Maliyyə
Maliyyə biznes maliyyəsi, fərdi maliyyə və ictimai maliyyəni əhatə edir. Maliyyəyə pul yığımı və adətən, pulun borc verilməsi də daxildir. Əsasən, zaman, pul və risk anlayışları və onların bir-biri ilə əlaqəsi ilə məşğuldur. Eyni zamanda, pulun xərclənməsi və büdcənin hazırlanması ilə də məşğuldur.
Maliyyə prosesi, əsasən, fiziki və hüquqi şəxslərin banka əmanət yerləşdirməsi vasitəsilə işləyir. Bank pulu digər fiziki və hüquqi şəxslərə istehlak və ya investisiya məqsədilə kredit olaraq verir və onlardan faiz tələb edir.
Kreditlər, son vaxtlarda artan sürətlə, yenidən satış üçün paketlənir, yəni investor krediti (borcu) ya bankdan, ya da birbaşa şirkətdən alır. İstiqraz vərəqləri şirkətlər tərəfindən investorlara birbaşa satılan borcdur, bu zaman investor faiz əldə edir və ya istiqraz vərəqini təkrar bazarda satır.
Bank sektoru kredit təmin etməklə fondlaşmanın əsas vasitəçisi rolunda çıxış edir. Ancaq, şəxsi sərmayə, birgə fond, (mutual fund), qorunma fondları (hedge fund) və digər qurumlar müxtəlif istiqraz vərəqlərinə investisiya etməklə əhəmiyyət qazanmışlar.
Korporativ maliyyə
Korporativ maliyyə (təşkilatın maliyyəsi, ing. Corporate finance) — maliyyələşmə mənbələri, korporasiyaların kapital strukturu, menecerlərin firmanın səhmdarlar üçün dəyərini artırmaq üçün gördüyü tədbirlər və maliyyə resurslarının bölüşdürülməsi üçün istifadə olunan alətlər və təhlillərlə məşğul olan maliyyə sahəsi.
== Tərifi ==
Amerikalı professor Stiven Rossun fikrincə, korporativ maliyyə biznes qərarları, pul vəsaitlərinin hərəkəti və firmanın səhmlərinin dəyəri arasındakı əlaqənin öyrənilməsidir.
Bir sıra iqtisadçılar təşkilatın maliyyəsini təşkilatın təsərrüfat fəaliyyəti zamanı yaranan və onun pul vəsaitlərinin hərəkətinin formalaşması, bölüşdürülməsi və istifadəsi ilə bağlı olan iqtisadi münasibətlər kimi müəyyən edirlər.
== Korporativ maliyyənin vəzifələri ==
Korporativ maliyyənin vəzifələrindən biri təşkilatın xərclərinin davamlı olaraq pul vəsaitləri ilə təmin edilməsidir. Təşkilatın təsərrüfat fəaliyyətinin maliyyələşdirilməsinin əsas mənbəyi onun öz kapitalıdır (nizamnamə kapitalı və mənfəət). Müəssisə aparmaq xərclərinin öz dövriyyə kapitalının həcmindən müvəqqəti artıq olması ilə təşkilat borc kapitalını cəlb edir. Uzunmüddətli ehtiyacları ödəmək üçün daha tez-tez istiqrazlar və ya səhmlər buraxılır və ya uzunmüddətli kreditlər alınır. Kreditin alınması və ya səhmlərin buraxılması ilə bağlı bu cür strateji qərarlar son nəticədə təşkilatın kapitalının strukturunu müəyyən edir . Qeyd etmək lazımdır ki, mənfəətin ənənəvi mühasibat göstəricisi iqtisadi mənfəət yaratmaq üçün istifadə olunan kapitalın cəlb edilməsi ilə bağlı fürsət xərclərini, həmçinin əlavə dəyər yaratmaq, dövriyyə vəsaitlərinin həcminə, kapital qoyuluşlarına nəzarət etmək üçün zəruri olan artımı nəzərə almır, lakin əsas vəsaitlərin və qeyri-maddi aktivlərin köhnəlməsi kimi qeyri-monetar göstəricini nəzərə alır, ona görə də bəzi maliyyə mütəxəssisləri şirkətin fəaliyyətinin əsas göstəricisi kimi gözlənilən diskontlaşdırılmış pul vəsaitlərinin hərəkətini seçirlər.
Maliyyə Nazirliyi
Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyi – Azərbaycan Respublikasında maliyyə siyasətini həyata keçirən və dövlət maliyyəsinin idarə olunmasını təşkil edən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanı.
== Haqqında ==
Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti elan edilən zaman yaradılmışdır.
Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyi Azərbaycan Respublikasında maliyyə siyasətini həyata keçirən və dövlət maliyyəsinin idarə olunmasını təşkil edən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanıdır. Maliyyə Nazirliyi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2009-cu il 09 fevral tarixli 48 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş Əsasnaməyə uyğun olaraq fəaliyyət göstərir.
== Fəaliyyəti ==
Azərbaycan Respublikasının maliyyə siyasətini işləyib hazırlanması və həyata keçirilməsi
Dövlət maliyyəsinin idarə olunmasının təşkil edilməsi
Dövlət və icmal büdcələrin layihələrinin hazırlanması
Dövlət büdcəsinin kassa icrasının təmin edilməsi
Dövlət borcunun idarə edilməsi
Mühasibat uçotunun təşkili və aparılması sahələrində dövlət tənzimlənməsi
Dövlət büdcəsi vəsaitindən istifadə
== Tabeliyindəki qurumlar ==
Dövlət Xəzinədarlığı Agentliyi,
Dövlət Borcunun və Maliyyə Öhdəliklərinin İdarə Edilməsi Agentliyi
Dövlət Maliyyə Nəzarəti Xidməti
Naxçıvan Muxtar Respublikasının Maliyyə Nazirliyi
Maliyyə Elm-Tədris Mərkəzi
Məlumat-Hesablama Mərkəzi
"Maliyyə və uçot jurnalı redaksiyası" Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyəti
=== Maliyyə Elm-Tədris Mərkəzi ===
SSRİ Maliyyə Nazirliyinin "Maliyyə orqanlarının işçiləri üçün qısamüddətli kursların və iqtisadi seminarların təşkili haqqında" 09 fevral 1968-ci il tarixli 36 saylı məktubuna uyğun olaraq, Azərbaycan SSR Maliyə Nazirliyinin 31 mart 1968-ci il tarixli A-13 saylı əmri ilə Azərbaycan SSR Maliyyə Nazirliyinin Maliyyə sistemi işçilərinin daimi fəaliyyət göstərən təkmilləşdirmə kursu yaradılmış və həmin dövrdən fəaliyyətə başlamışdır.
Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin 30 sentyabr 1996-cı il tarixli 66 saylı əmri ilə "Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin Maliyyə sistemi işçilərinin daimi fəaliyyət göstərən təkmilləşdirmə kursu" "Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin İxtisasartırma Kursu adlandırılmışdır".
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 05 iyun 2002-ci il tarixli 91 saylı qərarı ilə Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin İxtisasartırma Kursunun bazasında Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyi yanında Maliyyə Elm-Tədris Mərkəzi yaradılmışdır.
=== Məlumat Hesablama Mərkəzi ===
Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin Məlumat Hesablama Mərkəzi (MHM) Maliyyə Nazirliyinin 30 dekabr 1977-ci il № 716 əmrinə əsasən təşkil edilib və Respublika Dövlət müəssisəsi hesab edilir.1990-cı ilin yanvar ayından Maliyyə Nazirliyinin nəzdində tam təsərrüfat hesablı müəssisə kimi fəaliyyətə başlayıb.
Maliyyə analizi
Maliyyə analizi — (maliyyə hesabatının təhlili, mühasibat təhlili və ya maliyyənin təhlili kimi də istinad edilir) biznesin, sub-biznesin və yaxud layihənin həyat qabiliyyətinin, sabitliyinin və gəlirliliyinin qiymətləndirilməsinə aiddir. Bu, maliyyə hesabatlarından və başqa hesabatlardan alınan məlumatlardan istifadə edən əmsallar və başqa metodlardan istifadə edərək hesabat hazırlayan mütəxəssislər tərəfindən həyata keçirilir. Adətən bu hesabatlar biznes qərarlarının qəbul edilməsində əsaslardan biri kimi yuxarı rəhbərliyə təqdim olunur. Maliyyə analizi müəssisənin aşağıdakıları edə biləcəyini müəyyən edə bilər:
Əsas fəaliyyətinizi və yaxud fəaliyyətinizin bir hissəsini davam etdirmək və ya tam əksinə dayandırmaq;
Öz məhsulunu hazırlamaq üçün müəyyən materiallar istehsal etmək və yaxud əldə etmək;
Öz mallarınızın istehsalında müəyyən maşın və avadanlıqları əldə etmək və yaxud icarəyə vermək;
Səhmləri buraxmaq və yaxud dövriyyə kapitalının artırılması üçün bank krediti haqqında danışıqlar aparmaq;
İnvestisiya və yaxud kredit kapitalı ilə əlaqəli qərarlar qəbul etmək;
Rəhbərliyə öz biznesinin həyata keçirilməsində müxtəlif alternativlər üzrə məlumatlı seçim etməyə imkan verən digər qərarlar qəbul etmək;
== Şirkət səviyyəsində analiz ==
Maliyyə analitikləri tez-tez şirkətinin elementlərini aşağıdakı kimi qiymətləndirlər:
Gəlirlilik – həm qısamüddətli, həm də uzunmüddətli perspektivdə gəlir əldə etmək və artımı saxlamaq qabiliyyətidir. Adətən, şirkətin gəlirlilik dərəcəsi şirkətin fəaliyyət nəticələri haqqında hesabat verən mənfəət və zərər hesabatına əsaslanır;
Ödəmə qabiliyyəti – uzunmüddətli perspektivdə kreditorlar və başqa üçüncü şəxslər qarşısında öhdəliklərini ödəmək qabiliyyətidir;
Likvidlik – təcili öhdəliklərin yerinə yetirilməsi zamanı müsbət pul axınını dəstəkləmək bacarığıdır;
Stabillik – firmanın və yaxud şirkətin öz fəaliyyətini həyata keçirərkən əhəmiyyətli itkilərə məruz qalmadan, uzunmüddətli perspektivdə biznesdə qalmaq qabiliyyətidir. Şirkətin sabitliyinin qiymətləndirilməsi həm mənfəət və zərər hesabatının, həm də mühasibat balansının, həmçinin, başqa maliyyə və qeyri-maliyyə göstəricilərinin istifadəsini tələb edir.
