Mühasibat uçotu
Mühasibat uçotu — müəssisələr və korporasiyalar kimi iqtisadi qurumlar haqqında maliyyə və qeyri-maliyyə məlumatlarının ölçülməsi, işlənməsi və ötürülməsi.
"Mühasib" sözü ərəb sözü olub hesabat aparan,hazırlayan şəxs mənasını verir.
Bu gün mühasibat uçotu müəssisənin elə bir sahəsidir ki, bu sahədən müəssisə gəlir də əldə edə bilər, zərər də.
İdarə heyətinin vaxtında və düzgün idarəetmə uçotunun məlumatları ilə təmin etməsindən, onların müəssisənin fəaliyyəti ilə bağlı effektiv qərarların qəbul edilməsi asılıdır.
Maliyyə hesabatlarında təqdim olunan müəssisənin maliyyə vəziyyətindən investorların, kreditorların, müştərilərin qərarları asılıdır.
Beləliklə, idarəetmə, maliyyə və vergi uçotu sistemlərinin effektiv qurulması son dərəcə vacibdir.
Mühasibat uçotuna biznesin və iqtisadiyyatın dili deyirlər. Bu dil ilə müəssisələrin hazırkı vəziyyətini, onların gələcəyi haqqında proqnozları öyrənmək olar.
Mühasibat uçotu məlumatları ilə maraqlanan tərəflər mühasibat uçotu məlumatlarının istifadəçiləri adlanır.Mühasibat uçotu məlumatlarının istifadəçiləri 2 qrupa bölünür:
daxili istifadəçilər (insiders);
kənar istifadəçilər (outsiders).
Müəssisə daxilində biznes qərarlarını qəbul etmə səlahiyyətinə malik olan rəhbər,menecer,yaxud sadə işçilər ola bilər.
Mühasibat
Mühasibat uçotu — idarətmənin maliyyə hərəkətlərini qeyd edən, sinifləndirən, xüsusiləşdirən və hesabata çevirən bir elm.
İqtisadiyyatın dövlət tərəfindən tənzimlənməsi
İqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi — dövlət tərəfindən düzəlişlər etmək və əsas iqtisadi prosesləri qurmaq üçün istifadə olunan tədbirlər və tədbirlər məcmusudur.
BRE-yə görə iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi milli maraqların həyata keçirilməsinə, cəmiyyətin sosial-iqtisadi hərəkatının istiqamət və mexanizmlərinin müəyyənləşdirilməsinə yönəlmiş iqtisadiyyatda dövlətin iştirakının formasıdır.
İqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsinin məqsədi — iqtisadi inkişafın təmin edilməsi və cəmiyyətin sabitliyinin qorunması üçün ən əlverişli şərait yaratmaqdır. Bəzi alimlər bu məqsədi ümumi milli məhsulun artım templərinin zəruri təmin edilməsi, işsizliyin azaldılması, qiymətlərin sabitləşdirilməsi və əlverişli xarici iqtisadi siyasətin davam etdirilməsi kimi vəzifələrlə tamamlayırlar.
Dövlət aşağıdakılara cavabdehdir:
Fiskal siyasət (büdcə, vergilər);
Pul siyasəti (nağd pul, kredit bazarının tənzimlənməsi);
Xarici ticarətin tənzimlənməsi;
Gəlir bölgüsünə nəzarət.
Büdcə və vergi (fiskal) siyasəti dövlətin vergitutma — dövlət xərclərinin və dövlət büdcəsinin tənzimlənməsi sahəsində fəaliyyətidir. Sabit iqtisadi inkişafın təmin edilməsinə, inflyasiyanın qarşısının alınmasına və əhalinin məşğulluğunun təmin edilməsinə yönəlib.
Pul siyasəti iqtisadiyyatda pul kütləsinə nəzarətdir. Onun məqsədi sabit iqtisadi inkişafı dəstəkləməkdir.
Tənzimləmə üsulları bölünür:
inzibati üsul: müəyyən fəaliyyət növlərinin lisenziyalaşdırılması, ixrac və idxal kvotalarının tətbiqi, iş yerləri üçün kvotalar, qiymətlərin dondurulması və s.;
hüquqi üsul: norma və qaydalar sistemini müəyyən edən mülki və iqtisadi qanunvericilik;
birbaşa üsul: pulsuz və güzəştli subsidiyalar, subvensiyalar, subsidiyalar, əlavə ödənişlər, vergi güzəştləri, güzəştli kreditlər və dövlət zəmanətləri;
dolayı metod: pul siyasəti, vergi siyasəti, sosial siyasət, pul siyasəti, gömrük və tarif siyasəti.
Veksel uçotu
Veksel uçotu — vekselin ödəniş tarixindən əvvəl alınması üçün veksel sahibi tərəfindən banka köçürülməsi. Bir vekselin uçotu üçün bank, veksel məbləğinin yüzdə bir hissəsi kimi bir haqq alır. Bu faizə endirim dərəcəsi və ya endirim faizi və ya endirim deyilir. Başqa sözlə, bir vekselin mühasibat uçotu, bank tərəfindən vekselin altındakı bir qiymətə diskontla bir faktura almasıdır.
Diskont dərəcəsinin ölçüsü fakturanın keyfiyyətinə və ödəmə müddətinə bağlıdır və bank sahibi ilə bank arasındakı müqavilədə müəyyən edilir. Endirim dərəcəsinin ölçüsünə bankın verdiyi kredit faiz dərəcəsi təsir göstərir.
