SENTYÁBR

Qriqorian təqviminə görə ilin 9-cu ayı olub 30 gündən ibarətdir. == Etimologiyası == Qədim Romada il mart ayından başladığından sentyabr sözü latıncadan "septem", yəni yeddi, yeddinci ay mənasını verir. Ərəbcə Sentyabr ayı, Süryani dilində "üzüm" mənasında olan Sentyabr sözu (üzüm ayı) bu günümüzə qədər gəlmişdir. Xristianlar bu aya "istavroz ayı", "heç ayı" ya da Qaradənizdə dəyişdirirərək "istavrit ayı"da deyilir.

11 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 254-cü günü. (uzun ildə 255-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 111 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 29 avqust tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === === 1901–cari === 1941 — Pentaqonda tikinti işləri başlayıb. 2001 — ABŞ-nin Nyu-York və Vaşinqton şəhərlərində terror aktları törədilib. 2015 — Səudiyyə Ərəbistanının Məkkə şəhərində Kəbə yaxınlığında tikinti işlərinin getdiyi Matəf adlı sahədə qaldırıcı kranın aşması nəticəsində 111 nəfər ölüb. === Azərbaycana aid hadisələr === 1992 — Azərbaycan və Qana arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur.

Qara Sentyabr (ərəb. أيلول الأسود‎) və ya İordaniya vətəndaş müharibəsi - İordaniya Haşimi Krallığında Kral Hüseynin rəhbərliyindəki İordaniya Silahlı Qüvvələri ilə Yasir Arafatın rəhbərliyindəki Fələstin Azadlıq Təşkilatı arasında 1970-ci il 16 sentyabrdan 27 sentyabra qədər pik həddini yaşamış və müəyyən aspektləri ilə 17 iyul 1971-ci ilə qədər davam etmiş silahlı münaqişə. İordaniya 1967-ci ildə İordan çayının qərb sahilindəki ərazilərin nəzarətini İsrailə uduzduqdan sonra fədailər olaraq bilinən fələstinli döyüşçülər öz bazalarını İordaniyaya köçürdü və İsrailə və onun işğal etdiyi ərazilərə olan hücumları artırdı. İsrailin İordan çayının qərb sahili boyunca yerləşən Kəraməh şəhərindəki Fələstin Azadlıq Təşkilatı bazasına etdiyi hücum böyük miqyaslı döyüşə gətirib çıxardı. İordaniya-Fələstin birləşmiş qüvvələrinin 1968-ci ildəki Kəraməh döyüşündə İsrailə qarşı qazandığı qələbə İordaniyadakı fədailərə ərəblərin həm resurs, həm də maliyyə dəstəyini artırdı. FAT-ın İordaniyadakı gücü artdı və 1970-ci illərin əvvəlində qruplar açıq şəkildə Haşimi monarxiyasını devirmək çağırışı etməyə başladılar. Dövlət içində dövlət kimi davranan fədailər yerli qanun-qaydalara məhəl qoymurdular və hətta Kral Hüseynə iki dəfə sui-qəsd cəhdi etdilər-bu cəhdlər 1970-ci ilin iyununda İordaniya ordusu və onlar arasında qanlı toqquşmalara səbəb olmuşdu. Hüseyn onları ölkədən qovmaq istəsə də, o, düşmənlərinin fədailəri fələstinli sivillərlə eyni tutaraq bundan ona qarşı istifadə ediləcəyini düşünərək fədailərə hücum etməyə tərəddüd edirdi. FAT-ın İordaniyadakı fəaliyyəti 6 sentyabrda Davson sahəsindəki 3 sivil təyyarəni qaçırması və fərqli millətlərdən olan sərnişinləri əsir kimi götürərək təyyarələri Zarqaya enməyə məcbur etməsi və daha sonra beynəlxalq medianın qarşısında təyyarələri partlatması ilə kulminasiya nöqtəsinə çatdı. Hüseyn bunu son damla kimi gördü və orduya hərəkətə keçməyi əmr etdi.

