və proqnozlaşdırılması çətin olan endogen pul təklifi olan bir sistemdə belə bir təhlil risksiz faiz dərəcəsinin birbaşa müşahidə olunmadığı konsepsiyasına dəstək verir.
Buna baxmayaraq, bu konsepsiyanın tərəfdarlarının pul emissiyasının dəyərini müsbət bir şey kimi qiymətləndirdiklərini görmək olar.
Diskont faiz dərəcəsi
Diskont faiz dərəcəsi — gələcək gəlir axınlarını vahidi indiki dəyərə çevirmək üçün istifadə olunan faiz dərəcəsidir. Diskont dərəcəsi gələcək NPV pul vəsaitlərinin hərəkətinin cari dəyərinin hesablanması zamanı tətbiq edilir.
N
P
V
=
∑
t
=
0
N
C
F
t
(
1
+
i
)
t
=
−
I
C
+
∑
t
=
1
N
C
F
t
(
1
+
i
)
t
{\displaystyle NPV=\sum _{t=0}^{N}{\frac {CF_{t}}{(1+i)^{t}}}=-IC+\sum _{t=1}^{N}{\frac {CF_{t}}{(1+i)^{t}}}}
,
burada
i
{\displaystyle i}
— diskont faiz dərəcəsidir.
Diskont dərəcəsi bir sıra amillərdən asılı olan dəyişəndir
i
=
f
(
i
1
,
.
.
.
,
i
n
)
{\displaystyle i=f(i_{1},...,i_{n})}
,
burada
(
i
1
,
.
.
.
,
i
n
)
{\displaystyle (i_{1},...,i_{n})}
hər bir investisiya layihəsi üçün ayrıca müəyyən edilən gələcək pul vəsaitlərinin hərəkətinə təsir edən amillərdir:
i
1
{\displaystyle i_{1}}
— müəyyən dövr üçün alternativ investisiyanın dəyəri, istər: depozitlər üzrə bank faiz dərəcəsi, yenidən maliyyələşdirmə dərəcəsi, mövcud biznesin orta gəlirliliyi və s.;
i
2
{\displaystyle i_{2}}
— seçilmiş dövr üçün inflyasiya səviyyəsinin qiymətləndirilməsi, dövr üçün vəsaitlərin köhnəlməsi riskinin dəyərinin qiymətləndirilməsi kimi.
Faiz dərəcəsi pariteti
Faiz dərəcəsi pariteti (ing. interest rate parity), və ya faiz pariteti — qeyri-arbitraj şərti, investorların iki fərqli ölkədə faizlə bank depozitlərini eyni dərəcədə cəlbedici qəbul etdikləri, yəni bu investisiyalar arasında laqeyd olduqları bir tarazlıq vəziyyətidir. Bu şərtə əməl edilməməsi investorlara açıq faiz arbitrajından qazanc əldə etməyə imkan verir. Paritet konsepsiyası iki fərziyyəyə əsaslanır: kapitalın hərəkətliliyi və daxili və xarici aktivlərin mükəmməl dəyişdirilməsi. Valyuta bazarı tarazlıqda olarsa, faiz dərəcəsi pariteti daxili aktivlər üzrə gözlənilən gəlirin məzənnəyə uyğunlaşdırılmış valyuta aktivlərinin gəlirinə bərabər olacağını nəzərdə tutur. Nəticə etibarı ilə investorlar aşağı faizli ölkədə borc götürərək, onları ikinci ölkənin valyutasına çevirərək, ikinci ölkənin banklarına daha yüksək faizlə investisiya yatırmaqla arbitraj edə bilməyəcəklər. Kredit müddətinin sonunda vəsaitlərin ilkin valyutaya köçürülməsi zamanı itkilər (və ya əksinə, mənfəət) səbəbindən bu mümkün deyil. Faiz dərəcəsi pariteti iki formada ifadə edilir: örtülməmiş (İngilis dili açıq) və örtülmüş (İngilis dili örtülü). Birinci halda investorlar valyuta riskini, yəni məzənnənin gözlənilməz dəyişməsi riskini aradan qaldırmağa çalışmırlar. Təhlükəli paritet valyuta mübadiləsi üçün forvard müqavilələrinin bağlanmasından yaranır.
Overnayt faiz dərəcəsi
Overnayt faiz dərəcəsi (ing. overnight rate, O/N) — bir iş günü üçün əmanət üzrə faiz dərəcəsi. Overnayt müddətə qoyulmuş vəsait növbəti iş günündə qaytarıla bilər. Növbəti təqvim günü həftəsonu və ya tətildirsə, geri qaytarma onlardan sonrakı ilk iş günündə baş verir.
