Dünya irsi
Dünya Mədəniyyət Mirasları siyahısı – UNESCO-nun Dünya mirasları Komitəsi tərəfindən təyin olunmuş və yerləşdikləri ölkənin dövlət orqanları tərəfindən qorunması zəmanət edilmiş, bütün dünya üçün əhəmiyyətli bir dəyər daşıdığı qəbul edilən təbii və mədəni abidələrin siyahısıdır.
Dünya Mədəniyyət Mirasları siyahısının yaradılmasında məqsəd, bütün insanlara məxsus olan dəyərlərin qorunmasında beynəlxalq əməkdaşlığı həyata keçirməkdir. Nizamlı olaraq yenilənən siyahıya 2004 ildən etibarilə 134 ölkəyə aid 788 abidə daxil edilmişdir. Bunların 617-si mədəni, 154-ü təbii, 23-ü isə mədəni və təbii abidələrdir. 1972-ci ildə UNESCO 38 maddədən ibarət qətnaməni qəbul etdi.Qətnamədə hamı tərəfindən ümumdünya irsinin bir nəfər kimi qorumalı olduğu qeyd edilirdi. Qətnaməyə 175 dövlət qoşulmuşdur.Bunlardan 21 dövlət Ümumdünya irsinin idarə heyətinin üzvüdür.
Ümumdünya irsi dünyada olan nadir abidə və təbii qoruqların qorunması ilə məşğul olur. Bu idea Ümumdünya irsinin rəsmi loqosundada əks olunmuşdur. Bu loqo, Belçikalı Karikatura ustası Michel Olyff tərəfindən yaradılmış və 1998-ci ildən etibarən, rəsmi loqo olaraq istifadə edilir .Loqonun icərsində olan kvadrat insanın həyatda nələrə nail ola biləcəyni, onun ətrafında olan dairə isə təbiətin insana verdiyi gözəlliyi ifadə edir. Loqonun dairəvi formada olması, həm də bütün dünyada olan irsin qorunması deməkdir.
Ümumdünya irsi
Dünya Mədəniyyət Mirasları siyahısı – UNESCO-nun Dünya mirasları Komitəsi tərəfindən təyin olunmuş və yerləşdikləri ölkənin dövlət orqanları tərəfindən qorunması zəmanət edilmiş, bütün dünya üçün əhəmiyyətli bir dəyər daşıdığı qəbul edilən təbii və mədəni abidələrin siyahısıdır.
Dünya Mədəniyyət Mirasları siyahısının yaradılmasında məqsəd, bütün insanlara məxsus olan dəyərlərin qorunmasında beynəlxalq əməkdaşlığı həyata keçirməkdir. Nizamlı olaraq yenilənən siyahıya 2004 ildən etibarilə 134 ölkəyə aid 788 abidə daxil edilmişdir. Bunların 617-si mədəni, 154-ü təbii, 23-ü isə mədəni və təbii abidələrdir. 1972-ci ildə UNESCO 38 maddədən ibarət qətnaməni qəbul etdi.Qətnamədə hamı tərəfindən ümumdünya irsinin bir nəfər kimi qorumalı olduğu qeyd edilirdi. Qətnaməyə 175 dövlət qoşulmuşdur.Bunlardan 21 dövlət Ümumdünya irsinin idarə heyətinin üzvüdür.
Ümumdünya irsi dünyada olan nadir abidə və təbii qoruqların qorunması ilə məşğul olur. Bu idea Ümumdünya irsinin rəsmi loqosundada əks olunmuşdur. Bu loqo, Belçikalı Karikatura ustası Michel Olyff tərəfindən yaradılmış və 1998-ci ildən etibarən, rəsmi loqo olaraq istifadə edilir .Loqonun icərsində olan kvadrat insanın həyatda nələrə nail ola biləcəyni, onun ətrafında olan dairə isə təbiətin insana verdiyi gözəlliyi ifadə edir. Loqonun dairəvi formada olması, həm də bütün dünyada olan irsin qorunması deməkdir.
İrsi hemoxromatoz
İrsi hemoxromatoz - Sinonimlər: Bürünc diabet, birincili hemoxromatoz.
İrsi hemoxromatoz (İHX) – genetik defekt nəticəsində dəmirin mədə-bağırsaq traktında sorulmasının artması və onun orqanizmin toxumalarında toplanması ilə müşayiət olunan ağır, çoxsistemli xəstəlikdir.
İnsan orqanizmində dəmir artığının ifraz olunmasının xüsusi mexanizmi olmadığından bu hal, bir qayda olaraq, qaraciyərin, mədəaltı vəzin, ürəyin, hipofizin funksiyasının pozulmasına səbəb olur.
İHX “dəmirin izafi yüklənməsi” (DİY) nozoloji qrupuna daxildir.
Bu xəstəliklərin əsas klinik təzahürləri ümumi patogenetik
mexanizmlə – orqan və toxumalarda dəmirin izafi toplanması ilə
əlaqədardır. İHX çox da nadir xəstəlik deyil. Avropoid populyasiyası
nümayəndələri arasında bu xəstəliyin geninin yayılmasına təxminən
5%, xəstəliyin özünə (homoziqotlar) 0,3%, gəzdiriciliyinə isə
(heterozigotlar) 10% tezlikdə rast gəlinir.
Xəstəliyin ekspressiyasına bir sıra faktorlar, xüsusən qadınlarda
menstruasiya və doğuşla əlaqədar qanitirmə təsir göstərir.
Kişilərdə bu xəstəlik qadınlara nisbətən 5-10 dəfə çox rast gəlinir.
Xəstələrin 70%-də ilk simptomlar 40-60 yaşda meydana çıxır.
İrsi monarxiya
İrsi monarxiya – irsi monarxiya və ya sülalə sistemi monarxiya idarəetmə sisteminin ən geniş yayılmış üsuludur və indiki monarxiyaların əksəriyyəti tərəfindən istifadə olunur. İrsi monarxiyada bütün monarxlar eyni ailədən gəlir və monarxiya ailənin bir üzvündən digərinə miras qalır. Sülalə sisteminin üstünlükləri sabitlik, davamlılıq və proqnozlaşdırıla bilənlik, həmçinin məişət məhəbbəti və sədaqətini sabitləşdirən elementdir.
Məsələn, irsi monarxiyanın başında duran kral və ya kraliça ölürsə və ya taxtdan imtina edərsə, tac adətən sonrakı nəslə, padşahın və ya kraliçanın övladına müəyyən qaydada keçir. əgər o uşaq da ölürsə, bu dəfə tac öz övladına, övladı yoxdursa, qardaşına, bacısı oğluna, əmisi oğluna və ya başqa qohumuna keçir. İrsi monarxiyalarda varislik adətən müəyyən qaydalarla müəyyən edilir ki, kimin taxta çıxacağı çoxdan məlum olsun. Cari varislik adətən ən böyük uşaqla olur, lakin keçmişdə daha çox istifadə edilən başqa üsullar var, məsələn, ata nəslini, başqa seçilmiş vərəsə və ya yenidən seçilmiş vərəsə miras almaq kimi.