Sentyabr döyüşləri və ya Azərbaycan–Ermənistan sərhəd toqquşması, həmçinin İkigünlük müharibə — 2022-ci ilin 12–14 sentyabr tarixlərində Ermənistan-Azərbaycan sərhədində Ermənistan və Azərbaycan silahlı qüvvələri arasında baş vermiş silahlı toqquşma. == Zəmin == 1980-ci illərin sonlarında başlamış Azərbaycan–Ermənistan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi 1990-cı illərin əvvəllərindən 1994-cü ilin mayına qədər Birinci Qarabağ müharibəsinə səbəb olmuşdur. Müharibə zamanı Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ regionu və onun ətrafında olan yeddi rayon Ermənistan silahlı qüvvələri və erməni hərbi dəstələri tərəfindən işğal edilmişdir. İşğal nəticəsində bir milyondan çox azərbaycanlı qaçqın düşmüşdür, münaribə zamanı isə həm Azərbaycan, həm də Ermənistan tərəfində ümumi olaraq 16–18 min insan öldürülmüşdür, mindən çox insan itkin düşmüşdür. 1994-cü ildən aparılan sülh danışıqları nəticə verməmiş, 1994–2020-ci illərdə ara-sıra Dağlıq Qarabağ təmas xəttində və Azərbaycan–Ermənistan sərhədində silahlı toqquşmalar baş vermişdir. 2020-ci ilin sentyabr–noyabr aylarında Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin başladığı hərbi əməliyyatlar nəticəsində 26 ildən çox dondurulmuş olan münaqişə yenidən alovlanmışdır. 44 gün ərzində Azərbaycan Ordusu yeddi bölgəni – Cəbrayıl, Füzuli, Zəngilan, Qubadlı, Ağdam və Laçın rayonlarını, həmçinin Şuşa şəhərini tamamilə, Xocavənd və Kəlbəcər rayonlarının geniş hissəsini, Xocalı və Tərtər rayonlarının isə bir hissəsini işğaldan azad eləmişdir. Hərbi əməliyyatlar 10 noyabr 2020-ci ildə Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya liderləri arasında imzalanan üçtərəfli bəyanatla başa çatmışdır. Bununla belə müharibədən sonra Azərbaycan–Ermənistan sərhədində böhran başlamışdır. 2021-ci ildə Azərbaycan və Ermənistanda sərhəd delimitasiyası üzrə işçi qruplar yaradılmışdır.

Qara Sentyabr (ərəb. أيلول الأسود‎) və ya İordaniya vətəndaş müharibəsi - İordaniya Haşimi Krallığında Kral Hüseynin rəhbərliyindəki İordaniya Silahlı Qüvvələri ilə Yasir Arafatın rəhbərliyindəki Fələstin Azadlıq Təşkilatı arasında 1970-ci il 16 sentyabrdan 27 sentyabra qədər pik həddini yaşamış və müəyyən aspektləri ilə 17 iyul 1971-ci ilə qədər davam etmiş silahlı münaqişə. İordaniya 1967-ci ildə İordan çayının qərb sahilindəki ərazilərin nəzarətini İsrailə uduzduqdan sonra fədailər olaraq bilinən fələstinli döyüşçülər öz bazalarını İordaniyaya köçürdü və İsrailə və onun işğal etdiyi ərazilərə olan hücumları artırdı. İsrailin İordan çayının qərb sahili boyunca yerləşən Kəraməh şəhərindəki Fələstin Azadlıq Təşkilatı bazasına etdiyi hücum böyük miqyaslı döyüşə gətirib çıxardı. İordaniya-Fələstin birləşmiş qüvvələrinin 1968-ci ildəki Kəraməh döyüşündə İsrailə qarşı qazandığı qələbə İordaniyadakı fədailərə ərəblərin həm resurs, həm də maliyyə dəstəyini artırdı. FAT-ın İordaniyadakı gücü artdı və 1970-ci illərin əvvəlində qruplar açıq şəkildə Haşimi monarxiyasını devirmək çağırışı etməyə başladılar. Dövlət içində dövlət kimi davranan fədailər yerli qanun-qaydalara məhəl qoymurdular və hətta Kral Hüseynə iki dəfə sui-qəsd cəhdi etdilər-bu cəhdlər 1970-ci ilin iyununda İordaniya ordusu və onlar arasında qanlı toqquşmalara səbəb olmuşdu. Hüseyn onları ölkədən qovmaq istəsə də, o, düşmənlərinin fədailəri fələstinli sivillərlə eyni tutaraq bundan ona qarşı istifadə ediləcəyini düşünərək fədailərə hücum etməyə tərəddüd edirdi. FAT-ın İordaniyadakı fəaliyyəti 6 sentyabrda Davson sahəsindəki 3 sivil təyyarəni qaçırması və fərqli millətlərdən olan sərnişinləri əsir kimi götürərək təyyarələri Zarqaya enməyə məcbur etməsi və daha sonra beynəlxalq medianın qarşısında təyyarələri partlatması ilə kulminasiya nöqtəsinə çatdı. Hüseyn bunu son damla kimi gördü və orduya hərəkətə keçməyi əmr etdi.