== Overnayt depozitləri ==
Overnayt depozitlər adətən böyük əmanətlərdir. Onlar bir-birindən banklar, eləcə də iri korporativ müştərilər və maliyyə institutları tərəfindən yerləşdirilir. Overnayt depozitləri banklararası və pul bazarlarında geniş yayılmışdır, burada onun iştirakçıları yüksək likvidliyi və qısamüddətli aktivlərin etibarlılığını qorumalıdırlar. Overnayt əmanətləri üzrə faiz dərəcəsi orta hesabla müddətli depozitlərdən (bir həftədən çox müddətə) aşağıdır, lakin tələb olunan hesablardan (cari hesablar) daha yüksəkdir.
== Overnayt amilləri ==
Bankların əməl etdiyi məcburi ehtiyat tələbləri və likvidlik tələbləri əsasən overnayt dərəcəsinin cari səviyyəsini müəyyən edir. Banklardan cəlb edilmiş müştəri depozitlərinin bir hissəsini mərkəzi bank hesablarında və ya likvid aktivlərin müəyyən kateqoriyasında saxlamaq tələb olunur.
Üzən faiz dərəcəsi
Üzən faiz dərəcəsi (ing. Floating interest rate) — kredit, istiqraz, ipoteka və ya kredit kimi hər hansı növ borc aləti üzrə bütün ömrü boyu sabit faiz dərəcəsi olmayan faiz dərəcəsi. Bu dərəcə müəyyən fasilələrlə vaxtaşırı nəzərdən keçirilir və kredit bazarındakı vəziyyətdən asılıdır.
Üzən faiz dərəcələri adətən indikativ dərəcədən (istehlak qiymətləri indeksi kimi hər hansı maliyyə amilinin etalonundan) asılı olaraq dəyişir. Üzən faiz dərəcələrinin tətbiqi üçün etalon kimi istifadə edilən ən geniş yayılmış göstərici dərəcələrdən biri London Banklararası Təklif Faiz dərəcəsi və ya LIBOR-dur (böyük bankların bir-birinə borc vermə dərəcəsi).
Tipik olaraq, üzən faizli kreditlər, gəlir əyrisindən qismən asılı olaraq, sabit faizli kreditlərdən daha az başa gələcək. Daha aşağı kredit dərəcəsi müqabilində borcalan faiz dərəcəsi riskini üzərinə götürür: faizlərin gələcəkdə yüksəlməsi riski. Gəlir əyrisinin tərsinə çevrildiyi hallarda, üzən faiz dərəcələri ilə borclanmanın dəyəri əslində daha yüksək ola bilər, lakin əksər hallarda kreditorlar uzunmüddətli sabit faiz dərəcəsi kreditləri üçün daha yüksək dərəcələr tələb edirlər, çünki onlar faiz dərəcəsi riskini daşıyırlar (dərəcənin aşağı düşməsi riski). yüksəlir və onlar başqa cür ola biləcəklərindən daha az faiz gəliri alacaqlar).
Üzən faiz dərəcəsi ilə kreditlər əsasən hüquqi şəxslərə verilir.
İllik faiz gəliri
İllik faiz gəliri (ing. Annual Percentage Yield, APY) — depozitlərə və ya investisiya məhsullarına mürəkkəb faizlərin tətbiqi nəzərə alınmaqla hesablanmış gəlir dərəcəsi. Müxtəlif gəlir hesablama intervalları ilə (illik mürəkkəb faiz dərəcəsi ilə faizlər ildə bir neçə dəfə hesablandıqda) illik mürəkkəb faizlər üzrə gəlirlərin müqayisəsini sadələşdirməyə imkan verir. İllik faiz gəliri (APY) gəlir dərəcəsini göstərir ki, sanki illik mürəkkəb faiz ildə bir dəfə hesablanır və ildə bir neçə dəfə ödənilən, sözügedən illik mürəkkəb faizlərin hesablanması zamanı olduğu kimi eyni yığılmış dəyəri (gələcək dəyəri) verəcəkdir.
== İllik faizin hesablanması formulası ==
A
P
Y
=
(
1
+
i
n
o
m
N
)
N
−
1
{\displaystyle APY=\left(1+{\frac {i_{nom}}{N}}\right)^{N}-1}
burada
i
n
o
m
{\displaystyle i_{nom}}
— nominal illik mürəkkəb faiz dərəcəsi,
N
{\displaystyle N}
— illik mürəkkəb faiz intervallarının sayı.
