KÜR¹
прил. 1. алаз-алачиз шехьдай, гьарайдай (цӀугъдай), шиндакь, шерехай (мес. аял); 2. гьарай-эвердай, зур гвай, инадкар; 3. темпел, кар алакь тийир, ажуз, гъиляй кар текъвер, ваякьан.
Dəli Kür
Dəli Kür — Azərbaycan yazıçısı İsmayıl Şıxlının geniş oxucu kütləsinin rəğbətini qazanmış və XIX əsrin sonlarında baş verən mürəkkəb tarixi proseslərin Azərbaycan xalqının həyatında əmələ gətirdiyi əsaslı dəyişiklikləri realistcəsinə göstərən bir əsərdir. Əsər tamamlanaraq çap olunduqdan düz 2 il sonra, yəni 1969-cu ildə isə həmin əsərin motivləri əsasında Dəli Kür adlı film çəkilmişdir.
== Haqqında ==
Əsərdə Azərbaycan xalqının milli oyanış dövrünün ziddiyyətli hadisələri təsvir edilir və bu əsər milli-tarixi roman janrının nümunələrindən biri sayılır. Bununla belə, həmin əsərdə ailə-məişət məsələləri də geniş təsvir olunmuşdur. Yazıçı 1957-ci ildə ilk romanı olan Ayrılan yollar adlı əsərinin nəşr olunmasının ardınca 10 il ərzində yorulmadan bu əsəri yazmağa başlamış və onu 1967-ci ildə müvəffəqiyyət ilə tamamlamağa nail ola bilmişdir.
== Qısa məzmunu ==
Əsərdəki hadisələr kiçik bir Azərbaycan kəndi olan Göytəpədə cərəyan edir. Roman kəndin ağası və nüfuzlu bir mülkədar olan Cahandar ağanın Allahyar adlı bir şəxsin həyat yoldaşı Mələyi götürüb qaçması ilə başlayır. Daha sonra hadisələr yüksələn xətt ilə inkişaf edir. Cahandar ağanın birinci həyat yoldaşı Zərnigar xanım olanlara narazılığına bildirərək Mələyi evdən qovmağa cəhd edir. Cahandar ağanın böyük oğlu Şamxal anasını haqlı sayaraq atası ilə toqquşur və evi tərk edir.
Kür
Kür (türk. Kura; gürc. მტკვარი, translit. Mtkvari; erm. Կուր, translit. Kur; q.yun. Κῦρος, translit. Kiros; fars. کوروش, translit. Kuruş) — Qafqazda çay.
Bala Kür
Bala Kür (kanal) — Neftçala rayonu ərazisində Kür çayından Xəzər dənizinə çəkilən kanal.
Akkuşa — Kür çayının Salyan və Neftçala rayonları ərazisindəki, həm də "Bala Kür" adlanan qolu.
Kür (Bostanabad)
Kür (fars. كر) — İranın Şərqi Azərbaycan ostanının Bostanabad şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd.
== Əhalisi ==
Kənddə 2006-cı il siyahıya alınmaya görə 2.367 nəfər yaşayır (554 ailə).
Kür (dəqiqləşdirmə)
Kür — Qafqazda çay. Uzunluğu 1515 km.
Kür (Şəmkir) — Azərbaycan Respublikasının Şəmkir rayonunun inzibati ərazi vahidində qəsəbə.
Kür (film, 1963) — Azərbaycan filmi.
Kür (Şəmkir)
Kür – Azərbaycan Respublikasının Şəmkir rayonunun inzibati-ərazi vahidində qəsəbə.
== Tarixi ==
Kür Şəmkir rayonunda Şəhər tipli qəsəbə. Düzənlikdədir. Yaşayış məntəqəsi 1975-ci ildə Şamxor SES-in tikintisi ilə əlaqədar olaraq, həmin tikintidə çalıŞan mühəndis-fəhlə iŞçiləri üçün salınmış, 1978-ci ildən isə rəsmi olaraq Kur qəsəbəsi adlandırılmışdır. Qəsəbənin adı Kür çayının adından götürülmüşdür.
Qəsəbə XX əsrin 70-ci illərində Şəmkir SES-in tikintisi ilə əlaqədar salınıb. Şəmkir su anbarı və Yenikənd su anbarı var. Əhalisi 10 min nəfərə yaxındır. Burada yerli Şəmkir camaatı ilə yanaşı ətraf rayonlardan köçüb gələnlər də məskunlaşıblar. Qəsəbədə iki 11 illik orta məktəb, 2 uşaq bağçası, 1 xəstəxana, mədəniyyət evi, idman məktəbi, gündəlik bazar,2 supermarket,2 futbol meydançası,polis bölməsi var.
Kür Dili
Kür dili adası — Xəzər dənizində Azərbaycana məxsus ada. Aran iqtisadi-coğrafi rayonunun şərqində yerləşir. İnzibati cəhətdən isə adanın şərqi Neftçala, qərbi isə Lənkəran inzibati rayonlarına məxsusdur. Neftçala şəhərindən 33 km, Bakıdan isə 150 km cənubda yerləşir. Ada Azərbaycanın sahəsinə görə ən böyük adasıdır.
Adada mövcud olmuş Kürdili kəndinin adı adanın adından götürülmüşdür.
== Coğrafiyası ==
Ada Kürün tarixi deltasında yerləşir. Belə ki, gətirmə suxurların mənsəbə yığılması nəticəsində əmələ gəlmişdir. Hazırda isə Kürün deltası yarımadadan 35–40 km şimalda yerləşir. Xəzər dənizinin qalxıb enməsi ilə əlaqədar yarımada və ada arasında tərəddüd edir.
Kür Qarabucaq
Kür Qarabucaq — Azərbaycan Respublikasının Neftçala rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd.
== Toponimikası ==
Keçmışdə burada mövcud olmuş Qarabucaq adlı iki kəndi bir-birindən fərqləndirmək üçün biri Kür çayı sahilində yerləşdiyi üçün Kür Qarabucaq, digəri isə Kürün qollarından birinin üzərində yerləşdiyi üçün Xol Qarabucaq adlanmışdır. Oronimin ikinci komponenti bucaqların bir qolu olan qarabucaqların adı ilə bağlıdır.
== Coğrafiyası və iqlimi ==
Kənd Kür çayı sahilində yerləşir.
== Din ==
Kənddə "İmam Hüseyn" məscidi dini icması fəaliyyət göstərir.
Kür Qaraqaşlı
Kür Qaraqaşlı — Azərbaycan Respublikasının Salyan rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd.
