PROSESSUAL

Prosessual hüquq — prosessual qaydanı tənzimləyən hüquq normalarının məcmusu, maddi hüququn praktiki həyata keçirilməsi və icrası prosedurları. Prosessual hüquq onun həyata keçirilməsi və qorunması üçün zəruri olan prosessual formaları müəyyən etdiyi üçün maddi hüquqla ayrılmaz şəkildə bağlıdır. Məhkəmə prosesinin aşağıdakı əsas formaları var: konstitusiya, mülki, cinayət, inzibati. Mülki prosessual hüquq – mülki işlərin məhkəmələr tərəfindən həlli qaydasını tənzimləyən hüquq normalarının məcmusudur (hüquq sahələrindən biri). Məsələn, hazırda Rusiyada geniş məhkəmə orqanları sistemi (Konstitusiya Məhkəməsi, Arbitraj məhkəmələri, ümumi yurisdiksiya məhkəmələri) mövcuddur. Mülki prosessual hüququn predmeti yalnız ümumi yurisdiksiya məhkəmələrində mülki işlər üzrə ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsi zamanı yaranan ictimai münasibətlərin məcmusudur. Xüsusiyyətləri İşin başlanması təşəbbüsü maraqlı şəxslərə məxsusdur (o cümlədən kassasiya və apellyasiya icraatında). Mövzu tərkibinin spesifikliyi ondan ibarətdir ki, hüquq-mühafizə orqanı mütləq iştirak edir - məhkəmə və ona səlahiyyət verilir, məhkəmə ilə iştirakçılar arasındakı münasibət həmişə tabeçilik səlahiyyəti üzərində qurulur, lakin cavabdeh arasında münasibətlər. və iddiaçı həmişə bərabərlik üsuluna görə qurulur (bu, iki üsulun birləşməsidir). Mülki prosessual hüquqda sanksiyaların unikallığı, ən çox yayılmış əlverişsiz prosessual nəticələrdir (bu sanksiya yalnız mülki prosessual hüquqda istifadə olunur): kassasiya şikayəti vermək üçün son tarix buraxılıbsa, siz onu verə bilməzsiniz; cavabdeh məhkəməyə gəlməzsə, işə onun iştirakı olmadan baxılır ki, bu da açıq-aşkar iddiaçının əlinə keçir; və digər unikal sanksiyalar - aşağı orqanın prosessual aktının ləğvi, məcburi icra və s.

Arbitraj-prosessual hüququ– arbitraj məhkəməsində konkret hüquqi mübahisənin baxılması və həlli ilə bağlı meydana gəlmiş ictimai münasibətlər kompleksini nizamlayan hüquq sahəsi; arbitraj məhkəməsinin, həmçinin iqtisadiyyat sahəsində meydana gəlmiş mübahisələrin baxılması və həlli prosesi iştirakçılarının fəaliyyətini nizamlayan hüquqi normalar məcmusu. Arbitraj prosesində məhkəmə müdafiəsinin predmeti sahibkarlıq, yaxud digər iqtisadi fəaliyyət sahəsindəki müxtəlif hüquqi münasibətlərdən (vətəndaşlıq, maliyyə, vergi, torpaq və s.) irəli gələn qanuni maraqlar və subyektiv hüquqlardır. Hüquqi münasibətlərdə tərəflər kimi iqtisadi bazarın peşəkar iştirakçıları olan hüquqi şəxslər və fərdi sahibkarlar çıxış edirlər. Bu sahədə mövcud münasibətlərin nizamlanma keyfiyyəti meydana çıxan mübahisələrin baxılması və həll olunması qaydasına əhəmiyyətli təsir göstərir.

Mülki prosessual hüquq – mülki işlər üzrə ədalət mühakiməsi həyata keçirilməsi ilə əlaqədar məhkəmə ilə tərəflərin və prosesin digər iştirakçıları arasında yaranan, mülki prosessual hüquq münasibətlərini və mülki işə məhkəmə baxışı zamanı həyata keçirilən prosessual hərəkətləri nizamlayan hüquq normalarının sistemi və hüquq sahəsidir. Mülki prosessual hüququn nizamasalma predmeti – mülki prosesdir. Mülki prosesə məhkəmə ilə mülki işin digər subyektləri arasında prosessual və hüquqi münasibətlər kimi baxılması o deməkdir k, mülki prosessual hüququn predmeti yalnız məhkəmə icraatı ilə məhdudlaşdırılıb. Hüquqi nizamasalma metodu – hüquq sahəsinin nizamasalma predmeti olan ictimai münasibətlərin müəyyən növünə onun təsirinin üsullarıdır. Metod hüquqi nizamasalmanın predmeti ilə müəyyən olunur. Məhz ictimai münasibətlərin konkret məzmunu hüquqi təsir üsullarını müəyyən edir. Bu müddəanı konkretləşdirib mülki prosessual hüququn metoduna aşağıdakı kimi anlayış vermək olar: Mülki prosessual hüququn metodu dedikdə, mülki və digər hüquqi işlərə məhkəmələr tərəfindən baxılması və həll edilməsi ilə əlaqədar yaranan münasibətlərə mülki prosessual hüquq normalarının təsir üsulları və vasitələri başa düşülür. Mülki prosessual hüququn həmin sahənin tənzim etdiyi münasibətlərə təsir üsulu və vasitəsi olan metodu – imperativ – dispozitiv metoddur ki, bu da özünü hüquq münasibətləri subyektlərinin tərkibində və hüquqi xüsusiyyətində, hüquq və vəzifələrində və s. göstərir. Mülki prosessual hüququn sistemini iki hissəyə bölmək olar: ümumi hissə; xüsusi hissə.

İnzibati prosessual hüquq — dövlət idarəetməsi sahəsində ayrı-ayrılıqda göstərilən işlərin həlli prosesində yaranan ictimai münasibətləri, habelə icra hakimiyyəti orqanlarının və bəzi digər subyektlərin fəaliyyətini tənzimləyən dövlət tərəfindən müəyyən edilmiş ümumi məcburi davranış qaydaları. Адміністративно-процесуальне право // Юридична енциклопедія : [у 6 т.] / ред. кол.: Ю. С. Шемшученко (відп. ред.) [та ін.]. — К. : Українська енциклопедія ім. М. П. Бажана, 1998—2004. — ISBN 966-749-200-1. Демський, Е. Ф. Адміністративне процесуальне право України : навч. посіб. / Е. Ф. Демський.