10 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 253-cü günü. (uzun ildə 254-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 112 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 28 avqust tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === 1846 — Elias Hou tikiş maşını üçün patent alıb. === 1901–cari === 1977 — İşgəncə və qətldə təqsirli bilinən Həmidə Candubi Fransada gilyotinlə edam edilən sonuncu şəxs olmuşdur. === Azərbaycana aid hadisələr === 2013 — Şəmkirdə Excelsior Hotel Shamkir hotelinin açılışı olub.

12 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 255-ci günü. (uzun ildə 256-cı) Bu tarixdə ilin sonuna 110 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 30 avqust tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === === 1901–cari === 2013 — NASA təsdiq edib ki, onun Voyacer 1 zondu ulduzlararası kosmosa daxil olan ilk süni obyekt olub. === Azərbaycana aid hadisələr === 1909 — Ərdəhan kanoner qayığı dənizə salınmışdır. 2017 — "Qarabağ" futbol klubu UEFA Çempionlar Liqasında ilk oyununu keçirmişdir. 2022 - Sentyabr döyüşləri başladı.

13 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 256-cı günü. (uzun ildə 257-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 109 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 31 avqust tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === 1899 — Henri Bliss ABŞ-də avtomobil qəzasında ölən ilk insan olmuşdur. === 1901–cari === === Azərbaycana aid hadisələr === 1992 — Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti təsis edilib. 1993 — Azərbaycan və İordaniya arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur.

14 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 257-ci günü. (uzun ildə 258-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 108 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 1 sentyabr tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === === 1901–cari === 2008 — Permdə Boeing 737 qəzası nəticəsində 88 nəfər həlak olub. === Azərbaycana aid hadisələr === 2012 — Bakıda Bakcell Arena stadionunun açılışı olub.

15 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 258-ci günü. (uzun ildə 259-cu) Bu tarixdə ilin sonuna 107 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 2 sentyabr tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === 1762 — Yeddiillik müharibə: Siqnal Hill döyüşü === 1901–cari === 1935 — Nürnberq qanunları Almaniya yəhudilərini vətəndaşlıqdan məhrum edib. 1956 — Cənubi Koreya milli futbol komandası Asiya Kubokunu qazanıb. 2000 — XXVII Yay Olimpiya Oyunları Sidneydə keçirilib. === Azərbaycana aid hadisələr === 1918 "Azərbaycan" qəzeti ilk dəfə nəşr olunub. Bakı döyüşündən sonra Qafqaz İslam Ordusu Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin könüllü dəstələrinin köməyi ilə Bakını azad edib. 2006 — Böyük Britaniyada azərbaycan dilində nəşr edilən ilk qəzet olan "Araz" dərc edilmişdir. 2011 — Moskva şəhərində Azərbaycan müğənnisi Müslüm Maqomayevin abidəsiin açılışı olmuşdur.

16 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 259-cu günü. (uzun ildə 260-cı) Bu tarixdə ilin sonuna 106 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 3 sentyabr tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === === 1901–cari === 1908 — General Motors təsis edilib. === Azərbaycana aid hadisələr === 1951 — Bakıda Tofiq Bəhramov adına Respublika Stadionunun açılışı olub. 2021 — "Qarabağ" futbol klubu UEFA Konfrans Liqasında ilk oyununu keçirmişdir.

17 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 260-cı günü. (uzun ildə 261-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 105 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 4 sentyabr tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === === 1901–cari === 1944 — Arnem döyüşü 1978 — İsrail və Misir arasında Kemp-Devid müqaviləsi imzalanmışdır. 1988 — XXIV Yay Olimpiya Oyunları Seulda keçirilib. === Azərbaycana aid hadisələr === 2015 — "Qəbələ" futbol klubu UEFA Avropa Liqasında ilk oyununu keçirmişdir.