== Tarixi ==
Kür çayının sahilində, Salyan düzündədir. Yaşayış məntəqəsi keçmişdə Şirvanda yaşamış qaraqaşlı tayfasına mənsub ailələrin Kür çayı sahilində məskunlıaşması nəticəsində yaranmışdır. Oykonim Kür hidronimindən və Qaraqaşlı kənd adından ibarət olub, "Kür çayı sahilindəki Qaraqaşlı kəndi" mənasındadır.
== Əhalisi ==
=== Şəxsiyyətləri ===
Ağaxan Ağabəyli — alim
Əliağa Kürçaylı — şair, dramaturq, tərcüməçi, 1951-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.
Kür altağızı
Kür altağızı (lat. Chondrostoma cyri) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin şüaüzgəclilər sinfinin çəkikimilər dəstəsinin çəkilər fəsiləsinin altağız cinsinə aid heyvan növü. Az saylı, yerli (aborigen) növdür.
== Xarakterik morfoloji əlamətləri ==
Ağızı aypara şəklindədir. Alt çənəsinin arxasında dəliklər yoxdur. Azərbaycan sularından ovlanmış fərdlərinin uzunluğu 25.0 sm-ə, kütləsi 160.0 q-a qədər olur. Cinsi dimorfizmi zəif inkişaf etmişdir.
== Yaşayış yeri və həyat tərzi ==
Şirin su balığı olub, dibi daşlı olan sularda yaşayır. Dib həyatı keçirir. Əksər fərdləri 4 ilə qədər yaşayır.
Kür daşı
Kür daşı — Xəzər dənizində Azərbaycana məxsus ada.
== Cografiyası ==
Qızılağac körfəzindən 30,6 km şərqdə yerləşir. Aran iqtisadi rayonunun Neftçala inzibati vahidliyinə aiddir. Uzunluğu 0,18 km təşkil edir. Demək olar ki heç bir daimi canlı məskunlaşması yoxdur. Sahildən 15 km aralıdır. Ada Bakı arxipelaqının ən son cənub qutaracagında yerləşir.
Kür deltası
Kür deltası — delta ümumilikdə Azərbaycanda və bütün Cənubi Qafqazda yerləşən çay deltaları arasında ən böyüyüdür. Delta sahəsinə görə Xəzər dənizində yalnız Volqanın deltasından geri qalır. Kür çayının deltası tarix boyu çayın dənizə yaxın ərazilərində məcrasını dəyişməsi ilə yer dəyişmə etmişdir. Oda məlumdur ki, Kürün tarixi deltası hazırda Kür Dili yarımadası adı ilə tanınan ərazidə yerləşirdi. Tarixin müxtəlif dövrlərində baş vermiş böyük daşqınlar sayəsində çay məcrasını dəyişmişdir. Kürdə deltanın formalaşmasına ən böyük təsir göstərən əsas qol olan Araz çayıdır. Deltadan 236 km aralıda Kürə tökülən Araz ora 11 000 ton lil gətirir. Kür çayının yağış və yeraltı sularla qidalanması üstünlük təşkil etdiyindən əsasən aprel ayında daşır. Araz çayı isə qar suları ilə qidalanır və may ayında daşır. Təbii ki, Arazla gətirilən lil deltada çökür.
Kür kələmosu
Kür kələmosu (lat. Acipenser nudiventris derjavini) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin şüaüzgəclilər sinfinin nərəkimilər dəstəsinin nərələr fəsiləsinin nərə cinsinin kələmo növünə aid heyvan yarımnövü.
Əsasən Orta və Cənubi Xəzərdə, bəzən isə Şimali Xəzərdə rast gəlinir. Keçici balıqdır. Kür, Ural və Səfidrut çayında çoxalır. Qara və Azov dənizlərində yayılmışdır.
Kür kərtənkələsi
Kür kərtənkələsi (lat. Darevskia portschinskii) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin sürünənlər sinfinin pulcuqlular dəstəsinin əsl kərtənkələlər fəsiləsinin qayalıq kərtənkələsi cinsinə aid heyvan növü. Elə də böyük olmayan daş kərtənkələsidir. Bədənində 43-62 pulcuq vardır. Dişilər və erkəklər boz, qəhvəyi-boz rəndə olurlar. Bədənin bel nahiyəsində yaşıl rəng yoxdur. Çoxalma zamanı erkəklərdə boğaz, sinə hissəsi parlaq-sarı, narıncı-sarı rəngdə olur.
== Yayılması ==
Əsasən Kür çayının orta axarları boyunca, Gürcüstanın cənub hissəsi və Ermənistanın şimal hissələrini əhatə edir. Azərbaycan ərazisində kiçik və qapalı areala malikdir. Əsasən Azərbaycanın cənubunda Həkəri çayı boyunca yayılmışdı.
Kür qumlaqçısı
Kür qumlaqçısı (lat. Romanogobio persus) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin şüaüzgəclilər sinfinin çəkikimilər dəstəsinin çəkilər fəsiləsinin qumlaqçı cinsinə aid heyvan növü. Az saylıdır.
== Xarakterik morfoloji əlamətləri ==
Ağızı aypara şəklindədir. Alt çənəsinin arxasında dəliklər yoxdur. Azərbaycan sularından ovlanmış fərdlərinin uzunluğu 25.0 sm-ə, kütləsi 160.0 q-a qədər olur. Cinsi dimorfizmi zəif inkişaf etmişdir.
== Yaşayış yeri və həyat tərzi ==
Şirin su balığı olub, dibi daşlı olan sularda yaşayır. Dib həyatı keçirir. Əksər fərdləri 4 ilə qədər yaşayır.
Kür qəsəbəsi
Kür – Azərbaycan Respublikasının Şəmkir rayonunun inzibati-ərazi vahidində qəsəbə.
== Tarixi ==
Kür Şəmkir rayonunda Şəhər tipli qəsəbə. Düzənlikdədir. Yaşayış məntəqəsi 1975-ci ildə Şamxor SES-in tikintisi ilə əlaqədar olaraq, həmin tikintidə çalıŞan mühəndis-fəhlə iŞçiləri üçün salınmış, 1978-ci ildən isə rəsmi olaraq Kur qəsəbəsi adlandırılmışdır. Qəsəbənin adı Kür çayının adından götürülmüşdür.
Qəsəbə XX əsrin 70-ci illərində Şəmkir SES-in tikintisi ilə əlaqədar salınıb. Şəmkir su anbarı və Yenikənd su anbarı var. Əhalisi 10 min nəfərə yaxındır. Burada yerli Şəmkir camaatı ilə yanaşı ətraf rayonlardan köçüb gələnlər də məskunlaşıblar. Qəsəbədə iki 11 illik orta məktəb, 2 uşaq bağçası, 1 xəstəxana, mədəniyyət evi, idman məktəbi, gündəlik bazar,2 supermarket,2 futbol meydançası,polis bölməsi var.