Sabit borc məbləği göstərildiyi veksellər üçün faiz hesablanmadan endirim dəyəri düsturla müəyyən edilir:
D
=
B
⋅
T
⋅
I
100
⋅
360
{\displaystyle D={\frac {B\cdot T\cdot I}{100\cdot 360}}}
, burada
D
{\displaystyle D}
- diskont məbləği;
B
{\displaystyle B}
- veksel;
T
{\displaystyle T}
- vekselin ödəmə tarixindən əvvəlki günlərin sayı;
I
{\displaystyle I}
- bank endirim dərəcəsi.
Banklar, ödəmə qabiliyyəti şübhə doğurmayan nüfuzlu firmaların öhdəliklərini ehtiva edən vekselləri, birinci dərəcəli vekselləri nəzərə alır. Bir banknota böyük bank zəmanət verirsə, o zaman bank zəmanəti olmayan (bank avalı) ticarət və ya sənaye firmalarından daha aşağı faizlə uçota alınır. Kiçik və maliyyə baxımından zəif firmaların öhdəlikləri olan dövriyyə vərəqələri banklar tərəfindən mühasibat uçotu üçün qəbul edilmir və ya adi, çox şişirdilmiş faiz dərəcələrindən fərqli olaraq uçota alınır.
Vergi uçotu
Vergi uçotu — vergi bazasının və həmin verginin məbləğinin hesablanması ilə bağlı təsərrüfat əməliyyatlarının tam, fasiləsiz və sənədlə rəsmiyyətə salınmış uçotunu aparmaqla konkret vergi üzrə vergi bazasının formalaşması haqda informasiyaların pul ifadəsilə toplanmasının, qeydiyyata alınmasının və ümumiləşdirilməsinin nizama salınmış sistemidir.
Sözügedən verginin ayrı-ayrı növlərinin uçotu və onların hesablanması Azərbaycan Respublikasının 11 iyul 2000-ci il 905-İQ №-li Qanunu ilə təsdiq edilmiş Vergi Məcəlləsi ilə tənzimlənir.
Vergi uçotu mühasibat uçotunun tərkib hissəsi olmaqla vergiyə cəlb olunma və vergi hesabatı tərtib etmək məqsədi ilə mühasibat qaydasında rəsmiyyətə salınması üçün nəzərdə tutulmuşdur.Bununla birlikdə vergi uçotu vergi bazasının düzgün müəyyən edilməsi məqsədilə müstəqil, yaxud mühasibat uçotu məlumatlarında zəruri düzəliş hesablamaları aparmaq hüququna malikdir.
Düzəliş hesablamaları qeyri-sistemli qaydada, yəni hesablama yolu ilə alınan düzəlişləri mühasibat uçotunda əks etdirməklə yerinə yetirilir. Bu vergi hesablaması, cədvəl, yaxud vergi kartları kimi təqdim edilən informasiyaların sistemləşdirilməsi və toplanması üçün nəzərdə tutulan vergi registrlərinin işlənməsinə və təsdiq edilməsinə şərait yaradır.
ödəyicilərin vergi öhdəliklərini düzgün müəyyən etmək üçün zəruri ilk informasiyaları toplamaq və onları təyin edilmiş qaydada qeydə almaq;
ilk vergi informasiyalarını mühasibat və vergi registrlərində və mühasibat uçotunun hesablarında vaxtlı-vaxtında əks etdirmək;
vergiödəyicisinin vergi öhdəliklərinin səviyyəsini düzgün müəyyən etmək;
düzgün və dəqiq vergi hesabatını formalaşdırmaq;
vergi informasiyasının və vergi hesabatının formalaşdırılması üzərində nəzarət aparmaq.
Beləliklə, vergi uçotu mühasibat uçotunun tərkib hissəsi kimi qalmaqla vergi öhdəliklərinin düzgün, obyektiv hesablanması və təşkilatın vergi hesabatının tərtib edilməsi üçün zəruri maliyyə informasiyalarının toplanması, qeydə alınması və işlənməsi kimi işlərin yerinə yetirilməsini özündə əks etdirir.
Təsərrüfat subyektləri tərəfindən vergilər hesablanarkən zəruri vergi sənədləri tərtib edilir. Vergi sənədləri – vergilərin hesablanmasını, vergi məbləğini və vergi öhdəliyinin həcmini əks etdirən sənədlərdir. Vergi sənədlərinə aşağıdakılar daxildir:
uçot-hesabat sənədləri;
müşayiətedici sənədlər;
vergi uçotu registrləri;
bildiriş.
İdarəetmə uçotu
İdarəetmə uçotu — təşkilatın idarəetmə səviyyəsi (daxili istifadəçilər — menecerlər) üçün həmçinin təşkilatın fəaliyyəti ilə bağlı qərarlar qəbul etmək, vacib olan məlumat və göstəriciləri müəyyən etmək, ölçmək, toplamaq, qeyd etmək, şərh etmək, ümumiləşdirmək, hazırlamaq və təqdim etməyin nizamlı sistemi. İdarəetmə uçotunun əsas vəzifəsi təşkilatın hansı vəziyyətdə olduğu və əməliyyat səmərəliliyini artırmaqla yanaşı mövcud resursların necə bölüşdürülməsi lazım olduğu sualına cavab verməkdir.
== Tərifi ==
İdarəetmə uçotunun sadə təriflərindən biri — menecerlər tərəfindən qərar qəbul etmək üçün maliyyə və qeyri-maliyyə məlumatlarının təqdim edilməsidir. Başqa sözlə, idarəetmə uçotu təşkilat daxilindəki direktorlara qərar qəbul etməkdə kömək edir. Xərclər uçotu kimi də tanınmaq olar. Həmçinin biznes məqsədlərinə çatmaq üçün məlumatları ayırd etmək, öyrənmək, deşifrə etmək və rəhbərlərə çatdırmaq üçün qısa yoldur. Toplanmış məlumatlar maliyyə xərcləri və təşkilat tərəfindən qəbul edilən qərarlarla müəyyən edilərək biznes məsələləri ilə bağlı mühasibat uçotunun bütün sahələrini əhatə edir. Mühasiblər təşkilat daxilində əməliyyatların ümumi strategiyasını ölçmək üçün planlardan istifadə edirlər.
