MİQYAS

Miqyas — Yer səthinin kartoqrafik təsvirlərdə neçə dəfə kiçildildiyini göstərən kəsr ədədi. Sadə miqyas: Onun bütün şəkli 1 N 1000 {\displaystyle 1 \over N1000} belədir. Metrik sistemdən istifadə edən ölkələrdə işlənir və 1 mm xəritə üzərində,N metr yer üzərinə bərabərdir kimi göstərilir. Örnək: 1 25000 {\displaystyle 1 \over 25000} yəni 1mm xəritədə bərabərdir 25m yerdə. Mürəkkəb miqyas ABŞ və İngiltərə kimi metrik sistemdən istifadə etməyən ölkələrdə işlənir. Örnək: 2 i n 5 M i {\displaystyle 2in \over 5Mi} yəni 2inç xəritədə bərabərdir 5mil yerdə. Xətti miqyas Bərabər hissələrə bölünmüş zolaq şəklində qrafik şkala. Çox böyük miqyaslı xəritələr Miqyasları 1 500 {\displaystyle 1 \over 500} və 1 100 {\displaystyle 1 \over 100} arasında dəyişilir, bu miqyasda xəritələrə plan deyilir. Böyük miqyaslı xəritələr Miqyası 1 10000 {\displaystyle 1 \over 10000} və 1 500 {\displaystyle 1 \over 500} arasında dəyişilir. Bu xəritələrə mühəndis planı deyilir.

Miqyas iqtisadiyyatları (ing. economies of scale) — şirkət tərəfindən istehsal miqyasından asılı olaraq istehsal vahidinin maya dəyərindəki dəyişikliklə əlaqələndirilir. Uzun müddətə baxılır. Ölçü artırıldıqda vahid xərclərinin azaldılmasına miqyas qənaəti deyilir. Uzunmüddətli xərc əyrisinin forması miqyas iqtisadiyyatı ilə əlaqədardır. Miqyas iqtisadiyyatları, fəaliyyətlərini artıraraq hər ölçülü şirkətlər tərəfindən istifadə edilə bilər. Ən yaygın metodlar alış (toplu endirimlər), idarəetmə (menecerlərin ixtisasından istifadə), maliyyə (daha az bahalı kreditlər almaq), marketinq (daha geniş məhsul çeşidi üçün reklam xərclərinin yayılması). Bu amillərdən hər hansı birinin istifadəsi qrafada orta müddətli ümumi dəyəri (ing. short-run average total cost, SRATC) əyrisini qrafada aşağı və sağa çevirərək uzunmüddətli orta xərcləri (ing. long run average cost, LRAC) azaldır.

Meşə ilə örtülü ərazilərin miqyası— meşə salma və bərpa tədbirləri. Meşələrin mühafizəsi və artırılması sahəsində meşəsalma və meşəbərpa tədbirlərinin ilbəil intensivləşdirilməsi hesabına son on ildə meşə ilə örtülü ərazilərin sahəsi 1 milyon hektarı keçmiş və ölkə ərazisinin 11,4 faizindən 12 faizinədək artmışdır. Meşələrdə qanunsuz ağac tədarükü və digər meşə qırılması ilə əlaqədar fəaliyyətin qarşısını almaq üçün həyata keçirilən ardıcıl tədbirlər nəticəsində qanunsuz ağac kəsilməsi halları ilbəil azalmışdır. Meşə ilə örtülü ərazilərin miqyasının artırılması istiqamətində son 2001-dən – 2018-ci ilə dək il ərzində 164 854 ha sahədə meşəbərpa tədbirləri aparılmışdır ki, bununda 56080 hektarı meşə əkini və səpini işləridir. Bu müddətdə cəmi 108827 ha sahə, o cümlədən meşə əkini və səpinindən 35117 hektarı cavan ağaclıqların yetişdirib qiymətli meşə ağaclıqlar kateqoriyasına keçirilmişdir. Toxumluq sahələrdən 59287 kq toxum tədarük edilmişdir. Bu müddət ərzində meşə və meyvə cinslərindən 488,7 milyon ədəd əkin materialları yetişdirilmişdir. Yardımçı təsərrüfat sahəsi üzrə 2003-2017-ci illər ərzində 12258,48 ton təbii ot, 316,5 ton taxıl, 693,22 ton cır meyvə və giləmeyvələr, 140,99 ton sitrus meyvələr, 491,66 ton bağ meyvələri, 33607 kq əmtəə balı, 570,95 ton qoz meyvəlilər, 454,90 ton bostan tərəvəz və 1440,72 ton nar tədarük edilmişdir.