Kür çayı
Kür (türk. Kura; gürc. მტკვარი, translit. Mtkvari; erm. Կուր, translit. Kur; q.yun. Κῦρος, translit. Kiros; fars. کوروش, translit. Kuruş) — Qafqazda çay.
Kür çılpaqçası
Kür çılpaqçası (lat. Oxynoemacheilus brandtii) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin şüaüzgəclilər sinfinin çəkikimilər dəstəsinin nemacheilidae fəsiləsinin çılpaqça cinsinə aid heyvan növü.
== Morfoloji əlamətləri ==
Qarın üzgəcləri anal dəliyinə çatır. Bədənində çox xırda pulcuqlar və bütün üzgəclərində də ifadə olunmuş, düzgün yerləşməmiş tünd qonur xallar vardır. Başqa çılpaqçalardan iri gözləri güclü kəsilmiş quyruq üzgəci və aşağı quyruq gövdəsi ilə fərqlənir. Quyruq üzgəcləri dərin haçalıdır, ucları sivridir. Üst çənəsində zəif etmiş diş şəkilli çıxıntı vardır. Bədəninin uzunluğuna görə başının uzunluğu 20-25 %, orta hesabla 22,8%, bədəninin ən çox hündürlüyü 13-19%, orta hesabla 15,2%, antedorsal məsafə 47-55% təşkil edir. Bədəninin üzərində nizamsız düzülən qonur rəngli ləkələr vardır. Üzgəclərinin üzərində sıra ilə yerləşən ləkələr olur.
Kür Şad
Kür Şad türk ədəbiyyatında bir süjetdir. Səbahəddin Əlinin müəllifi olduğu "Esirler" adlı tamaşanın və Nihal Atsızın qələmə aldığı "Bozqurdların ölümü" romanının personajlarından biridir. Obraz tarixi şəxsiyyət Aşina Cieşeşuaydan ilhamlanıb.
== Nihal Atsızın Kür Şadı ==
Həm yazıçı, həm də tarixçi olan Hüseyn Nihal Atsız "Bozqurdların Ölümü" adlı əsərində Kür Şad üsyanı haqqında yazmışdır. Beləcə Kür Şad o qədər məşhurlaşıb ki, Türkiyədə bir çox insan övladına Kürşad adını verib. 1939-cu ildə Hüseyn Nihal Atsız "Kopuz" jurnalında yazdığı məqaləsində "Kür Şad"dan danışıb universitet meydanında tək daş parçası ilə qırx bir qılıncdan ibarət abidənin ucaldılmasını təklif etdi. Daha sonra 1946-cı ildə yazdığı Bozqurdların Ölümü romanında "Kür Şad" obrazından istifadə etdi. 1947-ci ildə isə Kür Şad jurnalı nəşr olunmağa başladı və jurnalın ilk nəşri üçün "En Büyük Türk Kahramanı Kür Şad" adlı yazını şəxsən özü yazıb "Yarınki Türkeli"ndə Kür Şad üçün ulu bir abidə düşündüyünü açıqladı.
Kür şirbiti
Kür şirbiti (lat. Barbus lacerta) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin şüaüzgəclilər sinfinin çəkikimilər dəstəsinin çəkilər fəsiləsinin şirbit cinsinə aid heyvan növü.
== Morfoloji əlamətləri ==
Nisbətən kiçik pulcuqları ilə fərqlənir. Bel üzgəcində 8(7), anal üzgəcində 5 şüa var. Udlaq dişləri 2.3.5-5.3.2. Yan xətt pulcuqlarının sayı 55-72-dir. Yan xətdən yuxarı 9-13, aşağı 6-10-dur. Bədəni uzunsovdur, 2 cüt bığcığı var. Uzunluğu 40 sm-dir. Çəkisi 460 q-dır.
Kür şəmayısı
Kür şəmayısı (lat. Alburnus chalcoides) — Çəkikimilər dəstəsinin nümayəndəsidir.
== Yayılması ==
Xəzər dənizinin əsasən cənub-qərb hissəsində, Kür çayının aşağı və orta axarlarında, Qanıxçay, Araz çaylarında rast gəlinir. Bundan əlavə Varvara, Yenikənd, Şəmkir və Mingəçevir su anbarlarında şəmayının şirinsu populyasiyaları mövcuddur.
== Morfoloji əlamətləri ==
Bədəni uzunsovdur, yanlardan azacıq basıqdır. Bel üzgəcində əksərən 8-10, anal üzgəcində 14-17 şüa var. Yan xətt orqanı pulcuqlarının sayı 56-70-dür, udlaq dişləri 2.5-5.2-dir. Başı kiçikdir, ağzı yuxarı açılır. Uzunluğu adətən 18-34 sm, kütləsi 127-610 q olur. Pulcuqları gümüşü rəngdədir.
Pınar Kür
Pınar Kür (15 aprel 1943 və ya 15 aprel 1945, Bursa) — yazıçı.
Pınar Kür 15 aprel 1943-cü ildə Bursada dünyaya gəlib. Yazıçı Həvva Pınar Kür əslən azərbaycanlıdır. Azərbaycandan olan atası Bəhram Kür Türkiyədə fransız dili və riyaziyyat dərslərini tədris edərkən Pınarın anası İsmət xanımla ailə həyatı qurur. Yazıçı Pınar Kür həmçinin Parisin Sarbonn Universitetinin məzunudur.
Əlisəmid Kür
Əlisəmid Kür — Azərbaycan şairi.
Əlisəmid Kür 2 fevral 1954-cü ildə Salyan şəhərində müəllim ailəsində doğulub.
1971-ci ildə Salyan şəhər 3 saylı orta məktəbini fərqlənmə attestatı ilə bitirib. 1981-ci ildə Mirzəağa Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun teatrşünaslıq fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirib.
Azərbaycan Dövlət Teleradio Verilişləri Komitəsində redaktor, Cəfər Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında və Azərbaycan Teatr Muzeyində müxtəlif vəzifələrdə çalışıb.
1988-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür.
1989-cu ildə AYB-nin Ədəbiyyatı Təbliğ və Müəllif Hüquqları bürosunda şöbə müdiri, Azərbaycan Bədii Tərcümə və Ədəbi Əlaqələr Mərkəzinin "Yol" ədəbiyyat qəzetində şöbə müdiri, 1991-1994-cü illərdə "Yol" ədəbiyyat qəzetinin baş redaktoru vəzifəsində işləyib.
