Толковый словарь философских терминов

  • XALQ

    \ – adi mənada dövlətin, ölkənin əhalisi; elmi mənada isə insanların tarixən dəyişməkdə olan birliyi; bu birliyə əhalinin obyektiv vəziyyətinə görə mu

    Полностью »
  • XAOS

    \ – kainatın sistemə girməzdən əvvəlki formadan əvvəl kasıb, ahəngsiz və qarışıq vəziyyət, nizamsızlıq, anarxiya anlamlarına da gəlir

    Полностью »
  • XARAKTER

    \ – bir obyektin, bir fərdin özünə xas strukturu; insanın sabit psixi xüsusiyyət-lərinin məcmusu. Bu xüsusiyyətlər onun genetik xüsusiyyətlərin-də

    Полностью »
  • XASSƏ

    \ - predmetin digər predmetlərdən fərqini və ya oxşarlığını şərtləndirən və onlarla qarşılıqlı təsirdə təzahür edən tərəfi \

    Полностью »
  • XATIRLAMA

    \ da insanın olub – keçən hal və hadisələri yenidən zehnində canlandırmasıdır və bunun vasitəsilə insan xatirələrini canlandıra bilir

    Полностью »
  • XATİRƏ

    \ – Platon fəlsəfəsinin əsas mahiyyəti kimi, ruhun bədənə girməzdən əvvəlki varlığında gördüyü ideaların şüura çevrilməsi deməkdir

    Полностью »
  • XƏLVƏT

    \ – tək qalmaq, insanın öz sevdiyi ilə kimsəsiz yerə çəkilmək. Lakin sufilər bu xəlvət halını öz şeyxlərinin icazəsi ilə nəzərdə tutulmuş müəyyən bir

    Полностью »
  • XƏTA

    \ – yalnış olanı doğru olaraq qəbul etmək, yaxud da tərsi. Xəta günah sözü ilə bəzən eyni anlamlarda istifadə olunmuşdur

    Полностью »
  • XƏVASS

    \ – xüsusi olanlar, yaxud seçilmişlər təbəqəsi, avam təbəqəsinin əksi olaraq işlədilir. Sufilərə görə, təsəvvüf məhz xəvassa aid lədünni elmdir

    Полностью »
  • XƏVATİR

    \ – xatirələr. Təki \. Qəlbə gələn düşüncələr. Ərəbcədən keçmə kəlimədir. Bax: Xatirə

    Полностью »
  • XİLİAZM

    \ – Yer üzərində dünyanın sonundan əvvəl gələn minillik ―Allah səltənəti‖ haqqında dini təlim. Xiliazm dini – fəlsəfi təlimində tanrının əzəli-əbədi

    Полностью »
  • XOŞBƏXTLİK

    \ – ümumiyyətlə insanların özlərinə ən yüksək missiya olaraq ortaya qoyduqları dəyər. Şüuru dolduran doyğunluq halı

    Полностью »
  • XURAFAT

    (ər. خشآفبد ) hərfən; idraka zidd, qeyri-yənqidi, düşüncəsiz qavranılan nöqteyi-nəzər. İctimai və fərdi şüurun irrasional tərkib hissələri \ Xurafa

    Полностью »
  • XÜRRƏMİLİK

    Abbasilər xilafətinə qarşı Azərbaycanda və qonşu ölkələrdə yaranmış təriqət. Ərəb mənbələri Xürrəmiliyin islama qədərki dövrdən mövcud olduğunu göstə

    Полностью »
  • XÜSUSİ

    \ – ümumidən ayrı olan, hər hansı bir şeyə aid olan, ona xas olana deyilir. Ərəb dilindəki xassə \ şəddəli felinin \ məsdəridir

    Полностью »
  • XÜTBƏ

    orta əsrlərdə islam ölkələrində cümə, bayram və b. əlamətdar günlərdə məsciddə hökmdarın adına oxunan dua, hitq; hökmdarın tərəfindən, Quran ayələri