== İstinadlar ==
== Ədəbiyyat ==
Kurt Heisinger and Joe Hoyle, Managerial Accounting, ISBN 978-1-4533452-9-0.
James R. Martin, Ph.D., CMA, Management And Accounting Web.
Büdcə uçotu
Büdcə uçotu (ing. budget accounting) — maliyyə və qeyri-maliyyə aktivlərinin və öhdəliklərinin vəziyyəti haqqında pul ifadəsində məlumatların toplanması, uçotu və ümumiləşdirilməsi, təsərrüfat subyektinin bu aktiv və öhdəliklərini dəyişdirən əməliyyatların uçotu üçün nizamlı sistem.
== Tərifi ==
BSE-nin məlumatına görə, büdcə uçotu təsərrüfat uçotunun tərkib hissəsi olan büdcə idarə və təşkilatlarının büdcənin icrası prosesinin və xərclər smetasının uçotudur. Mühasibat uçotu vahid sistem əsasında qurulur, büdcənin gəlirləri və xərcləri haqqında zəruri məlumatlarla təmin edilir, genişləndirilmiş təkrar istehsal məqsədləri üçün gəlirlərin rasional bölüşdürülməsinə və yenidən bölüşdürülməsinə kömək edir. Büdcə uçotunun köməyi ilə büdcənin icrası prosesinin planlı idarə edilməsi, maliyyə-büdcə intizamı və xərclərə qənaət həyata keçirilir.
“Maliyyə və kredit ensiklopedik lüğəti” büdcə uçotunu bütün səviyyələrdə büdcənin icrasının gedişi haqqında məlumatların toplanması, qeydiyyatı və ümumiləşdirilməsi sistemi kimi müəyyən edir; təsərrüfat uçotu sisteminin bir hissəsi, o cümlədən onun üç növü: mühasibat uçotunun əsas rolu ilə əməliyyat, mühasibat və statistik. Büdcə uçotu büdcənin icrası prosesi ilə bağlı bütün maliyyə və təsərrüfat əməliyyatlarını əhatə edir.
== Büdcə uçotunun vəzifəsi ==
Büdcə uçotunun vəzifəsi büdcənin icrası prosesini idarə etmək və ona nəzarət etmək (o cümlədən ümumi gəlir və xərclərin uçotu və fəaliyyət növü üzrə, büdcə vəsaitlərinin uçotu).
Əməliyyat uçotu
Əməliyyat uçotu ― mühasibat, statistik və vergi uçotu ilə yanaşı təsərrüfat uçotunun dörd sahəsindən biri. Xarici ədəbiyyatda o, ənənəvi olaraq əməliyyatların təhlili funksiyasına (xərc uçotu və məsuliyyət mərkəzlərindən fərqli olaraq) uyğun gələn idarəetmə uçotunun bölmələrindən biri kimi qəbul edilir. Əməliyyat uçotu cari idarəetmə məqsədləri üçün həm dəyər baxımından, həm də fiziki cəhətdən ölçülən bir təşkilatın iqtisadi həyatının ayrı-ayrı faktlarına nəzarət və nəzarət sistemi kimi istifadə olunur. Əməliyyat uçotu müəssisənin gündəlik cari idarə edilməsi və idarə edilməsi üçün istifadə olunur və təsərrüfat fəaliyyətinin ayrı-ayrı faktları haqqında məlumat verir.
Orta əsrlərə qədər cari əməliyyat uçotu məlum deyil. Qədim dövrlərdə sövdələşmə nəticəsində tacirin mülkiyyətinə keçən inventar əşyalarının inventarının yenidən hesablanması adi hal idi. Bu ənənə Yaxın Şərqdə 8000-5000 il əvvəl istifadə edilən token uçotu sistemi çərçivəsində yaxşı izlənilir .
Orta əsrlərin sonlarında İtaliya respublikalarının mühasibat işi, köhnə italyan formasına uyğun olaraq, ikili yazıdan istifadəyə əsaslanaraq, artıq mühasibdən iqtisadi həyatın çoxlu faktlarını nəzərə almağı tələb edirdi.
Əməliyyat uçotunu inventar uçotundan ayırmaq üçün şərtlər yalnız XX əsrin əvvəllərində istehsalda texnoloji proseslərin mürəkkəbləşdiyi anda inkişaf etdi. standart məsrəf uçotunun, maya dəyərinin hesablanmasının sürətli inkişafına və nəticədə idarəetmə uçotunun yaranmasına səbəb oldu.
Bank uçotu
Bank uçotu (banklarda mühasibat uçotu) — kredit təşkilatının əmlakı və öhdəlikləri, maliyyə və təsərrüfat əməliyyatları haqqında məlumatların toplanması və ümumiləşdirilməsi üçün nizamlı sistemdir.
== Bank hesabı tarixi ==
Pulun meydana çıxması ilə onu dəyişdirmək, borc vermək (faizlə) və ödəmək ehtiyacı yarandı. Bu cür əməliyyat həm unutqanlıq halında, həm də borcun sübutu kimi qeyd tələb edirdi. O qədim dövrlərin əməliyyatları haqqında ritoriklərin - Demosfen və Aristotelin çıxışlarından bir şey öyrənmək olar.
Yeməkxanalar/dəyişmə məntəqələri/banklar mühasibat kitablarını saxlayırlar. Kağız (papirus) və dəri baha idi. Planşetlərdə qeydlər aparmağa çalışdılar. Çox vaxt tabletlər mumla örtülmüşdür.
