relyefi formalaşdıran , əmələ gətirən, proseslər. Endogen və ekzogen R. ə. p. ayrılır. Bunlar da öz növbəsində morfogenez amillər toplusunun təzahürün
yer səthi relyefin mühüm elementlərinin əmələ gəlməsinə səbəb olan, sürəti denudasiya, yaxud akkumulyasiya proseslərindən üstün olan, nisbətən qısa mü
yer qabığının müəyyən həcmini tutan, üç ölçülü kütlə. Onlar relyefin iki ölçülü elementləri və ya tərəfləri /yamaclarla, üfqi və üfqiyə yaxın səthlərl
qurunun, dəniz dibinin və ya başqa fəza cismləri səthinin relyefini əks etdirir. Hipsometrik, batimetrik, geomorfoloji, morfometrik, fizioqrafik xərit
yer səthinin müəyyən sahəsində oxşar görünüşə, quruluşa, mənşəyə malik və qanunauyğun təkrarlanan relyef formalarının məcmu
/Ampferer, 1928/ erozion səthin üstəgəlməsi /Obuen, 1967/. Erozion üstəgəlmənin sin. надвигание рельефа erosion thrust, over thrusting of relief
topoqrafik xəritələrdə qonşu horizontallar arasındakı hündürlük fərqi. высота сечения contour interval
yer səthi əyriliklərinin, daha doğrusu relyefin üçüncü ölçüsünün xəritədə göstərilməsi üsulu. способы изображения рельефа relief reflecting methods
relyefin geoloji strukturaya uyğunlaşması, adaptasiyası. адаптация рельефа adaptation relief
denudasiya proseslərinin tektonik qalxmadan üstün olduğu şəraitdə baş verir. R. a. i. üçün mütləq və nisbi yüksəkliyin azalması, yamacların hamarlanma
/yun. asymmetriaqeyri uyğunluq/ silsilə, tirə, dərə və digər relyef formalarının bitişik yamaclarının müxtəlif uzunluğa və meyilliyə malik olması
əvvəllər denudasiya prosesləri ilə nivelirlənmiş ərazinin yenidən tektonik qalxmaya məruz qalması, yaxud eroziya bazisinin enməsi nəticəsində relyefin
bax: Erozion sikl.
Devisə görə dağlıq relyefin təkamülündəki mərhələlərdən biri. Dağlıq relyefdə intensiv parçalanma, dərinlik eroziyası üstünlük təşkil edir
qalxma sahələrində denudasiya və enmə sahələrində akkumulyasiya proseslərinin birgə təsiri nəticəsində relyefin kontrastlığının azalması
relyefin əsasını /karkasını/ yaradan və müxtəlif mənşəli relyef formalarını ayıran səthlər, xəttlər və nöqtələr
relyefin parçalanma dərəcəsi müəyyən ərazidə ən yüksək və ən alçaq nöqtələr arasındakı şaquli xətt üzrə məsafəni və üfqi parçalanmanı nəzərə almaqla b
əsas qırışıqlıq strukturlara çəp, yaxud köndələn uzanan sinklinal formalar. Qırışığın tağının undulyasiyası yaxud onların kulisvari yerləşməsindən yar
eyni inkişaf mərhələsində əmələ gəlmiş müxtəlif mənşəli relyef formaları kompleksi. Relyefin qədim generasiyası adətən güclü parçalanıb, dağılmış reli
relyefin başlanğıc forması, hər hansı relyef əmələgətirici amilin regional təsiri nəticəsində yaranıb, sonralar başqa amillərin təsiri altında ikinci
geoloji sikli əhatə edən relyefin formalaşma vaxtının bir hissəsi. Başlanğıcda təzadlı relyef olub tədricən hamarlanma ilə əvəz olunur və müvafiq rely
1) Qanunauyğun olaraq bir-birini əvəz edən, coğrafi sikllər mərhələsi /gənclik yaxud cavanlıq, yetkinlik, qocalıq/
bax: Coğrafi sikl
/yun. mikros-kiçik və relyef/ relyefin xırda formaları, yer səthinin nahamarlıqlar kompleksi. Əsasən ekzogen proseslər nəticəsində əmələ gəlir, yüksək
/yun. kinematos-hərəkət/ geomorfologiyanın bölməsi olub, yer səthində baş verən yeni dəyişiklikləri öyrənir
Bax: Relyefin müsbət formaları.