    Полностью »
  • İBADİLİK

    \ – İbadiyyə. xaricilikdə ən mötədil təriqət. Həzrət - i Əli zamanında ortaya çıxan Xaricilərin bir qoludur

    Полностью »
  • İCMA

    \– ibtidai-icma quruluşunun əsas iqtisadi özəyi; istehsal vasitələri üzərində ictimai mülkiyyətə, kişilər və qadınlar arasında, yaşlılar və uşaqlar

    Полностью »
  • İCTİHAD

    \ – \ ciddi-vəhd var gücü ilə çalışmaq səy göstərmək dinin əsaslarını bilən din alimlərinin, qazilərin dinin əsasları olan Qurani Kərimə və peyğəmbə

    Полностью »
  • İDEA

    \ – Fikir-Misal: Platonda dəyişməyən öz, əşyanın ilk nümunələri. Dilimizdə ideya sözü geniş içlənmək-dədir, misal üçün: ağlıma bir ideya gəldi, ya

    Полностью »
  • İDEAL

    \ – həqiqətdə real əsası olmayıb, ancaq düşüncədə qurulan, dizayn edilən şey. Yaxud da düşüncə ilə qavranıla bilən

    Полностью »
  • İDEALIZM

    \ – fikirçilik-təsəvvürçülük: ideallıq, bir ideyaya bağlanmış olan və bu ideyadan fayda güdmədən bağlı qalan, düşüncənin əsl həqiqət olduğunu, b

    Полностью »
  • İDENTİFİKASİYA

    \ identikləş-irmə - müəyyən əlamətləır əsasında müxtəlif obyektlərin eyniy-yətinin müəyyən edilməsi

    Полностью »
  • İDEOLOGİYA

    siyasi, hüquqi, əxlaqi, estetik, dini-fəlsəfi baxışlar və ideyalar sistemi.

    Полностью »
  • İDEYA

    \ – ―Məna‖, ―əhəmiyyət‖ və ―mahiyyəti‖ ifadə edən, təfəkkür və varlıq kateqoriyaları ilə sıx bağlı olan fəlsəfi termin

    Полностью »
  • İDİ

    \ 1- Tanrı, Rəbb, sahib, əfəndi 2- Tanrısal, Tanrıdan gelen, mübarek, kutlu.

    Полностью »
  • İDİKUT

    idi+Kut...Kut sahibi, Tanrıdan gələn, Tanrıya yaxın, Tanrıya bənzər, Tanrı tərəfindən məsul tutulmuş və s

    Полностью »
  • İDOLA

    \. F.Bekonun ―Yeni orqanon‖ əsərində istifadə etdiyi anlam. Insanın təbiətində yerləşən yaxud da sonradan qaznılmış olan və əsl biliyə mane olan prins

    Полностью »
  • İDRAK

    \– nəyəsə diqqəti yönəldib, onun mahiyyətinə varmaq; nəyinsə şüurlu surətdə fərqinə varmaqdır. İnsanların yaradıcılıq fəaliyyətinin ictimai-tarixi pr

    Полностью »
  • İFRAT

    (ər. إفشاد ) – daha çox, həddindən artıq, lazımi səviyyədən çox. Sözün kökündə ərəbcədə ―fərd‖ kəlməsi mövcuddur

    Полностью »
  • İXLAS

    imanın forması, ixlaq, qurtulma, pisliklərdən arınma. Öz imanına heç nəyi qarışdırmamaq, bidət yollara və vasitələrə baş vurmamaq, riyakarlıq etmədən,

    Полностью »
  • İXTİLAF

    mübahisə, yaxud fikirlərin bir-birinə zidd olması. Hər hansı dini məsələdə fikir ayrılıqlarından doğan məsələ və problem

    Полностью »
  • İXTİYARİ

    iradənin istək və arzusuna uyğun olaraq.

