çökəkliyin dibində zəif maili, akkumulyativ, horizontal səthli, dərin dəniz düzənliyi. Onun yaranması suspenzion axınlar vasitəsilə dib çöküntülərinin
dəniz cərəyanları sahildən gətirilən qırıntı məhsullarını apara bilmədikdə bu məhsullar çimərlikdə qeyri-bərabər formada çökərək əmələ gətirdiyi maili
kömbəvari formada buzlaq tipi, maili düzəlmə səthi üzərində yatır və ümumi meyilliyə doğru istiqamətlənmiş olur
/məcra/ çay dərəsinin ən alçaq hissəsi. Çay dərələri dövrü, yaxud müvəqqəti quruduqda susuz Y. yaranır
ölçülərindən və yaranmasından, axın sürətindən, yerin meylliyindən asılı olmayaraq bütün su axınlarını /çay, dağ axınları, qarın əriməsi və daşqın zam
əsasən daşqın və sel zamanı çay yatağının (məcrasının) yuyulması. Yataq eroziyası yan və dərinlik eroziyasına ayrılır
axının və yatağın qarşılıqlı təsiri altında yatağın və subasarın morfoloji quruluşunun daim dəyişməsi
çayın böyük subasarında yataq boyu uzanan, qumlardan təşkil olunmuş təpəciklər (dyunlar). прирусловые дюны scroll dunes
meandr yaradan çaylarda sahilin qabarıq hissəsində toplanan allüvi. Planda aypara formasında olur. Daşqın dövründə formalaşır
iri dənəli allüvidən ibarət yastı tirə. Daşqın zamanı düzənlik çaylarında yataqboyu hissədə əmələ gəlir
bax: Yataqboyu dyunlar.
bax: Yataqyanı tirə.
yer qabığında süxurların məkanca yerləşməsi və qarşılıqlı münasibəti. Yatım elementləri-uzanma və düşmə ilə müəyyən edilir
püskürməsi barədə məlumat olmayan lakin öz formasını saxlayan vulkan /mis: Qafqazda Elbrus vulkanı/ уснувший вулкан dormant volcano
üfqi yatan və ya zəif dislokasiyaya uğramış süxurlardan təşkil olunmuş, hamar səthli geniş yüksəklik
yüksəyə qaldırılmış ümumi özül üzərində yerləşən silsilələr, massivlər, platolar, dərələr və çökəkliklərlə xarakterizə olunan yer səthinin geniş sahəs
düz və ya düzən yerlər. яйла ridge
yuxarı Holosendə Xəzər dənizinin quruya soxulmasıdır. Dənizin səviyyəsi müasir Xəzərin səviyyəsindən 18 m yuxarı olmuşdur /Okean səviyyəsindən 20 m aş
Holosendə Qara dənizin quruya soxulması, dənizin səviyyəsi 4-5m müasir səviyyədən yuxarı olmuşdur. Y
bax: Tavaların tektonikası.
1) yer qabığı yüksək dərəcədə mütəhərrikliyi ilə seçilir və alp tektonik mərhələsinin orogen fazasına uyğun gəlir
/yunanca neos-yeni və tektonika/ tektonikanın bölməsi olub, Oliqosendən yaxud Miosendən başlayaraq Kaynozoy erasında təzahür edən tektonik prosesləri
epiplatforma dağlar, yer qabığının, geosinklinal xarakterini (qalxma fəallığı) itirmiş və uzun müddət-geoloji mənada platforma, geomorfoloji mənada-dü
differensial xarakterli tektonik hərəkətlər nəticəsində yaranmış yeni geoloji strukturların müasir relyefdə təzahürü
hələ əvvəlki geotektonik siklin axırında özünü göstərən çökmə zonası. Qalxma və enmə prosesləri ilə əhatə olunmuş Y
/umumən slavyanca zem-döşəmə, daban/ Günəş sisteminin günəş tərəfdən üçüncü planetidir; elliptik orbit üzrə onun ətrafında 29, 765 km/ san surətlə fir
aşağı sərhəddinin Moxoroviçiç səthi təşkil edən Yerin üst “bərk” təbəqəsi. Qalınlığı 5 km-dən /okean altı/ 75 km-ə /materik altı/ qədərdir