1989-1995-ci illərdə AYB-nin idarə heyətinin üzvü olub.
Şeirləri dünyanın müxtəlif dillərinə tərcümə olunub, şeir almanaxlarında, ədəbi dərgilərdə dərc olunub. 20 il ərzində dünyanın bir çox şəhərlərində təşkil edilən şeir toplantılarında Azərbaycanı təmsil edib.
Dəli Kür (film, 1969)
Dəli Kür — 1969-cu ildə yazıçı İsmayıl Şıxlının eyniadlı romanı əsasında Hüseyn Seyidzadənin çəkdiyi tammetrajlı bədii filmi.
== Məzmun ==
Kinoromanda keçən əsrin əvvəllərində Azərbaycanın qabaqcıl ziyalılarının formalaşmasından, ilk mütərəqqi pedaqoqların fəaliyyətindən, qabaqcıl ziyalıların Zaqafqaziya xalqlarına göstərdikləri köməkdən və insanlarda azadlıq şüurunun formalaşmasından söhbət gedir.
== Film haqqında ==
Film aktrisa Zemfira İsmayılovanın kinoda ilk işidir.
Film aktyor Cahangir Mehdiyevin kinoda ilk işidir.
Film Elçin Şıxlının kinoda ilk işidir.
Cahandar ağa İsmayıl Şıxlının babası olub.
Film yazıçı İsmayıl Şıxlının eyniadlı romanının motivləri əsasında lentə alınmışdır.
Filmin sonluğunu rejissor Hüseyn Seyidzadə ilkin variantda belə çəkmişdi: Cahandar ağa kazak başçısını qamçıladıqdan sonra kazaklarla vuruş başlayır və kazaklar onu arxadan güllələyir. Lakin sovet kinotənqidçiləri bunu qəbul etmir və qeyd edirlər ki, necə olursa olsun bir azərbaycanlı rusu döyə bilməz. Buna görə də rejissor məcbur olur həmin səhnəni kəssin, sonda Allahyar Cahandarı öldürür, çox gözəl çəkilən filmin sonluğu bərbad hala gətirilir.
Ermənistan kürdləri
Ermənistan kürdləri — kürdlər əsasən Ermənistanın qərbində cəmləşmişlər. Sovet hökuməti qurularkən kürdlər ilk olaraq erməni əlifbası əsasında əlifbalarını tərtib etmişlər. Sonradan isə 1927-ci ildə latın əlifbasına keçirlər. 1945-ci ildə isə növbəti əlifba dəyişikliyi həyata keçirilir. Bu zaman isə artıq kirilcədən istifadə etməyə başlayırlar. Hazırda isə kürdlər ərəb, kiril və latın əlifbalarından da istifadə edirlər. Ermənistanda ilk yezidi məktəbləri 1920-ci ildə meydana gəlmişdir. Kürdlər tərəfindən ilk kürd dilində fəaliyyət göstərən radio və qəzet Riyta Teze olmuşdur. İrəvan Dövlət Universitetinin şərqşünaslıq fakültəsində Kürd dili bölməsi vardır.
== Tarixi ==
=== Kürdlərin hazırkı Ermənistan ərazisində məskunlaşması ===
Robert Hevsenə görə bu ərazilərin çoxu çöllükdən ibarət olmuşdur.
Ernst (Köln kürfürstü)
Bavariyalı Ernst (alm. Ernst von Bayern; 17 dekabr 1554, Münxen – 17 fevral 1612) — 1583–1612-ci illərdə qovulmuş Qebhard fon Valdburqun xələfi kimi Köln arxiyepiskopluğunun kürfürst-arxiyepiskopu idi. O, həmçinin Münster, Hildeshaym, Frayzinq və Lyej yepiskopu idi.
== Həyatı ==
Ernest 17 dekabr 1554-cü ildə Bavariya hersoqu V Albert və Avstriyalı Annanın ailəsində, Münhendə anadan olub. Albert üçüncü oğlu Ernest üçün kilsə karyerasını məqsəd qoymuşdu. Ona gəncliyində yezuitlər tərəfindən təhsil və təlim keçilmişdi. 1565-ci ildə Zalsburqda, daha sonra isə Köln, Trir və Vürzburqda dini xidmətdə oldu; 1565-ci ilin payızında, hələ on iki yaşında o, Frayzinq yepiskopu seçildi. Albertin istəkləri qonşu Zalsburq arxiyeparxiyasına hədəflənmişdi. 1569-cu ildə İzenburq-Qrenzau qrafı VII Salentin istefa vermək barədə düşünürdü, Albert isə oğlu Ernsti yeni arxiyepiskop kimi görürdü. Lakin Salentin tezliklə bu fikirdən daşındı.
Filipp (Pfals kürfürstü)
Şux Filipp (alm. Philipp der Aufrichtige, 14 iyul 1448, Heydelberq – 28 fevral 1508) və ya Əsilzadə Filipp (alm. Philipp der Edelmütige) 1476–1508-ci illərdə Vittelsbax sülaləsindən olan Pfals kürfürstü idi.
== Həyatı ==
Filipp 14 iyul 1448-ci ildə Heydelberqdə Pfals kürfürstü IV Lüdviq və Savoyyalı Marqaretin ailəsində doğulmuşdu. Onlar uzun müddət uşaqsız olduqları üçün 1447-ci ildə Vormsdan qərbdə yerləşən Müqəddəs Filippin qəbrini ziyarət etmişdilər. 1448-ci ildə taxt-tacın həsrətlə gözlənilən varisi dünyaya gələndə ona müqəddəsin şərəfinə Filipp adını verdilər. Şahzadənin anadan olması ilə Müqəddəs Filipp ümummilli şöhrət qazandı və uşaqsızlıq və ya uşaq sahibi olmaq arzusunda olanların hamisinə çevrildi, lakin elə bir yaşında yetim qalan Filipp əmisi kürfürst I Fridrixin himayəsi altına keçdi və 3 il kürfürstlükdən sonra onun tərəfindən övladlığa götürüldü. Onu övladlığa götürdüyü üçün kürfürstlüyə haqqı çatdığını elan edən Fridrix onu hakimiyyətdən kənarlaşdırdı.
== Hakimiyyəti ==
17 aprel 1474-cü ildə Filipp Amberqdə Bavariya-Landsxut hersoqu IX Lüdviqin qızı Bavariyalı Marqaret (1456–1501) ilə evləndi. Möhtəşəm şənlik salnamələrə "Amberq toyu" kimi düşdü.