Həm ikinci, həm də üçüncü verilmiş şərtlər mühasibat balansına əsaslanır ki, bu da müəyyən bir vaxtda biznesin maliyyə vəziyyətini göstərir.
== Üsullar ==
Maliyyə analitikləri tez-tez maliyyə göstəricilərini (ödəmə qabiliyyəti, gəlirlilik, artım və s.) müqayisə edirlər:
Keçmiş göstəricilər – eyni şirkət üçün tarixi dövrlər üçün (məsələn, son 5 il ərzində)
Gələcək göstəricilər – Tarixi şəxsiyyətlərdən və müəyyən riyazi və statistik üsullardan, o cümlədən indiki və gələcək dəyərlərdən istifadə etmək yolu ilə,
bu ekstrapolyasiya üsulu maliyyə təhlilində səhvlərin əsas mənbəyidir, çünki keçmiş statistik məlumatlar gələcək perspektivlərin zəif proqnozlaşdırıcıları ola bilər.
Müqayisəli göstəricilər – oxşar şirkətlər arasında müqayisə
Maliyyə əmsallarının müqayisəsi maliyyə analizinin aparılmasının yalnız bir üsuludur. Maliyyə analitikləri faiz analizindən də istifadə edə bilərlər ki, bu da bir sıra rəqəmlərin bir baza məbləğindən faizlə azaldılmasını nəzərdə tuturdu.
Maliyyə bazarı
Maliyyə bazarı (lat. financia — mövcudluq, gəlir) — qiymətli kağızların, qiymətli metalların, valyutaların və digər investisiya alətlərinin borc alınması, buraxılması, alqı-satqısı ilə əlaqəli iqtisadi münasibətlər sistemi.
Maliyyə bazarında kapitalın səfərbər edilməsi, kreditlərin verilməsi, mübadilə əməliyyatlarının həyata keçirilməsi və vəsaitlərin istehsalda yerləşdirilməsi mövcuddur. Fərqli ölkələrdən borc verənlərin və borcalanların kapitalına tələb və təklifin birləşməsi dünya maliyyə bazarını təşkil edir.
Maliyyə bazarının tərkib hissələri bunlardır: kredit kapitalı bazarı (pul bazarı, kredit bazarı), valyuta bazarı, qiymətli kağızlar bazarı (ilkin, ikincil, üçüncü dərəcəli), sığorta və təkrarsığorta bazarı, qiymətli metal bazarı.
Maliyyə bazarının işini şirkətlər, banklar və digər kredit və maliyyə təşkilatları, birjalar təmin edir. Fərdi şəxslərin maliyyə bazarındakı əməliyyatlarda iştirakı milli qanunvericiliklə müəyyən edilir. Ölkədən asılı olaraq, maliyyə bazarının tənzimlənməsi tək bir qurum (Rusiyada olduğu kimi) və ya bir neçə qurum tərəfindən idarə edilə bilər.
== Tarixi ==
Dünya maliyyə bazarının elementləri feodalizm dövründə yenidən formalaşmağa başladı. Əmtəə-pul münasibətlərinin inkişafı və qiymətli kağızların meydana çıxması ilə kapital bazarı formalaşdı.
Maliyyə hüququ
Maliyyə hüququ — subyekti dövlət funksiyalarının həyata keçirilməsi üçün zəruri olan dövlət maliyyəsinin (dövlət və yerli özünüidarəetmə fondlarının vəsaitlərinin) formalaşması və xərclənməsi ilə bağlı münasibətlər olan hüquq normalarının sistemidir.
Maliyyə hüququnun hüquq və hüquq elminin bir sahəsi kimi ayrılması əsasən postsovet dövlətləri üçün xarakterikdir. Romano-German hüquq ailəsi ölkələrində dövlət maliyyəsi tam hüquqlu ayrıca hüquq sahəsindən daha çox inzibati və ictimai hüquq çərçivəsində hüquqi tədqiqatların nisbətən müstəqil sahəsi kimi nəzərdən keçirilir.
== Predmeti ==
Maliyyə hüququnun predmetinə əsasən vergi münasibətləri və müxtəlif səviyyələrdə büdcələrin formalaşdırılması və icrası üzrə fəaliyyətlər (dövlət vəsaitlərinin xərclənməsi, onların məqsədyönlü və səmərəli istifadəsinə nəzarət) daxildir.
Sovet dövründə bank və sığorta sahəsində dövlət inhisarçılığı, o cümlədən valyuta inhisarı şəraitində müvafiq münasibətlərin tənzimlənməsi də maliyyə hüququna daxil edilirdi. İndi maliyyə hüququnun bir hissəsi kimi yalnız pul tədavülü və valyuta əməliyyatlarının tənzimlənməsinin nəzərə alınması nisbətən adi haldır, halbuki bank və sığorta işinin tənzimlənməsi mülki hüquq və inzibati hüquq elementləri olan mürəkkəb bir sahəyə çevrilmişdir.
== Xüsusiyyətləri ==
həm inzibati, həm də təşkilati münasibətlərin (məsələn, büdcə vəsaitlərinin ayrılması) və dövlət və özəl qurumların mülkiyyət münasibətlərinin (vergi öhdəlikləri kimi) tənzimlənməsi;
inzibati hüquqla sıx əlaqə: dövlət pullarının xərclənməsi istiqamətləri dövlət funksiyalarının icrasından ayrılmazdır;
inzibati qanunvericiliyin və doktrinanın inkişafının müasir tələblərdən geri qaldığı şəraitdə öz təbiətinə görə inzibati hüquqa aid olan prosedurların postsovet maliyyə hüququ çərçivəsində formalaşdırılması; məsələn, vergi yoxlamaları və vergi qanunvericiliyinin pozulmasına görə məsuliyyətə cəlb edilmə prosedurları belə formalaşdırıldı;
tənzimləmə predmetinin parçalanması: məsələn, vergi münasibətləri maliyyə hüququnun predmetinə daxil edilir, əks münasibətlər, məsələn, büdcədən sosial ödənişlərlə bağlı olanlar isə sosial təminat hüququ çərçivəsində nəzərdən keçirilir; dövlət maliyyəsinin formalaşması və xərclənməsi ilə bağlı münasibətlərin hüquqi mahiyyəti pul dövriyyəsinin və valyuta əməliyyatlarının tənzimlənməsindən əsaslı şəkildə fərqlənir.
== Ədəbiyyat ==
Нобель Петер. Швейцарское финансовое право и международные стандарты. М.: Инфотропик Медиа.
Maliyyə iqtisadiyyatı
Maliyyə iqtisadiyyatı — "pul fəaliyyətində cəmləşmə" ilə xarakterizə olunan iqtisadiyyatın bir hissəsidir ki, burada "əməliyyatın hər iki tərəfində bu və ya digər növ pullar görünə bilər". Beləliklə, real iqtisadiyyatla əlaqəli qiymətlər, faiz dərəcələri və səhmlər kimi maliyyə dəyişkənlərinin əlaqəsi ilə maraqlanır. İki əsas sahəyə malikdir: varlıq qiymətləri və korporativ maliyyə; birincisi kapital təmin edənlərin, yəni investorların, ikincisi kapital istifadəçilərinin baxış nöqtəsidir. Beləliklə, maliyyənin çox hissəsi üçün nəzəri əsaslar yaradır.
Mövzu “iqtisadi məkanların həm məkanda, həm də zamanında qeyri-müəyyən bir mühitdə paylanması və yerləşdirilməsi” ilə əlaqədardır. Nəticə etibarilə, maliyyə bazarları və nəticədə ortaya çıxan iqtisadi və maliyyə modelləri və prinsipləri kontekstində qeyri-müəyyənlik qarşısında qərarların qəbul edilməsinə və qəbul edilə bilən fərziyyələrdən sınaq və ya siyasi nəticələr çıxarılmasına yönəlmişdir. Mikroiqtisadiyyat və qərar nəzəriyyəsinin əsasları üzərində qurulmuşdur.
Maliyyə ekonometriyi, bu münasibətləri parametrləşdirmək üçün ekonometrik metodlardan istifadə edən maliyyə iqtisadiyyatının bir hissəsidir. Riyazi maliyyə, maliyyə iqtisadiyyatı tərəfindən təklif olunan riyazi və ya ədədi modelləri əldə edəcək və genişləndirəcəkdir. Burada iqtisadi nəzəriyyə ilə uyğunlaşmaqdan çox riyazi tutarlılığa diqqət yetirilir.
Maliyyə nəzarəti
Maliyyə nəzarəti — təsərrüfat subyektlərinin və rəhbərliyin fəaliyyətinin maliyyə və əlaqəli məsələlərini onun təşkilinin konkret forma və üsullarından istifadə etməklə yoxlamaq üçün tədbirlər və əməliyyatlar məcmusudur.