Eramızdan əvvəl IV əsrdə hüquq, bankirlərin fəaliyyəti, ticarət əlaqələri haqqında əsas mənbə. e.
Amortizasiya (mühasibat)
Aktivlərin faydalı xidmət müddəti ərzində amortizasiya dəyərinin müntəzəm surətdə azalması deməkdir.
== Amortizasiya ayırmaları ==
Mühasibat uçotunda mənəvi və fiziki aşınma nəticəsində əsas vəsaitlərin dəyərinin müəyyən hissəsinin istehsal olunan əmtəənin (işin, xidmətin)dəyərinə keçirilməsi. Bəzən bu ayırmaların norması lazım olduğundan artıq götürülür və sürətli amortizasiya baş verir.
== Amortizasiya edilən əmlak ==
Faydalı istifadə müddəti bir ildən, dəyəri isə qanunvericiliklə müəyyən olunan həddən artıq olan əmlak.
== Amortizasiya qrupları ==
Amortizasiya edilən əmlakın istismar müddətlərinə görə bölünən qrupları.
== Amortizasiya olunan əmlakın ilkin dəyəri ==
Büdcədən əvəzləşdirilən vergilər, habelə qanunvericiliyə uyğun olaraq, gəlirdən çıxıla bilən xərclər istisna olmaqla
əsas vəsaitlərin alınması, gətirilməsi, istehsalı, tikilməsi, quraşdırılması və qurulması üçün çəkilən xərclərin məcmusu.
== Mənbə ==
" Vergi ensiklopediyası", Bakı 2013, Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyi.
Mühasibat mənfəəti
Mühasibat mənfəəti (ing. accounting profit) — sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə edilən məcmu mənfəət bu cür fəaliyyətlərin aparılmasına, o cümlədən itirilmiş mənfəətə görə sənədləşdirilməmiş xərclər nəzərə alınmadan hesabat dövrü üçün qüvvədə olan qanunla qəbul edilmiş qaydalara uyğun olaraq mühasibat uçotu ilə hesablanır; təşkilatın bütün gəlir mənbələrindən əldə etdiyi ümumi ümumi mənfəət, istehsal olunan mal və ya xidmətlərin istehsalı, əldə edilməsi və ya bölüşdürülməsi xərcləri, qısamüddətli kreditlər üzrə ödənilən faizlər və resurs haqları çıxılmaqla.
K.R.Makkonnell və S.L.Brüya görə, mühasibat mənfəəti ümumi gəlirdən mühasibat xərclərini (açıq-aşkar xərclər) çıxarmaqla bərabərdir:
Mühasibat mənfəəti = Gəlir — Mühasibat xərcləri.
Gömrük-tarif tənzimlənməsi
Gömrük-tarif tənzimlənməsi — gömrük sərhədindən keçirilən mallara tətbiq edilən və xarici iqtisadi fəaliyyətin mal nomenklaturasına uyğun olaraq sistemləşdirilmiş gömrük rüsumu dərəcələrinin məcmusudur. Malların idxalı və ixracı üzrə gömrük rüsumları gömrük tarifinə əsaslanır. Malların idxalı və ixracı ilə bağlı qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş digər tədbirlər bu malların tarif təsnifatına uyğun olaraq tətbiq olunur.
== Tarixi ==
Gömrük rüsum normaları müəyyən olunarkən iki yanaşma əsas götürülür – fiskal yanaşma və tənzimləyici yanaşma. XIX əsrin sonları və XX əsrin əvvəllərində gömrük rüsum normalarının müəyyən olunmasında fiskal yanaşmaya üstünlük verilirdi və rüsumlar dövlət gəlirlərinin mühüm mənbəyi kimi baxılırdı.
XX əsrin ortalarından başlayaraq gömrük rüsum normalarının azalması meyli üstünlük təşkil etməyə, tənzimləyici yanaşma ön plana çıxmağa başladı. Belə şəraitdə gömrük rüsum normalarının mal qrupları və konkret məmulatlar üzrə differensasiyasına tələbat artdı.
== Gömrük tarifinin təyin olunma əsasları ==
Gömrük tarifi aşağıdakılar əsasında müəyyən edilir:
xarici iqtisadi fəaliyyətin mal nomenklaturası;
tamamilə və ya qismən xarici iqtisadi fəaliyyətin mal nomenklaturasına əsaslanan və malların ticarəti ilə bağlı tarif tədbirlərinin tətbiqi məqsədilə xüsusi sahələri tənzimləyən qanunvericilik aktları ilə müəyyən edilmiş digər nomenklatura;
xarici iqtisadi fəaliyyətin mal nomenklaturasının əhatə etdiyi mallara tətbiq olunması nəzərdə tutulan avtonom və ya konvensiya idxal gömrük rüsumları;
müəyyən ölkələrlə, yaxud beynəlxalq təşkilatlarla bağlanılmış beynəlxalq müqavilələrdə nəzərdə tutulmuş preferensial tarif tədbirləri;
müəyyən ölkələrə, yaxud beynəlxalq təşkilatın üzv ölkələrinə münasibətdə birtərəfli qaydada qəbul edilən preferensial tarif tədbirləri;
müəyyən mallar üzrə gömrük rüsumlarının azaldılmasını, yaxud gömrük rüsumlarından azadedilməni təmin edən tədbirlər; müəyyən malların xüsusiyyətləri, yaxud son istifadəsi ilə əlaqədar olaraq, bu Məcəllə və müvafiq qanunvericiliklə müəyyən edilmiş güzəştli tarif rejimi; kənd təsərrüfatını, ticarəti və başqa sahələri tənzimləyən qanunvericiliklə müəyyən edilmiş digər tarif tədbirləri.