Filipp Vilhelm (Pfals kürfürstü)
Filipp Vilhelm (alm. Philipp Wilhelm von der Pfalz, 24 noyabr 1615, Noyburq an der Donau — 12 sentyabr 1690, Vyana) — Vittelsbax sülaləsindən Pfals kürfürstü (1685–1690) və Pfals-Noyburq hersoqu (1653–1690), Yulix və Berq hersoqu (1653–1690) idi. Onun dövründə kürfürstlüyün hakimiyyətinə Pfals-Noyburq qolu gəldi.
== İlk illləri və evliliyi ==
1615-ci ildə Volfqanq Vilhelm (1578–1653) və Bavariyalı Maqdalenanın (Bavariya hersoqu V Vilhelmin qızı) ailəsində doğulmuşdu. Gəncliyində atasının tapşırığı ilə yezuit təhsili almışdı. Buna baxmayaraq gənc şahzadə camaat arasında döyülür və alçaldılırdı. O, bundan əlavə odunçuluq sənətini öyrənirdi. Uşaqlığını və gəncliyini növbə ilə Noyburq və Düsseldorfda keçirdi. 1630-cu illərin sonundan o, həyat yoldaşı axtarmağa başladı. Axtarışlara imperator, onun qohumları (Bavariya və Köln kürfürstləri), papa və başqa hökmdarlar da cəlb olunmuşdu.
Gürcüstan kürdləri
Gürcüstan kürdləri — Gürcüstan əhalisinin etnik qrupunun bir hissəsi. Gürcüstanda yaşayan kürdlərin 90% -dən çoxu yezidi-kürdlərdir. Gürcüstandakı kürdlər siyasi baxımdan bitərəfdirlər, lakin 1999-cu ildə Kürdüstan Fəhlə Partiyasının qurucusu Abdullah Öcalanın sərbəst buraxılmasını tələb edərək Tiflisdə böyük bir nümayiş təşkil etdilər. Gürcüstanda kürdlər kiril əlifbasından istifadə edirlər. Onlar 1920-ci ildə Latın əlifbasından istifadə edirdilər.
== Tarix ==
=== Gürcüstan SSR ===
1944-cü ildə dövlət qurumları Türkiyənin Sovet İttifaqına düşmən münasibətini nəzərə alaraq müsəlman əhalini Türkiyə ilə həmsərhəd bölgələrdən çıxarılmasına qərar verir.
1941–1945-ci illərdə Böyük Vətən müharibəsi zamanı Ermənistan yezidilərinin bir hissəsi dolanışıqlarını təmin etmək məqsədi ilə Tiflisə üz tutur. Onlar burada işlə təmin olunurlar. 1979–1989-cu illər arasında Gürcüstanda kürd əhalisi təqribən 30 % artır.
=== Müstəqil Gürcüstan ===
Müstəqil Gürcüstanda kürd əhalisi tədricən azalır.
Gəvlən (Salmas-Kürəsinli)
Gavlan (fars. گولان) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Salmas şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd.
== Əhalisi ==
2006-cı il məlumatına görə kənddə 335 nəfər yaşayır (62 ailə).
Hüseyin Kürkçü
Hüseyin Kürkçü — krım tatar türkoloq, dilçi, pedaqoq. Filologiya elmləri namizədi olan o Krım Pedaqoji İnstitutunda dərs deyib. Ömrünün 16 ilini əmək düşərgələrində keçirdikdən sonra 1957-ci ildə bəraət alaraq azad olub.
== Haqqında ==
Hüseyin Kürkçü 23 yanvar 1905-ci ildə Bağçasarayda anadan olub. Məktəb illərində şair, pedaqoq Yaqub Şakirəlinin şagirdi olub. Orta təhsilini bitirdikdən sonra İsmayıl Qaspıralı adına Bağçasaray Müəllimlər Seminariyasına daxil olur. 1924-1926-cı illərdə Bakı Dövlət Universitetinin tarix-filologiya fakultəsində təhsil alıb. Burada Vasili Bartold, Bəkir Çobanzadə, Əziz Qubaydullin kimi alimlərdən dərslər alır.
Bakıdakı təhsilini bitirdikdən sonra Krıma qayıdaraq burada Kökköz kənd məktəbində dərs deməyə başlayır. "Okuv işleri" (Tədris işləri) jurnalında fəaliyyət göstərir.
Hüseyn Kürdoğlu
Hüseyn Kürdoğlu (tam adı: Hüseyn Həsən oğlu Alışanov; 15 iyun 1934, Əhmədli, Laçın rayonu – 12 iyul 2003, Bakı) — şair, ədəbiyyatşünas, 1973-cü ildən Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının üzvü olmuşdur.
== Həyatı ==
Hüseyn Kürdoğlu 1934-cü il iyunun 15-də Azərbaycanın Laçın rayonunun Əhmədli (Mollaməhmədi) kəndində anadan olmuşdur. . Orta təhsilini Əhmədli kənd yeddiillik, Ağdam şəhər 1 saylı orta, Laçın şəhər orta və Qubadlı rayonu Xanlıq kənd məktəblərində alıb ADU-nun filologiya fakültəsinə daxil olmuşdur (1953–1958). Əmək fəaliyyətinə Azərbaycan Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsində ədəbi dram şöbəsinin redaktoru kimi başlamışdır. Sonra Azərbaycan EA Şərqşünaslıq İnstitutunda kiçik elmi işçi vəzifəsində işləmişdir (1960). "Müasir kürd şairi A. Qoranın poeziyası" mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə etmişdir (1966). Şərqşünaslıq İnstitutunun "İran ədəbiyyatı" şöbəsində böyük elmi işçi vəzifəsində çalışmışdır (1968–1993). Ömrünün sonunadək Azərbaycan EA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda işləmişdir (1993-cü ildən). Ədəbi yaradıcılığa erkən başlamış, ilk şeirlərini hələ orta məktəbin beşinci sinfində ikən Laçın rayonunda çıxan "Sovet Kürdüstanı" qəzetində çap etdirmişdir. Onun "Gözəldir" rədifli ilk qoşması 1950-ci ildə "Azərbaycan gəncləri" qəzetində dərc olunandan sonra dövri mətbuatda müntəzəm çıxış etməyə başlamışdır.
II Karl (Pfals kürfürstü)
II Karl (31 mart 1651, Heydelberq – 26 may 1685, Heydelberq) — Vittelsbax sülaləsindən 1680–1685-ci illərdə Pfals kürfürstü.