== Mahiyyəti ==
Maliyyə nəzarəti təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyətində maliyyə və onunla əlaqədar olan məsələlərin işlənməsi, həmçinin onun təşkilinin özünəməxsus metodlarının və formalarının dəyişməsi üzrə əməliyyatların məcmusudur. Maliyyə nəzarəti iqtisadiyyatda milli məhsulun natural və dəyər göstəriciləri tarazlığındakı pozuntuları, makro və mikro iqtisadi tənzimləmə prosesində bu və ya digər uyğunsuzluqları aşkara çıxarmaq üçün alət kimi istifadə olunur. Maliyyə nəzarəti sferasına pulun istifadə olunması ilə həyata keçirilən bütün əməliyyatlar daxildir. Bu zaman ilk növbədə maliyyə ehtiyatlarının formalaşdırılması, həmçinin. fəaliyyətin bütün növləri üzrə pul vəsaitləri fondlarının qarşılıqlı əlaqələri qeyd edilməlidir
Konkret olaraq maliyyə nəzarətinə aşağıdakı istiqamətlər daxildir:
iqtisadi qanunların tələblərinə nəzarət olunması
məcmu ictimai məhsulun dəyərinin və milli gəlirin bölgüsü və yenidən bölgüsü
büdcənin tərtib edilməsi və büdcə nəzarəti
vergi nəzarəti
Sadalanan istiqamətləri baxımından maliyyə nəzarəti aşağıdakıların düzgünlüyünü əhatə edir:
dəyər göstəricilərinin formalaşmasının və təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyətinin maliyyə nəticələrinin
büdcənin və büdcədənkənar fondların tərtib olunmasının və icrasının
qeyri-kommersiyatəşkilatlarınınsmetasınınxərclənməsinin
büdcə vəsaitlərinin məqsədli istifadəsinin
vergi ödənişlərinin, vergi ayırmalarının tamlığının və vaxta müvafiqliyinin
D. Q. Çernik maliyyə nəzarətinin mahiyyətini bu qaydada açıqlayır:
"Maliyyə nəzarəti maliyyənin nəzarət funksiyasının həyata keçirilməsinin forması kimi çıxış edir. Onun məzmunu və təyinatı təsərrüfat subyektlərinin, sahə (idarə) və ərazi idarəetmə subyektlərinin maliyyə fəaliyyətinin yoxlanılmasından ibarət olur.
Maliyyə nəzarəti aşağıdakı vəzifələrin yerinə yetirilməsinə xidmət edir:
maliyyə vəsaitlərinə olan tələbatlar və vəsaitlərin formalaşması arasında tarazlığın təmin edilməsi;
dövlət büdcəsi qarşısında maliyyə öhdəliklərinin tam və vaxtında təmin edilməsi;
müəssisə və təşkilatların pul vəsaitlərindən səmərəli istifadə olunmasına, uçot və hesabat işlərinin düzgün qurulmasına kömək etmək;
qüvvədə olan qanunvericilik və normativ aktlara riayət olunmasına nəzarəti gücləndirmək;
müəssisələrin xarici-iqtisadi fəaliyyətində yüksək fəallığa nail olunmasına köməklik etmək
Beləliklə, demək olar ki, maliyyə nəzarəti – xüsusi forma və üsul tətbiq etməklə təsərrüfat və idarəetmə obyektlərinin maliyyə fəaliyyətinin və onunla bağlı əməliyyatların yoxlanması məcmusundan ibarətdir
== Məzmunu ==
Məlumdur ki, maliyyə bir kateqoriya olaraq pul fondlarının yaradılması və istifadəsi, gəlirlərin meydana çıxması ilə bağlı olan bölgü münasibətləridir. Eyni zamanda maliyyənin fəaliyyət göstərməsi istehsal fondlarından səmərəli istifadəni, istehsalın qiymət strukturunu tənzimləyir, yönəldiyi obyektləri stimullaşdırır, nizamlayır və möhkəmləndirir.
Maliyyə bölgü kateqoriyası olduğundan onun bölgüdə iştirakı şəksizdir.
Maliyyə piramidaları
Piramida sxemi (Ponzi sxemi) — sərmayə qoymaq, mal satmaq və ya xidmətlər göstərməklə deyil, sxemdə iştirak edənlərin sayını artırmaqla nağd ödəmələr və ya başqa bir gəlir forması vədinə əsaslanan iş modeli. Sxem üzvlərinin sayı həndəsi irəliləmənin qanunlarına görə artdıqca, üzvlərin çoxunun qazanc əldə edə bilməməsi səbəbindən yeni gələnləri cəlb etmək mümkün olmayacaq.
Piramida sxemləri qeyri-sabitdir və çox vaxt qanunsuzdur. Bir neçə pilləli marketinq planları piramida sxemləri kimi təsnif edilmişdir.
== Konsepsiya və əsas modellər ==
Piramida sxemlərində təşkilatçılar müraciət edənləri işi qəbul etdikləri yeni üzvlərdən aldıqları pulun bir hissəsini yeni üzvlərə vəd edərək giriş haqqı ödəməyə məcbur edirlər. Toplanan vəsaitlərin bir hissəsi, hər hansı bir real iş görüb-etməməsindən asılı olmayaraq sxemin faydalı olduğu təşkilatçıların gəlirləridir. Sxemə üzvlüyün özü yeni gələnləri cəlb etməyə və piramidanın zirvəsinə pul köçürməyə davam etmək üçün güclü bir təşviq olur. Belə təşkilatlar nadir hallarda mal və ya xidmətləri real qiymətə satırlar. Bu sxem üçün əsas gəlir mənbəyi çox sayda yeni gələnləri cəlb etmək və ya mövcud üzvlərdən əlavə ödəniş tələb etməkdir.
Piramidaların davranışı eksponent bir böyümə cədvəlini çox yaxından izləyir.
Maliyyə qrupu
Maliyyə qrupu, Maliyyə-sənaye qrupu - qanunla nəzərdə tutulmuş qayda və şərtlərə uyğun olaraq, maliyyə-sənaye qrupunun yaradılmasına dair müqavilə əsasında öz aktivlərini tamamilə və ya qismən birləşdirmiş hüquqi şəxslərin (əsas və törəmə müəssisələrin) məcmusudur.
Tərkibində xarici hüquqi şəxslərin iştirak etdiyi maliyyə-sənaye qrupu transmilli maliyyə-sənaye qrupu hesab olunur.
Hökumətlərarası saziş əsasında yaradılan maliyyə-sənaye qrupları dövlətlərarası (beynəlxalq) maliyyə-sənaye qrupu statusuna malik olur.
Maliyyə-sənaye qrupuna muəssisələr, idarələr, təskilatlar, maliyyə-kredit idarələri, investisiya institutları daxil olur. Maliyyə-sənaye qrupları texnoloji və ya iqtisadi məqsədlərlə, əmtəə və xidmətlər satısının genisləndirilməsinə və rəqabət qabiliyyətinin yuksəldilməsinə yonəldilmis investisiya və digər layihə və proqramların həyata kecirilməsi ucun; istehsalın səmərəlilik və rəqabət qabiliyyətinin yuksəldilməsi, yeni is yerlərinin təskili ucun; səmərələsdirici kooperasiya əlaqələrinin yaradılması, ixrac potensialının artırılması, elmi-texniki tərəqqinin surətləndirilməsi, mudafiə muəssisələrinin konversiyası ucun yaradılır.
Maliyyə riski
Maliyyə riski — maliyyə resurslarının (pul vəsaitlərinin) itirilməsi ehtimalı ilə bağlı risk).
Maliyyə riskləri pul dövriyyəsinin yaranması və müxtəlif növ pul münasibətlərinin yaranması ilə eyni vaxtda yaranmışdır: investor — emitent, kreditor — borcalan, satıcı — alıcı, ixracatçı — idxalçı və s. Maliyyə riskləri bazar şəraitində sahibkarlıq fəaliyyətinin tərkib hissəsidir.
Adam Smit sahibkarlıq mənfəətinin mahiyyətini tədqiq edərək və təhlil edərək, sahibkarlıq fəaliyyəti ilə bağlı mümkün itkilərin kompensasiyası şəklində "risk ödənişi" kimi sahibkarlıq gəlirinin strukturunda belə bir komponenti qeyd etmişdir.
== Maliyyə risklərinin təsnifatı ==
Maliyyə riskləri üç növə bölünür:
Pulun alıcılıq qabiliyyəti ilə bağlı risklər;
Kapital qoyuluşu ilə bağlı risklər (investisiya riskləri);
Təşkilatın təsərrüfat fəaliyyətinin təşkili forması ilə bağlı risklər.
Pulun alıcılıq qabiliyyəti ilə bağlı risklər
Pulun alıcılıq qabiliyyəti ilə bağlı risklərə aşağıdakılar daxildir:
inflyasiya və deflyasiya riskləri;
valyuta riskləri;
likvidlik riskləri.
İnflyasiya riski pulun amortizasiyası (kapitalın real dəyəri) ehtimalı və inflyasiya səbəbindən real pul gəlirlərinin və mənfəətin azalması ilə əlaqələndirilir. İnflyasiya riskləri aktı:
bir tərəfdən, hazır məhsulun maya dəyərinin artması ilə müqayisədə istehsalda istifadə olunan xammalın, komponentlərin maya dəyərinin daha sürətli artımı istiqamətində;
digər tərəfdən, müəssisənin hazır məhsulları rəqiblərin oxşar məhsulları ilə müqayisədə daha tez bahalaşa bilər ki, bu da qiymətlərin aşağı salınması zərurətinə və müvafiq olaraq itkilərə səbəb olacaqdır.
Deflyasiya riski deflyasiya artdıqca qiymətlərin düşməsi riskidir ki, nəticədə biznesin aparılması üçün daha pis iqtisadi mühit yaranır və gəlirlər azalır.
Valyuta riski valyuta məzənnəsinin əlverişsiz ucuzlaşması riskinə aiddir.