Miqyasa qayıdışlar (ing. returns to scale) — istehsal miqyasındakı dəyişikliklərdən məhsulun həcmini təyin edən göstərici. Bütün amillərin sayı eyni sayda a {\displaystyle a} - dəfə artarsa ​​və məhsulun həcmi də a {\displaystyle a} - dəfə artarsa, bu "tərəziyə daimi qayıdışı" olan bir funksiyadır. Çıxış a {\displaystyle a} - dəfə çox böyüyürsə, o zaman “miqyaslı gəlir artır”. Çıxış a {\displaystyle a} - dəfə az böyüyürsə, "miqyaslı azalma azalır" baş verir. Miqyasa qayıdış və miqyas iqtisadiyyatları bir-biri ilə əlaqəlidir, lakin fiziki kapitalın istifadəsi də daxil olmaqla bütün xərclər səviyyələrinin dəyişkən olduğu (istehsalçı tərəfindən seçilən) uzun müddətdə istehsal miqyası artdıqca nələrin baş verəcəyi ilə bağlı fərqli konsepsiyalar var. Miqyasa qayıdışlar, müəssisənin istehsal funksiyası kontekstində yaranır, məhsulun (istehsalın) böyümə sürətinin uzunmüddətli perspektivdə xərclərin (istehsal amillərinin) əlaqəli artımına nisbətən davranışını izah edir. Uzunmüddətli perspektivdə bütün istehsal amilləri dəyişkəndir və ölçüdə (miqyasda) müəyyən bir artım olduğu üçün dəyişə bilər. Miqyas iqtisadiyyatları maya vahidinə düşən istehsal səviyyəsindəki artımın təsirini göstərir və miqyaslı gəlirlər yalnız istifadə olunan qaynaqlar miqdarı ilə məhsul arasındakı nisbətlə təyin olunur. Bütün istehsal ehtiyatlarının miqdarının a {\displaystyle a} dəfə artması ilə məhsulun a {\displaystyle a} dəfə artması ilə, yəni F ( a K , a L ) = a F ( K , L ) {\displaystyle \ F(aK,aL)=aF(K,L)} >.

Miqyaslanabilmə (ing. scalability) — müxtəlif platformalarda (məsələn, PC-də Windows əməliyyat sistemi altında və "SUN" iş stansiyasında "Unix" altında) yerinə yetirilən və ölçüsü dəyişilən tətbiqi proqramın (yaxud VBİS-in) xarakteristikası. Aparat vasitələrində: sistemə hesablama resursları əlavə edərkən sistem xarakteristikalarının (məsələn, dəstəklənən istifadəçilərin sayının, ümumi məhsuldarlığın, reaksiya müddətinin) qabaqcadan bilinən artımı. Başqa sözlə, sistemin yükü artdıqca onun məhsuldarlığının yüksəlməsi qabiliyyəti. Bəzən şaquli miqyaslama (vertical scalability) ilə üfüqi miqyaslamanı (horizontal scalability) bir-birindən fərqləndirirlər. İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 745 s.

Qiymət miqyası (ing. scale of price) — ölkənin valyutasının daxili bazarda alınma qabiliyyətini müəyyən edən pul sisteminin təsviri. Pul nəzəriyyəsi daxilində pulun dəyər ölçüsü kimi funksiyası ilə məşğul olan kateqoriyadır. Qiymət miqyasının tətbiqi ilə əlaqədar olaraq puldan ölçmə üçün deyil, mühasibat uçotu vasitəsi kimi istifadə olunmağa başlandı. Milli pul sistemləri bir valyuta vahidinin müəyyən miqdarda qiymətli metala (çox vaxt qızıl) bağlanmasından istifadə edirdi, bu da qızılın rəsmi qiymətini saxlamağa imkan verirdi. Bu siyasət pulun əsas funksiyası — dəyər ölçüsü kimi “qızılın rəsmi qiymətinin saxlanmasını” nəzərdə tutur. Hər bir dövlətin “pul vahidi kimi qəbul edilən metalın (qızıl və ya gümüşün) çəkisini və onun qatlarını” (BSE-də “qiymət miqyası”nın tərifi, 1974) göstərdiyi və hər bir ölkənin “qiymət ölçülərini” müəyyən etdiyi bir vaxtda qızıl məzmunu əsasında hesablanmış valyuta kursları üzrə. 1971-1973-cü illərdə baş vermiş və 1976-cı ildə qızıla əsaslanan Bretton-Vuds sisteminin dağılmasına səbəb olan dövlətlər qızılın rəsmi qiymətini saxlamaqdan imtina etdikdə, qızılın demonetizasiyası dövründə, ölkələrarası müqayisələr. qiymət tərəziləri öz “qızıl bazasını”, “ümumdünya ekvivalentini” itirdi. Yeni şəraitdə istifadə məqsədi ilə alıcılıq qabiliyyəti paritetinin təxmini göstəricisi qəbul edilmişdir.