    Полностью »
  • İQTİDA

    (ər. إلزذاء ) – uymaq, tabe olmaq, dini – fəlsəfi terminologiyada hər hansı bir müctəhidin, yaxud məzhəb şeyxinin dini əqidəsinə uymaq və bundan irəl

    Полностью »
  • İLHAM

    \– insanın müxtəlif növ yaradıcılıq fəaliyyəti göstərməsi üçün xüsusi əlverişli olan halı. Ezoterik bilik növlərindən biridir

    Полностью »
  • İLHAM

    (os.tr. ilham; ru. Вдохновение; ing. inspiration, enthusiasm; fr. Inspiration; ər. إنهاو ) – ilham. Ezoterik bilik növlərindən biri olub, Allah-təala

    Полностью »
  • İLLUZİYA

    \ – gerçəkliyin təhrif olunmuş qavranılması. İllüziya göz aldadıcı, olanı həqiqət kimi göstərməkdir

    Полностью »
  • İMAMENTLİK

    bu və ya digər predmetə, hadisə və ya pro-sesə daxilən mahiyət mənasına görə aid olan xassə \.

    Полностью »
  • İMAN

    \ – Bir şeyi etimadla doğru qəbul etmə halı; bu mənada; kifayət qədər vacibliyi olmayan; dəqiq olmayan bir şeyi doğru qəbul etmək; əqllə ümumi bir də

    Полностью »
  • İMKAN

    \ – olmasına şərait yaranan, müəyyən fərziyyələrlə başverməsi fərz edilən şey. Ərəbcədən dilimizə axtarılan bu kəlmə ىِٓ felinin IV babda olan أ ىِْٓ

    Полностью »
  • İMMANENT

    \- bir şeyin xaricinə çıxmanın əksi; osm. tr. mündemiç; ər. ذِٕ جِ \] -

    Полностью »
  • İMMANENT

    (os.tr. mündemiç; ər. ي ذُيج ; ing. Immanent; tr. içte bulunan) – Allahı aləmin içində, aləmlə birlikdə qəbul edən fəlsəfi görüş

    Полностью »
  • İMMATERYALİZM

    \ – qeyri-maddilik. Materi-alizmin ziddi olan bu görüş, aləmin öz-özünə təsəvvürlərimiz və fikir-lərimiz xaricində bir həqiqəti olmadığını irəli su

    Полностью »
  • İMMORALİZM

    \ - əxlaqi dəyərlərə, adət ənənələrə və ideyalara qarşı qeydsizlik, fikir verməmək. Ümumiyyətlə əxlaqi dəyərləri və ideyaları qəbul etməmək, onlarla m

    Полностью »
  • İMPERATİV

    \ prinsip, şərt, əmr. Kanta görə fərdi ideyaların \ qarşısına qoyulan obyektiv keçərli və hər hansı bir fəaliyyətin vacibliyini dilə gətirən əxlaqi pr

    Полностью »
  • İMPRESSİONİZM

    \ – fəlsəfədə ancaq duyğu müşahidələri və hissləri həqiqi olaraq qəbul edən əlsəfi təlim.

    Полностью »
  • İMZA

    \ – bir başqa şeyi göstərən, bir şeyi anladan, dilə gətirən şey, idrak ediliyi zaman əslində başqa bir məfhumu xəyalımızda canlandıran şey

    Полностью »
  • İNAM

    \ – xüsusilə də dini mənada hər hansı bir bağlılıqdan ortaya çıxan güvən. Tanrıya qarşı hiss edilən ucsuz-bucasız etimad hissi

    Полностью »
  • İNAN

    İman, inanç, 2- qayda, əqidə 3- əmniyyət, ehtiyat.

    Полностью »
  • İNCƏSƏNƏT

    ictimai şüurun və insan fəaliyyətinin spesifik forması, gerçəkliyin bədii obrazlarda əks olunması, inikası, aləmin mənimsənilməsinin mühüm üsullar

    Полностью »