Maliyyə savadlılığı
Maliyyə savadlılığı — Maliyyə savadlılığı fərdlərin büdcə, qənaət, borc alma və investisiya kimi təməl maliyyə anlayışları mövzusunda real iqtisadi şərtləri də nəzərə alaraq qəraralma qabiliyyətidir. İnsanların şəxsi maliyyə vəziyyətini necə idarə edəcəyi qabiliyyətini göstərən bir səviyyədir. Gündəlik həyatda insanlar qarşılaşdığı maliyyə vəziyyətlərinə qarşı öz problemlərini necə həll edə bilmə və planlı bir şəkildə qərarlar almanı göstərən kafilik, ya da qabiliyyətidir. Düzgün maliyyə qərarlarının verilməsi və fərdlərin maddi rifahının yaxşılaşdırılması üçün zəruri olan məlumatlılıq səviyyəsi, bilik, bacarıq, baxış və davranışlar toplusudur.
İƏİT – İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı (ing. ing. Organization for Economic Co-operation and Development, OECD – demokratiya və bazar münasibətli iqtisadiyyat prinsipini qəbul edən inkişaf etmiş ölkələri birləşdirən beynəlxalq təşkilat) maliyyə savadlılığını bu şəkildə ifadə edir: "Maliyyə istehlakçılarının öz rifah hallarını yaxşılaşdıra bilmək üçün maliyyə məhsulları və konsepsiyalarını başa düşmək, maliyyə risklərini və imkanlarını qiymətləndirmək, məlumatlı seçimlər etmək və digər səmərəli addımlar atmaq üzrə bacarıqlar toplusudur".
Maliyyə savadlılığı anlayışı ABŞ və Avstraliyada Financial literacy (maliyyə savadlılığı), Kanada və İngiltərədə Financial capability (maliyyə qabiliyyəti) olaraq təyin olunmaqdadır.
== İstinadlar ==
== Xarici keçidlər ==
Uzunmüddətli qənaət və investisiyalar üçün maliyyə savadlılığı
Maliyyə savadlılığı Arxivləşdirilib 2017-06-06 at the Wayback Machine
Mərkəzi Bank "Maliyyə savadlılığı" layihəsi çərçivəsində tədbirlərini davam etdirir
Maliyyə savadlılığı. Layihə haqqında
Elmin İnkişafı Fondu "Gənc alimlər və maliyyə savadlılığı"
"Gənc alimlər və maliyyə savadlılığı" müsabiqəsi elan edilib
Finansal okuryazarlık nedir?
Maliyyə sistemi
Maliyyə sistemi — ümumi ictimai məhsulun bölüşdürülməsi və yenidən bölüşdürülməsi üçün təkrar istehsal prosesinin bütün subyektləri arasında pul münasibətlərinin təşkili forması.
== Mahiyyəti ==
Ümumi sosial məhsulun dəyərinin bölüşdürülməsi və yenidən bölüşdürülməsi prosesi maliyyənin təşkili, tənzimlənməsi və planlaşdırılması sistemini, təsərrüfat subyektlərindən, işçilərdən, dövlət və yerli özünüidarəetmə orqanlarından maliyyə resurslarının formalaşdırılması və istifadəsi yollarını özündə birləşdirən maliyyə mexanizmidir.
Ümumi ictimai məhsulun dəyərinin bölüşdürülməsi prosesində təsərrüfat münasibətlərinin subyektləri (dövlət, təsərrüfat subyektləri, işçilər və yerli özünüidarəetmə orqanları) müxtəlif pul gəlirləri fondlarını toplayırlar.
== Strukturu ==
Təsərrüfat subyektlərinin gəlir əldə etmə üsullarından asılı olaraq maliyyə sistemi adətən iki sahəyə bölünür:
mərkəzləşdirilmiş və ya dövlət maliyyəsi;
mərkəzləşdirilməmiş maliyyə
Maliyyə sistemi də dörd alt sistemə bölünür:
dövlət maliyyəsi;
müəssisə maliyyəsi;
maliyyə bazarı;
beynəlxalq maliyyə
dövlət maliyyəsi — pul münasibətləri sahəsidir ki, burada ümumi daxili məhsulun dəyərinin və milli sərvətin bir hissəsinin formalaşması, bölüşdürülməsi və yenidən bölüşdürülməsi, dövlətin idarə edilməsi üçün dövlət vəsaitlərinin formalaşdırılması və istifadəsi, onun müdafiəsi və daxili ehtiyaclarının ödənilməsi baş verir.
Təsərrüfat subyektlərinin maliyyəsi — müəssisənin özünün fəaliyyətini təmin etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Öz növbəsində müəssisənin maliyyəsi ölkənin maliyyə sisteminin əsasını təşkil edir, çünki müəssisə ümumi daxili məhsulun ən böyük hissəsini yaradır.
Maliyyə bazarı — maliyyə resurslarının alqı-satqısı prosesində yaranan mübadilə və yenidən bölüşdürmə münasibətlərini təmsil edir. Bazar şəraitində onun vasitəsilə maliyyə sistemi ilə iqtisadi sistemin əlaqələndirilməsi həyata keçirilir, həmçinin maliyyə sisteminin digər sahələrini birləşdirir. Maliyyə bazarının təşkilati strukturunun əsasını birja təşkil edir.
Beynəlxalq maliyyə — dövlətlər, beynəlxalq təşkilatlar və institutlar arasında mübadilə və yenidən bölüşdürmə ilə bağlı yaranan münasibətlərlə xarakterizə olunur.
Maliyyə siyasəti
Maliyyə siyasəti – Maliyyə qanunvericiliyinə əsaslanan, dövlətin və onun orqanlarının qarşıda duran vəzifələrinin yerinə yetirilməsi üçün zəruri olan ictimai maliyyənin (dövlət və bələdiyyə idarələrinin pul fondları) yaradılmasına, yayılmasına və istifadə olunmasına yönəldilmiş dövlət və bələdiyyələrin onların orqanlarının timsalında sistematik fəaliyyətidir.
Maliyyə siyasəti həm də kateqoriya adlandırıla bilər. Bu termin adətən maliyyə menecmenti ilə məşğul olan iqtisadçılar tərəfindən tətbiq edilir. Yəni, onu maliyyə menecmenti metodu aləti və məqsədi kimi götürülən maliyyə münasibətlərinin sosial-iqtisadi mahiyyəti kimi götürsək kateqoriya kimi qəbul etməliyik.
Maliyyənin məqsədi - gələcəkdə maliyyə fəaliyyətinin ən ideal nəticələridir. Maliyyə siyasətinin məqsədi isə - dövlətin mövcud sosial münasibətlər sisteminin möhkəmləndirilməsi və maliyyə vəsaiti ilə təmin edilməsidir. Maliyyə siyasətini həyata keçirmək üçün maliyyə mexanizmindən istifadə olunur.
== Maliyyə siyasətinin çatışmazlıqları ==
Hal-hazırda maliyyə siyasətinin çatışmazlıqları daha kəskin nəzərə çarpır və bu respublikamızın sosial-iqtisadi inkişafını ləngidən amilə çevrilir. Bu çatışmazlıqlar aşağıdakıladır:
Maliyyə siyasətinin doqmatik xarakter daşıması (təşəbbüskarlığın olması) və ölkənin inkişaf şəraitinin dəyişməsinə dərhal reaksiya vermək qabiliyyətinin olması.
Strateji xarakter daşıyan konsepsiyaların işlənib hazırlanması.
Maliyyə texnologiyası
Maliyyə texnologiyası (qısaldılmış ing. fintech və ya ing. FinTech, azərb. fintex və ya azərb. FinTex) maliyyə xidmətlərinin göstərilməsində ənənəvi maliyyə metodları ilə rəqabət aparmağı hədəfləyən texnologiya və innovasiyadır. Süni intellekt, Blokçeyn, Bulud texnologiyası və Böyük verilənlər FinTex-in “ABCD” (dörd əsas sahə)-si qəbul edilir. Fintech sektoru maliyyə əməliyyatlarını təkmilləşdirmək üçün texnologiyadan istifadə edən inkişaf etməkdə olan bir sektordur. Mobil bankçılıq, investisiya, borc xidmətləri və kriptovalyuta üçün smartfonların istifadəsi, maliyyə xidmətlərinin geniş ictimaiyyət üçün daha əlçatan olmasını hədəfləyən FinTex həlləridir. Maliyyə texnologiyaları şirkətləri həm startap, həm də mövcud maliyyə institutları və maliyyə şirkətləri tərəfindən təqdim olunan maliyyə xidmətlərinin istifadəsini dəyişdirməyə və ya təkmilləşdirməyə çalışan texnologiya şirkətlərindən ibarətdir. Sığorta sənayesinə yönəlmiş fintech şirkətlərinin bir hissəsi birlikdə insurtech və ya insuretech şirkətləri kimi tanınır.
Mərkəzləşdirilməmiş maliyyə
Mərkəzləşdirilməmiş maliyyə (Decentralized finance (DeFi) blokçeyn üzərində smart kontraktlardan istifadə edərək, brokerlər, birjalar və ya banklar kimi vasitəçilərə etibar etmədən maliyyə alətləri təklif edir. DeFi platformaları insanlara başqalarına borc verməyə və ya borc götürməyə, törəmələri istifadə edərək aktivlər üzrə qiymət hərəkətlərində spekulyasiya etməyə, kriptovalyuta ticarətinə, risklərdən sığortalanmağa və əmanət kimi hesablarda mənfəət qazanmağa imkan verir. DeFi laylı arxitekturadan və yüksək kompozisiyalı struktur bloklarından istifadə edir. Bəzi tətbiqlər olduqca yüksək faiz dərəcəsi vəd etsə də, böyük risk qrupuna daxildir. 2022-ci ilin fevral ayına olan məlumata görə, mərkəzləşdirilməmiş maliyyədə istifadə olunan aktivlərin dəyəri 200 milyard dollar təşkil edib.