Belə ki, əgər bank illik mürəkkəb faiz gəlirini gündəlik hesablayırsa (illik mürəkkəb faiz hesablama intervalı bir günə bərabərdir, ildə 365 belə interval var)
N
=
365
{\displaystyle N=365}
, gəlir gündəlik məzənnə ilə hesablanır.
i
n
o
m
N
=
i
n
o
m
365
{\displaystyle {\frac {i_{nom}}{N}}={\frac {i_{nom}}{365}}}
.
Faiz dərəcəsi əyrisi
Faiz dərəcəsi əyrisi (ing. yield curve) — müəyyən bir dövr ərzində müxtəlif müddətli istiqrazların faiz dərəcələrini göstərən qrafikdir. Bu əyri maliyyə bazarlarında və iqtisadiyyatda əhəmiyyətli göstəricilərdən biridir, çünki gələcək faiz dərəcələri, iqtisadi gözləntilər və pul siyasəti haqqında məlumat verir. Əyri adətən dövlət istiqrazlarının faiz dərəcələrinə əsaslanır, çünki bu istiqrazlar ən etibarlı aktivlərdən hesab edilir.
== Əsas faiz dərəcəsi əyrisi növləri ==
Normal faiz dərəcəsi əyrisi (yüksələn əyri)
Ənənəvi olaraq faiz dərəcəsi əyrisi bu formaya malikdir.
Qısa müddətli istiqrazların faiz dərəcəsi aşağı, uzun müddətli istiqrazların faiz dərəcəsi isə yüksəkdir.
Bu vəziyyət iqtisadiyyatın sağlam və böyümə gözləntiləri ilə əlaqəli olduğunu göstərir. İnvestorlar uzunmüddətli istiqrazlara daha çox məbləğ qoyurlar, çünki gələcəkdə iqtisadi inkişafdan daha çox gəlir gözləyirlər.
Meylli faiz dərəcəsi əyrisi (düz əyri)
Bütün müddətlər üzrə faiz dərəcələri təxminən eynidir.
Bu, bazarda qeyri-müəyyənlik və ya iqtisadiyyatda stabil bir dönəm yaşandığını göstərə bilər.
Bençmark faiz dərəcələrinin islahatı
Bençmark faiz dərəcələrinin islahatı (ing. Interest Rate Benchmark Reform) — Maliyyə Sabitliyi Şurasının başlatdığı LİBOR və EONIA (niderl.) kimi göstərici faiz dərəcələrini 2014-2021-ci illər ərzində yeni milli risksiz bir gecəlik faiz dərəcələri ilə əvəz edən qlobal islahat.
Qiymət faiz dərəcələri, maliyyə məhsullarının dəyərini qiymətləndirmək və onlar üçün ödənişləri hesablamaq üçün banklar və digər maliyyə bazarının iştirakçıları tərəfindən geniş istifadə olunur. Bir sıra mərkəzi banklar pul siyasəti üçün əməliyyat hədəfləri olaraq etalon dərəcələrini təyin etdilər. İslahat iki mərhələdən ibarətdir: (1) əsas istinad dərəcələrinin təhlili, düzəlişi və metodoloji təkmilləşdirilməsi (mümkün dəyişdirmə ilə); (2) etalon dərəcələrin bütövlüyünün və dəqiqliyinin təmin edilməsinə, habelə təyin olunmuş milli orqanlar tərəfindən standart nisbətlərinə nəzarətə yönəlmiş qaydalar və davranış qaydalarının tətbiqi. Qiymət standartı islahatı nəticəsində LIBOR dərəcələr ailəsi, mərkəzi banklar və birjalar tərəfindən idarə olunan bir qrup milli faiz dərəcələri ilə əvəz olundu.
2020-ci ildən etibarən Avropa Birliyində , Avstraliyada , Sinqapurda və Cənubi Koreyada maliyyə meyarlarını tənzimləyən qanunvericilik tətbiq edilmişdir. Dövlət bankları ilə birlikdə mərkəzi banklar da onun nəzarətindən çıxarıldı. Nəticədə, xüsusi göstərici administratorları etalon tənzimləmə perimetrinə daxil edilir. Milli göstəricilərin transsərhəd tətbiqi vəziyyətində, ABŞ, İsveçrə və Çindən olan administratorları Avropa Birliyində akkreditə olunmuşdur
== İstinadlar ==
== Ədəbiyyat ==
Калинин Н. Отказ от IBOR и переход к новым бенчмаркам (Cbonds Review).