Tarixən taxta çıxma sistemlərində, xüsusən də bu hüququn yalnız oğlanlara aid olub-olmaması və ya qızların da bu hüquqa malik olub-olmaması sualına diqqət yetirilməklə, fərqliliklər olmuşdur. Paternalist taxt-tac sistemində qadınlara nə taxta çıxmağa, nə də taxt-tacı öz nəsillərinə buraxmağa icazə verilmir. Ata qohumu ata nəslindən birbaşa ortaq əcdadı olan kimsədir.
İrsi xəstəlik
İrsi xəstəlik — Ana atadan uşağa "irsi" olaraq keçən xəstəliklərə verilən addır. İrsi xəstəliklərə yaxın qohum olan ana-atanın uşaqlarında digər uşaqlara nisbətlə daha çox şahid olunur. Bu xəstəliklərə 2007-ci ildə doğulmuş 'Ayşarlı Aytacı' misal göstərmək olar.
Karlıq, korluq, zehni zəiflik, şizofreniya, cinsi inkişafın, boyun ləngiməsi, skelet pozğunluqları, şəkərli diabet, hipertoniya xəstəliyi, bronxit, bir sıra allergik xəstəliklər, ateroskleroz, xora xəstəliyi, epilepsiya, böyrək patologiyaları, sonsuzluq, keçəllik və bir çox digər xəstəliklərə də irsi meyllilik mövcuddur.
İrsi xəstəliklər çoxşaxəlidir: Bu xəstəliklərin başlıca səbəbi qohum nikahlar və tibbi müayinədən keçmədən evlənən cütlüklərdir. Çünki qan analizi nəticəsində irsi genetik xəstəlikləri olan gələcək valideynlərin evlənməsi tibbi nöqteyi-nəzərdən yolverilməzdir. Doğulan şikəst uşaqların əksəriyyəti bu evliliklər nəticəsində dünyaya gəlir. Maraqlısı budur ki, belə ailələrdə 3-4 uşaq şikəst olaraq doğulduqdan sonra məsələdən xəbərdar olurlar ki, bu xəstəliyin səbəbkarı ya ana, yada atadır. Bəzən şikəst doğulan uşaqların cərrahiyyə üsulu ilə müalicəsi tamamilə mümkün olur. Ancaq yenə də xəstəyə həkim nəzarəti mütləq olmalıdır.
İrsi xəstəliklər
İrsi xəstəlik — Ana atadan uşağa "irsi" olaraq keçən xəstəliklərə verilən addır. İrsi xəstəliklərə yaxın qohum olan ana-atanın uşaqlarında digər uşaqlara nisbətlə daha çox şahid olunur. Bu xəstəliklərə 2007-ci ildə doğulmuş 'Ayşarlı Aytacı' misal göstərmək olar.
Karlıq, korluq, zehni zəiflik, şizofreniya, cinsi inkişafın, boyun ləngiməsi, skelet pozğunluqları, şəkərli diabet, hipertoniya xəstəliyi, bronxit, bir sıra allergik xəstəliklər, ateroskleroz, xora xəstəliyi, epilepsiya, böyrək patologiyaları, sonsuzluq, keçəllik və bir çox digər xəstəliklərə də irsi meyllilik mövcuddur.
İrsi xəstəliklər çoxşaxəlidir: Bu xəstəliklərin başlıca səbəbi qohum nikahlar və tibbi müayinədən keçmədən evlənən cütlüklərdir. Çünki qan analizi nəticəsində irsi genetik xəstəlikləri olan gələcək valideynlərin evlənməsi tibbi nöqteyi-nəzərdən yolverilməzdir. Doğulan şikəst uşaqların əksəriyyəti bu evliliklər nəticəsində dünyaya gəlir. Maraqlısı budur ki, belə ailələrdə 3-4 uşaq şikəst olaraq doğulduqdan sonra məsələdən xəbərdar olurlar ki, bu xəstəliyin səbəbkarı ya ana, yada atadır. Bəzən şikəst doğulan uşaqların cərrahiyyə üsulu ilə müalicəsi tamamilə mümkün olur. Ancaq yenə də xəstəyə həkim nəzarəti mütləq olmalıdır.
İrsi xəta
İrsi xəta (ing. inherent error ~ ru. унаследованная ошибка ~ tr. kalıtsal hata) – fərziyyələrdə, layihədə, məntiqdə və / və ya alqoritmdə olan və proqramın yaxşı yazılmasına baxmayaraq, onu yanlış işləməyə vadar edən xəta. Məsələn, paralel portdan istifadə üçün yazılmış ardıcıl rabitə proqramında irsi xəta var.
İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.
Dünya İrsi Mərkəzi
UNESCO-nun baş qərargahı (ing. UNESCO Headquarters, fr. Maison de l'UNESCO) 1958-ci ilin 3 noyabrında Fransanın paytaxtı Paris şəhərində yerləşən Place de Fontenoy mərkəzində açılmışdır. Binaya giriş pulsuzdur.
UNESCO-nun baş qərargahının binası üç memarın birgə əməyi nəticəsində ərsəyə gəlmişdir: Bernard Zerfus (Fransa), Marsel Broyer (Macarıstan) və Piyer Luiqi Nervi (İtaliya).
İdarəetmənin yerləşdiyi əsas bina üçbucaqlı ulduz formasında olan yeddi mərtəbədən ibarətdir. Buraya daimi nümayəndə heyətləri və qeyri-hökumət təşkilatları üçün nəzərdə tutulmuş “akkerdeon” adlanan bir bina və kubik bina da əlavə edilmişdir.
Binanın tikildiyi ərazi Fransa hökumətinin mülkiyyətindədir. 22 dekabr 1952-ci ildə imzalanan sərəncama əsasən onun UNESCO-nun sərəncamına verilməsi Xarici İşlər Nazirliyinə təyin edildi.
Ümumdünya irsi komitəsi
Ümumdünya İrs Komitəsi, UNESCO-nun Ümumdünya irsi siyahısına daxil ediləcək yerləri təyin edən təşkilatdır. Dünya Mədəni və Təbii İrsin Qorunması Konvensiyasının həyata keçirilməsindən məsuldur, Dünya Mirası Fondunun istifadəsini idarə edir və iştirakçı dövlətlərin istəyi ilə maliyyə yardımı paylayır. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Məclisi tərəfindən dörd il müddətinə seçilən iyirmi bir üzv dövlətdən ibarətdir.
Ümumdünya irsi komitəsinə 21 ölkə daxildir. Hər il komitəyə bir dövlət rəhbərlik edir. İldə bir dəfə iclas keçirilir. İclasa həmin il komitəyə rəhbərlik etmiş, ölkə başçılıq edir. Komitənin əsas işi yeni namizədlər arasında seçim aparmaq və siyahıda olan irslərin vəziyyətini dəyərləndirməkdir. Ümumdünya irsi komitəsi, həm də Ümumdünya Mədəniyyət fondunu idarə edir.