Riyazi maliyyə
Riyazi maliyyə — tətbiqi riyaziyyatın maliyyə hesablama ilə əlaqəli riyazi problemlərlə məşğul olan bir qolu. Maliyyə riyaziyyatında hər hansı bir maliyyə aləti bu alətin yaratdığı bəzi (ehtimal ki təsadüfi) pul axını baxımından nəzərdən keçirilir.
Əsas istiqamətlər:
klassik maliyyə riyaziyyatı və ya kredit riyaziyyatı (faiz hesablamalarının aparılması; müxtəlif borc alətləri ilə əlaqəli məsələlər: veksellər, depozit sertifikatları, istiqrazlar; bankçılıqda, kreditləşmədə, investisiyalarda istifadə olunan ödəniş axınlarının təhlili);
maliyyə alətlərinin arbitrajsız (və ya "ədalətli") qiymətinin hesablanması da daxil olmaqla stoxastik maliyyə riyaziyyatı;
aktuar hesablamaların aparılması (sığortanın riyazi əsasını təşkil edən);
maliyyə bazarlarının davranışının proqnozlaşdırılması ilə əlaqəli ekonometrik hesablamalar.
Klassik maliyyə riyaziyyatının vəzifəsi, pulun zaman dəyərinin meyarlarına əsasən (endirim faktoru nəzərə alınmaqla) müxtəlif maliyyə alətlərindən gələn pul axınlarının müqayisəsi, müəyyən maliyyə alətlərinə qoyulan investisiyaların səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi (investisiya layihələrinin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi daxil olmaqla) və alətlərin seçilməsi üçün meyarların hazırlanmasıdır. Klassik maliyyə riyaziyyatında, default olaraq, faiz dərəcələri və ödəniş axınlarının determinizmi qəbul edilir.
Stokastik maliyyə riyaziyyatı ehtimal olunan ödənişlər və dərəcələrlə məşğul olur. Əsas məqsəd bazar şərtlərinin ehtimal xarakterini və alətlərdən ödəniş axını nəzərə alınmaqla alətlərin adekvat qiymətləndirilməsini əldə etməkdir. Formal olaraq, buraya varyans-orta təhlil çərçivəsində alətlər portfelinin optimallaşdırılması daxildir. Həmçinin maliyyə risklərinin qiymətləndirilməsi metodları stoxastik maliyyə riyaziyyatı modellərinə əsaslanır. Eyni zamanda, stoxastik maliyyə riyaziyyatında risklərin qiymətləndirilməsi, o cümlədən maliyyə alətlərinin adekvat qiymətləndirilməsi üçün meyarların müəyyənləşdirilməsi zərurətə çevrilir.
Maliyyə menecmenti
Maliyyə menecmenti — seçilmiş ümumi strategiya çərçivəsində idarəetmə subyektlərinin meyarlarına və üstünlüklərinə uyğun olaraq riskləri optimallaşdırmaq üçün təşkilatın pul vəsaitlərinin hərəkətinin idarə edilməsi sistemi.
== Haqqında ==
Təşkilatın resurslarının formalaşması, istifadəsi və tənzimlənməsi ilə əlaqəli olan pul münasibətləri mövzusu. Maliyyə menecmenti maliyyə resurslarının hərəkəti prosesində təsərrüfat subyektləri arasında yaranan maliyyə resurslarının və maliyyə münasibətlərinin hərəkətini idarə etməyə yönəldilmişdir. Bu hərəkətləri və münasibətləri necə məharətlə idarə etmək məsələsi maliyyə idarəetməsinin məzmununu təşkil edir. Maliyyə menecmenti maliyyə idarəetməsinin məqsədinin işlənib hazırlanması və məqsədə çatmaq üçün maliyyə mexanizminin üsul və rıçaqlarından istifadə etməklə maliyyəyə təsirin həyata keçirilməsi prosesidir. Effektiv üsullardan biri maliyyə idarəçiliyində zəif cəhətləri tez müəyyən etməyə imkan verən Haskell testinin istifadəsidir.
Təşkilatlarda maliyyə menecmenti bir çox cəhətdən mühasibat uçotuna bənzəyir. Lakin mühasibat uçotu artıq başa çatdırılmış əməliyyatların uçotu ilə əlaqədardır (və buna görə də “tarixi” maliyyə məlumatlarının uçotu).
Maliyyə menecmenti həm strategiya, həm də idarəetmə taktikasını götürdüyü idarəetmə elminin, idarəetmənin çoxsaylı sahələrindən biridir. Bu vəziyyətdə strategiya məqsədə çatmaq üçün vəsaitlərdən istifadənin ümumi istiqamətinə və metoduna aiddir.
Maliyyə müstəqilliyi
Maliyyə müstəqilliyi — başqalarından asılı olmadan və ya işləmək məcburiyyətində qalmadan ömrünün sonuna qədər yaşayış xərclərini ödəmək üçün kifayət qədər gəlir və ya sərvətə malik olmaq statusu.
Maliyyə müstəqilliyinə nail olmaq üçün bir çox strategiya mövcuddur. Onlardan hər birinin öz üstünlükləri və mənfi cəhətləri var. Faydalı faktorlardan biri odur ki, maliyyə müstəqilliyinə nail olmaq istəyən şəxs cari gəlirləri və xərcləri haqqında aydın təsəvvürə malik olması və maliyyə məqsədlərinə doğru irəliləmək məqsədilə müvafiq strategiyaları müəyyən edib seçə bilməsi üçün maliyyə planı və büdcəyə malik olmalıdır. Maliyyə planı bir insanın maliyyə vəziyyətinin hər tərəfini əhatə edir.
== İstinadlar ==
== Əlavə ədəbiyyat ==
Vicki Robin and Joe Dominguez (1992) Your Money or Your Life, Viking. Your Money or Your Life: Revised and Updated for the 21st Century, published by Penguin Books in December 2008 by Vicki Robin with Monique Tilford and contributor Mark Zaifman.
Maliyyə planı
Maliyyə planı — xarici şəraitdən və gələcək maliyyə axınlarının koordinasiyasından asılı olaraq mövcud maliyyə resursları ilə onların əldə edilməsinin reallığına uyğun olaraq məqsədlərin seçilməsi gəlir və xərclərin formalaşması planlarının hazırlanmasında və icrasına nəzarətdə ifadə edilir, pul ifadəsində ifadə olunan cari maliyyə vəziyyətini, onlara nail olmaq üçün məqsədləri və vasitələri nəzərə almaq.
== Tərifi ==
Müəyyən dövr üçün icmal maliyyə planı büdcə adlanır. Təxminlər və ya biznes planları müəyyən layihələri həyata keçirmək üçün istifadə edilə bilər.
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində öz fəaliyyətinin maliyyə planlaşdırılması ayrı-ayrı şəxs, ailə, təşkilat, bütöv bir dövlət və ya onların birliyi tərəfindən həyata keçirilə bilər, müəssisələrdə isə maliyyə idarəçiliyinin tərkib hissəsidir. Mühasibat balansı, mənfəət və zərər haqqında hesabat və pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabat maliyyə planlaşdırmasının formaları deyil, çünki onlar müəssisənin artıq həyata keçirilən fəaliyyəti haqqında ilkin sənədlərdən məlumatları əks etdirir.
Strateji maliyyə planlaşdırmasının vəzifəsi uzun müddət üçün maliyyə fəaliyyətinin proqnozlaşdırıldığı məqsədlər, maliyyə imkanları və xarici şərtlər arasında balans yaratmaq və qorumaqdır. Planlı iqtisadiyyatda iri təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyətinin maliyyə-təsərrüfat planlaşdırılması dövlət tərəfindən həyata keçirilir, maliyyə resursları dövlətin uzunmüddətli məqsəd və vəzifələrinə uyğun olaraq sahələr və sektorlar arasında bölüşdürülür.
== Maliyyə planlaşdırma üsulları ==
Normativ. Əsas odur ki, əvvəlcədən müəyyən edilmiş normalardan istifadə edərək, şirkətə nə qədər resurs lazım olduğunu, eləcə də onların mənbələrini müəyyən etməkdir.
Balanslı.
Maliyyə sabitliyi
Maliyyə sabitliyi — şirkətin daimi ödəmə qabiliyyətinə zəmanət verən hesablarının vəziyyəti.
Əsas vəsaitlərə və ya inventarlara kapital qoyuluşlarını ödəmək üçün vəsait mənbələrində dəyişikliklərin məhdudlaşdırıcı sərhədlərini bilmək müəssisənin maliyyə vəziyyətinin yaxşılaşmasına səbəb olan təsərrüfat əməliyyatlarının belə sahələrini formalaşdırmağa, onun dayanıqlığını artırmağa imkan verir.
Müəssisənin maliyyə sabitliyi əmsalları maliyyə baxımından müəssisənin vəziyyətini aydın şəkildə nümayiş etdirir.
== Müstəqillik əmsalı (muxtariyyət) ==
Maliyyə müstəqilliyi əmsalı müəssisənin kapitalının və ehtiyatlarının ümumi aktivlərinə nisbətinə bərabər olan maliyyə əmsalıdır. Onun hesablanması üçün məlumatlar təşkilatın balans hesabatıdır.
Maliyyə müstəqilliyi əmsalı təşkilatın kapitalla əhatə olunan aktivlərinin payını göstərir (öz formalaşma mənbələri ilə təmin edilir). Aktivlərin qalan hissəsi borc vəsaitləri hesabına ödənilir.
İnvestorlar və kredit verən banklar bu nisbətin dəyərinə diqqət yetirirlər. Əmsalın dəyəri nə qədər yüksək olarsa, təşkilatın öz hesabına borclarını qaytara bilmə ehtimalı bir o qədər yüksəkdir. Göstərici nə qədər yüksək olarsa, müəssisə bir o qədər müstəqildir.
