iki tərəfi açıq dərədə yerləşib, əks istiqamətdə axan çayların suayrıcını təşkil edir. долинный водораздел valley water divide
dərələrin bir sıra təsnifatı mövcuddur. Morfoloji, genetik, inkişaf mərhələsinə görə və s. Dərələrin təsnifatı aşağıdakı kimi təqdim olunur: 1) ancaq
daxilində qobu şəbəkəsi inkişaf edən, geniş, maili, çimli yamaclı çay dərələrinin cəmindən ibarət, erozion relyef
çayın məcrası və subasarını əhatə etməklə, dərənin nisbətən hamar, alçaq düz hissəsi. дно долины valley bottom, valley floor, valley flat
subasarı olan yetkin dərənin çayla yuyulan yüksək, dik kənarı. Adətən əsas yamacın uçurumunu təşkil edir
dərənin dibini yanlardan əhatələyən, yamaclar. Bəzi hallarda çay terrasları ilə mürəkkəbləşir. Yamaclar yüksək, alçaq, dik, yastı; profildəki formasın
dərənin başlanğıcını təşkil edən mənfi relyef forması. Yastıtəpəli sahələrdə su axımı olan dayaz dərə, dağlıq ərazilərdə sutoplayıcı hövzədən aşağıda
1) dibi düzənlik relyefə malik olan okean yatağında geniş çökəklik, dərinliyi 3,5-4 min metrə çatır /Leontyev, 1963/; 2) okean yatağının, abissal dəri
zəlzələ ocağının 300-700 km dərinlikdə yerləşməsilə səciyyələnir. Sakit okean həlqəsi üçün xarakterikdir
yeraltı dərinliklərə keçən, ərazinin tektonik enməsi nəticəsində bəzən qrunt suları səviyyəsindən aşağı düşən, karst boşluğu
yer qabığını kəsib keçən və Yerin üst mantiyasına çatan geoloji kütlənin tamlığını pozan ensiz, xətti uzanan, pozulma zonası
okean yatağında geniş çökəklik, dərinliy 4-5 min metr və daha çox olur. Hamar yaxud təpəli dibi olub, bir-birindən sualtı yüksəkliklərlə, yaxud platol
okean dibində sualtı relyefin morfologiyasında aydın təzahür olunur. Çox uzun olması və cavan tektonik fəallığı ilə fərqlənir
/dərin sualtı novun sinonimi/ I) okean dibində dar, uzun və kəskin seçilən çökəklik, adətən aydın görünən dik yamacları olur, əksər hallarda dibi ensi
sualtı yamacı ensiz və müəyyən qədər maili olan, sahil. приглубый берег steep coast
dərin sualtı okean novlarının sinonimi. впадина глубоководная abyssal basin, abyssal depression
(Xain, Milanovskiy 1956) dəniz dibində dar, uzunluğu bir neçə min kilometrə qədər çatan, dərə. Okeanın ən dərin yerinə uyğun gəlir (1-7,5-11 km-ə qədə
ilkin okean dibinin böyük hissəsini əhatə edən, sualtı düzənlik. Orta dərinliyi 4,5-6 km-ə çatır. /Xain, Milanovskiy, 1956/
su axımı ilə yatağın (dərənin) dərinləşməsi, yan eroziyaya qarşı qoyulur. глубинная эрозия deep erosion
dibi çayın özülü qoyulmuş ilkin səthdən xeyli aşağıda yerləşən, dərə. врезанная долина incised valley
çox dərin və yüz kilometrlərlə uzanan yarılmalar, zaman və məkan daxilində eyni pozulma üzrə inkişaf edib, qırışıq əmələgəlmə proseslərindən asılı dey
bax: Endogen proseslər.