18 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 261-ci günü. (uzun ildə 262-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 104 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 5 sentyabr tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === === 1901–cari === 1934 — Sovet İttifaqı Millətlər İttifaqına qəbul edilib. 1947 — ABŞ-də Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi təsis edilib. 2014 — Şotlandiyada ölkənin müstəqilliyi haqqında referendum keçirilmişdir. === Azərbaycana aid hadisələr === 1992 — Azərbaycan və Livan arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 2014 — "Qarabağ" futbol klubu UEFA Avropa Liqasında ilk oyununu keçirmişdir.

19 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 262-ci günü. (uzun ildə 263-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 103 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 6 sentyabr tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === === 1901–cari === 1944 — İkinci Dünya müharibəsi: Finlandiya və Sovet İttifaqı arasında davam edən müharibəni rəsmi olaraq başa vuran Moskva Atəşkəs Müqaviləsi imzalanıb. 1983 — Sent-Kits və Nevis müstəqilliyini elan edib. === Azərbaycana aid hadisələr === 2023 — Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Qarabağda lokal xarakterli antiterror tədbirləri keçirib.

1 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 244-cü günü. (uzun ildə 245-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 121 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 19 avqust tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === === 1901–cari === 1923 — Yaponiyada Böyük Kanto zəlzələsi baş verib. 1952 — Ernest Heminqueyin "Qoca və dəniz" povesti ilk dəfə nəşr olunub. 1969 — Muəmmər Qəddafinin başçılıq etdiyi "Azad Zabitlərin Yunonist-Sosialist Təşkilatı" adlı gizli ordu təşkilatı Liviyada inqilab edib. 1985 — Amerika-Fransa birgə ekspedisiyası RMS Titanic buxar gəmisinin qalıqlarını tapıb. 2004 — Rusiya Federasiyasının Şimali Osetiya Respublikasında yerləşən Beslan şəhərində terror aktı törədilib. === Azərbaycana aid hadisələr === 1919 — Bakı Dövlət Universiteti təsis edilib. 1992 — Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Sırxavənd kəndini azad edir və Dağlıq Qarabağın təxminən yarısına nəzarəti qaytarmışdır.

20 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 263-cü günü. (uzun ildə 264-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 102 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 7 sentyabr tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === === 1901–cari === 1977 — Vyetnam Birləşmiş Millətlər Təşkilatının üzvü olub. 1990 — Cənubi Osetiya Gürcüstandan müstəqilliyini elan edib. === Azərbaycana aid hadisələr === 1994 — Bakıda dünyanın 11 ən böyük neft şirkəti Əsrin müqaviləsini imzalayıblar. 2012 — "Neftçi" futbol klubu UEFA Avropa Liqasında ilk oyununu keçirmişdir. 2023 — Azərbaycan və Ermənistan arasında baş verən Antiterror əməliyyatları Azərbaycan Respublikasının qətiyyətli zəfəri ilə yekunlaşmışdır.

21 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 264-cü günü. (uzun ildə 265-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 101 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 8 sentyabr tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === === 1901–cari === 1942 — Boeing B-29 Superfortress ilk uçuşunu həyata keçirib. 1964 — Malta Birləşmiş Krallıqdan müstəqillik qazanır, lakin Millətlər Birliyində qalır. === Azərbaycana aid hadisələr === 2000 — Sidneydə keçən 2000 Yay Olimpiya Oyunlarında stend atıcısı Zemfira Meftahətdinova qızıl medal qazanıb. == Doğumlar == === 1600-cü ildən əvvəl === 1411 — Yorklu Riçard, İngiltərə maqnatı === 1601–1900 === 1840 — V Murad, Osmanlı sultanı 1842 — II Əbdülhəmid, Osmanlı sultanı 1866 — Herbert Uells, İngiltərə yazıçısı 1872 — Henri Vayld, Böyük Britaniya dəniz zabiti === 1901–cari === 1909 — Kvame Nkruma, Qana prezidenti 1934 — Leonard Koen, Kanada müğənnisi 1936 — Yuri Lujkov, Rusiya siyasətçisi 1938 — Nurəngiz Gün, Azərbaycan şairəsi 1947 — Stiven Kinq, ABŞ yazıçısı 1950 — Bill Mürrey, ABŞ aktyoru 1951 — Aslan Masxadov, İçkeriya prezidenti 1954 — Şinzo Abe, Yaponiya baş naziri 1986 — Çumbinyo, Braziliya futbolçusu 1990 — Fibi Rayan, ABŞ müğənnisi 1993 Ante Rebiç, Xorvatiya futbolçusu Vüsal Salamov, Azərbaycan əsgəri == Ölümlər == === 1600-cü ildən əvvəl === E.ə.