Ümumdünya irsi komitəsinə daxil olan 21 ölkənin siyahısı.
Ümumdünya irsi siyahısı
Ümumdünya irsi, UNESCO tərəfindən tərtib edilmiş, xüsusi mədəni və ya fiziki dəyərə malik olan yerlərdən hər birinə verilən addır.
Ümumdünya irsi siyahısı üçün baxın:
Aşağıda ümumdünya irslərinin siyahısı mövcuddur. Siyahıda hər irsin yanında qəbul edilmə ili qeyd edilmişdir. Bir obyektin yanındakı (T) işarəsi isə o irsin təhlükə altında olduğunu göstərir.
Əfqanıstan
Cam minarəsi (2002) (T)
Bamyan Buda heykəlləri (2003) (T)
Avstraliya
Büyük Resifi (1981)
Kakadu Milli Parkı (1981)
Villandra gölləri (1981)
Lord Hov Adası (1982)
Tazmaniya, heyvanların yaşadığı dövlət qoruğu (1982)
Avstraliyanın şimalında olan Godvana meşələri (1986)
Uluru və Kata Tjuta Milli Parkları (1987)
Queensland bölgəsində yerləşən tropik bölgələr (1988)
Qərbi Avstraliya (1991)
Fraser Adası (1992)
Avstraliyanın şərqində yerləşən gümüş yataqları (1994)
Herld və McDonald Adaları (1997)
Macquarie Adası (1997)
Büyük göy dağlar (2000)
Purnululu Milli Parkı (2003)
Kral sərgi salonu və Carlton bağları (2004)
Sidney Opera Binası (2007)
Banqladeş
Baqerhat məscid şəhəri (1985)
Paharpur şəhərində Budist və Vihara məbədlərinin xarabalıqları (1985)
Sundarban (1997)
ÇXR
Ming və Qing sülalələrinin Pekin və Şanxayda yerləşən sarayları (1987)
Xian – ilk Çin imperatorunun məzarının yerləşdiyi abidə. (1987)
Moqao Mağaraları (1987)
Taishan Dağı (1987)
Zhoukoudian dövlət qoruğu (1987)
Böyük Çin səddi (1987)
Huangshan Dağı (1990)
Huanglong elmi və tarixi araşdırma mərkəzi (1992)
Jiuzhaigou vadisi elmi və tarixi araşdırma mərkəzi (1992)
Vulingyuan elmi və tarixi araşdırma mərkəzi (1992)
Vudang Dağında olan tarixi tikililər (1994)
Potala Sarayı (1994)
Dağlarda olan mərkəzlər və ətrafında ki, məbədlər (1994)
Qufu şəhərində olan Kanfutsi məbədi, məzar və müzey kompleksi (1994)
Lushan Milli Parkı (1996)
Emei – elmi və tarixi araşdırma mərkəzi (1996)
Ping Yao (1997)
Suzhou şəhərində yerləşən bağlar (1997)
Tarixi Lijiang şəhəri (1997)
Yaz Saray, Pekin (1998)
Cənnət məbədi (1998)
Dazu Qayaüstü Təsvirləri (1999)
Vuyi Dağı (1999)
Anhui şəhərində tarixi kəndlər (Xidi və Hongcun) (2000)
Ming və Qing sülalələrinin kral məzarlıqları (2000)
Longmen katakomba məzarlar (2000)
Qingcheng Dağı və Dujianyang su anbarı (2000)
Yungang katakomba məzarları (2001)
Üç paralel çay (2003)
Antik Koguryo Krallığının paytaxtı (2004)
Tarixi Macao şəhəri(2005)
Sichuan Panda Barikadaları (2006)
Yin Xu (2006)
Diaolou və ətraf ərazilərdə olan kəndlər (2007)
Cənubi Çin mədəni bölgəsi (2007)
Fujian Tulou (2008)
Sanqingshan Milli Parkı (2008)
Vutai Dağı (2009)
İndoneziya
Borobudur məbədi (1991)
Komodo Milli Parkı (1991)
Prambanan məbədi (1991)
Ujung Kulon Milli Parkı (1991)
Sangiran ilk insanların yaşadığı düşərgə (1996)
Lorentz Milli Parkı (1999)
Sumatra şəhərində yağış meşələri (2004)
Filippin
Barok Kilisəsi (1993)
Tubbataha Resifi (1993)
Qarğıdalı tarlaları (1995) (T)
Antik Vigan şəhəri (1999)
Puerto-Princesa Milli Parkı (1999)
Cənubi Koreya
Haeinsa məbədi, Tripitaka Koreana (1995)
Jongmyo məbədi (1995)
Seokguram katakomba məzarları (1997)
Changdeokgung Sarayı (1997)
Hwaseong Qalası (1997)
Gochang, Hvasun və Gangva (2000)
Gyeongju şəhərində tarixi yerləri (2000)
Volkanik Jeju Adası (2007)
Joseon sülaləsinin məzarlıqı (2009)
Hindistan
Agra Qalası (1983)
Ajanta Mağaraları (1983)
Ellora mağaraları (1983)
Tac Mahal (1983)
Mahabalipuram şəhərində olan qalıqlar (1984)
Konarakda yerləşən günəş məbədi (1984)
Manas Təbiət qoruğu (1985) (T)
Kaziranga Milli Parkı (1985)
Keoladeo Milli Parkı (1985)
Goa şəhərində qədim kilsə və monastır (1986)
Fatehpur Sikri (1986)
Hampi qalıqları (1986)
Xacuraho məbədinin qalıqları (1986)
Elephanta Mağaraları (1987)
Böyük Chola məbədi (1987)
Pattadakal qalıqları (1987)
Sundarban Milli Parkı (1987)
Nanda Devi Milli Parkı (1988)
Sanchi Budist məbədi və qalıqları (1989)
Hümayun türbəsi, Dehli (1983)
Qütb Minar kompleksi, Dehli (1993)
Hindistanda dağlarda yerləşən gizli dəmiryol xəttləri (1999)
Bodh Gayada yerləşən Mahabodi məbədi (2002)
Bhimbetka (2003)
Champaner-Pavagadh bölgəsində Arxeoloji məntəqələr (2004)
Chhatrapati Shivaji Terminus (2004)
Qızıl Qala (2007)
İran
Nəqşi Cahan meydanı, İsfahan (1979)
Persepolis (1979)
Çoge (1979)
Süleyman taxtı (2003)
Bam və ətraf ərazilər (2004) (T)
Pasargad (2004)
Sultaniyə şəhəri (2005)
Bisotun (2006)
İranda olan erməni kilsələri (2008)
Şuştar su anbarı (2009)
Təbriz qapalı bazarı (2010)
Şeyx Səfi kompleksi (2010)
İsrail
Tarixi Qüds şəhəri və xarabalıqları (1981) (İsrail, Kudüs üzerinde hak talep etmektedir) (T)
Masada (2001)
Tarixi Akka şəhəri (2001)
Təl Əviv şəhəri ətrafında yerləşən ağ şəhər (2003)
Müqqədəs İncildə adı qeyd olunan yerlər: Meggido, Hazor və Beer Sheba (2005)
Neqev çöllük ərazidə olan antik şəhərlər kompleksi (2005)
