yer səthində hər hansı bir məntəqənin və ya arealın, bu məntəqədən və arealdan kənarda yerləşən əraziyə və ya obyektə nisbətən tutduğu mövqeyə deyilir
cəmiyyətin mövcudluğu üçün daimi və zəruri şərait sayılan insanı əhatə edən yerin təbiəti. Cəmiyyətin inkişafında və cəmiyyətlə təbiətin qarşılıqlı əl
landşaft örtüyü, epigeosfer litosfer, hidrosfer, atmosfer və biosferin bir-birilə qarşılıqlı təmasda olan Yer təbəqəsi
coğrafi cəhətdən eyni yaşama şəraitində yayılaraq, digər coğrafi şəraitdə məskunlaşan C.p.-dan fərqli morfoloji tip yaradan bir növün fərdlər qrupu
təbii coğrafi sistemin gələcəyi, onların ilkin xassələri və müxtəlif dəyişilmə vəziyyətləri, o cümlədən insanın müəyyən məqsədli və ya qərəzsiz fəaliy
Yerüstü (materik, ada) heyvan və bitkilərin yayılması yolunda maneçilik göstərən təbii coğrafi maneə (dəniz, okean, dağ)
coğrafi zonanın tərkibinə daxil olan yer səthinin zonal fiziki-coğrafi bölgüsünün pillələrindən biri
regional landşaft vahidi olub xüsusi iqlim tipinə, spesifik bitki örtüyü, heyvanat aləminə malik olan geniş ərazi
Təbii və istehsal ərazi komplekslərini və onların komponentlərini tədqiq edən təbiət və ictimai elmlər sistemi
Yer səthinin kağız üzərində kiçildilmiş, ümumiləşdirilmiş, riyazi müəyyənləşdirilmiş təsviri; müx-təlif təbii və ictimai hadisələrin yerləşməsini, vəz
Dərədə yaratdığı təbii yataqla daimi və ya ilin müəyyən hissəsində axan, hövzəsində səth axımı və yeraltı axımla qidalanan su axını
çayın canlı kəsimin-dən müəyyən vaxt ərzində axıb keçən suyun miqdarı. Ç.a. müəyən vaxt (gün,ay, il) ərzində suyun məsrəfi ilə (m³ və ya km³) müəyyən
Çay axınının köçürülməsi, su resurslarının ərazicə paylanması. Bu hidrotex-niki qurğuların – adətən kanal, bo-rukanal, tonnel, nasos stansi-yasının kö
yer səthində çay boyunca uzanan və onun mənbəyindən mənsəbinə doğru maili olan, adətən planda əyri-üyrü görünən çökəkliklərə çay dərəsi deyilir
çay sularının fəaliyyəti nəticəsində sahillərin və yataqlarının yuyulub dağılması. Düzənlik çaylarında sa-hillərin yuyulması (yan eroziya), dağ çaylar
müəyyən bir çaya yerin səthindən və yer altından su toplanan ərazi. Səthi və yeraltı sular hesabına çayı qidalandıran sahə çay hövzəsi adlanır
baş çaya (və ya əsas çaya) tökülən çaylara deyilir. Ç.q.I.II və i.a. dərəcəli ola bilər. Bilavasitə baş çaya tökülən çay I dərəcəli qol, I dərəcəli qo
Düzənlik sahələrindən axan çaylar planda əyrixətli formada, girinti və çıxıntılardan ibarət olur. Bunun səbəbi, bir tərəfdən çay sa-hillərinin dəyanət
çayın düşməsinin bir kilometr məsafəsinə metr ilə nisbətinə deyilir. Ç.m.mənsəb ilə mənbəyin hündürlük fərqini çayın uzunluğuna bölməklə hesablanır
çayın başlandığı yer. Göl, bulaq, buzlaq dili, bataqlıq Ç.m. ola bilər. Böyük çaylar üçün mənbə şərti olaraq müxtəlif adlı iki çayın birləşdiyi yer he
çayın dənizə, gölə, su anbarına və daha böyük çaya töküldüyü, yaxud axının çatdığı yer. Sadə (çay yatağı qollara ayrılmır), delta, estuari və asılı və
Əsasən daxili – həm təbii (çay, göl) və həm də süni (kanal, su anbarı və s.). su yolları ilə yük və sərnişin daşıyan nəqliyyat növü
Gün, mövsüm, illər ərzində çayda suyun səviyyəsinin, sərfinin, gətirmələrin, kimyəvi tərkibin, temperaturunun, buz hadisələri, məcra prosesləri və s
çayın hövzəsində bütün çayların ardıcıl-lıqla birləşərək dənizə və ya gölə tökülən vahid bir çay əmələ gətirməsinə deyilir
öz dərələri ilə ərazini parçalamış iri və xırda çay sistemlərinin məcmusu. Ç.ş.-nin əsas göstəricisi onun sıxlığıdır
ümumiyyətlə, çay şəbəkəsinin sıxlığı ən çox atmosfer yağıntıları ilə əlaqədardır. Yağıntılar çox olan yerdə şəbəkənin də sıxlığı çox olur
gursulu dövrlər arasındakı müddət ərzində çay dərəsinin su axan ən alçaq hissəsi.