Malların tarif təsnifatı gömrük rüsumları, vergilər, malların idxalı və ixracı üzrə qadağalar və məhdudiyyətlər barədə məlumat toplusundan ibarətdir. Gömrük orqanları gömrük rüsumlarının və qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş vergilərin tətbiqində malların tarif təsnifatından istifadə edirlər.
Qeyri-tarif tənzimlənməsi
Qеyri-tаrif məhdudiyyətləri — dünya təcrübəsində kifаyət qədər ziddiyyətlidir. Ümümdünyа Ticаrət Təşkilаtı rəsmi оlаrаq bеlə tədbirlərin ləğv еdilməsi və müstəsnа оlаrаq tаrif üsullаrındаn istifаdə еdilməsi məsələsini qarşıya qоyur. Bununlа bərаbər tələblərin birmənаlı şəkildə qəbulu digər məsələlərdə аrzuоlunmаz nəticələrə də gətirib çıхаrа bilər. Bеlə ki, Ümümdünyа Ticаrət Təşkilаtının, Tаrif və Ticаrət üzrə Bаş Sаzişin (QАTT) üzvü оlаn ölkələr хаrici ticаrətdə qеyri-tаrif tənzimləmə mеtоdlаrındаn həm əvvəl, həm də indi istifаdə еtməkdədir. Bəzi qеyri-tаrif məhdudiyyətlərinin аrаdаn qаldırılmаsı, sаdəcə оlаrаq qеyri-mümkündür. Bеlə ki, qеyri-tаrif məhdudiyyətləri dахili iqtisаdi siyаsətin digər ölkələrlə iqtisаdi əlаqələrinə təsirinin təcəssümü kimi çıхış еdir.
Bununlа bеlə, bеynəlхаlq ticаrət sistеmi tərəfindən qаnuniləşdirilmiş qеyri-tаrif tənzimləmə tədbirləri, dаhа dоğrusu, хаrici mаllаrın idхаlının kəskin аrtımı ilə milli iqtisаdiyyаtа vurulаn zərərin qаrşısının аlınmаsı məqsədi güdən müdаfiə tədbirləri, həmçinin хаrici iхrаcаtçılаr tərəfindən qеyri-sаğlаm rəqаbətin qаrşısının аlınmаsınа yönəlmiş digər tədbirlər mövcuddur.
İdхаl əməliyyаtlаrındа qеyri-tаrif məhdudiyyətlər (QTM) ̶хаrici mаllаrın dахili bаzаrа nüfuz еtməsinin qаrşısını аlаn məhdudlаşdırmа – qаdаğаn хаrаktеrli tədbirlər kоmplеksidir. Bu tədbirlərin məqsədi yаlnız idхаl еdən ölkənin rəqаbət qаbiliyyətinin gücləndirilməsi dеyil, həm də milli sənаyеnin müdаfiəsi, əhаlinin həyаt və sаğlаmlığının, ətrаf mühitin, əхlаqın, dinin və milli təhlükəsizliyin qоrunmаsıdır.
Bundаn bаşqа, QTM iхrаc əməliyyаtlаrındа dа istifаdə еdilir.
Turizm sahəsində reklam
Turizm sahəsində reklam - informasiya fəaliyyəti iki səviyyədə həyata keçirilir:
a) Dövlət və ya makrosəviyyədə
b) Kommersiya strukturları səviyyəsində və ya mikrosəviyyədə
Dövlət tənzimlənmə orqanları tərəfindən həyata keçirilir. ÜTT onları ümumiləşdirərək, Milli Turizm Təşkilatları (MTT) adlandırır. Regionların, bələdiyyələrin turizmi idarə edən orqanları və assosiasiyaları da belə təşkilatlar sırasına aid edilir.
Makrosəviyyəli reklam əsas məqsədi:
ölkənin və ya onun regionların xoş simasını yaratmaq
potensial istehlakçıda öz səyahəti üçün çox saylı turist istiqamətləri arasında yalnız bu ölkəni və ya regionu seçməyə həvəs yaratmaqdır.
Mikrosəviyyəli və ya kommersiya xarakterli reklamın əsas məqsədi ölkənin xoş simasını yaradan reklamdan fərqli olaraq, alıcını bazarda təklif edilən çoxsaylı məhsullar arasında yalnız konkret məhsul almağa sovq etməkdir.
Turizmdə reklam vasitələrinə aşağıdakılar aid edilir:
Kütləvi informasiya vasitələri
Çap reklam nəşləri
Kino və videoreklam
Küçə reklamı
Reklam suvenirləri
Sərgilər, birjalar, yarmarkalar və s.
Mühasibat uçotunun autsorsinqi
Mühasibat uçotunun autsorsinqi — biznes prosesinin autsorsinqin xüsusi halı və müəssisə üçün mühasibat uçotunun dəstəklənməsi yollarından biri. Müəssisədə təşkilat, mühasibat uçotu və hesabatla bağlı funksiyaların şirkətdən kənarda ötürülməsini, icra üçün autsorserə verilməsini nəzərdə tutur. Xarici podratçılar tərəfindən göstərilən mühasibat uçotu xidmətlərindən fərqli olaraq, mühasibat autsorsinqi, təşkilati və hüquqi cəhətdən müstəqil qalaraq, xarici şirkətin ayrılmaz funksional vahid kimi müştəri şirkətin iş proseslərinə daxil edildiyi qarşılıqlı əlaqə formasıdır.
