II. Okean, dəniz və ya gölün sahili boyu uzanan zolaq olub, quru ilə dənizin qarşılıqlı təsirindən yaranmış su mənşəli qədim və müasir relyef formalar
quru tərəfdən sahil zonasını əhatə edən düzənlik. D.s.d. özlüyündə ya dəniz dibinin sudan azad olaraq quruyan sahilyanı zolağıdır, ya da sahil prosesl
yüz illər ərzində dəniz səviyyəsinin yavaş-yavaş dəyişməsi. Yer qabığının ehtizazı hərəkətlərinin təsiri altında və ya Dünya okeanında suyun miqdarını
Dünya okeanında suyun miqdarının dəyişməsi ilə əlaqədar okean səviyyəsinin dəyişməsi, buzlaqların kütləvi surətdə əriməsi ilə əlaqədar səviyyənin qalx
müəyyən vaxt ərzində Dünya okeanında suyun sərbəst səthinin tərəddüdü, şaquli xətt üzrə ölçülür. колебания уровня моря fluctuation of sea level
dəniz sahilində qurunun tektonik qalxması, yaxud dəniz səviyyəsinin evstatik enməsi nəticəsində əmələ gəlir
qurunun enməsi, yaxud evstatik transqressiya zamanı sahil xəttinin quruya doğru yerdəyişməsi. наступание моря advance of sea
dənizin dayaz sahil hissəsi, okean və dənizlərdə dayaz, dar zolaq olub, dənizin çəkilməsi zamanı quruyan zonaya daxil olur
əgər bütün okeanların dərinliyini eyni səviyyəyə gətirmək mümkün olarsa, alına biləcək, dərinlik. Bu dərinlik 3800 m olardı
dənizin yavaş-yavaş geri çəkilməsi. D. r. tektonik proseslərin təsiri altında qurunun qalxması, bəzi hallarda Dünya oleanında suyun miqdarının azalmas
okean və dənizlərin su səthinin sərbəst vəziyyəti, şərti hesablama başlanğıcına nisbətən şaquli xətt üzrə ölçülür
dənizin qurunu basması. D. t. tektonik hərəkətlərin təsiri altında yer qabığının çökməsi, yaxud Dünya okeanının səviyyəsinin qalxması nəticəsində yara
təbii əlamətlərinə görə dəniz hövzələrinin tiplərə bölünməsi sistemi. Onların xüsusiyyətlərinin bütün komplekslərini nəzərə almaqla ümumi qəbul edilmi
ümumi meylliyi yuxarıdan aşağıya doğru olan, xətti uzanmış mənfi relyef forması. Daimi su axarlarının-çayların eroziya fəaliyyəti nəticəsində əmələ gə
dağ buzlağının tipi olub, sülb çöküntülərin akkumulyasiyası, ablyasiya və ərimə sahəsinə nisbətən üstünlük təşkil edən qidalanma sahəsi / firn hövzəsi
dərə-tektonik çökəklik /Simonov, 1968/. Dağlıq ərazinin çökəklik sisteminə tam uyğun gələn, qədim uzununa dərə
qraben çökəkliyi boyu əmələ gəlmiş çay dərəsi /mis: Şvarsvald və Vogez arasında orta Reyn dərəsi/ долина-грабен graben-valley, faultblock valley
ilkin səthdə dərinləşmiş və dərənin əsas sahilinin əyrilərilə əhatələnən, çay meandrları. Sabit eroziya bazisi şəraitində yamacların çıxıntılarını kəs
iki tərəfi açıq dərədə yerləşib, əks istiqamətdə axan çayların suayrıcını təşkil edir. долинный водораздел valley water divide
dərələrin bir sıra təsnifatı mövcuddur. Morfoloji, genetik, inkişaf mərhələsinə görə və s. Dərələrin təsnifatı aşağıdakı kimi təqdim olunur: 1) ancaq
daxilində qobu şəbəkəsi inkişaf edən, geniş, maili, çimli yamaclı çay dərələrinin cəmindən ibarət, erozion relyef
çayın məcrası və subasarını əhatə etməklə, dərənin nisbətən hamar, alçaq düz hissəsi. дно долины valley bottom, valley floor, valley flat
subasarı olan yetkin dərənin çayla yuyulan yüksək, dik kənarı. Adətən əsas yamacın uçurumunu təşkil edir
dərənin dibini yanlardan əhatələyən, yamaclar. Bəzi hallarda çay terrasları ilə mürəkkəbləşir. Yamaclar yüksək, alçaq, dik, yastı; profildəki formasın