Amortizasiya (maliyyə)
Amortizasiya (lat. amortisatio — bir sıra dövri ödənişlər vasitəsilə maliyyə borclarının ödənilməsi ilə bağlı ödəniş strukturu. Hər bir ödəniş borcun ödənilməmiş məbləğinə və əsas borcun bir hissəsinə hesablanmış faizləri ödəyir. Ödənişlər bütün borclanma müddəti ərzində bərabər məbləğlərdə həyata keçirilir.
Amortizasiya düsturla hesablanır:
A
=
P
V
⋅
r
1
−
(
1
1
+
r
)
n
,
{\displaystyle A\,=\,PV\cdot {\frac {r}{1-\left({\frac {1}{1+r}}\right)^{n}}},}
burada A — dövri ödənişlər, PV — kredit məbləği, r — kreditin dəyəri (borc faiz dərəcəsi), n — kredit müddətidir.
İstiqraz verərkən bank bütün amortizasiya ödənişlərinin (kreditin ödənilməsi üçün ödənişlərin) diskont edilmiş dəyərinin verilən kreditin məbləğindən az olmamasından çıxış edir. Buna görə də, yuxarıda göstərilən düsturda verilən kreditin məbləği ilə bütün amortizasiya ödənişlərinin məbləğinin diskont edilmiş dəyərinin bərabərliyinə əsaslanaraq, mahiyyətcə ödənişlərin məbləğinin diskont edilmiş dəyəri olan birinci PV çarpanı bərabərdir. kredit məbləği. Əgər bank amortizasiyanı kreditin ölçüsündən çox olan ödənişlərin diskont edilmiş dəyəri ilə nəticələnəcək şəkildə hesablamaq niyyətindədirsə, PV-nin dəyəri ödənişlərin diskont edilmiş dəyərinə bərabər olmalıdır. bank nəticədə almaq niyyətindədir) və kreditin ölçüsünü deyil.
Demerec (maliyyə)
Demerec — müəyyən müddət ərzində valyutanın saxlanması və ya qorunması ilə bağlı xərcdir. Buna bəzən pulun kitab dəyəri də deyilir. Qızıl kimi əmtəə pulları üçün demerec qızılın saxlanması və qorunması xərcləridir. Kağız pullara münasibətdə o, valyuta ehtiyatları üçün möhür rüsumu kimi dövri vergi formasını ala bilər. Demerec bəzən bir-birini tamamlayan valyuta sistemləri kontekstində sərfəli xərc kimi təsvir edilir.
== Nəzəriyyəsi ==
Demerec özəl əmtəə pullarının təbii xüsusiyyəti olsa da, pulun yığılmasının qarşısını almaq və kapitalın cəmiyyətdə daha səmərəli bölüşdürülməsinin qarşısını almaq üçün müxtəlif dövrlərdə qəsdən pul sistemlərinə daxil edilmişdir. Xüsusilə, uzunmüddətli investisiyaların maliyyələşdirilməsi üçün bu, xalis cari dəyər (NPV) hesablamalarının dinamikasına təsir göstərir. Valyuta sistemindəki demurrasiya uçot dərəcələrini azaldır və beləliklə, uzunmüddətli investisiyaların cari dəyərini artırır və beləliklə, bu cür investisiyalar üçün stimul yaradır.
İnflyasiyadan fərqli olaraq, demurraj yalnız saxlanılan valyutanın dəyərini tədricən azaldır: o, inflyasiyaya qarşı saxlanılan valyutaya mənfi faiz (vergi) kimi fəaliyyət göstərir, bu da əmanət və ya pensiya fondlarının dəyərini azaldır və İQİ-ni artırır. Müsbət faiz dərəcəsi subsidiyadır.
Dünya maliyyə böhranı (2008-2012)
Dünya maliyyə böhranı (2008-2012) — 2008-ci ilin sentyabr-oktyabrında yaranmış ümumdünya maliyyə-iqtisadi böhranı. Özünü dünyanın bir çox iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrinin iqtisadi göstəricilərində büruzə verdi, sonradan qlobal formaya keçdi.
Dünya maliyyə mərkəzləri
Dünya maliyyə mərkəzləri (ing. International financial centres) — beynəlxalq valyuta, kredit və maliyyə əməliyyatlarını, qiymətli kağızlarla, qızılla əməliyyatları həyata keçirən bankların və ixtisaslaşmış maliyyə institutlarının təmərküzləşmə mərkəzləri. Beynəlxalq Valyuta Fondunun (BVF) məlumatına görə, maliyyə mərkəzləri üç kateqoriyaya bölünür: beynəlxalq maliyyə mərkəzləri: London, Nyu-York və Tokio; regional maliyyə mərkəzləri: Şanxay, Shenzhen, Frankfurt am Main, Sidney və Moskva; və Dəniz Maliyyə Mərkəzləri: Kayman Adaları, Dublin, Lüksemburq, Sürix, Sinqapur və Honq Konq.
Birinci Dünya Müharibəsindən əvvəl London dominant maliyyə mərkəzi idi. Bu, Böyük Britaniyada kapitalizmin yüksək inkişaf səviyyəsi, onun digər ölkələrlə güclü və geniş ticarət əlaqələri, funt sterlinqin nisbətən sabitliyi və ölkənin inkişaf etmiş kredit sistemi ilə bağlı idi.
İkinci Dünya Müharibəsindən sonra dünyanın aparıcı maliyyə mərkəzi ABŞ-yə köçdü. 1960-cı illərdən etibarən ABŞ-nin dünya maliyyə mərkəzi kimi inhisar mövqeyi zəiflədi, çünki yeni mərkəzlər yarandı - Qərbi Avropada və Yaponiyada.
Aİ ölkələri uzun müddətdir ki, öz maliyyə mərkəzlərini yaratmağa çalışırlar. 1999-cu ildə avronun dövriyyəyə buraxılması ilə Aİ bazarı ABŞ-dən sonra ikinci ən böyük fond bazarına çevrildi. Qiymətli kağızlar və törəmə alətlər (törəmə alətlər) eyni valyutada, avroda ifadə edildiyi üçün valyuta riski yoxdur.
Leninqrad Maliyyə-İqtisad İnstitutu
Sankt-Peterburq Dövlət İqtisadiyyat və Maliyyə Universiteti (SPDİMU) rus. Санкт-Петербургский государственный университет экономики и финансов — Sankt-Peterburqda ali məktəb, Rusiyanın ən böyük ali təhsil və elmi mərkəzlərindən biridir.
Webometrics betnəlxalq reytinqində dünya universitetləri arasında 3222-ci, Rusiya ali məktəbləri içərisində 6-cı yeri tutur.
1991-ci ildən
Sankt-Peterburq universitetləri içərisində məzunları dövlət elitasında olan ali məktəblər içərisində ikinci, Rusiya üzrə isə 13–14-cü yer tutur. 1991-ci ildən 23 sentyabr Universitet günü kimi qeyd edilir.
== Ədəbiyyat ==
История Ленинградского финансово-экономического института им. Н. А. Вознесенского. Л., 1989; Санкт-Петербургский университет экономики и финансов // Экономическая школа 1991. Т. 1, вып. 1.
Maliyyə-sənaye qrupu
Maliyyə qrupu, Maliyyə-sənaye qrupu - qanunla nəzərdə tutulmuş qayda və şərtlərə uyğun olaraq, maliyyə-sənaye qrupunun yaradılmasına dair müqavilə əsasında öz aktivlərini tamamilə və ya qismən birləşdirmiş hüquqi şəxslərin (əsas və törəmə müəssisələrin) məcmusudur.
Tərkibində xarici hüquqi şəxslərin iştirak etdiyi maliyyə-sənaye qrupu transmilli maliyyə-sənaye qrupu hesab olunur.
Hökumətlərarası saziş əsasında yaradılan maliyyə-sənaye qrupları dövlətlərarası (beynəlxalq) maliyyə-sənaye qrupu statusuna malik olur.
Maliyyə-sənaye qrupuna muəssisələr, idarələr, təskilatlar, maliyyə-kredit idarələri, investisiya institutları daxil olur. Maliyyə-sənaye qrupları texnoloji və ya iqtisadi məqsədlərlə, əmtəə və xidmətlər satısının genisləndirilməsinə və rəqabət qabiliyyətinin yuksəldilməsinə yonəldilmis investisiya və digər layihə və proqramların həyata kecirilməsi ucun; istehsalın səmərəlilik və rəqabət qabiliyyətinin yuksəldilməsi, yeni is yerlərinin təskili ucun; səmərələsdirici kooperasiya əlaqələrinin yaradılması, ixrac potensialının artırılması, elmi-texniki tərəqqinin surətləndirilməsi, mudafiə muəssisələrinin konversiyası ucun yaradılır.
Maliyyə-İqtisad Kolleci (Azərbaycan)
Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti nəzdində Azərbaycan Maliyyə-İqtisad Kolleci (Maliyyə-Kredit texnikumu) — Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olan orta-ixtisas təhsili müəssisəsi,
== Tarixi ==
Əvvəlki adı Azərbaycan Maliyyə-İqtisad Kolleci olmuş, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2015-ci il 17 avqust tarixli, 280 nömrəli qərarı ilə adı dəyişdirilərək Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti nəzdində Azərbaycan Maliyyə-İqtisad Kolleci adlanmışdır.
== İxtisaslar ==
Kollecdə aşağıdakı ixtisaslar üzrə subbakalavr mütəxəssislər hazırlanır:
Bank işi;
Gömrük işi.
Maliyyə Monitorinqi Xidməti (Azərbaycan)
Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Monitorinqi Xidməti — cinayət yolu ilə əldə edilmiş əmlakın leqallaşdırılması və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinin (ƏL/TM) qarşısının alınması sahəsində qanunvericiliklə müəyyən edilmiş səlahiyyətləri həyata keçirən, habelə müvafiq sahədə siyasətin formalaşmasında iştirak edən orqandır.