Mühasibat xidmətlərinin autsorsinqinin ən sadə tərifi təşkilatın mühasibat uçotunun üçüncü tərəf mütəxəssislərinə təhvil verilməsidir. Outsourcing İnstitutunun (ABŞ) ekspertlərinin fikrincə, autsorsinq qeyri-adi dinamik inkişaf edən biznes optimallaşdırma növü kimi maliyyə və mühasibat uçotu sahəsində biznes proseslərinin autsorsinqində ən böyük artımı göstərir. 1997-ci ildə Amerika İdarəetmə Assosiasiyası tərəfindən 600 firma üzərində aparılan araşdırma göstərdi ki, artıq o vaxta qədər sorğuda iştirak edən firmaların 1/5-i maliyyə və mühasibat əməliyyatlarının ən azı bəzilərini, firmaların isə 4/5-i - bir hissəsini autsorsinq etmişdir, inzibati funksiyalardan ibarətdir.
Daha tez-tez epizodik olan mühasibat xidmətlərindən fərqli olaraq, mühasibat autsorsinqi şirkət daxilində biznes proseslərinin əsaslı şəkildə yenidən qurulmasını tələb edən uzunmüddətli strategiyadır. Müxtəlif şirkətlərin ekspertləri biznes proseslərinin bu şəkildə yenidən qurulmasının nə qədər ciddi ola biləcəyi ilə bağlı fikir ayrılığına malikdirlər. Bununla belə, onların əksəriyyəti razılaşır ki, qarşılıqlı əlaqə və iş axını proseslərinin fərdiləşdirilməsi müəssisədə autsorsinqin uğurunun vacib komponentidir. Mühasibat autsorsinqi xidmət kimi təsnif edilməməlidir.
Məşğulluğun tənzimlənməsi sub-indeksi
Məşğulluğun tənzimlənməsi sub-indeksi iş sahibi ilə muzdlu işçi arasında əmək prosesinin təşkili ilə bağlı münasibətlərə dövlətin nə dərəcədə müdaxilə etməsini ölçür. Ənənəvi sosial proqramlardan fərqli olaraq, bu müdaxilə birbaşa sosial müdafiə məqsədləri güdür. İşçinin birbaşa sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi, bir qayda olaraq, iş sahibinin sərbəstliyini məhdudlaşdırmaq hesabına başa gəlir.
İki alt-indeks – Məşğulluğun tənzimlənməsinin sərtliyi alt-indeksi və İşdənçıxarma xərcləri alt-indeksi əsasında hesablanmışdır. Bunların birincisi, öz növbəsində, üç göstərici – işəgötürmənin asanlığı (çətinliyi), iş vaxtının tənzimlənməsinin sərtliyi və işdənçıxarmanın asanlığı (çətinliyi) əsasında sayılır. Birinci alt-indeksin 3 komponentdən ibarət olduğu və məşğulluğun tənzimlənməsində bunların toplam rolunun daha yüksək olduğu nəzərə alınaraq, ona 0,75, ikinci alt-indeksə isə 0,25 çəkiləri verilmişdir. Statistik mənbə Dünya İqtisadi Forumunun 2015-ci il üçün məlumat bazasıdır.*
Dünya Bankı biznes mühitini qiymətləndirərkən ölkələri bir növ “yaxşıdan pisə” doğru, iş adamlarına daha rahat şərait yaradanlardan onun işini tənzimləyici qaydalarla çətinləşdirənlərə doğru sıralayır. İqtisadiyyatın sağlığı-solluğu üzrə təhlillərdə “pis” və “yaxşı” ölkələr yoxdur, sağçı və solçu iqtisadiyyata malik olan ölkələr var. Birincilər üçün şirkətlərin operativ sərbəstliyi, ikincilər üçünsə işçilərin sosial müdafiəsi daha yüksək prioritetdir.
Hər iki alt-indeks üçün Vmin = 0, Vmax = 100 götürülmüşdür.
Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti Maliyyə və mühasibat fakültəsi
Maliyyə və mühasibat fakültəsi — Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin fakültəsi.
== Tarixi ==
Maliyyə və mühasibat fakültəsi 2015-ci ilin sentyabrında 2 fakültənin – Maliyyə və Uçot-iqtisad fakültələrinin birləşməsi nəticəsində yaranmışdır.
=== Maliyyə fakültəsi ===
1930-cu ildən Azərbaycan Ticarət-Kooperativ İnstitutunun strukturunda fəaliyyətə başlamış, müxtəlif illərdə Maliyyə-kredit, Maliyyə-iqtisad, Maliyyə-statistika adlandırılmışdır. 1932-ci ildə həmin fakültənin bazasında qısa vaxtda fəaliyyət göstərmiş Maliyyə İnstitutu yaradılmışdır. Lakin 1933-cü ilin yanvarında bir sıra kiçik institutlarla (Plan-iqtisad, Sosialist uçotu, Sovet quruculuğu və hüquq) yanaşı, Maliyyə İnstitutu da Azərbaycan Ticarət-Kooperativ İnstitutu ilə birləşdirilərək Sosial-İqtisad İnstitutu adı ilə fəaliyyət göstərmişdir. Maliyyə İnstitutu yenidən Maliyyə-kredit fakültəsi kimi Sosial-İqtisad İnstitutunun strukturuna daxil olmuşdur. Bəzi dövrlərdə (məsələn, 1941-ci ildə) Mühasibat uçotu ixtisası da Maliyyə fakültəsinin tərkibində olmuşdur.
1959-cu ildən ADU ilə birləşdirildikdən sonra Maliyyə və kredit ixtisasları İqtisadiyyat fakültəsində hazırlanmışdır.
1966-cı ildə AXTİ bərpa edilərkən sonra fakültə Maliyyə-statistika adı ilə yenidən fəaliyyətə başlamış, 1987-ci ildən Statistika ixtisasının Mühasibat uçotu fakültəsi ilə birləşdirilməsi ilə Maliyyə-kredit fakültəsi adlandırılmışdır.
1966-cı ildən başlayaraq fakültəyə prof.
Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin Maliyyə və mühasibat fakültəsi
Maliyyə və mühasibat fakültəsi — Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin fakültəsi.