22 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 265-ci günü. (uzun ildə 266-cı) Bu tarixdə ilin sonuna 100 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 9 sentyabr tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === === 1901–cari === 1980 — İraqın İranı işğal etməsi təxminən səkkiz illik İran-İraq müharibəsinə səbəb olub. === Azərbaycana aid hadisələr === 2010 — Bakıda FİFA U-17 Qadınlararası Dünya Çempionatı 2012-in açılışı olmuşdur. 2011 — Bakıda 2011 Boks üzrə dünya çempionatının açılışı olmuşdur.

23 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 266-cı günü. (uzun ildə 267-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 99 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 10 sentyabr tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === 1899 — Nintendo Koppai (daha sonra Nintendo Company) hanafuda oyun kartlarını istehsal etmək və satmaq üçün Fusaciro Yamauçi tərəfindən təsis edilmişdir. === 1901–cari === 1932 — Səudiyyə Ərəbistanının birləşməsi başa çatıb. === Azərbaycana aid hadisələr === 1973 — M. F. Axundov adına Azərbaycan Dövlət Adademik Opera və Balet teatrında Fikrət Əmirovun "Nəsimi dastanı" baletinin premyerası keçirilmişdir. 1991 — Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan, Ermənistan, Qazaxıstan və Rusiya arasında Jeleznovodsk Kommünikesi imzalanmışdır. 1992 — Azərbaycan və Vyetnam arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 1993 — Azərbaycan və Albaniya arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 2011 — Azərbaycan və Konqo Demokratik Respublikası arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur.

24 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 267-ci günü. (uzun ildə 268-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 98 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 11 sentyabr tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === === 1901–cari === 1948 — Honda təsis olunub. 1973 — Qvineya-Bisau Portuqaliyadan müstəqilliyini elan edib. 2015 — Məkkə şəhərinin yaxınlığında yerləşən Mina dağında ziyarət zamanı yaranan izdiham nəticəsində 2000-dən çox zəvvar həlak olmuşdur. === Azərbaycana aid hadisələr === 1992 — Azərbaycan və İndoneziya arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 1993 — Azərbaycan Müstəqil Dövlətlər Birliyinə qoşulub.

25 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 268-ci günü. (uzun ildə 269-cu) Bu tarixdə ilin sonuna 97 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 12 sentyabr tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === 1890 — ABŞ Konqresi Sekvoya Milli Parkını təsis edib. === 1901–cari === === Azərbaycana aid hadisələr === 1970 — Bakıda Bakmil metrostansiyasının açılışı olmuşdur. 1989 — Azərbaycan Ali Soveti suverenlik bəyannaməsini qəbul etmişdir. 2018 Azərbaycanın ikinci rabitə peyki Azerspace-2 Kuru kosmodromundan Fransanın Arianespace şirkəti tərəfindən Ariane-5 daşıyıcı raketi ilə orbitə buraxılıb. Azərbaycan və San-Tome və Prinsipi arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur.

28 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 271-ci günü. (uzun ildə 272-ci) Bu tarixdə ilin sonuna 94 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 15 sentyabr tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === === 1901–cari === 1961 — Dəməşqdə hərbi çevriliş Misir və Suriya arasında birlik olan Birləşmiş Ərəb Respublikasına faktiki olaraq son qoymuşdur. === Azərbaycana aid hadisələr === 2012 — Azərbaycan və Lesoto arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur. 2020 — İkinci Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Xankəndi şəhərini atəşə tutmuşdur. == Doğumlar == === 1600-cü ildən əvvəl === 616 — Cavanşir, Qafqaz Albaniyası hökmdarı === 1601–1900 === 1803 — Prosper Merime, Fransa yazıçısı 1897 — Muxtar Əvəzov, Qazaxıstan yazıçısı === 1901–cari === 1903 — Aleksey Kapler, Sovet kinodramaturqu 1905 — Maks Şmelinq, Almaniya boksçusu 1906 — Aleksandr Şteyn, Rusiya dramaturqu 1913 — Osman Həbibullayev, Azərbaycan arxeoloqu 1917 — Semyon Sviqun, Sovet dövlət xadimi 1924 — Marçello Mastroyanni, İtaliya aktyoru 1929 — Lata Mangeşkar, Hindistan müğənnisi 1944 — Miloş Zeman, Çexiya prezidenti 1953 — Əjdər Həmidov, Azərbaycan aktyoru 1968 Mika Hakkinen, Finlandiya Formula-1 pilotu Naomi Uotts, Böyük Britaniya aktrisası 1972 — Dita fon Tiz, ABŞ rəqqası 1976 — Fyodor Yemelyanenko, Rusiya MMA döyüşçüsü 1987 — Hilari Daff, ABŞ aktrisası == Ölümlər == === 1600-cü ildən əvvəl === E.ə.

