SƏLƏFİLİK

Məhəmməd peyğəmbər və onun səhabələrinin, eləcə də onların davamçılarının yolu ilə getmək və bu insanları hər şeydə nümunə olaraq qəbul etməkdir. Müsəlmanlar bir çox ölkələri ələ keçirdikdən sonra İslam dünya dininə çevrilməyə başlamışdır. Zaman keçdikcə dinə müxtəlif xalqların adətləri, eləcə də fəlsəfi məktəblər təsir edirdi. Bu da İslamda təriqətçiliyin artmasına yol açmışdır. Digər tərəfdən, sonrakı əsrlərdə ictimai həyat, ölkə quruculuğu, elmlər, təfəkkür getdikcə inkişaf edirdi. Zaman keçdikcə dinin bir çox müddəalarına yeni baxışlar formalaşmağa başlamışdır. Çünki, dəyişən dünyada ortaya çıxan yeni həqiqətlər dində də özünü göstərirdi. Bu şəraitdə Antik Yunan və Roma fəlsəfəsinə maraq artmış, Aristotel, Platon və digər filosofların əsərləri ərəb dilinə tərcümə edilmişdir. Onların metodoloji və fəlsəfi prinsipləri İslam metodologiyasına da daxil edilmişdir. İlkin dini saflığın qorunmasını istəyənlər isə bütün bu proseslərə qarşı çıxmışdırlar. Onlara görə bu meyllər İslamın əsaslarının unudulmasına, dinə bidətlərin gətirilməsinə gətirib çıxarırdı. Beləliklə, hicrətin dördüncü əsrində Məhəmməd peyğəmbərin, eləcə də müsəlmanların ilkin dövrünə qayıtmaq və “sələfi-salihinin” (doğru yolda olan əcdadların) yolunu davam etmək şüarları ilə “sələfilik” adlanan bir ideya ortaya çıxmışdır. İlk sələfilər Əhməd ibn Hənbəlin fiqhi məktəbinin ardıcılları olmuşdurlar. “Sələfisalihinlərin” yoluna qayıtmaq, eləcə də Quran və hədislərə istinad etmək çağırışlarının arxasında heç bir nəzəriyyə olmamışdır. Buna görə də, o zaman ilkin sələfilik inkişaf etmədən ortadan çıxmışdır. Sələfiliyi bir məzhəb kimi formalaşdıran İbn Teymiyyə və onun ardıcılları olmuşdurlar. Onlar dini məsələlərin izahında kəlam (I) metodlarına qarşı çıxmışdırlar. İbn Teymiyyəyə görə dinin bütün müddəaları peyğəmbərin, səhabələrinin, onların ilk ardıcıllarının adətinə uyğun olmalıdır. Sələfilər hesab edir ki, məntiqə və ağılın dəlillərinə istinad etmək vəhyə arxalanan peyğəmbərin və onun ardıcıllarının yolundan çəkilmək deməkdir. Bu isə dinin təhrif olumasına gətirib çıxarır. Beləliklə, məntiq və ağılın dəlilləri sələfilər tərəfindən yalnız vəhyə tabe edilmiş şəkildə qəbul olunmuşdur. Quran və hədislərdə insan tərəfindən çətin anlaşılan məqamlara münasibətdə sələfilər hesab edirlər ki, onlar barəsində müzakirə edilməz və belə mətnlər olduğu kimi qəbul edilməli və onlara iman gətirilməlidir. Sələfilər dünyasını dəyişmiş müqəddəslərə, övliyalara, din adamlarına dualar edilməsini, onların məzarlarının ziyarət edilməsini, onların Allahla insanlar arasında vasitəçi kimi qəbul edilməsini tövhidin pozulması kimi qiymətləndirmişdirlər. Onlar bunu edən müsəlman təriqətlərini pisləmişdirlər. Allahın birliyinin təsdiq edilməsi ilə yanaşı sələfilər hesab edirlər ki, müsəlmanın bütün əməlləri Məhəmməd peyğəmbərin həyatına uyğun olmalıdır. Onlara görə dində heç bir bidətə yol vermək olmaz. Dində hər bir yenilik günahdır və inkar edilməlidir. İbn Teymiyyə və digər sələfilərin təlimi bəzi İslam cərəyanları tərəfindən qəbul edilmişdir. Onun prinsipləri miladi XVIII əsrdə Nəcddə başlanan Məhəmməd ibn Əbdülvəhhabın hərəkatının ideoloji əsasına çevrilmişdir. Ən yeni tarixdə isə sələfi ideyaları ilə çıxış edən bir çox müsəlman qrupları vardır.