Gələcək faiz dərəcəsinin razılaşması
Gələcək faiz dərəcəsinin razılaşması (FRA; ing. Forward rate agreement) — törəmə maliyyə aləti, birjadankənar əməliyyat, ona əsasən bir tərəf digər tərəfdən müəyyən müddətə müəyyən faiz dərəcəsi ilə məbləği şərti olaraq borc alır.
Müqavilənin tərəfləri əvvəlcədən razılaşdırılmış faiz dərəcəsinin (settlement day) cari dəyərinin bağlanmada göstərilən müəyyən edilmiş istinad dərəcəsinin (məsələn, LIBOR) dəyərindən fərqli olduğu halda, hesablaşma günü kompensasiya ödənişlərini həyata keçirməyi öhdələrinə götürürlər.
Mövcud faiz dərəcəsi meyardan artıq olarsa, borcalan fərqi borc verənə kompensasiya etməyə borcludur və əksinə.
FRA-nı bağlayarkən, hərracın təşkilatçısına heç bir marja töhfəsi və girov ödənilmir və tərəflər ödənişləri mübadilə etmirlər. Hesablaşma ödənişi adətən müqavilə müddətinin əvvəlində həyata keçirilir.
Mərkəzi bankın faiz dərəcəsi
Mərkəzi bankın faiz dərəcəsi (ing. bank rate) — ölkənin mərkəzi bankının kommersiya banklarına verdiyi faiz dərəcəsidir.
Sıfır faiz dərəcəsi siyasəti
Sıfır faiz dərəcəsi siyasəti (ing. Zero interest rate policy, ZIRP) — 16 dekabr 2008-ci ildən Yaponiya və ya ABŞ kimi çox aşağı faiz dərəcələrində makroiqtisadi siyasət və zəif iqtisadi artım.
Bu siyasətlə Mərkəzi Bank sıfır nominal faiz dərəcəsi müəyyən edir və pul kütləsini artırmaq və borclanmanı stimullaşdırmaq üçün faiz dərəcəsini daha da aşağı salmaq imkanına malik deyil. Siyasət borc bazarının şəffaflığı problemlərinə görə nominal faiz dərəcələrinin aşağı salına bilmədiyi likvidlik tələsi problemi ilə sıx bağlıdır.
== Effekti ==
Pul siyasəti maksimum həddə olduqda, hökumət yeni iş yerləri yaratmaq üçün fiskal siyasətdən istifadə etməlidir. Hökumət xərclərinin fiskal multiplikatoru sıfır faiz dərəcələrində, sıfırdan yuxarı olduqda daha çox əhəmiyyət kəsb edir. Keyns iqtisadiyyatında multiplikator birdən böyükdür, yəni dövlət xərcləri ÜDM-i effektiv şəkildə artırır. Tanınmış Keynsçi Maykl Vudford (ing. Michael Woodford) hesab edir ki, faiz dərəcələrinin sıfır olması vəziyyətində optimal hökumət siyasəti ÜDM fərqini aradan qaldırmaq üçün xərcləri artırmaqdır.
== Nəticələr və perspektivlər ==
Mümkündür ki, dövlət belə bir siyasətə sadiq qalaraq sıfır faiz dərəcəsi və xərclərin artırılması ilə biznesi kreditlərlə təmin etsin, iqtisadiyyatın inkişafını sürətləndirsin və bazarda bağlanmasını asanlaşdırsın.
Əhatə olunan faiz arbitrajı
Əhatə olunan faiz arbitrajı (ing. Covered Interest Arbitrage, CIA) — maliyyə bazarlarında faiz dərəcələrinin və valyuta məzənnələrinin uyğunsuzluğundan istifadə edərək risksiz qazanc əldə etmə strategiyasıdır. Strategiya, faiz fərqlərini valyuta məzənnələri ilə əlaqələndirərək investorların iki fərqli ölkənin maliyyə bazarları arasında gəlir əldə etmələrinə imkan verir.
Əhatə olunan faiz arbitrajı risksiz gəlir imkanları təklif etsə də, bazarların qloballaşması və səmərəliliyi bu imkanı məhdudlaşdırır. Lakin hələ də maliyyə nəzəriyyəsində və beynəlxalq maliyyə strategiyalarında mühüm yer tutur.