Hayfa şəhərində olan müqqədəs yerlər və qərbi Galilee (2008)
Yaponiya
Horyu-jidə Budist məbədinin qalıqları (1993)
Himeji-jo (1993)
Shirakami-Sanchi (1993)
Yakushima (1993)
Tarixi Kyoto, Uji və Otsu şəhərləri (1994)
Tarixi Shirakava-go və Gokayama kəndləri (1995)
Xirosima qardaşlıq heykəli (At(1996)
İtsukuşima məbədi (1996)
Nara şəhərinin qalıqları (1998)
Nikko məbədlər kompleksi (1999)
Ryukyu Krallığının dövrünə aid olan əsərlər (2000)
Kii Dağlarında olan müqqədəs yerlər (2004)
Shiretoko (2005)
İvami Ginzan gümüş mədənləri və ətrafı (2007)
Kamboca
Angkor (1992)
Preah Vihear məbədi (2008)
Qazaxıstan
Xoca Əhməd Yasəvinin türbəsi (2003)
Tamgalı Qayaüstü Təsvirləri (2004)
Saryarka; şimali Qazaxıstanda göllər (2008)
Qırğızıstan
Süleyman – Müqqədəs dağ (2009)
KXDR
Koguryo Krallığının məzarlığı (2004)
Laos
Luang Prabang şəhəri (1995)
Vat Phou və Champasak antik şəhərlər (2001)
Malayziya
Gugung Mulu Milli Parkı (2000)
Kinebalu Milli Parkı (2000)
Maleka və Corctoun şəhərləri (2008)
Monqolustan
Uvs Nuur (2003) (Yarısı Rusya'da)
Orxan yenisey abidələri (2004)
Nepal
Katmandu Vadisi (1979)
Sagamartha Milli Parkı (1979)
Chitvan Milli Parkı (1984)
Lumbini; Buda'nın Doğum Yeri (1997)
Özbəkistan
İtçan Kala (1990)
Buxara şəhərinin qalıqları (1993)
Şehri Sebz antik şəhəri (2000)
Səmərqənd; Mədəniyyətlərin qovuşduğu yer. (2001)
Pakistan
Moenjodaro xarabalıqları (1980)
Tahti Bahi budist məbədi və Şehri Bahlol yaxınlığında olan xarabalıqlar (1980)
Taxila (1980)
Lahor qalası və Şalemar bağları (1981) (T)
Makli şəhərinin tarixi yerləri (1981)
Rohtas Qalası (1997)
Papua-Yeni Qvineya
Kuk – Əkin sahələri (2008)
Solomon adaları
Rennell dövlət qoruğu (1998)
Şri-Lanka
Polonnaruwa antik şəhəri (1982)
Sigirya antik şəhəri (1982)
Anuradhapura antik şəhəri (1982)
Gallle antik şəhəri və xarabalıqları (1988)
Müqqədəs Kandy şəhəri (1988)
Sinharaja meşə sahələri (1988)
Dambullada qızıl məbədi (1991)
Tailand
Ayutthaya antik şəhəri (1991)
Sukhotai antik şəhəri (1991)
Thungyai təbiət qoruğu (1991)
Ban Chiang antik şəhəri (1992)
Dong Phayayen Khao Yai meşələri (2005)
Türkmənistan
Qədim Mary tarix mərkəzi (1999)
Qədim Ürgənç (2005)
Nisa şəhərində yerləşən Part Krallığının Qalası (2007)
Vanuatu
Kral Roi Matanın Mülkü (2008)
Vyetnam
Hue şəhərinin qalıqları (1993)
Ha Long kəndi (1994)
Hoi An antik şəhəri (1999)
Mənim övladım məbədi (1999)
Phong Nha-Ke Milli Parkı (2003)
Yeni Zelandiya
Te Wahipounamu (Qərbi Yeni Zelandiyada yerləşir) (1990)
Tongariro Milli Parkı (1990)
Yeni Zelandiya qərbi qütb adaları (1998)
Benin
Abomey Kral Sarayı kompleksi (1985)
Botsvana
Tsodilo (2001)
Burkina-Faso
Loropeni Xarabalıqları (2009)
Efiopiya
Simien Milli Parkı (1978) (T)
Lalibelada dağın icərsində oyulmuş kilsələr (1978)
Fasil Ghebbi (1979)
Aksum (1980)
Aşağı Avash Vadisi (1980)
Aşağı Omo Vadisi (1980)
Tiya (1980)
Harar Jugol; antik şəhəri (2006)
Kot-d'İvuar
Nimba Dağı (1981) (yarısı Qvineyada yerləşir) (T)
Tai Milli Parkı (1982)
Comoe Milli Parkı (1983) (T)
KDR
Virunqa Milli Parkı (1979) (T)
Kahuzi-Byeqa Milli Parkı (1980) (T)
Qaramba Milli Parkı (1980) (T)
Salonqa Milli Parkı (1984) (T)
Okapi qoruğu (1996) (T)
Qabon
Lope Milli Parkı (2007)
Qambiya
Ceyms Adası (2003)
Senegambiada daş hasarlar (2006)
Qana
Qalalar və Hasarlar, Büyük Acra, ölkənin mərkəzi və qərb hissəsində yerləşir (1979)
Ənənəvi Asanti tikililəri (1980)
Qvineya
Nimba Dağı (yarısı Kot-d’İvuarda yerləşir) (1992) (T)
CAR
Sterkfontein, Swartkrans, Kromdraai və Environs mağaraları (1999)
Simangaliso Milli Parkı (1999)
Robben Adası (1999)
Drakensberg Dağları (2000)
Mapungubwe Mədəniyyət qoruğu (2003)
Ümid burnuda olan mühafizə mərkəzləri (2004)
Vredefort (2005)
Richtersveld Mədəniyyət qoruğu və Botanika bağı (2007)
Dja Doğa Siti (1987)
Kamerun
Dıja təbiət qoruğu (1987)
Keniya
Turkana Gölü təbiət qoruğu (1997)
Kenya dağı Milli Parkı (1997)
Lamu intik şəhəri (2001)
Müqqədəs Mikenda Kaya meşələri (2008)
Madaqaskar
Tsingy de Bemeraha Milli Parkı (1990)
Ambohimanga Təpələri (2001)
Atsinanada yerləşən yağış meşələri (2007)
Mali
Djenne antik şəhəri (1988)
Timbuktu (1988)
Bandigara Təpələri (1989)
Askianın Türbəsi (2004)
Malavi
Malavi Gölü Milli Parkı (1984)
Chongoni Qayaüstü Təsvirləri (2006)
Mavritaniya
Banc d'Arguin Milli Parkı (1989)
Ouadane, Chinguetti, Tichitt və Oualata antik şəhərləri (1996)
Mozambik
Mozambik adası (1991)
Namibiya
Tvyfelfonteyn (2007)
Niger
Air Dağları və Tenere təbiət qoruğu (1991) (T)
W Milli Parkı (1996)
Nigeriya
Sukur Mədəniyyət qoruğu (1999)
Osun və Osogbo Müqqədəs meşələri (2005)
MAR
Manovo-Gounda Floris Milli Parkı (1988) (T)
Seneqal
Gore Adası (1978)
Niokolo-Koba Beynalxalq park və qoruğu (1981) (T)
Cuc quş yuvaları (1981)
Müqqədəs luis Adası (2000)
Seneqambiyada yerləşən daş hasarlar (yarısı Qambiyada yerləşir) (2006).