/əfq. düzənlik, çöl, səhra/ İran yaylasında, həmçinin Orta Asiyada və Qərbi Çində səhra düzənliyi. Şoranlıq, susuz, çınqıllı, daşlı səthlər üstünlük t
qanunauyğun çatlar sistemi olub, çökmə süxurlarda və onların inkişafı prosesində / diagenez/ üstdə yatan süxurların ağırlığının təsiri altında onların
(yun. dia-hadisənin qurtarmasını göstərən əlavə söz və genesis-yaranma) yer qabığının üst zonasında, quruda və su hövzələrinin dibində əmələ gələn köv
Pouellə görə layların uzanma istiqamətini köndələn kəsən çay, bəzən struktur səthin meylliyinə uyğun, bəzən də əksinə axır
tektonik strukturların uzanma istiqamətinə müəyyən bucaqaltında kəsilmiş dərə. диагональная долина diagonal valley
kövrək çöküntü qatları daxilində linzaların və layların ilkin maili / üfqi olmayan/ yatımı. Çay çöküntülərində, boz-tutqun axınlarda, oz tirələrində,
qırışıqlı vilayətlərdə qırışıqların oxunu iti bucaq altında kəsən, dənizin sahil xətti. диагональный берег diagonal coast
bax: Diaqonal sahil.
/yun. Diapeiro-deşirəm, dəlirəm/ elastiki süxurların aşağıdan sıxılması nəticəsində yaranan qırışıqların qanadını yarıb keçən, nüvəsi güclü sıxılmış g
plastik süxurların axması və basılması nəticəsində yaranır. Bu, günbəzvari qalxmalar və onların ətrafındakı müvazinət çökəklikləridir
plastik çökmə süxurların (daş duz, duzdaşıyan süxur, gil və b.)yer qabığında yaranan gərginliyin təsiri altında üzərlərində yatan daha bərk süxur qatl
buz örtüyünün içərisində və dibində aparılan süxur parçaları. Buz əriyəndən sonra morenlər geniş və kifayət qədər hamar moren təbəqəsi / qatı/ əmələ g
mənşəyinə və inkişafına görə eyni olan, sualtı relyef formalarının qanunauyğun sistemi. Ümumi qəbul edilmiş təsnifat yoxdur
dibin səthinin kəsilmə dərəcəsi; ayrı-ayrı yerdə müxtəlif cür ola bilər: tamamilə hamar, yastı düzənliklərin təpəli düzənliyə və orta okean silsilələr
dəniz dibində çökmüş çöküntülərin və ya ana süxurların dalğalarla, cərəyanlarla, suspenzion axımlarla yuyulması
sürümə və ya diyirləmə yolu ilə axının diblə apardığı qırıntı materiallar. Onlar akkumulyativ dib relyef formalarının / tirə, val, qırış və s
buzlağın daşıdığı çeşidlənməmiş qaba material kütləsi. влекoмая морена bed moraine
buzlaq yatağında buzlaq eroziyası ilə süxurların dağılması nəticəsində əmələ gəlir və sonralar buz qatının içərisində donaraq yerdəyişməyə məruz qalır
/lat. differentia-ayırma, ayrılma/ geologiyada ilkin materiallardan, mənşəcə onunla əlaqədar olub, ancaq başqa tərkibli, yeni məhsul əmələ gətirən büt
qədim buzlaq dərəsinin uzununa profilində qayalı çıxıntı. Buzlağın şaxələnməsi nəticəsində buzun qalınlığının kəskin azaldığı sahədə əmələ gəlir
sərt yoxuş /Şamaxı/ крутой подьем steep slope
bax: Titrəyişli tektonik hərəkətlər.
dəniz və göl sahilində cərəyanla gətirilmiş çöküntülərdən təşkil olunmuş, alçaq quru zolaq. Onun bir ucu quruya birləşir, digər ucu sərbəst surətdə su
geomorfologiyanın bir bölməsi /sahəsi/, relyefin və onu əmələ gətirən relyef əmələgətirici proseslərin dinamikasından bəhs edir
bax: Çevrilmiş relyef.
A.Gettnerə görə açıq şəkildə tektonik strukturların əksinə uzanan dərə / Şukin, 1934/. дискордантная долина discordant valley
sahil zonada geoloji strukturları düz bucaq altında kəsən sahil. Adətən dərələr boyu quruya soxulmuş körfəz və limanlarla parçalanmış olur, yaxud da s
/lat. dislocatio-qırışma, yerdəyişmə/ yerin daxilində eləcə də səthində süxurların içərisində baş verən tektonik hərəkətlər və b