== Tarixi ==
Maliyyə və mühasibat fakültəsi 2015-ci ilin sentyabrında 2 fakültənin – Maliyyə və Uçot-iqtisad fakültələrinin birləşməsi nəticəsində yaranmışdır.
=== Maliyyə fakültəsi ===
1930-cu ildən Azərbaycan Ticarət-Kooperativ İnstitutunun strukturunda fəaliyyətə başlamış, müxtəlif illərdə Maliyyə-kredit, Maliyyə-iqtisad, Maliyyə-statistika adlandırılmışdır. 1932-ci ildə həmin fakültənin bazasında qısa vaxtda fəaliyyət göstərmiş Maliyyə İnstitutu yaradılmışdır. Lakin 1933-cü ilin yanvarında bir sıra kiçik institutlarla (Plan-iqtisad, Sosialist uçotu, Sovet quruculuğu və hüquq) yanaşı, Maliyyə İnstitutu da Azərbaycan Ticarət-Kooperativ İnstitutu ilə birləşdirilərək Sosial-İqtisad İnstitutu adı ilə fəaliyyət göstərmişdir. Maliyyə İnstitutu yenidən Maliyyə-kredit fakültəsi kimi Sosial-İqtisad İnstitutunun strukturuna daxil olmuşdur. Bəzi dövrlərdə (məsələn, 1941-ci ildə) Mühasibat uçotu ixtisası da Maliyyə fakültəsinin tərkibində olmuşdur.
1959-cu ildən ADU ilə birləşdirildikdən sonra Maliyyə və kredit ixtisasları İqtisadiyyat fakültəsində hazırlanmışdır.
1966-cı ildə AXTİ bərpa edilərkən sonra fakültə Maliyyə-statistika adı ilə yenidən fəaliyyətə başlamış, 1987-ci ildən Statistika ixtisasının Mühasibat uçotu fakültəsi ilə birləşdirilməsi ilə Maliyyə-kredit fakültəsi adlandırılmışdır.
1966-cı ildən başlayaraq fakültəyə prof.
"Gəmiçilik sahəsində xidmətlərə görə" medalı
"Gəmiçilik sahəsində xidmətlərə görə" Azərbaycan Respublikasının medalı — Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il 3 aprel tarixli 1049-VQD nömrəli qanunu ilə təsdiq edilmiş dövlət təltifi.
"Gəmiçilik sahəsində xidmətlərə görə" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə vəzifələrini nümunəvi icra edən, istehsal fəaliyyətində yüksək nəticələr göstərən gəmiçilik sahəsində çalışan işçilər, habelə Azərbaycan Respublikasında gəmiçilik sahəsinin inkişafı və təkmilləşdirilməsində xüsusi rolu olan şəxslər təltif edilirlər.
== Təltif edilənlər ==
"Gəmiçilik sahəsində xidmətlərə görə" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə vəzifələrini nümunəvi icra edən, istehsal fəaliyyətində yüksək nəticələr göstərən gəmiçilik sahəsində çalışan işçilər, habelə Azərbaycan Respublikasında gəmiçilik sahəsinin inkişafı və təkmilləşdirilməsində xüsusi rolu olan şəxslər təltif edilirlər.
== Təltif edən orqan ==
"Gəmiçilik sahəsində xidmətlərə görə" Azərbaycan Respublikasının medalı "Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti tərəfindən təltif edilir.
== Taxılma qaydası ==
"Gəmiçilik sahəsində xidmətlərə görə" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır.
== Medalın təsviri ==
=== Medalın ümumi təsviri ===
"Gəmiçilik sahəsində xidmətlərə görə" Azərbaycan Respublikasının medalı bürüncdən tökülmüş və gümüş suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 38 mm olan lövhədən ibarətdir.
=== Medalın ön tərəfi ===
Medalın ön tərəfində kənardan başlayaraq və ardıcıl olaraq, hər tərəflərindən konturlanmış iki dairəvi zolaq yerləşdirilmişdir. 1-ci zolağın üzərində tünd göy minalı fonda yuxarı hissədə qövs boyunca "GƏMİÇİLİK SAHƏSİNDƏ XİDMƏTLƏRƏ GÖRƏ" sözləri yazılmış, zolağın aşağı hissəsində isə səkkizguşəli ulduz təsvir olunmuşdur. 2-ci zolağın üzərində dairə boyunca palıd yarpaqlarından ibarət çələng təsvir olunmuşdur.
Medalın ön tərəfinin mərkəzində 2-ci zolaq ilə əhatə olunmuş, üzərində gəmi sükanı, lövbər və dəniz dalğalarından ibarət kompozisiya təsvir olunmuş dairəvi lövhə yerləşdirilmişdir.
"Ədliyyə sahəsində fərqlənməyə görə" medalı
"Ədliyyə sahəsində fərqlənməyə görə" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi.
== Əsasnaməsi ==
"Ədliyyə sahəsində fərqlənməyə görə" medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il 29 iyun tarixli 403-IVQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir.
Maddə 1. Təltif edilən şəxslər
"Ədliyyə sahəsində fərqlənməyə görə" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə ədliyyə sahəsində çalışan işçilər, habelə Azərbaycan Respublikasının və xarici ölkələrin dövlət və digər qurumlarının, beynəlxalq təşkilatların nümayəndələri və başqa şəxslər aşağıdakılara görə təltif edilirlər:
ədliyyə orqanlarında qulluqda xüsusi fərqlənməyə görə;
ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsi işinə əhəmiyyətli töhfə verməyə görə;
ədliyyə orqanları ilə səmərəli əməkdaşlığa görə;
ədliyyə sahəsində mühüm layihələrin hazırlanmasında və onların həyata keçirilməsində fəal iştiraka və digər xidmətlərə görə.