Seyşel adaları
Aldabra adası (1982)
Vallee de Mai qoruğu (1983)
Tanzaniya
Ngorongoro müdafiə zonası (1979)
Kilva Kisivani və Songo Mnara xarabalıqları (1981) (T)
Serengeti dövlət qoruğu (1981)
Selous müdafiə zonası (1982)
Kilimancaro Milli Parkı (1987)
Zənzibarda yerləşən antik daş şəhər (2000)
Kondoa Qayaüstü Təsvirləri (2006)
Toqo
Koutammakou (2004)
Uqanda
Bvindi Milli Parkı (1994)
Rvenzori Milli Parkı (1994)
Kasubida yerləşən kral məzarları (2001)
Kabo-Verde
Cidadə Velha, Ribeira Grandenin tarixi mərkəzi (2009)
Zambiya
Viktoriya şəlaləsi (1989) (yarısı Zimbabvedə yerləşir)
Zimbabve
Mana Gölləri Milli Parkı (1984)
Büyük Zimbabve Milli Parkı (1986)
Khami Xarabalıqları (1986)
Viktoriya şəlaləsi (1989) (Yarısı Zambiyada yerləşir)
Motabo Dağları (2003)
Bəhreyn
Qalat al-Bahrain – Antik Liman və Dilmun Sivilizasiyasının paytaxtı (2005)
Əlcəzair
Al Qala, Beni Hammad (1980)
Djemila (1982)
MZab Vadisi (1982)
Tassili Ajjer (1982)
Timgad (1982)
Tipasa (1982)
Əlcazayirdə Kasbah şəhəri (1992)
Mərakeş
Tarixi Fas şəhəri (1981)
Tarixi Mərakeş şəhəri (1985)
Ait-Ben-Haddouda yerləşən bədəvi evlər (1987)
Tarixi Meknes şəhəri (1996)
Volubilis antik şəhəri (1997)
Tarixi Tetouan şəhəri (1997)
Tarixi Essaouira şəhəri (2001)
Mazagan – antik portuqaliya koloniyası (2004)
İraq
Hatra (1985)
Asur (2003) (T)
Samarra antik şəhəri (2007) (T)
Liviya
Cyrene antik şəhər (1982)
Leptis Magna antik şəhər (1982)
Sabratha antik şəhər (1982)
Acacus Dağları Kaya Resimleri (1986)
Tarixi Ghadames şəhəri (1985)
Livan
Anjar (1984)
Baalbek (1984)
Biblos (1984)
Sur şəhəri (1984)
Müqqədəs vadi və Allahın sədirləri (1998)
Misir
Abu Mena (1979) (T)
Teb antik şəhəri və Nekropolu (1979)
Tarixi Qahirə Şəhəri (1979)
Memfis və Nekropol, Qizada yerləşən piramidalar (1979)
Əbu Simbel (1979)
Müqəddəs Yekaterina monastırı (2002)
Əl-Hitan vadisi (Balinalar Vadisi) (2005)
Sudan
Gebel Barkal və Napatan ərazilərində olan abidələr (2003)
Suriya
Tarixi Şam şəhəri (1979)
Tarixi Busra şəhəri (1980)
Palmira antik şəhəri (1980)
Tarixi Halep şəhəri (1986)
Crac des Chevaliers və Salah El-Din Qalası (2006)
Səudiyyə Ərəbistanı
El Hicr antik şəhəri (2008)
Tunis
El Jem Amfiteatrı (1979)
Tarixi Tunis şəhəri (1979)
Kartaca (1979)
Ichkeul Milli Parkı (1980)
Kerkuane antik şəhəri və Nekropol (1985)
Kairouan (1988)
Tarixi Sus şəhəri (1988)
Dougga (1997)
Oman
Bahla Qalası (1987)
Bat, Al-Khutm və Al-Ayn antik şəhərləri (1988)
Ərəb oriks mağarası (1994) (2007-ci ildə siyahıdan çıxarılmışdır.)
Frankincense (2000)
Aflaj Su anbarı və mədəni qoruğu (2006)
İordaniya
Petra (1995)
Quseir Amra (1995)
Um er-Rasas (2004)
Yəmən
Tarixi Şibam şəhəri (1982)
Tarixi Sana şəhəri (1986)
Tarixi Zabid şəhəri (1993) (T)
Socotra Adası (2008)
Almaniya
Aachen Kafedralı (1978)
Speyer Kafedralı (1981)
Würzburg meydaı və bağları (1981)
Vies Kilsəsi (1983)
Augustusburg və Falkenlust Qalaları (1984)
Məryəm Ana Kafedralı və Müqqədəs Maykl Kilsəsi(1985)
Trier Roma qalıqları, Müqqədəs.
Albaniyada Ümumdünya irsi obyektləri
Albaniyada Ümumdünya irsi obyektləri — Albaniyada mədəni və təbii irs əmlaklarının UNESCO-nun Ümumdünya irsi siyahısına yazılmış və ya ölkənin ilkin siyahısına daxil edilmiş siyahıdır. Aşağıdakı siyahı Albaniya Ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısıdır.
Avstriya irsi uğrunda müharibə
Avstriya irsi uğrunda müharibə (alm. Österreichischer Erbfolgekrieg) — Avropa dövlətlərinin 1740–1748-ci illərdə Avstriya irsi üstündə apardığı müharibə.
İmperator VI Karl və əksər Avropa dövlətləri tərəfindən 1713-cü ildə qəbul edilmiş Praqmatik sanksiyaya görə, Avstriya Habsburqlarının geniş torpaqları (Avstriya, Çexiya, Macarıstan, Cənubi Niderland, habelə İtaliyadakı torpaqlar) VI Karlın qızı Mariya Terezanın ixtiyarına keçməli idi, ancaq Karlın ölümündən sonra Fransa tərəfindən müdafiə olunan Prussiya, Saksoniya, İspaniya Mariya Terezanın varislik hüququnu tanımaqdan imtina etmişdir.