== Əsas prinsip ==
Əhatə olunan faiz arbitrajı iki əsas komponentə əsaslanır:
Faiz fərqləri — iki ölkənin faiz dərəcələri arasında mövcud olan fərq.
Valyuta məzənnəsi — mövcud spot məzənnə və forvard məzənnəsi.
İnvestorlar, aşağı faiz dərəcəsinə malik olan bir valyutada borclanaraq, həmin məbləği daha yüksək faiz dərəcəsinə malik olan başqa bir valyutaya çevirirlər. Eyni zamanda, gələcəkdə valyuta məzənnəsi riskini aradan qaldırmaq üçün forvard müqaviləsi ilə mövqelərini "əhatə edirlər".
== Mexanizmi ==
Addım 1: Borclanma — aşağı faizli ölkənin valyutasında borc alınır.
Avropa banklararası təklif faiz dərəcəsi
Avropa banklararası təklif faiz dərəcəsi (ing. European Interbank Offered Rate, Euribor) — avro ilə verilən banklararası kreditlər üzrə orta faiz dərəcəsi. Aİ-yə üzv dövlətlərin, eləcə də İslandiya, Norveç, İsveçrə və Maliyyə Bazarları Assosiasiyasının kredit təşkilatlarının maraqlarını təmsil edən Avropa Bank Federasiyasının dəstəyi ilə müəyyən edilir. Məzənnə müxtəlif dövrlər üçün hesablanır — 1 həftədən 12 aya qədər. Məzənnənin hesablanması və dərc edilməsi Reuters tərəfindən hər gün CET saat 11:00-da birinci dərəcəli reytinqə malik bir neçə onlarla bankın təqdim etdiyi məlumatlar əsasında həyata keçirilir. Kotirovka edilmiş bankların siyahısı yüksək reytinq tələblərinə uyğunluq baxımından mütəmadi olaraq nəzərdən keçirilir. Hesablama üçün ən yüksək və ən aşağı kotirovkaların 15%-i atılır, qalanları orta hesablanır və nəticə 3 onluq yerə yuvarlaqlaşdırılır.
== Sfera ==
Euribor, avro ilə ifadə olunan forvard faiz dərəcəsi müqavilələri, qısamüddətli faiz dərəcəsi fyuçers müqavilələri və faiz dərəcəsi svopları üçün LIBOR-un adətən sterlinq və ABŞ dolları ilə ifadə olunan alətlər üçün istifadə edildiyi kimi, istinad dərəcəsi kimi istifadə olunur. Beləliklə, onlar dünyanın ən likvid və aktiv faiz bazarları üçün əsas yaradırlar.
Paris PIBOR, Frankfurt FIBOR və Helsinki Helibor kimi daxili istinad tarifləri 1 yanvar 1999-cu ildə EMU-da Euribor ilə birləşdi.
London banklararası təklif faiz dərəcəsi
London banklararası təklif faiz dərəcəsi (LİBOR, ing. London Interbank Offered Rate, LIBOR, ICE LIBOR) — Qlobal maliyyə bazarında qısamüddətli faiz dərəcələri üçün etalon kimi xidmət edən Londonda banklararası bazarda təklif olunan geniş istifadə olunan istinad faiz dərəcəsi. LIBOR əsas beynəlxalq bankların təminatsız kreditlər təklif etdiyi orta dərəcə kimi hesablanır. LIBOR beş ehtiyat valyutası üçün hesablanır: ABŞ dolları, funt sterlinq, avro, İsveçrə frankı və Yapon yeni. Hər bir valyuta üçün indikativ faiz dərəcəsi overnayt dövrləri, bir həftə, bir ay, iki ay, üç ay, yarım il və bir il üçün hesablanır. Beləliklə, Londonda hər iş günü 35 LIBOR dərəcəsi dərc olunur.
LIBOR Amerika mübadilə qrupunun Intercontinental Exchange hissəsi olan ICE Benchmark Administration xüsusi indeks şirkəti tərəfindən idarə olunur. 1985–2014-cü illərdə Britaniya Bank Assosiasiyası onun inzibatçısı olmuşdur[⇨].
LIBOR maliyyə aktivlərinin müxtəlif sinifləri üçün faiz dərəcələri üçün etalon kimi xidmət edir. LIBOR kreditlər, qiymətli kağızlar və törəmə alətlər üzrə dəyişən dərəcələrə aiddir.