yer qabığının üst qatı olub, əsasən müxtəlif yaşlı çökmə süxurlardan təşkil olunmuşdur. Altda yatan laylardan /qranit, bazalt/ kəskin qeyri-uyğun sərh
/lat. deformation-pozulma / yer qabığında dartılma, sıxılma yaxud yerdəyişmə yaradan, Yerin dərinlik gücü vasitəsilə dağ süxurlarının həcminin və yatı
ossillyasion hərəkətlər, hər yerdə fasiləsiz baş verir və yer qabığının zaman və məkanca bir-birini əvəz edən zəif tektonik qalxma və enmə hərəkətləri
yer qabığının zəif hərəkətləri /qalxma və enmə/ olub, qurunun yüksəkliyinin, dənizin dərinliyinin dəyişilməsinə, həmçinin dənizin quruya soxulmasına /
daxili /endogen/ qüvvələrin təsiri altında bərk yer qabığının hərəkəti. Orogenik, epeyrogenik, şaquli və üfqi hərəkətlərə ayrılır
hal-hazırda baş verən, yaxud bir neçə yüz il əvvəl yer qabığında baş vermiş qalxma, enmə və yerdəyişmə hərəkətləri
bütün materiklərin kütləsinin yer üzərində bərabər paylanması nəticəsində alına biləcək, səthin səviyyəsi
Yerin radiusuna paralel olan yer qabığındakı hərəkətlər tədricən, zəif, yaxud sürətlə, sıçrayışla /zəlzələ zamanı/ baş verir
radioloji üsulla yer qabığının, yaxud yer səthinin qədim sahələrinin yaşı müəyyənləşdirilir. Bu məsələnin daha dəqiq həllinə izotop tərkibi zaman daxi
1) yerin maqnit sahəsi, Yerin daxilində yerləşən enerji mənbələri ilə əlaqədardır; 2) geofizikanin bölməsi olub, Yerin maqnit sahəsini, eləcə də onunl
müəyyən dərəcədə düzgün konsentrik zonalar olub, bütün planeti əhatə edir, dərinliyə getdikcə dəyişir və bir-birindən fiziki, kimyəvi və bioloji xüsus
yer səthi relyef formalarının məcmuu. морфология земной поверхности morphology of the Earth`s surface
qırılma pozulmanın qanadlarında yerləşən, orta nöqtələr arasındakı, yerdəyişmə boyu məsafə. амплитуда смещения amplitude of dislocation
1) daşqın zamanı su basmış körfəz, axmaz, qədim çay yatağı; 2) çaydan gölə, göldən gölə gizli axın; 3) Don çayının aşağısında və Volqa çayının deltası
mantiyanın bir hissəsi olub, 800-900 km-dən 2900 km-ə qədər dərinlikdə, Yerin nüvəsilə Yerin üst mantiyası arasında yerləşir
Atlantik və Şimal Buzlu okeanlarına tökülən çay hövzələrini Sakit və Hind okeanlarına tökülən çay hövzələrindən ayıran suayrıcı
Yerin süni peyklərində yerləşdirilmiş avtomatik kosmik cihazlar vasitəsilə alınan geoloji və geofiziki məlumatların işlənilməsi və bu məlumatlardan Ye
yer səthinə görə coğrafi qütblərin yerdəyişməsi. Yerin daxili qurluşunun yekcins olmaması ilə, eləcədə mövsümü meteoroloji hadisələrlə əlaqədar olaraq
Yerin nüvəsi ilə yer qabığı arasında “bərk” Yer qatı /Moxoroviçiç səthi ilə ayrılır/. Mantiya yer həcminin 83% təşkil edir
radiusu 3470 km-ə qədər olan Yerin mərkəzi geosferası. Xarici nüvəyə və subnüvəyə ayrılır. Təqribən yüksək təzyiq şəraitində metal vəziyyətinə keçən d
Yerin fırlanma oxu, Yerin mərkəzindən keçir və coğrafi qütblərdə yer səthini kəsir. Y.o. ətrafında Yerin sutkalıq fırlanması baş verir
Günəş ətrafında Yerin illik yolu; birinci yaxınlaşmada ellips formasında olur ki, onun da fokuslarının birində Günəş yerləşir
bax: Yerin planetar relyefinin orta amplitudu.