Avstriya torpaqlarını bölüşdürmək uğrunda Fransanın kömək etdiyi Prussiya, Bavariya, Saksoniya, İspaniya və Sardiniyadan ibarət koalisiya Britaniya, Hollandiya və sonralar Rusiya tərəfindən də müdafiə olunan Avstriyaya qarşı müharibəyə başlamışdır. Hərbi əməliyyatlar Avropa, Amerika və Hindistanda aparılırdı. Rusiya ordusunun Reynə çıxmasından qorxan Fransa sülh danışıqlarına razılıq vermişdir. Müharibə 1748-ci ildə imzalanmış Axen sülhü ilə başa çatmışdır. Beləliklə, Habsburqlar ərazilərinin böyük hissəsini əldə saxlamışdır (Mariya Terezanın varislik hüququ tanındı), lakin Sileziyanın çox hissəsi Prussiyaya verilmiş və İtaliyadakı torpaqların bir hissəsi itirilmişdi (bu torpaqlar İspaniyaya qaytarılmışdır). Sülh Avropa dövlətləri arasındakı ziddiyyətləri həll etmədi. Avstriya irsi uğrunda müharibə ilə Yeddiillik müharibə araasında ancaq qısa fasilə olmuşdur.
UNESCO-nun Dünya İrsi
Dünya Mədəniyyət Mirasları siyahısı – UNESCO-nun Dünya mirasları Komitəsi tərəfindən təyin olunmuş və yerləşdikləri ölkənin dövlət orqanları tərəfindən qorunması zəmanət edilmiş, bütün dünya üçün əhəmiyyətli bir dəyər daşıdığı qəbul edilən təbii və mədəni abidələrin siyahısıdır.
Dünya Mədəniyyət Mirasları siyahısının yaradılmasında məqsəd, bütün insanlara məxsus olan dəyərlərin qorunmasında beynəlxalq əməkdaşlığı həyata keçirməkdir. Nizamlı olaraq yenilənən siyahıya 2004 ildən etibarilə 134 ölkəyə aid 788 abidə daxil edilmişdir. Bunların 617-si mədəni, 154-ü təbii, 23-ü isə mədəni və təbii abidələrdir. 1972-ci ildə UNESCO 38 maddədən ibarət qətnaməni qəbul etdi.Qətnamədə hamı tərəfindən ümumdünya irsinin bir nəfər kimi qorumalı olduğu qeyd edilirdi. Qətnaməyə 175 dövlət qoşulmuşdur.Bunlardan 21 dövlət Ümumdünya irsinin idarə heyətinin üzvüdür.
Ümumdünya irsi dünyada olan nadir abidə və təbii qoruqların qorunması ilə məşğul olur. Bu idea Ümumdünya irsinin rəsmi loqosundada əks olunmuşdur. Bu loqo, Belçikalı Karikatura ustası Michel Olyff tərəfindən yaradılmış və 1998-ci ildən etibarən, rəsmi loqo olaraq istifadə edilir .Loqonun icərsində olan kvadrat insanın həyatda nələrə nail ola biləcəyni, onun ətrafında olan dairə isə təbiətin insana verdiyi gözəlliyi ifadə edir. Loqonun dairəvi formada olması, həm də bütün dünyada olan irsin qorunması deməkdir.
Fransadakı ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısı
Fransada Respublikasında UNESCO-nun ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısı — Fransa Respublikasında UNESCO-nun Ümumdünya İrs Siyahısında (2017-ci il üçün) 43 obyekt var ki, bu da ümumi sayının 3,7%-ni (2021-ci il üçün 1154) təşkil edir.
39 obyekt mədəni meyarlar üzrə siyahıya salınıb, onlardan 19-u insan dahiliyinin şah əsəri kimi tanınıb (meyar i), 3 təbii meyarlar altında, hər biri müstəsna gözəllik və estetik əhəmiyyətə malik təbiət hadisəsi kimi tanınıb (meyar vii) , və 1 qarışıq xüsusiyyət, həmçinin vii meyarına cavab verir.
Bundan əlavə, 2017-ci ilə qədər Fransada 37 obyekt Ümumdünya İrs Siyahısına daxil olmaq üçün namizədlər sırasındadır.
Fransa Respublikası 27 iyun 1975-ci ildə Ümumdünya Mədəni və Təbii İrsin Mühafizəsi Konvensiyasını ratifikasiya etmişdir.
Fransada yerləşən ilk beş obyekt 1979-cu ildə UNESCO-nun Ümumdünya İrs Komitəsinin 3-cü sessiyasında siyahıya alınmışdır.
Bu cədvəldə obyektlərr UNESCO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına əlavə olunma ardıcıllığı ilə verilmişdir.
Cədvəldə obyektlər ilkin siyahıya əlavə olunduqları ardıcıllıqla düzülüb. Bu siyahıda Fransa hökuməti tərəfindən ümumdünya irsi siyahısına namizəd olaraq təklif edilən obyektlər göstərilib.
Hindistanda ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısı
Hindistanda YUNESKO-nun ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısına 40 obyekt daxildir (2021-ci il üçün), bu, ümumi rəqəmin 3,1%-ni (2021-ci il üçün 1154) təşkil edir. Siyahıya 32 obyekt mədəniyyət meyarlarına görə, 7 obyekt təbii meyarlara görə, 1 obyekt mədəni və təbii meyarlara görə daxil edilib. 13 obyekt insanın yaradıcılığının şah əsəri kimi tanınır (meyar i), 3 obyekt təbiət fenomeni və ya müstəsna təbii gözəlliyə və estetik əhəmiyyətə malik məkan kimi tanınır (meyar vii). Bundan əlavə, 2022-ci ildən ölkədəki 49 obyekt ümumdünya irs siyahısına daxil olmaq üçün namizədlər sırasındadır. Hindistan Ümumdünya Mədəni və Təbii İrsin Mühafizəsi Konvensiyasını 1977-ci il noyabrın 14-də ratifikasiya edib. Hindistandakı ilk obyektlər 1983-cü ildə YUNESKO-nun ümumdünya irs komitəsinin 7-ci sessiyasında siyahıya alınıblar.
Bu cədvəldə obyektlər YUNESKO-nun ümumdünya irs siyahısına əlavə olunduqları ardıcıllıq ilə verilmişdir.
Cədvəldə obyektlər ilkin siyahıya əlavə olunduqları ardıcıllıqla düzülür. Bu siyahıda Hindistan hökuməti tərəfindən ümumdünya irs siyahısına əlavə edilmək üçün namizəd olaraq təklif edilən obyektlər göstərilmişdir.
Monqolustanda ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısı
Monqolustanda ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısında 5 obyekt var (2021-ci il üçün), bu ümumi rəqəmin 0,3%-ni təşkil edir (2021-ci il üçün 1154).
Siyahıya 3 obyekt mədəniyyət meyarlarına görə, 2 obyekt isə təbii meyarlara görə daxil edilib.
Bundan əlavə, 2021-ci ilə kimi Monqolustanda 12 obyekt Ümumdünya İrs Siyahısına daxil olmaq üçün namizədlər sırasındadır.
Monqolustan 1990-cı il fevralın 2-də Ümumdünya Mədəni və Təbii İrsin Mühafizəsi haqqında Konvensiyanı ratifikasiya edib.