Maddə 2. Təltif edən orqan
Bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxsləri "Ədliyyə sahəsində fərqlənməyə görə" Azərbaycan Respublikasının medalı ilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı təltif edir.
Maddə 3. Taxılma qaydası
"Ədliyyə sahəsində fərqlənməyə görə" Azərbaycan Respublikasının medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır.
== Təsviri ==
"Ədliyyə sahəsində fərqlənməyə görə" medalının təsviri Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il 29 iyun tarixli 403-IVQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir.
Maddə 1.
"Minatəmizləmə sahəsində xidmətlərə görə" medalı
"Minatəmizləmə sahəsində xidmətlərə görə" medalı — Azərbaycan Respublikasının dövlət təltifi. 30 may 2023-cü ildə təsis edilmişdir.
== Tarixi və əsasnaməsi ==
"Minatəmizləmə sahəsində xidmətlərə görə" medalı Azərbaycan Respublikasının 2023-cü il 30 may tarixli Qanunu ilə təsis edilmişdir.
"Minatəmizləmə sahəsində xidmətlərə görə" medalı ilə Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları, əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər aşağıdakı xidmətlərinə görə təltif edilirlər:
Minatəmizləmə sahəsinin inkişafında fəal iştiraka görə;
Minatəmizləmə sahəsində səmərəli əməkdaşlığa verilən əhəmiyyətli töhfəyə görə;
Minatəmizləmə sahəsində Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq əlaqələrinin inkişaf etdirilməsində və möhkəmləndirilməsində göstərilən xidmətlərə görə.
Medala layiq görülən şəxslər Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən təltif edilirlər.
"Minatəmizləmə sahəsində xidmətlərə görə" medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda onlardan sonra taxılır.
== Təsviri ==
"Minatəmizləmə sahəsində xidmətlərə görə" medalının təsviri Azərbaycan Respublikasının 2023-cü il 30 may tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir.
Medalın ümumi təsviri
"Minatəmizləmə sahəsində xidmətlərə görə" Azərbaycan Respublikasının medalı bürüncdən tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş, dairəvi formalı, diametri 36 mm olan lövhədən ibarətdir.
Medalın ön tərəfi
Medalın ön tərəfi xarici və daxili çevrələrlə konturlanmışdır.
Xarici və daxili çevrələrin arasında yuxarı hissədə qövs boyunca "Minatəmizləmə sahəsində xidmətlərə görə" sözləri yazılmışdır.
Dövlət
Dövlət (ərəb. دولة) — siyasi quruluş olub, müəyyən sərhədlər daxilində yaşayan xalqın xüsusi sistemlə idarə olunmasını müəyyənləşdirir. Dövlət çox vaxt cəmiyyətlə səciyyələndirilirlər. Yer kürəsi (Antarktidanı çıxmaq şərtilə) iki yüzdən çox dövlət arasında bölünmüşdür.
Dövlət siyasi birlik olmaq etibarilə müəyyən struktura malik olan, siyasi hakimiyyətin müəyyən təşkili ilə səciyyələnən və müəyyən ərazidə sosial proseslərin tənzimlənməsini təmin edən xüsusi təsisatdır. Dövlət xüsusi siyasi təsisat olmaqla cəmiyyətin siyasi sisteminin özəyini təşkil edir.
Dövlətin forması və fəaliyyəti ilə dövlət nəzəriyyəsi elmi məşğul olur. Nə elmdə, nə də beynəlxalq hüquqda dövlətin qəbul edilmiş ümumi təyinatı var.
== Dövlətin mənşəyi haqqında nəzəriyyələr ==
Dövlətin mənşəyi haqqında müxtəlif nəzəriyyələr mövcuddur. Bunlara teoloji, patriarxal, marksist, zorakılıq, ictimai müqavilə, psixoloji, üzvi və b.
Dövlət içində dövlət
Dövlət içində dövlət — ölkədə hərbi qüvvələr, kəşfiyyat mərkəzləri və polis kimi daxili qüvvələrin ("Dərin dövlət") sivil hakimiyyətə tabe olmadığı siyasi vəziyyətdir. Digər siyasi terminlər kimi bu termin də yunan dilindən törəyib. (κράτος εν κράτει, kratos en kratei, latın dilinə imperioda imperium və ya statuda status kimi keçib).
== "Dövlət içində dövlət" hesab edilənlərin siyahısı ==
== İstinadlar ==
== Xarici keçidlər ==
Fransa'da yeni tartışma 'derin devlet': Kavramın çıkış yeri Türkiye mi?
Xarici ticarət fəaliyyətinin gömrük-tarif tənzimlənməsi
Xarici ticarət fəaliyyətinin gömrük-tarif tənzimlənməsi və ya tarif tənzimlənməsi — rüsumların, gömrük prosedurlarının, qaydaların tətbiqinə əsaslanan xarici ticarət fəaliyyətinin dövlət tənzimlənməsi üsullarının məcmusu.
Gömrük-tarif tənzimlənməsi uzun müddət istifadə olunan xarici ticarətin dövlət tənzimlənməsinin əsas üsuludur. Gömrük tariflərinin tənzimlənməsi tədbirlərinin tətbiqinin məqsədləri aşağıdakılar ola bilər:
Proteksionist funksiya milli istehsalçıların xarici rəqabətdən qorunmasıdır.
Fiskal funksiya — vəsaitlərin büdcəyə daxil olmasını təmin etmək
Xarici iqtisadi fəaliyyətin dövlət tənzimlənməsi nöqteyi-nəzərindən gömrük-tarif tənzimlənməsi qeyri-tarif üsulları ilə yanaşı, bu fəaliyyət sahəsinin dövlət tənzimlənməsi üsullarının iki qrupundan biridir[3].