== İlk illəri ==
Karl kürfürst I Karl Lüdviq (1617–1680) və Hessen landqrafı V Vilhelmin qızı Şarlotta (1627–1686) ilə evliliyindən doğulmuş böyük oğlu idi. Karlın kiçik bacısı daha sonra Orlean hersoqinası olan Pfalslı Lizelotta idi. Valideynlər pozulmuş nikahdan sonra ayrıldılar və Karlın anası yenidən Kasselə köçdü. Nəticədə Karl avtoritar atasının müşaiyəti altında anasız böyüdü. Atası ikinci evliliyini kasıblamış bir baron olan Kristof fon Deqenfeldin qızı Luiza ilə etdiyi üçün ondan olan övladları Pfals taxtına rəsmi varis kimi tanınmadılar.
Şahzadənin təhsilinə alimlər Samuel von Pufendorf və Ezekiel Spanheim cəlb olunmuşdu. Karl 1670-ci ildə İsveçrə və Fransaya səyahətə çıxdı. İsveçrədə Karl üzünü əbədi olaraq eybəcərləşdirən çiçək xəstəliyinə tutuldu. Karl çox dindar idi və 1672-ci ildə Symbola Christiana adlı bir kitabı "Philotheus" psevdonimi ilə nəşr etdirmişdi.
II Maksimilyan Emanuel (Bavariya kürfürstü)
II Maksimilyan Emanuel (alm. Maximilian II. Emanuel von Bayern) (11 iyul 1662[…], Münxen – 26 fevral 1726[…], Münxen) — Bavariya kürfürstü. Atası Bavariya kürfürstü Ferdinand Mariya, anası isə Savoyyalı Henretta Adelayddır.
== Mənbə ==
Storrs, Christopher (1999). War, Diplomacy and the Rise of Savoy 1690-1720. Cambridge University Press. ISBN 0521551463
Spencer, Charles (2005). Blenheim: Battle for Europe. Phoenix. ISBN 0-304-36704-4
Ludwig Hüttl: Max Emanuel.
II Ruprext (Pfals kürfürstü)
Sərt Ruprext (alm. Ruprecht II der Harte) və ya Ciddi Ruprext (alm. Ruprecht II der Ernste; 12 may 1325, Amberq, Yuxarı Pfalts – 6 yanvar 1398, Amberq, Yuxarı Pfalts) — Vittelsbax sülaləsindən 1390–1398-ci illərdə hakimiyyətdə olmuş Pfals kürfürstü.
== İlk illəri ==
Ruprext 1325-ci ildə, Amberqdə doğulmuşdu. Valideynləri Dürüst Adolf və Irmenqard fon Ettinqen idi. Ruprextin atası Adolf 1327-ci ildə öz mirasına görə uğursuzcasına mübarizə apararaq vəfat etmişdi. Həmin onun əmisi İmperator Lüdviq Reyn Pfaltsını işğal etmişdi. Gənc şahzadə buna görə də avstriyapərəst əmisi Nassau-Veylburq qrafı I İohannın himayəsi altında böyüdü. 1329-cu ildə Pavia müqaviləsində Bavariyalı Lüdviq Pfalsı Adolfun qardaşları Rudolf və Ruprextə qaytardı. Dörd yaşlı II Ruprext vəfat etmiş atası Adolfun yerinə mirasa daxil edildi.
II Ruprext (Pfals kürfüstü)
Sərt Ruprext (alm. Ruprecht II der Harte) və ya Ciddi Ruprext (alm. Ruprecht II der Ernste; 12 may 1325, Amberq, Yuxarı Pfalts – 6 yanvar 1398, Amberq, Yuxarı Pfalts) — Vittelsbax sülaləsindən 1390–1398-ci illərdə hakimiyyətdə olmuş Pfals kürfürstü.
== İlk illəri ==
Ruprext 1325-ci ildə, Amberqdə doğulmuşdu. Valideynləri Dürüst Adolf və Irmenqard fon Ettinqen idi. Ruprextin atası Adolf 1327-ci ildə öz mirasına görə uğursuzcasına mübarizə apararaq vəfat etmişdi. Həmin onun əmisi İmperator Lüdviq Reyn Pfaltsını işğal etmişdi. Gənc şahzadə buna görə də avstriyapərəst əmisi Nassau-Veylburq qrafı I İohannın himayəsi altında böyüdü. 1329-cu ildə Pavia müqaviləsində Bavariyalı Lüdviq Pfalsı Adolfun qardaşları Rudolf və Ruprextə qaytardı. Dörd yaşlı II Ruprext vəfat etmiş atası Adolfun yerinə mirasa daxil edildi.
IV Fridrix (Pfals kürfürstü)
Səmimi Fridrix (alm. Friedrich Der Aufrichtige; 5 mart 1574[…] və ya 1574, Amberq, Yuxarı Pfalts – 19 sentyabr 1610, 9 sentyabr 1610 və ya 1610, Heydelberq) — Vittelsbax sülaləsindən Pfals kürfürstü. 1574-cü ildə, Amberqdə doğulmuşdu. Onun valideynləri Pfals kürfürstü VI Lüdviq və Hessenli landqraf I Filippin qızı Elizabet idi.
== Hakimiyyəti ==
1583-cü ildə taxta çıxanda Fridrixin cəmi doqquz yaşı var idi. Bu səbəbdən onun əmisi, Lautern hakimi İohann Kazimir 1592-ci ilə qədər Pfals kürfürstlüyündə qəyyumluq vəzifəsini ələ keçirdi. Deyilənə görə, IV Fridrix lüteran kimi tərbiyə olunduğu üçün əvvəlcə İohann Kasimiri qəyyum kimi tanımaqdan imtina etmişdi. Sonradan Pfals üzərində qohumlarından biri olan Reyxardla (1521–1598) uğurlu mübarizə apardı. Bu mübahisənin həlli və həmçinin IV Fridrixin hakimiyyətinin əsas hissəsi Vetterau Qraflar Assosiasiyasında təmsil edilən zadəgan ailələri ilə sıx bağlı olan protestant məmurların qərarlarının təsirindən asılı idi.
1606/7-ci illərdə IV Fridrix Mannhaymda Fridrixsburq qalasını tikdirdi.
IV Lüdviq (Pfals kürfürstü)
IV Lüdviq (1 yanvar 1424, Heydelberq – 13 avqust 1449, Vorms) — Vittelsbax sülaləsindən 1436–1449-cu illərdə hökm sürmüş Pfals kürfürstü.
== Həyatı ==
1424-cü ildə III Lüdviq (1378–1436) və Savoyyalı Matildanın (1390–1438) birinci oğlu olaraq doğulub. 1436-cı ildə atası vəfat etdikdən sonra yetkinlik yaşına çatana qədər əmisi I Otto qəyyumluğu öz üzərinə götürdü. Onun hakimiyyəti dövründə 1441-ci ildə Lövenştayn qraflığı ələ keçirildi.
