İnsanın təbiətində iki ümdə xasiyyət qoyulubdur: biri qəm, biri fərəh; ağlamaq əlaməti qəmdir, gülmək əlaməti fərəhdir.
Eşqin yolunda qəm verə üz, aşiq inciməz.
Cahanda düşdüsə min qəmə, dərdə; Qaranlıq çəkmədi gözünə pərdə.
// Obrazlı təşbehlərdə.
Yaman gün keçər gedər; Ömrümü biçər gedər; Dünyada qəm şərbətin; Hər gələn içər, gedər. ().
Olubdu qəm yatağı şad gördüyün könlüm. Heyran xanım. Qəm mülkündən azad olum; Yaratdığım bir sənətlə!
Qoy mən hicranınla qalım baş-başa; Sən qəm zəncirini qır, boynundan at.
Qəm mizrabı min dərd çaldı onun ürək telində.
□ Qəm çəkmək – bax qəm yemək.
Qəm çəkmə bu qədər divanə könül; Həmişə ruzigar belə dar olmaz.
Könül, qəm çəkmə, dəhrin gülşənində; Açan hər bir gülün min xarı vardır. Heyran xanım. [Hacı Murad:] Allaha şükür, mənim kimi atan var, sən niyə qəm çəkəsən?
Qəm dəryasına batırmaq (qərq etmək) – son dərəcə kədərləndirmək, qəmgin etmək, qəmləndirmək.
Məni qərq elədin qəm dəryasına; Ey çeşmi-xumarım, nöşün ağladın?
Qəm dəryasına batmaq (qərq olmaq) – son dərəcə qəmgin olmaq, pərişan olmaq, dərdli olmaq, kədərlənmək.
Məmmədhəsən əmi qəm dəryasına qərq olmuşdu.
[Hacı Murad:] İmran ağa, nə qəm dəryasına batmısan?
Qəm eləmək (etmək) – bax qəm yemək.
[Qönçə:] Qəm eləmə, işimiz düzələr, bir yerdə kəsbkarlıq edərik.
Qəm yemək – qəm çəkmək, fikir çəkmək, qəmə batmaq, dərd çəkmək.
Araz qəhqəhə ilə güldü, sonra əli ilə onun çiyninə vurdu: – Qəm yemə, bizimki soyulmaqdan gəlib, – dedi.
[Çimnaz:] Qəm yemə, küsü nə qədər bərk isə, barışıq o qədər şirin olacaqdır…
Qəmə batmaq – bax qəm dəryasına batmaq.
[Dəli Səməd] birdən nazik qollarını qırışdırıb və uzun ucuqırma burnunu sallayıb, belə qəmə batırdı ki, elə bil ömürdən məqsəd bilmərrə görmürdü.
Qəminə qalmaq – dərdinə qalmaq, qeydinə qalmaq, halı ilə maraqlanmaq.
Yar məgər yarını yadına salmaz? Arayıb-axtarmaz, qəminə qalmaz?
Qəminə ortaq olmaq – dərdinə şərik olmaq.
Bu gözəl aləmi gəzdikcə dağ-dağ; Oldum sevincinə, qəminə ortaq.
