yer səthinə görə coğrafi qütblərin yerdəyişməsi. Yerin daxili qurluşunun yekcins olmaması ilə, eləcədə mövsümü meteoroloji hadisələrlə əlaqədar olaraq
Yerin nüvəsi ilə yer qabığı arasında “bərk” Yer qatı /Moxoroviçiç səthi ilə ayrılır/. Mantiya yer həcminin 83% təşkil edir
radiusu 3470 km-ə qədər olan Yerin mərkəzi geosferası. Xarici nüvəyə və subnüvəyə ayrılır. Təqribən yüksək təzyiq şəraitində metal vəziyyətinə keçən d
Yerin fırlanma oxu, Yerin mərkəzindən keçir və coğrafi qütblərdə yer səthini kəsir. Y.o. ətrafında Yerin sutkalıq fırlanması baş verir
Günəş ətrafında Yerin illik yolu; birinci yaxınlaşmada ellips formasında olur ki, onun da fokuslarının birində Günəş yerləşir
bax: Yerin planetar relyefinin orta amplitudu.
hal-hazırda təxminən 4, 7 km-dir /0, 875 km quruda +3, 794 km okean dibində/. средняя амплитуда планетарного рельефа Земли mean amplitude of the Earth
mantiyanın bir hissəsi olub, Moxoroviçiç sərhəddindən aşağıda 900 km-ə qədər dərində yerləşir. Astenosfera və Qolitsin qatından ibarət olub, seysmik d
ildən-ilə öz yerini dəyişən göl. Materik daxili arid vilayətlər üçün səciyyəvi hadisə olub, əsasən illik axımın il ərzində qeyri-bərabər paylanması və
buzlaq vasitəsilə yerini dəyişən, müxtəlif ölçülü qırıntı materialları. Y. d. m. buzlağın səthində /səth/, onun içərisində /daxili/ və aşağı hissəsind
istənilən yüksəklikdə yerləşən və yerli əhəmiyyəti olan /müvəqqəti və lokal/, eroziya bazisi. Y. e. b
yüksəkliyi əsasən yerli amillərlə /əsas yer səthinin relyefi ilə/ müəyyən edilən, əksər halda qısa məsafədə dəyişən qar xətti
yerli suxur parçalarından ibarət olan, əsas moren. Bax: Lokal moren. местная морена local moraine
dərənin ancaq müəyyən hissəsində müşahidə edilən terras, əksər halda su tutarların boğulan hissəsində çayın düşməsi nəticəsində yaranır
(nen sözü) torf təpəlikləri arasında bataqlaşmış əyri-üyrü kanal. Bax: Torf təpəlikləri. ерсеи erseu
coğrafiyanın bölməsi olub, Yerin coğrafi təbəqəsinin tərkibini, strukturunu və inkişafının ümumi qanunauyğunluqlarını öyrənir
subakval proseslər məfhumunun əksi olub, Yer üstündə baş verən proseslərdir. процессы наземные surface processes
kontinental şəraitdə yer səthində baş verən vulkan püskürmələri. извержение наземное eruption
tarazlıq profili yaranmış geniş, terraslaşmış, çay dərəsi. зрелая долина mature valley
buxtaları dəniz və çay gətirmələri ilə doldurulmuş hamarlanmış sahil xətti. зрелая береговая линия fully mature shoreline
yamacın ətəyində toplanmış süxur qırıntılar. Parçaların ölçüsündən asılı olaraq təbii yamacın meyllik bucağı 30-45° olur
bax: Yırğalanan qayalar.
müvazinəti sabit olmayan kiçik sahəli dayaqlar üzərində dayanan qayalar. Qeyri bərabər aşınma nəticəsində yaranır (qayaların yuxarı hissəsinə nisbətən
bax: Xionosfer.
yer qabığının faylarla differensial yerdəyişməsi nəticəsində formalaşan girintili-çıxıntılı sahil. Çökmüş sahələr körfəzlərə, onları ayıran adalar, ya
vulkan fəaliyyətinin zəifləməsi nəticəsində əvvəlki kraterin daxilində yaranır. кратер гнездообразный nest from crater
öz dərəsini dərinləşdirməkdə davam edən çay. эродирующая река eroding river
süxurların parçalanması və parçalanma materiallarının su axınları, buzlaq, külək və b. vasitəsilə daşınması prosesi
çöküntü toplanma sahəsinə qırıntı materiallar göndərən, yuyulma zonası. область сноса drift area
müxtəlif süxurların yuyulmuş, nahamar səthi. Y.s. cavan çöküntülər toplanana qədər daha qədim süxurların denudasiya prosesləri və ya su axınları ilə y
yamacları radial erozion şırımlarla /barrankoslarla/ dərininə kəsilmiş, vulkan konusu. эродированный вулкан dissected volcano
dəniz axınları vasitəsilə yuyulmuş sahil. берег размытый washed coast
müxtəlif denudasiya prosesləri vasitəsilə dağılmış kalder. эродированная кальдера eroded caldera
(yuyulma) dalğalar və cərəyanlar vasitəsilə gətirilən çöküntülərin /çay, göl, dəniz/ akkumulyasiyası, nəticədə akkumulyativ sahillər, adalar və b
dəniz və ya çay çöküntülərinin akkumulyasiyası sayəsində əmələ gələn, alçaq ada. намывной остров aggradation island, wave-built island
yumşaq çöküntülərdən təşkil olunmuş, dənizin və ya gölün alçaq düz sahili. намывной берег aggradation shore, alluvial coast, wave-built shore
bax: Yüksəkdağlıq relyef.
yuxarı denudasiya səviyyəsi, Yer kürəsinin ən yüksək zirvələrini birləşdirən xəyali səth. Bu səviyyədən yüksək /8-9km/ bir zirvə belə ola bilməz, belə
kənarlardan fayla əhatələnən, yastı pilləli yayla. высокое плоскогорье high tableland
qar xəttindən yüksəyə qaldırılmış və üzərində qədim və müasir buzlaşmanın izləri olan /buzlaq sirki, şiş zirvələr, troq, buzlaq/, morfogenetik dağlıq
ətraf ərazilərdən yüksəyə qaldırılmış /200 m çox/, sahə. Məs: Valday, Ortarusiya, Volqaboyu yüksəkliklər və s
dəniz səviyyəsindən yüksəkliyin artması ilə əlaqədar dağlarda landşaftların birbirini qanunauyğun əvəz etməsi
ayrıca bir dağı, yaylanı və s. ətraf düzənliklərdən ayıran və yüksəkliyin əsasını /oturacağını/ dövrəyə alan, qapalı əyri xətt
dəniz səviyyəsindən müəyyən qədər yüksəyə qaldırılmış düzənlik, mütləq yüksəkliyi 200 m-dən çox olur
/isl. sandrqum/ buzlağın axırında və kənarlarında morenlərin yuyulma materialları /əsasən, qum/ ilə örtülü düzən səth
bax: Zandr.
tektonik proseslər nəticəsində yaranan yeraltı təkan və yer səthinin titrəyişi. Onun gücü maqnitud şkalası və ya enerji dərəcəsi ilə, səthi effekti in
uzun müddət toplanmış enerjinin boşalması sayəsində kütlənin çox sürətlə yerdəyişməsinə səbəb olan, yeraltı təkanın yarandığı sahə
zəlzələnin hiposentrinin yer səthində proyeksiyası. Seysmik enerji axınının sıxlığı ən çox Z.e. olur