Monqolustan ərazisində yerləşən ilk obyekt 2003-cü ildə YUNESKO-nun Ümumdünya İrs Komitəsinin 27-ci sessiyasında siyahıya alınmışdır.
Bu cədvəldə obyektlər YUNESKO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına əlavə olunma ardıcıllığı ilə verilmişdir.
Cədvəldə obyektlər ilkin siyahıya əlavə olunduqları ardıcıllıqla düzülmüşdür.
Bu siyahıda Monqolustan Hökuməti tərəfindən Ümumdünya irs siyahısına daxil edilmək üçün təklif edilən obyektlər göstərilmişdir.
Qazaxıstandakı ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısı
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Elm, Təhsil və Mədəniyyət üzrə ixtisaslaşmış qurumunun (UNESCO) Ümumdünya irsi obyektləri, 1972-ci ildə qurulan UNESCO-nun Ümumdünya irsi siyahısında təsvir edildiyi kimi mədəni və ya təbii irs üçün vacib yerlərdir. Qazaxıstan 1994-cü il 29 aprel tarixində tarixi ərazilərinin siyahıya daxil olması üçün konvensiyanı qəbul etmiş və 2016-cı ilə qədər Qazaxıstanın beş mədəni və təbii irsi bu siyahıya daxil edilmişdir.
Qazaxıstanda siyahıya alınan ilk obyekti Əhməd Yasəvi türbəsi (qaz. Қожа Ахмет Яссауи кесенесі, Qоjа Ахmet Yassaviy kesenesі) 2003-cü ildə Parisdə keçirilən Ümumdünya irsi komitəsinin 27-ci iclasında siyahıya alınmışdır. Növbəti illərdə ikinci ərazi Tamqalıdakı petroqliflər, daha sonra 2008-ci ildə Sarıarka - Şimali Qazaxıstan çöl və gölləri siyahıya əlavə edilmişdir. 2014 və 2016-cı illərdə isə müvafiq olaraq iki transmilli rekvizit: İpək yolu: Çanqan-Tyan-Şan dəhlizinin marşrutlar şəbəkəsi (Çin və Qırğızıstan) və Qərbi Tyan-Şan (Qırğızıstan və Özbəkistanla) siyahıya əlavə edilmişdir.
Cədvəl müvafiq sütunun üstündəki hissəsini vuraraq sütuna; yer, sahə və il sütunları üçün alfasayısal olaraq; yer sütunu üçün tərəf dövlət tərəfindən; və kriteriyalar sütunu üçün meyarlar növünə görə sıralanır. Transsərhəd ərazilər aşağıda sıralanır.
Obyekt – obyektin adı.
Yer – regional və ya əyalət səviyyəsindəki bölgə ilə müşaiyyət olunan ölkəyə görə sıralanır.
Qırğızıstandakı ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısı
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhsil, Elm və Mədəniyyət Təşkilatı (UNESCO) Ümumdünya irsi obyektləri 1972-ci ildə qurulan UNESCO Ümumdünya irsi konvensiyasında da təsvir edildiyi kimi mədəni və ya təbii irs üçün vacib yerlərdir. Bu siyahıda Qırğızıstandakı Ümumdünya irsi obyektlərin siyahısı və İlkin siyahıdakı obyektlər verilmişdir.
Cədvəl müvafiq sütunun üstündəki hissəsini vuraraq sütuna; yer, sahə və il sütunları üçün alfasayısal olaraq; yer sütunu üçün tərəf dövlət tərəfindən; və kriteriyalar sütunu üçün meyarlar növünə görə sıralanır. Transsərhəd ərazilər aşağıda sıralanır.
Obyekt – obyektin adı.
Yer – regional və ya əyalət səviyyəsindəki bölgə ilə müşaiyyət olunan ölkəyə görə sıralanır. Çoxmillətli və ya çox regionlu obyektlər olduqda, adlar əlifba sırası ilə sıralanır.
Tip / Kriteriya – Ümumdünya irsi komitəsi tərəfindən təyin olunmuşdur.
Sahə – hektar və akrla. Verilməyən dəyər, UNESCO tərəfindən heç bir məlumatın yayımlanmadığını göstərir.
Serbiyadakı ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısı
Serbiyada UNESCO ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısı
Serbiya Respublikasında YUNESKO-nun ümumdünya irsi siyahısına 5 ad daxildir (2016-cı il üçün), bu ümumi rəqəmin 0,3%-ni təşkil edir (2021-ci il üçün 1154). Bütün obyektlər mədəniyyət meyarlarına (şərtlərinə) uyğun olaraq siyahıya daxil edilib, onlardan 2-si insan dühasının şah əsəri kimi tanınır (meyar i). Bundan əlavə, 2014-cü ildən Serbiyadakı 11 obyekt ümumdünya irsi siyahısına daxil olmaq üçün namizədlər sırasındadır. Yuqoslaviya Federativ Respublikası 2001-ci il sentyabrın 11-də ümumdünya mədəni və təbii irsin mühafizəsi haqqında Konvensiyanı ratifikasiya etmişdir. Bununla belə, Serbiya ərazisində yerləşən ilk obyekt hələ 1979-cu ildə YUNESKO-nun ümumdünya irsi komitəsinin 3-cü sessiyasında, ölkə YSFR-nin bir hissəsi olduğu zaman siyahıya daxil edilmişdir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Kosovoda Pravoslav Monastırları mədəni obyekti 2010-cu ildən etibarən Kosovalı albanların mümkün hücumlarına görə təhlükədə olan ümumdünya irsi siyahısına daxil edilib. Bu irs obyekt ərazisindəki bütün 4 pravoslav kilsəsi KFOR tərəfindən qorunur.
Bu cədvəldə obyektlər YUNESKO-nun ümumdünya irsi siyahısına əlavə olunmaları xronoloji ardıcıllığı ilə yerləşdirilib.
Cədvəldə obyektlər ilkin siyahıya əlavə olunduqları ardıcıllıqla düzülmüşdür. Bu siyahıda Serbiya hökumətinin ümumdünya irsi siyahısına əlavə edilmək üçün namizəd kimi təklif etdiyi obyektlər göstərilir.
Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu — Türkdilli xalqların maddi-mənəvi irsin qorunması, tədqiqi və təbliği işini həyata keçirən beynəlxalq təşkilat.
2009-cu il oktyabrın 3-də Azərbaycan Respublikasının Naxçıvan şəhərində keçirilmiş Türkdilli Ölkələrin Dövlət Başçılarının IX Zirvə Toplantısında Fondun yaradılması təşəbbüsü ilə bağlı qərar qəbul edilmiş və həmin qərar 2010-cu il sentyabrın 16-da Türkiyə Respublikasının İstanbul şəhərində keçirilmiş Türkdilli Ölkələrin Dövlət Başçılarının X Zirvə Toplantısında dəstəklənmişdir. Fondun Nizamnaməsi 2012-ci il avqustun 23-də Qırğız Respublikasının Bişkek şəhərində keçirilən Zirvə Görüşündə Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğız və Türkiyə Respublikalarının hökumət başçıları tərəfindən qəbul edilmişdir. Təşkilatın mənzil-qərargahı Bakı şəhərində yerləşir. Hal-hazırda Günay Əfəndiyeva Fonda başçılıq edir.