Bax: Erozion sikl.
dağlarda yüksəkliyin artması ilə əlaqədar relyef tiplərinin ardıcıl dəyişməsi. R. m. eyni zamanda iqlim şəraitinin dəyişməsi və dağların inkişaf tarix
əsasən ekzogen amillərin birgə təsiri altında relyefin dəyişməsi. моделировка рельефа modelling of relief
yeni tektonik mərhələdə eyni böyüklükdə ümumi qalxmaya /enməyə/ məruz qalmış və hal hazırda təxminən eyni mütləq yüksəklikdə yerləşən, ərazi
bu və ya digər relyef əmələgətirici proseslərin təsiri altında yaranmış, relyefin xarici xüsusiyyətləri
davamlı struktur elementlərin açılışı və morfoloji təzahürü. Relyefin ayrı-ayrı elementlərinin, topoqrafik səthinin və hissələrinin əmələgəlməsində mü
təkamül nəzəriyyəsinə uyğun olaraq yer səthinin müasir relyefinin uzun müddətli /geoloji keçmiş/ inkişaf tarixi
relyef formalarının bir sıra əlamətlərinə görə sistemləşdirilməsi. R.t. əsasən: 1) yeni tektonik hərəkətlərin intensivliyinə və istiqamətinə; 2) mənşə
yer səthinin qonşu sahələrində yüksəklik amplitudu kəskin olan mənfi və müsbət relyef formalarının tez-tez növbələşməsi
(tərəfi) yer səthinin müxtəlif dərəcədə dikliyi və əyriliyi olan elementar hissəcikləri olub, relyef formalarını sərhədləndirir
hər hansı relyefin, yaxud onun ayrıayrı formalarının əmələgəldiyi vaxtdan sonra keçən zaman. Relyefin yaşı müxtəlifdir: a /morfoloji, yəni bir sikl da
bax: Eroziya siklləri.
yerin /sahənin/ kartoqrafik təsvirlərlə göstərilmiş həcmli modeli. рельефные карты relief maps
(fran. Repere nişan, işarə, ilk (başlanğıc) nöqtə) uzun müddətli tikililərin divarına / və ya özülünə/ və ya, nivelirləmə yolu ilə mütləq yüksəkliyi m
1) V. M. Devisə görə layların yatımı istiqamətində axan subsekvent çayların qolu; 2) konsekvent çayın istiqamətində axan subsekvent çayın qolu /Şukin,
konsekvent çayın ikinci dərəcəli qolunun dərəsi olub, onun axım istiqamətini təkrarlayır və adətən süxur laylarının yatımına uyğun gəlir
ikinci dərəcəli antiklinal tirə olub, monoklinal subsekvent dərələrlə sərhədlənir. гряда ресеквентная resequent ridges
müxtəlif mənşəli təpə, təpəcik. /Erm-nın Vedi r./ рямя reme
dar, uzun, əyri-üyrü körfəzlər və burunların növbələşməsilə səciyyələnən, sahil tipi. Dağ silsilələri sahilə perpendikulyar yaxud ona yaxın istiqamətd
bax: Rias sahil
dəniz sahili dağlıq olan ərazilərdə çay dərələrinin aşağılarına dənizin inqressiyası nəticəsində əmələgəlmiş körfəzlər
/holl.rif/ mərcan koloniyalarının, əhəngli yosunların, mamırların və rif əmələgətirən başqa orqanizmlərin sualtı əhəngli qurğuları
əhəngli skeleti olan, geoloji həyat tərzi sürən və sağlığındakı həyat tərzini basdırılmış vəziyyətdə saxlayan, su hövzələrinin dibinə yapışmış orqaniz
rif əmələgətirici orqanizmlər /mərcanlar, əhəngli yosunlar, mamır/ yaradır və adətən mərcan rifləri adlanır