== Hakimiyyəti ==
1442-ci ildə yetkinlik yaşına çatan Lüdviq Yüzillik müharibədə iştirak etdi. 1443-cü ildə qardaşı Fridrixə kürfürstlükdə bir-sıra vəzifələr verərək sülalə hakimiyyətini gücləndirdi. 1444-cü ildə İmperiya valisi kimi Armanyakların hücumlarını dəf etdi. Lakin o əsasən, Şvabiya liqası ilə bağladığı ittifaqlar vasitəsilə Pfalsın neytrallığını qorumağa çalışdı. Həmin il Danimarka, İsveç və Norveç kralı, həmçinin Pfals-Noymarkt nəslindən olan Bavariyalı Xristofor, Bavariya-Münhen hersoqu III Albert və Regensburq yepiskopu Fridrix ilə birlikdə imzaladığı müqavilədə Yuxarı Pfalsdakı haqlarının tanınmasına nail oldu. O, həmçinin Mayns şəhəri ilə onun arxiyepiskopu arasındakı mübahisəni həll etməyə çalışdı və 1449-cu ildə cəngavərlərlə İsveçrə vətəndaşları arasında vasitəçilik etdi.
I Fridrix (Pfals kürfürstü)
Qalib Fridrix (alm. Friedrich der Siegreiche; 1 avqust 1425, Heydelberq – 12 dekabr 1476, Heydelberq) — Vittelsbax sülaləsindən 1451–1476-cı illərdə hökm sürmüş Pfals kürfürstü.
== Gəncliyi ==
1425-ci ildə doğulub. Fridrixin valideynləri kürfürst III Lüdviq və Savoyyalı Matilda idi. Frederik şahzadə üçün ənənəvi olan qılıncoynatma, ovçuluq, atçılıq kimi cəngavər bacarıqları, eləcə də yeddi humanitar elm üzrə təhsil almışdı, lakin o dövrdə yeni formalaşan dialektika və ritorika haqqında çox da məlumata sahib deyildi. O, müəllimi Ernst Landşad von Ştaynaxdan ilahiyyat öyrənmişdi.
== Hakimiyyəti ==
Qardaşı IV Lüdviqin ölümündən sonra Fridrix 1449-cu ildən 1451-ci ilə qədər bir yaşlı qardaşı oğlu Filippin qəyyumu kimi hakimiyyətdə oldu, 1451-ci ildə onu övladlığa götürdü, özü də öncəki həyat yoldaşını boşadı və özünü kürfürst elan etdi. İmperator III Fridrix isə reaksiya olaraq onun kürfürstlüyünü tanımadı. Tezliklə onun hakimiyyətinə müqavimət göstərən Yuxarı Pfalsdakı Amberq üsyanı baş verdi. Bu üsyan 1454-cü ildə Fridrix tərəfindən yatırıldı.
I Fridrix Vilhelm (Brandenburq kürfürstü)
I Fridrix Vilhelm (alm. Friedrich Wilhelm von Brandenburg; 16 fevral 1620[…], Berlin Şəhər Sarayı – 29 aprel 1688, Potsdam Şəhər Sarayı[d], Potsdam) — Brandenburq kürfürstü, Prussiya hersoqu.
== Fəaliyyəti ==
Böyük kürfürüst (alm. Großer Kurfürst) adlanan Fridrix Vilhelm (1640–1688) Hollandiyada mükəmməl siyasət dərsi, tarix dərsi, hərb dərslər almışdı. O, 30 illik müharibədən sonra ölkənin düşdüyü ağır vəziyyəti nəzərə alaraq, yalnız Brandenburqun qorunub saxlanması istiqamətində siyasət yeridirdi. "Membra unis kapitis" adlanan siyasət yeritdi. Mahiyyət etibarilə ittifaqın üzvü hissəsi mənasını verir. Dövlətin ayrı-ayrı hissələri özlərinin vahid bir siyasi sistemin üzvləri kimi qəbul etməyə başladı. Ayrı-ayrı şəhərlərin və zadəgan mülklərinin imtiyazları azaldılırdı. Sərt idarəetmə sistemi yaradılırdı.
I Karl Lüdviq (Pfals kürfürstü)
Karl Lüdviq (alm. Karl Ludwig, lat. Carolus Ludovicus, 22 dekabr 1617, Heydelberq – 28 avqust 1680) — Vittelsbax sülaləsindən Pfals kürfürstü (1648–1680). Ömrünün birinci yarısını Otuzillik Müharibə və İngiltərə vətəndaş müharibəsi zamanı sürgündə yaşadıqdan sonra, 1649-cu ildə atasının keçmiş ərazilərinin əksəriyyəti ilə birlikdə Pfals kürfürstlüyünü geri almışdı.
== İlk illəri ==
1617-ci ildə Heydelberqdə V Frederik və Elizabet Stüartın ailəsində anadan olmuşdur. O, 1618-ci ilin martında Sedan knyazı Henri Buyon və Uels şahzadəsinin nümayəndəsi olan dövlət katibi Albertus Mortonun iştirakı ilə vəftiz olundu. 1632-ci ildə sürgündə olan atasının ölümündən sonra Karl atasının Pfalz Elektoratındakı mülklərini miras aldı, çünki onun böyük qardaşı Henri Frederik 1629-cu ildə Niderlandda vəfat etmişdi. Əmisi Lüdviq Filipp tərəfindən böyüdülən hələ 1633-cü ildə Bant ordenini almışdı. 1635-ci ildəki Praqa sülhü onun Pfalsdakı hüquqlarını tanımadığına görə qardaşı Rupert ilə birlikdə dayısı I Karlın sarayına, İngiltərəyə köçmüşdü.
1638-ci ildə o, ingilis vəsaiti ilə kiçik bir ordu yaratmağa və Almaniyanın şimal-qərbindəki Meppeni baza kimi satın almağa nail oldu.
I Maksimilyan (Bavariya kürfürstü)
I Maksimilyan (alm. Maximilian von Bayern) və ya Böyük Maksimilyan (17 aprel 1573, Münxen – 27 sentyabr 1651[…], İnqolştadt) — ilk Bavariya kürfürstü. Maksimilian yerli feodalların müstəqilliyini azaldaraq Bavariyada mütləqiyyətçi hakimiyyətin əsasını qoyan bacarıqlı bir monarx idi. Dindar bir katolik, əksislahatın aparıcı tərəfdarlarından biri və knyazların Katolik liqasının qurucusu idi. Otuzillik müharibədə o, Yuxarı Pfals bölgəsini, eləcə də Vittelsbax qohumu V Frederikin seçki ləyaqəti ilə əlaqəli olan Pfals kürfürstlüyünü fəth edə bildi. 1648-ci ildəki Vestfaliya sülhü onun kürfürstlüyünü təsdiq etdi. Yuxarı Pfals və Pfals kürfürstlüyü isə sonradan Frederikin varisi I Karl Lüdviqə qaytarıldı və beləliklə Maksimilian Müqəddəs Roma İmperiyasının səkkizinci kürfürstünə çevrildi.
