Miqyas iqtisadiyyatları

Miqyas iqtisadiyyatları (ing. economies of scale) — şirkət tərəfindən istehsal miqyasından asılı olaraq istehsal vahidinin maya dəyərindəki dəyişikliklə əlaqələndirilir. Uzun müddətə baxılır. Ölçü artırıldıqda vahid xərclərinin azaldılmasına miqyas qənaəti deyilir. Uzunmüddətli xərc əyrisinin forması miqyas iqtisadiyyatı ilə əlaqədardır.

Miqyas iqtisadiyyatları, fəaliyyətlərini artıraraq hər ölçülü şirkətlər tərəfindən istifadə edilə bilər. Ən yaygın metodlar alış (toplu endirimlər), idarəetmə (menecerlərin ixtisasından istifadə), maliyyə (daha az bahalı kreditlər almaq), marketinq (daha geniş məhsul çeşidi üçün reklam xərclərinin yayılması). Bu amillərdən hər hansı birinin istifadəsi qrafada orta müddətli ümumi dəyəri (ing. short-run average total cost, SRATC) əyrisini qrafada aşağı və sağa çevirərək uzunmüddətli orta xərcləri (ing. long run average cost, LRAC) azaldır.

K.R. Makkonell və S.L. Brü miqyaslı iqtisadiyyatlar, bir müəssisənin məhsulu artdıqca uzun müddətdə orta istehsal xərcləri azaldıqda, istehsal artımı ilə əlaqəli miqyaslı iqtisadiyyatlardır.^[1]

İstehsal olunan məhsulların miqdarı və bazar gücü artdıqca məhsul vahidi maliyyəti azaldıqda meydana gəlir. Ümumiyyətlə dərinləşən əmək bölgüsü ilə əlaqəli və sinerjinin nəticəsi kimi qəbul edilə bilər. Bu təsir sayəsində, əl əməyindən istehsalata, daha sonra istehsalın eyni vaxtda artması ilə konveyer lentinə keçid çox sərfəli oldu. Həm də bahalı texnologiyalardan istifadə etmək və tullantılardan əlavə məhsul istehsal etmək mümkün olur.

Modeldə, xərclər sabit və dəyişkən olaraq bölündükdə, miqyasın müsbət təsiri, məhsul miqdarının artması ilə eyni dəyişən xərcləri qoruyarkən məhsul vahidi üçün sabit xərclərin dəyərində azalma ilə izah olunur:

${\displaystyle m={\frac {TFC}{Q}}+AVC}$

burada m — maya (vahid) dəyəri; TFC — sabit xərclərin ümumi məbləğidir; Q — istehsal olunan məhsulların sayı; AVC — orta dəyişən xərc.

Miqyasın müsbət təsiri olsa da - bazar şərtləri imkan vermirsə, müəssisə istehsal gücünü artırmamalıdır.

Müsbət miqyaslı iqtisadiyyatlar, iki ölkənin bir-biri ilə ticarət etməsinin nə üçün faydalı olmasının ilkin şərti kimi göstərilir. Yalnız iki ölkə və iki mal varsa və ölkələrin hər biri bir məhsul istehsalında ixtisaslaşırsa, mübadilə edilərsə, hər biri öz istehsal imkanlarının əyrisi xaricinə çıxa bilər.

Müəssisənin böyüməsi ilə ortalama xərclərin artdığı müsbət təsirin əksi. Bəzi nəzarət qabiliyyətinin itirilməsi və xarici mühitdəki dəyişikliklərə reaksiya çevikliyinin azalması, təşkilat daxili ziddiyyətlərin artması ilə əlaqələndirilir. Hər bir sonrakı ton kömür və ya bir barel neftin yerdən əvvəlki ilə nisbətən daha çətin olması səbəbindən mineralların çıxarılmasında texniki səbəblərə görə müşahidə olunur. Bənzər bir təsir əkinçilik üçün uyğun torpaqların tükənməsi və bunun üçün istehsalçının daha az hazırlıqlı ərazilərə köçmək məcburiyyətində qalması səbəbindən kənd təsərrüfatında müşahidə olunur.