dərənin başlanğıcını təşkil edən mənfi relyef forması. Yastıtəpəli sahələrdə su axımı olan dayaz dərə, dağlıq ərazilərdə sutoplayıcı hövzədən aşağıda
1) dibi düzənlik relyefə malik olan okean yatağında geniş çökəklik, dərinliyi 3,5-4 min metrə çatır /Leontyev, 1963/; 2) okean yatağının, abissal dəri
zəlzələ ocağının 300-700 km dərinlikdə yerləşməsilə səciyyələnir. Sakit okean həlqəsi üçün xarakterikdir
yeraltı dərinliklərə keçən, ərazinin tektonik enməsi nəticəsində bəzən qrunt suları səviyyəsindən aşağı düşən, karst boşluğu
yer qabığını kəsib keçən və Yerin üst mantiyasına çatan geoloji kütlənin tamlığını pozan ensiz, xətti uzanan, pozulma zonası
okean yatağında geniş çökəklik, dərinliy 4-5 min metr və daha çox olur. Hamar yaxud təpəli dibi olub, bir-birindən sualtı yüksəkliklərlə, yaxud platol
okean dibində sualtı relyefin morfologiyasında aydın təzahür olunur. Çox uzun olması və cavan tektonik fəallığı ilə fərqlənir
/dərin sualtı novun sinonimi/ I) okean dibində dar, uzun və kəskin seçilən çökəklik, adətən aydın görünən dik yamacları olur, əksər hallarda dibi ensi
sualtı yamacı ensiz və müəyyən qədər maili olan, sahil. приглубый берег steep coast
dərin sualtı okean novlarının sinonimi. впадина глубоководная abyssal basin, abyssal depression
(Xain, Milanovskiy 1956) dəniz dibində dar, uzunluğu bir neçə min kilometrə qədər çatan, dərə. Okeanın ən dərin yerinə uyğun gəlir (1-7,5-11 km-ə qədə
ilkin okean dibinin böyük hissəsini əhatə edən, sualtı düzənlik. Orta dərinliyi 4,5-6 km-ə çatır. /Xain, Milanovskiy, 1956/
su axımı ilə yatağın (dərənin) dərinləşməsi, yan eroziyaya qarşı qoyulur. глубинная эрозия deep erosion
dibi çayın özülü qoyulmuş ilkin səthdən xeyli aşağıda yerləşən, dərə. врезанная долина incised valley
çox dərin və yüz kilometrlərlə uzanan yarılmalar, zaman və məkan daxilində eyni pozulma üzrə inkişaf edib, qırışıq əmələgəlmə proseslərindən asılı dey
bax: Endogen proseslər.
/əfq. düzənlik, çöl, səhra/ İran yaylasında, həmçinin Orta Asiyada və Qərbi Çində səhra düzənliyi. Şoranlıq, susuz, çınqıllı, daşlı səthlər üstünlük t
qanunauyğun çatlar sistemi olub, çökmə süxurlarda və onların inkişafı prosesində / diagenez/ üstdə yatan süxurların ağırlığının təsiri altında onların
(yun. dia-hadisənin qurtarmasını göstərən əlavə söz və genesis-yaranma) yer qabığının üst zonasında, quruda və su hövzələrinin dibində əmələ gələn köv
Pouellə görə layların uzanma istiqamətini köndələn kəsən çay, bəzən struktur səthin meylliyinə uyğun, bəzən də əksinə axır
tektonik strukturların uzanma istiqamətinə müəyyən bucaqaltında kəsilmiş dərə. диагональная долина diagonal valley
kövrək çöküntü qatları daxilində linzaların və layların ilkin maili / üfqi olmayan/ yatımı. Çay çöküntülərində, boz-tutqun axınlarda, oz tirələrində,
qırışıqlı vilayətlərdə qırışıqların oxunu iti bucaq altında kəsən, dənizin sahil xətti. диагональный берег diagonal coast
bax: Diaqonal sahil.
/yun. Diapeiro-deşirəm, dəlirəm/ elastiki süxurların aşağıdan sıxılması nəticəsində yaranan qırışıqların qanadını yarıb keçən, nüvəsi güclü sıxılmış g
plastik süxurların axması və basılması nəticəsində yaranır. Bu, günbəzvari qalxmalar və onların ətrafındakı müvazinət çökəklikləridir