reptili

Sürünənlər (lat. Reptilia) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinə aid heyvan sinfi. Sürünənlər onurğalıların əsl quru həyatı keçirən ilk sinfidir. Bədən temperaturu dəyişkəndir. Mayalanma daxilidir. Hərəkət qaydalarının xeyli mürəkkəb və müxtəlif olması ilə əlaqədar sürünənlərin də bədən formaları müxtəlifdir. Bədəni yığcamdır, boyun hissə gövdədən yaxşı fərqlənir, quyruq nazikdir, ətraflar daha güclüdür, ətrafları vasitəsilə gövdəni yerdən qaldıraraq hərəkət etdirirlər. Sürünənlərin ağacda yaşayan formaları da vardır. Belə sürünənlərin arxa ətrafları daha uzun olur, gövdənin yanında dəri çıxıntıları əmələ gəlir ki, bunun sayəsində süzmə hərəkəti edərək ağacdan-ağaca düşürlər. Sürünənlərdə hərəkətin təkamülü manevretmənin güclənməsi istiqamətində getmişdir ki, bu, yemlənmə, yırtıcıdan qorunma və optimal sığınacaq şəraiti tapmaq imkanlarını genişləndirir.

Sürünən humanoidlər və ya antropomorfik sürünənlər folklor, bədii ədəbiyyat və sui-qəsd nəzəriyyələrində görünür. Bir çox mədəniyyətdə bir hissəsi insan və bir hissəsi sürünən olan canlılar haqqında əfsanələr vardır. Sürünən humanoidinin insan formasında ilk tarixi təsvirlərindən biri başı timsah başı formasında olan Qədim Misir tanrısı Sobek idi. Təcavüzkarlıq və heyvansevərlik kimi oxşar xüsusiyyətlərlə təsvir edilmişdir. Cənubi Asiya və Cənub-Şərqi Asiya mifologiyasında mövcud olan Naqalar yarı insan və yarı ilan olan yarı ilahi məxluqlardırlar. İnsani sürünən kriptidlərin görünməsi bataqlıqların çox olduğu Amerika Birləşmiş Ştatlarının cənub hissəsində çoxdur. 1980-ci illərin sonunda Cənubi Karolina əyalətinin Bishopville şəhərində yüzlərlə "Kərtənkələ adamı" görülmüşdür.

Reptiliomorpha (mənası "sürünənəbənzər"; Filokodeksdə Pan-Amniota kimi tanınır) — amniotları və yaşayan amfibiyalarla (lissamphibians) müqayisədə amniotlarla daha yeni ortaq əcdadı paylaşan tetrapodları ehtiva edən bir kladdır. == Dəyişən təriflər == Reptiliomorpha adı, Professor Gunnar Säve-Söderbergh tərəfindən 1934-cü ildə amniotları və yaşayan amfibiyalardan daha çox amniotlarla əlaqəli olan müxtəlif gec Paleozoy tetrapodlarını təyin etmək üçün yaradılmışdır. Təəssüf ki, müxtəlif mütəxəssislər bu termini bir neçə fərqli şəkildə istifadə etmişlər. Hətta erkən amfibiyaların fosilləri üçün də istifadə edilmişdir. == Xüsusiyyətləri == Ənənəvi olaraq Reptiliomorpha-ya aid edilən qruplar, yəni embolomerlər, seymouriamorphs və diadectomorphs, müasirlərindən, qeyri-reptiliomorf temnospondilərdən daha dərin və daha hündür kəlləyə sahib olmaları ilə fərqlənirdilər, lakin kəllə damı ilə yanaq arasında ibtidai kinezi (boş əlaqə) saxlamışdılar (yanaq kəllənin damına möhkəm yapışdırıldığı bəzi ixtisaslaşmış taksonlar, məsələn, Seymouria istisna olmaqla). == Təsnifatı == Reptiliomorpha kladına aşağıdakı qruplar daxildir: Embolomeri Seymouriamorpha Diadectomorpha Amniota == Filogenetik əlaqələr == Reptiliomorpha kladının tərkibinə daxil olan qruplar arasındakı dəqiq əlaqələr mübahisəli olaraq qalır. Lakin, son filogenetik təhlillər, diadectomorfların amniotların ən yaxın qohumları olduğunu və seymouriamorph və embolomerlərin onlara nisbətən daha əsas olduğunu göstərir.