== Tarix ==
30 dekabr 2022-ci il tarixində "Cinayət yolu ilə əldə edilmiş əmlakın leqallaşdırılmasına və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə qarşı mübarizə haqqında" 767-IIIQ saylı Qanunun qəbul edilməsindən sonra Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 23 fevral 2009-cu il tarixli 66 nömrəli Fərmanı ilə Maliyyə Monitorinqi Xidməti Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankının yanında müstəqil struktur vahidi olaraq yaradılmışdır.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 3 fevral 2016-cı il tarixli 760 saylı Fərmanı ilə Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatası publik hüquqi şəxs kimi yaradılmış və Maliyyə Monitorinqi Xidməti struktur vahidi olaraq onun tabeliyində fəaliyyət göstərmişdir.
25 may 2018-cı il tarixli 95 nömrəli Fərmana uyğun olaraq, Maliyyə Monitorinqi Xidməti Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasından ayrılaraq fəaliyyətini publik hüquqi şəxs kimi davam etdirir.
24 fevral 2020-ci ildə 2018-ci il 18 iyul tarixli 215 nömrəli Fərman ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikası Maliyyə Monitorinqi Xidmətinin Nizamnaməsi”ndə dəyişiklik edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin imzaladığı Fərman ilə Maliyyə Monitorinqi Xidməti fəaliyyət müstəqilliyi təmin edilməklə, Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyinin tərkibində fəaliyyət göstərməyə başlayıb.
== Məqsəd ==
Maliyyə Monitorinqi Xidmətinin Nizamnaməsinə əsasən müəyən edilmiş məqsədlərə xidmət edir:
Azərbaycan Respublikasında cinayət yolu ilə əldə edilmiş əmlakın leqallaşdırılmasının və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinin qarşısını almaq üçün qanunla müəyyənləşdirilmiş tələblərə riayət olunmasına nəzarət etmək, vahid tənzimləməni həyata keçirmək, siyasətin formalaşmasında və həyata keçirilməsində iştirak etmək;
Milli risk qiymətləndirilməsini həyata keçirmək, bu istiqamətdə dövlət orqanlarının və qurumlarının fəaliyyətini əlaqələndirmək;
Monitorinq iştirakçılarının, monitorinqdə iştirak edən digər şəxslərin, nəzarət və digər dövlət orqanlarının fəaliyyətini əlaqələndirmək, onlardan daxil olan məlumatları toplamaq və təhlil etmək;
Monitorinq subyektlərindən məlumatların əldə edilməsi, təhlili və mübadiləsi vasitəsilə cinayət yolu ilə əldə edilmiş əmlakın leqallaşdırılmasına və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə qarşı mübarizəyə dəstək vermək.
== MMX-nin idarə olunması ==
MMX-nin idarəetmə orqanı MMX-yə rəhbərliyi və nəzarəti həyata keçirən İdarə Heyətidir. İdarə Heyətinin tərkibi Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat nazirinin təqdimatı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən vəzifəyə təyin və vəzifədən azad edilən üç üzvdən – İdarə Heyətinin sədrindən və onun iki müavinindən ibarətdir. İdarə Heyətinin səlahiyyət müddəti 5 ildir.
Maliyyə Nazirliyi (Azərbaycan)
Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyi – Azərbaycan Respublikasında maliyyə siyasətini həyata keçirən və dövlət maliyyəsinin idarə olunmasını təşkil edən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanı.
== Haqqında ==
Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti elan edilən zaman yaradılmışdır.
Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyi Azərbaycan Respublikasında maliyyə siyasətini həyata keçirən və dövlət maliyyəsinin idarə olunmasını təşkil edən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanıdır. Maliyyə Nazirliyi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2009-cu il 09 fevral tarixli 48 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş Əsasnaməyə uyğun olaraq fəaliyyət göstərir.
== Fəaliyyəti ==
Azərbaycan Respublikasının maliyyə siyasətini işləyib hazırlanması və həyata keçirilməsi
Dövlət maliyyəsinin idarə olunmasının təşkil edilməsi
Dövlət və icmal büdcələrin layihələrinin hazırlanması
Dövlət büdcəsinin kassa icrasının təmin edilməsi
Dövlət borcunun idarə edilməsi
Mühasibat uçotunun təşkili və aparılması sahələrində dövlət tənzimlənməsi
Dövlət büdcəsi vəsaitindən istifadə
== Tabeliyindəki qurumlar ==
Dövlət Xəzinədarlığı Agentliyi,
Dövlət Borcunun və Maliyyə Öhdəliklərinin İdarə Edilməsi Agentliyi
Dövlət Maliyyə Nəzarəti Xidməti
Naxçıvan Muxtar Respublikasının Maliyyə Nazirliyi
Maliyyə Elm-Tədris Mərkəzi
Məlumat-Hesablama Mərkəzi
"Maliyyə və uçot jurnalı redaksiyası" Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyəti
=== Maliyyə Elm-Tədris Mərkəzi ===
SSRİ Maliyyə Nazirliyinin "Maliyyə orqanlarının işçiləri üçün qısamüddətli kursların və iqtisadi seminarların təşkili haqqında" 09 fevral 1968-ci il tarixli 36 saylı məktubuna uyğun olaraq, Azərbaycan SSR Maliyə Nazirliyinin 31 mart 1968-ci il tarixli A-13 saylı əmri ilə Azərbaycan SSR Maliyyə Nazirliyinin Maliyyə sistemi işçilərinin daimi fəaliyyət göstərən təkmilləşdirmə kursu yaradılmış və həmin dövrdən fəaliyyətə başlamışdır.
Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin 30 sentyabr 1996-cı il tarixli 66 saylı əmri ilə "Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin Maliyyə sistemi işçilərinin daimi fəaliyyət göstərən təkmilləşdirmə kursu" "Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin İxtisasartırma Kursu adlandırılmışdır".
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 05 iyun 2002-ci il tarixli 91 saylı qərarı ilə Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin İxtisasartırma Kursunun bazasında Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyi yanında Maliyyə Elm-Tədris Mərkəzi yaradılmışdır.
=== Məlumat Hesablama Mərkəzi ===
Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin Məlumat Hesablama Mərkəzi (MHM) Maliyyə Nazirliyinin 30 dekabr 1977-ci il № 716 əmrinə əsasən təşkil edilib və Respublika Dövlət müəssisəsi hesab edilir.1990-cı ilin yanvar ayından Maliyyə Nazirliyinin nəzdində tam təsərrüfat hesablı müəssisə kimi fəaliyyətə başlayıb.
Maliyyə Nazirliyi (Qazaxıstan)
Qazaxıstan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi — Qazaxıstan Respublikası Hökumətinin tərkibində, Qazaxıstan Respublikasının maliyyə sahəsində idarəetmə və sektorlararası koordinasiyanı həyata keçirən Qazaxıstan Respublikasının mərkəzi icra orqanıdır.
Nazirliyin təsis sənədi Qazaxıstan Respublikası Hökumətinin 24 aprel 2008-ci il tarixli, 387 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş Qazaxıstan Respublikası Maliyyə Nazirliyi haqqında Əsasnamədir.
== Tarixi ==
Nazirliyin əsas vəzifələri bunlardır: respublika büdcəsinin icrasını təmin etmək və yerli büdcələrin icrası üçün kassa xidmətləri; vergi, rüsumlar və büdcəyə digər icbari ödənişlərin və digər gəlirlərin büdcəyə daxil olmasının təmin edilməsi, məcburi pensiya töhfələrinin tam və vaxtında köçürülməsi, gəlirlərin bir hissəsinin xammal sənayesinin büdcəsinə Milli Fonduna köçürülməsi Qazaxıstan Respublikası; respublika və yerli büdcələrin icrası, mühasibat, hesabat və audit üzrə metodiki rəhbərlik; səlahiyyətləri daxilində respublika və yerli büdcədən vəsaitlərin səmərəli və məqsədyönlü istifadəsinə nəzarət; dövlət əmlakının idarə edilməsinin səmərəliliyini artırmaq; dövlət vergi siyasətinin işlənib hazırlanmasında iştirak; iflas prosedurlarına (banklar və sığorta (təkrarsığorta) təşkilatları istisna olmaqla) dövlətin nəzarəti, habelə iflas borclunun məhkəmədənkənar ləğvi; alkoqol və etil spirti istehsalının və dövriyyəsinin dövlət tənzimlənməsi; səlahiyyətləri daxilində Qazaxıstan Respublikasının iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin edilməsi; Nazirliyin səlahiyyətləri daxilində beynəlxalq əməkdaşlığın həyata keçirilməsi.
Nazirlik və ərazi orqanları da daxil olmaqla şöbələri, Qazaxıstan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin vahid sistemini təşkil edir.
Qazaxıstan Respublikasının Prezidenti, 2002-ci il 28 avqust 2002-ci il tarixli Fərmanına uyğun olaraq, Nazirliyin Dövlət Satınalma Komitəsi 18 sentyabr tarixli fərmanı ilə ləğv edildi.
Qazaxıstan Respublikası Hökuməti, 2003-cü il 22 yanvar Dövlət Gəlirləri Nazirliyinin Aksizli Məhsulların İstehsalı və Dövriyyəsinə Dövlət Nəzarəti Komitəsi ləğv edildi və istehsalın dövlət tənzimlənməsi sahəsindəki funksiyaları və səlahiyyətləri etil spirti və alkoqollu içkilərin dövriyyəsi köçürülmüşdür. Maliyyə Nazirliyinə təhvil verildi.
Qazaxıstan Respublikası Hökuməti, 2003-cü il 30 sentyabr tarixli qərarına görə , Nazirliyin əsas vəzifələri bunlardır: tütün məhsullarının istehsalı və dövriyyəsinin dövlət tənzimlənməsi; səlahiyyətləri daxilində müəyyən növ neft məhsullarının istehsalı və dövriyyəsinin dövlət tənzimlənməsi.