Hipoekosis-tem qrupuna aiddir, belə ki, dövrü olaraq daşqın rejimi allüvial gətirmələri ilə bu ekosistemin sonrakı inkişafını dayandırır
Çayın dövrü olaraq daşması nəticəsində bitkilərin çaybasara dözümlülüyü. Ramenski (1938) bitkilərin çaybasara dözumlülüyünü göstərən ballı şkala tərti
çayın ekoloji xassəsi: saprobluq indeksinin ölçüsündən asılıdır. İstənilən uzunluqda olan indeksi ilə müqayisə edilə bilər
Çayın bərk gətirmələrin (asılı və yuvarlanan) müəyyən kütləsini aparması. Çayın sululu-ğundan və axın sürətindən asılıdır
hər hansı çaydan il ərzində axan suyun miqdarı. İllik axımın orta çoxillik həcmi Ç.s.-nun göstəricisi (indeksi) hesab olunur
Azərbaycanın dağlıq rayonlarında yayda su axmayan daşlıq çay yatağı belə adlanır.
Çayda suyun istilik vəziyyətini səciyyələndirən göstərici. Çayın qidalandığı şərait-dən havanın və sahilin temperatu-rundan asılıdır
Qidalandığı mənbədən suyun daxil olması (axması). Yağış, qar, buz, yeraltı su ola bilər. Çayın ayrı-ayrı hissəsində və ilin müxtəlif dövründə bu və ya
sutop-layıcı hövzə, çay şəbəkəsi, çayın qida maddələri və s., kəmiyyət və keyfiyyət göstəricilərinin qruplaşdırılmasıdır
(fars.) eyni ilə bulaq mənasında işlənən sözdür.
təbii çeşmədən vahid zamanda axan suyun həcmi, l/s və ya m³/sutka ilə ölçülür.
müasir sahil zonanın ləpədöyən su səthi hissəsi; çaqıl daşları, qum və balıqqulağının olması ilə səciyyələnir
Sənaye müəssisələrində, kommunal və şə-hər təsərrüfatında işlənib çirklənən (çirkab) sular. Buna uyğun olaraq Ç
Məişət və sənaye çirkab sularının tərkibində olan qiymətli komponentlərin (həll olan və ya asılı) istifadəsi və ya təmizləndikdən sonra bu sularla tar
Təbiətin və ətraf mühitin çirklənmədən mühafizə edilməsi işində mühüm tədbirlərdən biri, kanalizasiya sistemlərində çirkli suların su hövzələrinə bura
suyun 1 litrində 47%0-dən artıq duz olan göl. Bu tip göllərin dibinə adətən duz çökür, dib çöküntüləri müalicəvi əhəmiyyət daşıyır; məs: Abşeronda – M
düzənliklərdə qar yağa-yağa güclü külək əsməsi, küləyin qarı Yerin səthi üzrə hərəkət etdirməsi və sovurmasıdır
gündüz dərələrdən dağlara, (dərə küləkləri) gecə isə əksinə-dağ-lardan dərələrə (dağ küləkləri) əsən küləklər
əsasən tektonik, uçqun-bənd və buzlaq mənşəli olur. Tektonik göllər dağəmələgəlmə prosesləri nəticəsində Yer qabığının qırışması və sınması ilə əlaqəd
bax kontinental su hövzəsi.
Arktik səhra zonasında, həmçinin tundra və tayqa zonalarında dağ süxurlarının üst qatının uzun müddətdə (əsr, min illər) sıfıra və mənfi temperaturadə
su səthində, suyun hər hansı bir səbəbdən (məs.: küləyin təsirindən) qabarması, düşməsi və bunlar arasında çökəklər əmələ gəlməsidir
çayların su rejimində adətən hər il təkrar olunan bol sulu dövr. Qarın, buzların intensiv əridiyi, yağışın ən çox yağdığı vaxtda olur