Türkmənistanda Ümumdünya İrsi Abidələrinin siyahısı
Türkmənistanda Ümumdünya İrsi Abidələrinin siyahısı — Türkmənistanda mədəni və təbii irs əmlaklarının UNESCO-nun Ümumdünya irsi siyahısına yazılmış və ya ölkənin ilkin siyahısına daxil edilmiş siyahıdır. Siyahı 1972-ci ildə tərtib edilmişdir. Aşağıdakı siyahı Türkmənistan Ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısıdır.
Türkmənistandakı ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısı
Türkmənistanda Ümumdünya İrsi Abidələrinin siyahısı — Türkmənistanda mədəni və təbii irs əmlaklarının UNESCO-nun Ümumdünya irsi siyahısına yazılmış və ya ölkənin ilkin siyahısına daxil edilmiş siyahıdır. Siyahı 1972-ci ildə tərtib edilmişdir. Aşağıdakı siyahı Türkmənistan Ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısıdır.
Təhlükədə olan Ümumdünya irsi siyahısı
Təhlükədə olan Dünya İrsinin siyahısı (ing. List of World Heritage Sites in danger) — 1972-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Elm, Təhsil və Mədəniyyət üzrə ixtisaslaşmış qurumu (YUNESKO) tərəfindən yayımlanan Ümumdünya İrs Konvensiyasının 11.4-cü maddəsinə uyğun olaraq Dünya İrsi Komitəsi tərəfindən tərtib edilmişdir. Siyahının məqsədi beynəlxalq məlumatlılığı artırmaq və təhdidlərə qarşı tədbirlər görməkdir.
Siyahıya əsasən ümumdünya mədəni və təbii irsin qorunması haqqında Konvensiya çərçivəsində maliyyə yardımının ayrılması ilə Dünya
İrs obyektlərinin qorunub saxlanılması üzrə əhəmiyyətli işlərin görülməsi deməkdir.
Obyektin Təhlükədə olan Dünya İrsi Siyahısına daxil edilməzdən əvvəl onun vəziyyətinin qiymətləndirilməsi aparılır və iştirak edən iştirakçı dövlətlə əməkdaşlıqda düzəliş tədbirləri üçün potensial proqram hazırlanır. Yazı haqqında yekun qərar Komitə tərəfindən qəbul edilir. Siyahıdakı əmlaklar üçün komitə tərəfindən Dünya İrsi Fondundan maliyyə dəstəyi ayrıla bilər. Mühafizə vəziyyəti hər il nəzərdən keçirilir, komitə sonradan da əlavə tədbirlər tələb edə bilər, obyekt şərtləri ödəmədiyi təqdirdə ya Təhlükədə olan Dünya İrsi Siyahısından və ya Ümumdünya İrsi Siyahısından çıxarılması imkanı nəzərdən keçirilir.
2019-cu ilin iyul ayından etibarən nəsli kəsilmək təhlükəsi altında olan Dünya İrsi siyahısında 53 obyekt (17 təbii, 36 Mədəni) var. YUNESKO-nun məlumatına görə, sadalanan obyektlərin 21-i ərəb dövlətlərində (onlardan 6-sı Suriyada və 5-i Liviyada), 16-sı Afrikada (bunlardan 5-i Konqo Demokratik Respublikasında), 6-sı Latın Amerikası və Karib hövzəsində, 6-sı Asiya və Sakit Okeanda, 4-ü isə Avropa və Şimali Amerikada yerləşir.
Ukraynadakı ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısı
UNESCO-nun Ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısında Ukraynadan 7 adda (2014-cü ilə) tarixi abidə daxil edilmişdir. Bunlardan 6-si mədəni kriteriyalar üzrə, 1-i isə təbiət kriteriyalaları üzrə əlavə edilmişdir. Mədəni kriteriyalar üzrə əlavə edilən obyekrlərin biri "insan zəkasının şedervi" kimi qəbul edilmişdir. Bundan başqa Ukrayna ərazisində olan daha 15 obyekt siyahıya daxil edilməyə namizəddir. 12 oktyabr 1988-ci ildə SSRİ-də "Ümumdünya mədəni və tarixi irsinin qorunması üzrə konvensiya" qəbul edilmişdir. İlk dəfə 1990-ci ildə UNESCOnun "Ümumdünya irsi" Komitəsinin 14-cü sessiyasında Ukrayna ərazisində olan obyektlər siyahıya daxil edilmişdir.Aşağıdakı siyahı iki cədvəldən ibarədir. Birinci cədvəldə UNESCO-nun Ümumdünya irsinə daxil edilmiş obyektlər, ikinci siyahıda isə Ukrayna hökuməti tərəfindən siyahıya daxil edilməsi namizəd kimi göstərilən obyektlər əks olunur. Obyektlər siyahıya daxil edilmə ardıcıllığı ilə düzülmüşdür. Hər obyektin yerləşdiyi ünvan, coğrafi kordinatları, yaranma tarixi, siyahıya salınma tarixi, dəyərləndirilmə kriteriyası və identifikasiya nömrəsi qeyd edilmişdir.
İndoneziyadakı ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısı
İndoneziyadakı UNESCO ümumdünya irsi obyektlərinin siyahısı
UNESCO-nun İndoneziyadakı Dünya İrsi siyahısında 9 ad qeyd edilib (2017-ci il üçün). Bu, ümumi rəqəmin 0,7% -ni təşkil edir (2021-ci il üçün 1154). Təbii şərtlərə görə 4 obyekt daxil edilmişdir ki, bunlardan üçü müstəsna gözəllik və estetik əhəmiyyətə malik təbiət hadisələri kimi (şərt Vİİ) tanınır və mədəni şərtlərə görə 4 obyekt - ikisi insan dühasının şah əsərləri kimi tanınır (şərt İ)). Bundan əlavə, 2019-cu ildən etibarən İndoneziyada 19 obyekt Ümumdünya irsi siyahısına daxil olmaq üçün namizədlər siyahısındadır. İndoneziya 6 iyul 1989-cu ildə Dünya Mədəni və Təbii İrsin Qorunması haqqında Konvensiyanı ratifikasiya etdi. İndoneziyada yerləşən ilk dörd obyekt 1991-ci ildə UNESCO Dünya İrsi Komitəsinin 15-ci sessiyasında siyahıya alınmışdır.
Bu cədvəldə, obyektlər UNESCO-nun Dünya İrsi Siyahısına əlavə edilməsi ardıcıllığı ilə düzülmüşdür.
Cədvəldə obyektlər ilkin siyahıya əlavə edildikləri qaydada düzülmüşdür. Bu siyahıda İndoneziya hökuməti tərəfindən Ümumdünya irsi siyahısına əlavə edilməsi üçün namizəd olaraq təklif olunan obyektlər göstərir.