Qazaxıstan Respublikasının Prezidenti, 2004 29 sentyabr tarixli Qərarı ilə Nazirlik yenidən təşkil edildi, Dövlət Əmlakı və Özəlləşdirmə Komitəsinin iqtisadiyyat sahələrində dövlət siyasətinin idarə edilməsi sahəsində funksiyaları Nazirliyə verildi İqtisadiyyat və Büdcə Planlaşdırması. Qazaxıstan Respublikasının Dövlət Satınalmaları və Gömrük Nəzarəti Agentlikləri də Qazaxıstan Respublikası Maliyyə Nazirliyinə birləşərək yenidən təşkil edildi.
Maliyyə Nazirliyi yanında Dövlət Borcunun və Maliyyə Öhdəliklərinin İdarə Edilməsi Agentliyi
Maliyyə Nazirliyi yanında Dövlət Borcunun və Maliyyə Öhdəliklərinin İdarə Edilməsi Agentliyi — Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin Aparatına verilmiş funksiyalar agentlik vasitəsilə həyata keçiriləcək.
== Haqqında ==
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Maliyyə Nazirliyinin fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı tədbirlər haqqında fərman imzalayıb. Fərmanda Maliyyə Nazirliyi yanında Dövlət Borcunun və Maliyyə Öhdəliklərinin İdarə Edilməsi Agentliyinin yaradılacağı qeyd edilib. Fərmanla Dövlət Borcunun və Maliyyə Öhdəliklərinin İdarə Edilməsi Agentliyi haqqında Əsasnamə təsdiq edilib. Fərmanda bildirilib:
== Həmçinin bax ==
Azərfoto
Səyahət agentliyi
== İstinadlar ==
== Xarici keçidlər ==
Prezident yeni agentlik yaratdı
Yeni Dövlət Agentliyi yaradıldı.
Maliyyə bazarının infrastruktur təşkili
Maliyyə bazarının infrastruktur təşkili (ing. financial market infrastructure), maliyyə bazarı infrastrukturu, təşkilat və ya maliyyə bazarı infrastruktur obyekti – fəaliyyəti maliyyə aktivləri / öhdəlikləri ilə əməliyyatlar aparmaq və ya bu əməliyyatların həyata keçirilməsi üçün zəruri olan xidmətlərin göstərilməsi ilə əlaqəli olan maliyyə sektorunun köməkçi təşkilatı (köməkçi maliyyə institutu, financial auxiliaries). Köməkçi funksiyanın icrası, infrastruktur təşkilatının müstəqil olaraq maliyyə alətləri ilə əməliyyatlar aparması, yəni maliyyə vasitəçisi kimi çıxış etməməsi demək deyil.
== Maliyyə bazarının infrastruktur təşkilatlarının növləri ==
Maliyyə bazarının infrastruktur təşkilatlarına aşağıdakıları təmin edən təşkilatlar daxildir:
maliyyə alətləri ilə ticarət (birjalar və birjadan kənar elektron ticarət platformaları),
təmizlənmə,
qarşı tərəfin kredit riskindən qorunma,
ödəmələrin hesablanması və ya uçotu,
qiymətli kağızların uçotu,
mallar üçün müqavilələr daxil olmaqla maliyyə alətləri, maliyyə türevləri ilə reçetesiz satılan müqavilələrin uçotu.
Cədvəl. 2017-ci il üçün Rusiyada maliyyə bazarının infrastruktur təşkilatları
Maliyyə bazarının infrastruktur təşkilatları, təşkilatı, funksiyası və quruluşu ilə fərqlənə bilər, eyni zamanda fərqli təşkilati və hüquqi formalara sahib ola bilərlər. İnfrastruktur təşkilatları kommersiya və ya qeyri-kommersiya ola bilər. İnstitusional çərçivədən asılı olaraq, eyni və ya fərqli ərazilərdə müxtəlif yollarla lisenziyalaşdırıla, tənzimlənə və nəzarət edilə bilər.
== Terminin yaranması ==
"Maliyyə bazarının infrastruktur təşkili" konsepsiyası ilk dəfə 2012-ci ilin aprelində yayımlanan Beynəlxalq Hesablaşmalar Bankı və Qiymətli Kağızlar Komissiyaları Təşkilatının Ödəmə və Hesablaşma Sistemləri Komitəsinin "Maliyyə bazarı infrastrukturunun əsasları" (CPSS-IOSCO) beynəlxalq hesabatında istifadə edilmişdir.
Hesabatda aşağıdakı təşkilatlar üçün beynəlxalq fəaliyyət standartları təsvir edilmişdir:
sistematik əhəmiyyətli ödəmə sistemləri (systemically important payment system),
mərkəzi qiymətli kağız depozitarisi (central securities depository),
qiymətli kağızlarla hesablaşma sistemləri (securities settlement system),
mərkəzi tərəflər (central counterparty),
ticarət anbarı (trade repository).
Maliyyə nəzarətinin metodları
Maliyyə nəzarətinin metodları — mühasibat sənədlərinin öyrənilməsi və sübuta əsaslanan məlumatları müəyyən etmək üçün nəzarət və audit orqanlarının və xidmətlərinin əməkdaşları tərəfindən istifadə olunan faktiki məlumatların əldə edilməsi üsullarıdır. Maliyyə nəzarətinin müxtəlif üsulları arasında aydın sərhədlər yoxdur, onların bir çoxu bir-biri ilə bağlıdır və digər metodların elementlərini ehtiva edir. Bir çox hallarda etibarlı faktların tapılması yalnız bir sıra metodların birgə istifadəsi ilə mümkündür.
Eyni zamanda, konkret halda istifadə olunan nəzarət üsullarının seçilməsi nəzarət və audit orqanının və ya xidmətinin səlahiyyətlərindən asılıdır. Məsələn, yoxlama zamanı auditor yalnız sənədli üsullardan istifadə edə bilər; vergi yoxlaması zamanı yalnız vergilərin hesablanması və büdcəyə köçürülməsi ilə bağlı sənədlər yoxlana bilər. Ən geniş səlahiyyətlər, bir qayda olaraq, yuxarı və ya təsərrüfatdaxili nəzarət tərəfindən həyata keçirilir, çünki daxili nəzarət xidmətlərinin səlahiyyətləri yalnız yerli qaydalarla məhdudlaşdırılır.
Sui-istifadə hallarını müəyyən edərkən ən təsirli yanaşma ilkin olaraq nəzarətçilərin müstəqil və ya mütəxəssisləri cəlb etməklə əvvəlcədən seçilmiş az sayda sənədləri (əməliyyat məlumatlarına uyğun olaraq) öyrənməsidir. Əgər pozuntunun mühasibat uçotu məlumatlarında əks olunduğu müəyyən edilərsə, sənədli yoxlama (audit) təyin edilir.
== Sənədli yoxlama üsulları ==
=== Vahid Sənədin Tədqiqi ===
==== Rəsmi sənədlərin yoxlanılması ====
Formal yoxlama — müəyyən edilmiş formaya uyğunluğu təhlil etmək və onun təfərrüatlarını müqayisə etmək üçün ilkin mühasibat sənədinin kənar müayinəsidir. İcra qaydalarının pozulması ilə müəyyən edilmiş sənədlər:
lazımi detallar olmadan
qeyri-müəyyən formada,
naməlum şəxslər tərəfindən imzalanmış -
— onlarda əks olunan təsərrüfat əməliyyatlarının mahiyyəti üzrə yoxlanılmalı və nəticələrindən asılı olaraq, həqiqi və ya saxta kimi tanınmalıdır.
Maliyyə sabitliyinin İcmalı
Maliyyə sabitliyinin icmalı (ing. Financial Stability Report, Financial Stability Review, Financial System Report) — mərkəzi bankların maliyyə sabitliyi məsələlərinə həsr olunmuş ixtisaslaşdırılmış məlumat və analitik nəşri.
== Mərkəzi bankların təcrübəsində maliyyə sabitliyinin nəzərdən keçirilməsi ==
İngiltərə Bankı ilk dəfə 1996-cı ildə Maliyyə Sabitliyi İcmalı nəşr etdi. Buraxılışlar maliyyə fəaliyyətinin nəzəriyyəsi və praktikasının müəyyən məsələlərinə həsr olunmuş nəşrlər topluları idi: maliyyə tənzimlənməsi mədəniyyəti, qiymətli metallar bazarı, elektron pul, suveren. reytinqlər və s.
İngiltərə Bankı təhlillər vasitəsilə həll edilməli olan üç vəzifəni müəyyənləşdirdi:
bazar iştirakçıları tərəfindən risklərin, cari tənzimləmənin və maliyyə bazarlarının vəziyyətinin başa düşülməsi;
Britaniya maliyyə sisteminin risklərinə təsir edən məsələlərin müzakirəsi;
bazar iştirakçıları, tənzimləyici və akademik tədqiqatçılar arasında debatları asanlaşdırmaq.
İngiltərə Bankını digər mərkəzi banklar izlədi: İsveç və Norveç (1997), Avstraliya və Filippin (1999). Aşağıdakı Rəylər daha çox utilitar xarakter daşıyır və maliyyə bazarlarının və maliyyə vasitəçilərinin vəziyyətini nəzərdən keçirməyə həsr edilmişdir. Xüsusilə, icmallar bankların rəqabət qabiliyyəti, onların maliyyə sabitliyi və əsas maliyyə aktivləri bazarlarının xüsusiyyətləri mövzularını əhatə etmişdir.
Mərkəzi bankın fəaliyyətinin diqqəti maliyyə sabitliyini qorumaq üçün siyasətlərə yönəldikcə, Rəylər geniş şəkildə yayıldı.