29 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 272-ci günü. (uzun ildə 273-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 93 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 16 sentyabr tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === === 1901–cari === 1941 — İkinci Dünya Müharibəsi: Almaniya qüvvələri yerli ukraynalı əməkdaşların köməyi ilə iki günlük Babi Yar qırğınına başlayıb. 1954 — CERN (Avropa Nüvə Tədqiqatları Təşkilatı) yaradılması haqqında konvensiya imzalanıb. === Azərbaycana aid hadisələr === 1994 Bakıda Azərbaycan dövlət xadimi Afiyəddin Cəlilov yaşadığı binanın blokunda qətlə yetirilib. Bakıda Azərbaycan polkovniki Şəmsi Rəhimov yaşadığı binaya girərkən qətlə yetirilib. == Doğumlar == === 1600-cü ildən əvvəl === E.ə.

2 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 245-ci günü. (uzun ildə 246-cı) Bu tarixdə ilin sonuna 120 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 20 avqust tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === 1666 — Böyük London yanğını 3 gün olmuşdur və Köhnə Müqəddəs Pol Kafedralı də daxil olmaqla 10.000 binanı məhv etmişdir. 1789 — ABŞ Xəzinədarlıq Departamenti təsis olunub. === 1901–cari === === Azərbaycana aid hadisələr === 1959 — Oğuz rayonunda 7 ball gücündə zəlzələ olmuşdur.

30 sentyabr — Qriqorian təqvimində ilin 273-cü günü. (uzun ildə 274-cü) Bu tarixdə ilin sonuna 92 gün qalır. XX və XXI əsrdə Yuli təqvimi ilə 17 sentyabr tarixinə uyğun gəlir. == Əhəmiyyətli hadisələr == === 1600-cü ildən əvvəl === === 1601–1900 === === 1901–cari === 1966 — Beçuanalend müstəqilliyini elan edir və Botsvana olur. 1980 — Küveyt milli futbol komandası Asiya Kubokunu qazanıb. === Azərbaycana aid hadisələr === 1990 — Azərbaycan SSR Ali Sovetinə seçkilər keçirilib. 2000 — Sidneydə keçən 2000 Yay Olimpiya Oyunlarında güləşçi Namiq Abdullayev qızıl, boksçu Vüqar Ələkbərov bürünc medal qazanıb.

11 sentyabr hücumları — Əl-Qaidə terror təşkilatı tərəfindən 2001-ci il sentyabr ayının 11-də ABŞ-nin Nyu-York və Vaşinqton şəhərlərindəki hədəflərə qarşı həyata keçirilən silsilə terror aktları. Yerli vaxtla saat 08:46-da "American Airlines" (Amerika hava yolları) şirkətinə məxsus sərnişin təyyarəsi Nyu-Yorkda yerləşən Dünya Ticarət Mərkəzinin Şimal qülləsinə çırpıldı. 09:03 radələrində isə Cənub qülləsi bənzər hücuma məruz qaldı. Binaların aşmasına səbəb baş vermiş güclü yanğınlar idi. Sonuncu hücumdan 40 dəqiqə sonra ABŞ Müdafiə Nazirliyi — Pentaqonun binası da intiharçıların idarə etdikləri təyyarə tərəfindən vuruldu. Bu hücumdan 25 dəqiqə keçdikdən sonra eyni məqsədlə qaçırılan bir sərnişin təyyarəsinin hava hücumundan müdafiə qüvvələri tərəfindən vurularaq zərərsizləşdirildiyi açıqlandı. Həmin təyyarənin hədəfinin Ağ Ev olduğu bildirildi. == Hücumun hədəfləri == Bu hücumun əsas məqsədi sadəcə binalar, hətta bina və təyyarələrdəki minlərlə günahsız qurbandan daha böyük bir şey idi. Ən yaxın fiziki hədəflər Pentaqonun bir hissəsi, aşağı Manhetten və 4 təyyarə idi. Dünya Ticarət Mərkəzi bir zamanlar dünyanın ən hündür binası sayılan məşhur Əkiz Qüllələrin də daxil olduğu aşağı Manhettendə yerləşən 7 binadan ibarətdir.

