bax: Sel
daxil olduğu süxurların yatımına uyğun yatan, intruzivlərin layabənzər kütləsi. силл intrusive sheet, sheet vein, sill
yer qabığında silisium və maqnezium birləşmələrinin üstünlük təşkil etdiyi qatın köhnəlmiş adı. сима sima
/yun. syn-birlikdə və enklisis-əyilmə / iri, yastı platforma strukturu. Planda düzgün olmayan oval və yaxud izotermik formaya malikdir
/yun.syn-birlikdə və genesis-əmələgəlmə/ hərfi mənada mineralların, süxurların və s. nə iləsə eyni zamanda (eyni vaxtda) əmələgəlməsi сингенез syngene
/yunan. syn-birlikdə, clino-əyilirəm/ sinklinal qırışıq-qabarıq hissəsi aşağıya çevrilmiş laylı qırışıq, mərkəzi hissəsi (nüvəsi) daha cavan çöküntülə
sinklinal strukturaya uyğun gələn, çökəklik. котловина синклинальная synclinal basin
sinklinal strukturaya uyğun gələn, dərə. синклинальная долина synclinal valley
umumi sinklinal quruluşa malik mürəkkəb qırışıqlıq strukturu. Adətən geosinklinallar daxilində ayrı-ayrı çökəklikləri doldurmuş çökmə süxur qatının de
epeyrogenik tipli hərəkətlər olub, orogen vilayətlərdən kənarda, dağ əmələgəlmə prosesləri ilə bir vaxtda baş verən hərəkətlər
orogenezlə müşayiət olunan plutonizm, əsasən qranitoid xarakterlidir. İki fazada baş verir: orogenezlə eyni vaxtda və orogenezdən sonra
bax: Qalxan
qalxanvari vulkan, duru bazalt maqmasının püskürməsi nəticəsində yaranır. вулкан щитовидный shieldlike volcano
dağların zirvə hissəsində, dik qayalı yamaclı və maili dibli kasaya bənzər təbii çökəklik. Nival iqlim şəraitində kiçik buzlaqların, qar örtüyünün və
sistem əmələ gətirən obyektlərin tədqiqat üsulu. Tədqiqatın sistem metodu istər nəzəri və istərsə empirik təcrübi metodlarla, eyniyyət təşkil etmir, h
coğrafi obyektlərin və yaxud müxtəlif cinsli, lakin bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan elementlərin bir sistem kimi tədqiqi
bax: Pillə
denidasion düzənliyin sinonimi.
1) morfoskulpturun sinonimi; 2) geoloji strukturlarla birbaşa əlaqəsi aşkar olunmayan, eyni cinsli süxurlarda müxtəlif denudasiya prosesləri nəticəsin
ana süxurlarda formalaşan terras. Ana süxurların üzərində allüvial çöküntülər olarsa S.t. erozion-akkumulyativ (sokol) terras adlanır
şaxta aşınması zonasında soliflüksiya proseslərinin yamaclarda yaratdığı gətirmə konusları. конус солифлюкционный solifluctional cone
soliflüksiya prosesi ilə əlaqədar, yamaclarda yaranmış pillə. Əsasən çoxillik donmuş süxurlarda təsadüf edilir
bax: Soliflüksiya valları.
(soliflüksiya prosesləri) (lat.solumtorpaq, yer və fluctio-axma) güclü yağış və ərinti suları ilə rütubətlənmiş narın süxurun və torpağın növbəilə don
yumşaq çöküntülərdən təşkil olunmuş, yamaclarda soliflüksiya nəticəsində yaranmış vallar /tirələr/. солифлюкционные валы solifluctional ramparts, soli
1) Vezuvinin krateri yaxınlığında, qədim vulkanın bir hissəsini təşkil edən, yarımdairə şəklində tirə; 2) Somma
bu fazada şaquli və ümumi qalxmanın sürəti kəskin artır və dağlar müasir vəziyyətinə yaxın forma alır
bax: Denudasion düzənlik
dağdərə buzlağının aşağı kənarında və ya materik buzlağının kənarında qövsvari tirələr formasında yerləşən morenlər
son moren tirələri arasında yerləşən göllər. конечно-моренные озера frontal moraine lakes, end moraine lakes
(qanadı) keçmiş buzlağın pərlərini (qanadlarını) əhatələyən və bütövlükdə zəncir əmələ, gətirən Avropa və Ş
dağ-dərə və örtük buzlaqlarının müvəqqəti stasionar vəziyyətində onların kənar hissələrinin tərəddüdü zamanı toplanan morenlərdən təşkil olunmuş tirəv
bax: Sinorogen maqmatizm.
Qazaxıstanda, Zabaykalyedə və Uzaq Şərqdə təpələrin və ya təcrid olunmuş girdə zirvəli dağların ümumi adı
/qədim latın deflatio-sovurma, sovrulma, aparılma/ süxurların /qum, gil/ külək vasitəsilə sovrulub aparılması
bitki kökləri ilə bərkidilməmiş sahələrdən külək vasitəsilə sovrulmuş yumşaq çöküntülərin bitki örtüyü ilə zəif örtülmüş ilkin hamar səthlərdə toplana
küləyin dağıdıcı fəaliyyəti. Sovurma prosesi səhralarda daha intensiv gedir və nəticədə maraqlı və qəribə relyef formaları yaranır
daha yumşaq layların sovrulduğu yerdə əmələ gəlmiş oyuq üzərində bərk layların əmələ gətirdiyi, sipər
qayalar üzərində girdə və yaxud müxtəlif formalı dərin çuxurlar. Selektiv kimyəvi aşınma və deflyasiya nəticəsində formalaşır
zəif sementləşmiş gilli, qumlu çöküntülərdə deflyasiya nəticəsində küləyin istiqamətində əmələ gələn şırımlar
bax: Buz mağarası.
Arktik və yaxud yüksək dağlıq vilayətlərdə iqlimin quru olması ilə deyil, aşağı temperaturla əlaqədar olaraq yaranan səhra
tarixi dövr ərzində fəaliyyətdə olmayan, kəskin yuyulmuş və dağılmış vulkan /misal: Qarabağ vulkanik yaylasında İşıqlı, Qızılboğaz, Türkiyədə Ağrı dağ
(yun. spelaion-mağara və logos) mağaraşünaslıq, fiziki coğrafiyanın mağaraların öyrənilməsilə məşğul olan sahəsi
müxtəlif çöküntülərdə bitki tozcuğu və sporlarının paylanması qanunauyğunluqlarının öyrənilməsi. спорово-пыльцевой анализ spores and pollen analysis
(ing. spreading-dartılma, genişlənmə) orta okean silsilələri riftində bərk litosfer plitələrinin bir-birindən aralanması prosesi
buzlaq mərhələsi zamanı çökdürülən morenlər. стадиальная морена recessional moraine, retreat moraine, stadial moraine
(yun. stalaktos-damcılarla sızma) karst mağaralarının tavanından döşəməyə doğru böyüyən, içi boş kövrək borucuq, buz lüləsi, saçaq və s
bax: Stalaqnatlar.
(yun.stalagma-damcı) karst mağaralarının döşəməsində sızıntıdamcıların yaratdığı sütun və ya konus şəkilli əhəngli törəmələr