== İlk illəri ==
Atası Bavariya hersoqu V Vilhelm, anası isə Danimarka kralı II Xristianın nəvəsi Renatadır. O, yezuitlərin üstünlük təşkil etdiyi İnqolştadt universitetində II Ferdinandla birlikdə oxuyub. Valensiyalı yezuit Qriqori onun etirafçısı və dini məsələlər üzrə məsləhətçisi idi.
I Ruprext (Pfals kürfürstü)
Qırmızı Ruprext (alm. Ruprecht I der Rote, 9 iyun 1309, Volfratshauzen; 16 fevral 1390, Noyştadt an der Vaynştasse) — Vittelsbax sülaləsindən Reyn qraf-palatini (1353-1356), rəsmi olaraq ilk Pfals kürfürstü (1329-1390) və Heydelberq Universitetinin qurucusu idi.
== İlk illəri ==
1309-cu ildə Yuxarı Bavariya hersoqu I Rudolf və onun arvadı Nassaulu Matilda (Almanların kralı Adolfun qızı). Atası 1319-cu ildə vəfat edəndə Ruprext cəmi 10 yaşı vardı. Ölümündən sonra o, anası və qardaşları Adolf (ö.1327) və Rudolfla birlikdə qraf İohann fon Nassaunun qəyyumluğu altında idi. 1317-ci il fevralın 26-da silah gücü ilə bağladığı müqavilə əsasında əmisi IV Lüdviq öz qardaşının əlindən Reyn Pfalsını alıb ələ keçirmişdi. Müharibə 1322-ci ilin avqustunda başa çatdı, lakin yalnız 1323-cü ilin iyununda IV Lüdviq və onun üç qardaşıoğlu arasında barışıq oldu. 1329-cu ildə Pavia müqaviləsində Ruprext və qardaşı Rudolf 1329-cu ildə Pfalsın müstəqil bir knyazlığa çevrilməsinə nail oldular. Əvvəlcə hər ikisi ərazini qardaşı oğlu II Ruprext ilə birlikdə idarə etdilər və 1338-ci ildə knyazlıqlarını bölüşdülər.
Ruprext 1353-cü ildə Rudolfun ölümündən sonra Rudolfun mülkünü miras aldıqda və yeganə Reyn qraf-palatini olduqda, yeni imperator IV Karl Yuxarı Pfalsın bir hissəsini bu tituldan ayırdı və "Yeni Bohemiya" adı ilə Lüksemburq sülaləsinin mülklərinə daxil etdi.
Köln kürfürstlüyü
Köln kürfürstlüyü (alm. Kurfürstentum Köln) — X əsrdən XIX əsrin əvvəllərinə qədər mövcud olmuş Müqəddəs Roma İmperiyasının knyaz-arxiyepiskopluğu idi. İmperiyada Köln kürfürstündən başqa iki ruhani kürfürst də var idi: Mayns kürfürstlüyü və Trir kürfürstlüyü. Köln arxiyepiskop-kürfürstü eyni zamanda İtaliya üçün baş kansleri idi (Müqəddəs Roma İmperiyasının üç komponentli titulyar krallığından biri, digər ikisi Almaniya və Burqundiya idi) və buna görə də bütün ruhani və dünyəvi knyazlar arasında ikinci yeri tuturdu.
Kürfüstlüyün paytaxtı Köln idi. Köln burjuaziyası ilə münaqişələr kürfürstün Bonna köçməsinə səbəb olmuşdu. Köln 1475-ci ildən sonra Azad İmperiya Şəhəri kimi tanındı və beləliklə, onu hətta kürfürstün nominal dünyəvi səlahiyyətindən də çıxardı. Köln və Bonn 1794-cü ildə Fransa tərəfindən işğal edilmişdi. Kürfürstlüyün sağ sahil əraziləri 1803-cü ildə Alman mediatizasiyası zamanı dünyəviləşdirildi.
Kürfürstlükdən ərazicə daha böyük olan və arxiyepiskopun yalnız kilsə səlahiyyətlərindən istifadə etdiyi Lyej və Münster kimi suffraqan yepiskopluqlarını əhatə edən Köln arxiyepiskopluğu ilə qarışdırmalıdır.
Körpülülərin kürəkəni Abxaz Siyavuş Paşa
Körpülülərin kürəkəni Abxaz Siyavuş Paşa (ö. 2 mart 1688) — II Süleyman dövründə ümumilikdə 5 ay Osmanlı imperiyasının sədrəzəmi olmuş dövlət adamıdır.
== Həyatı ==
Sədrəzəm Körpülü Mehmed Paşanın kölələrindən olub, əslən abxazdır. Bir müddət onun xidmətində olmuş, ardından qızı Ayşə Xatunla evlənmişdir. Bu səbəblə bir çox mənbələrdə Körpülü kürəkəni olaraq anılır. Sədrəzəmin vəfatından sonra sədarətə gətirilən oğlu Fazil Əhməd Paşaya kəndxuda oldu. Onun sədarəti dövründə 1663-cü ildən etibarən çıxılan Uyvar, Krit və Kamaniçe səfərlərində iştirak etmişdir. Sədrəzəm Əhməd Paşanın 1676-cı ildə vəfatının ardından həccə gedən riqabdar ağanın yerinə vəkillik etdi və ertəsi il özü də hacı oldu.
Mərzifonlu Mustafa Paşanın 1678-ci ildə çıxdığı Çehrin səfəri əsnasında ikinci miraxur olduğu bilinir. Ancaq sədrəzəmin istəyilə bütün saray vəzifələrindən azad oldu və iqta sahibi hərbçi olaraq səfərə qatıldı.
Kürdəmir bələdiyyəsi
Kürdəmir bələdiyyələri — Kürdəmir rayonu ərazisində fəaliyyət göstərən bələdiyyələr.
== Tarixi ==
Azərbaycanda bələdiyyə sistemi 1999-cu ildə təsis olunub.
== Siyahı ==
== Mənbə ==
"Bələdiyyələrin statistik ərazi təsnifatı" (PDF). stat.gov.az. 2021-08-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-05-03.