Sentyabr döyüşləri və ya Azərbaycan–Ermənistan sərhəd toqquşması, həmçinin İkigünlük müharibə — 2022-ci ilin 12–14 sentyabr tarixlərində Ermənistan-Azərbaycan sərhədində Ermənistan və Azərbaycan silahlı qüvvələri arasında baş vermiş silahlı toqquşma. == Zəmin == 1980-ci illərin sonlarında başlamış Azərbaycan–Ermənistan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi 1990-cı illərin əvvəllərindən 1994-cü ilin mayına qədər Birinci Qarabağ müharibəsinə səbəb olmuşdur. Müharibə zamanı Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ regionu və onun ətrafında olan yeddi rayon Ermənistan silahlı qüvvələri və erməni hərbi dəstələri tərəfindən işğal edilmişdir. İşğal nəticəsində bir milyondan çox azərbaycanlı qaçqın düşmüşdür, münaribə zamanı isə həm Azərbaycan, həm də Ermənistan tərəfində ümumi olaraq 16–18 min insan öldürülmüşdür, mindən çox insan itkin düşmüşdür. 1994-cü ildən aparılan sülh danışıqları nəticə verməmiş, 1994–2020-ci illərdə ara-sıra Dağlıq Qarabağ təmas xəttində və Azərbaycan–Ermənistan sərhədində silahlı toqquşmalar baş vermişdir. 2020-ci ilin sentyabr–noyabr aylarında Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin başladığı hərbi əməliyyatlar nəticəsində 26 ildən çox dondurulmuş olan münaqişə yenidən alovlanmışdır. 44 gün ərzində Azərbaycan Ordusu yeddi bölgəni – Cəbrayıl, Füzuli, Zəngilan, Qubadlı, Ağdam və Laçın rayonlarını, həmçinin Şuşa şəhərini tamamilə, Xocavənd və Kəlbəcər rayonlarının geniş hissəsini, Xocalı və Tərtər rayonlarının isə bir hissəsini işğaldan azad eləmişdir. Hərbi əməliyyatlar 10 noyabr 2020-ci ildə Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya liderləri arasında imzalanan üçtərəfli bəyanatla başa çatmışdır. Bununla belə müharibədən sonra Azərbaycan–Ermənistan sərhədində böhran başlamışdır. 2021-ci ildə Azərbaycan və Ermənistanda sərhəd delimitasiyası üzrə işçi qruplar yaradılmışdır.

Mühasirə günü: 11 sentyabr 1683-cü il (ing: The Day of the Siege: September Eleven 1683, pol: Bitwa pod Wiedniem, it: 11 settembre 1683) — polyak-italyan müştərək istehsalı olan tarixi-dram janrında çəkilmiş olan filmdir. Film 2012-ci ildə ingilis dilində çəkilmişdir. Filmin rejissoru Renço Martinellidir. == Süjet xətti == Film 1683-cü il sentyabrın 11-də Yan Sobieskinin komandanlığı altında olan Müqəddəs Liqa ordusunun Osmanlı İmperiyasının Avstriyanın paytaxtı Vyananı və oradan da Avropanın digər ərazilərini işğal etməsi planlarını pozduğu Vyana döyüşünü və bu döyüş zamanı Avropada baş verən hadisələri göstərir. Eyni zamanda bu hadisələr zamanı Xristian Avropasında rahib Marko d'Avianonun oynadığı rola da diqqət yetirilir.

İkinci Qarabağ müharibəsi, Vətən müharibəsi, 44 günlük müharibə və ya "Dəmir Yumruq" əməliyyatı — Azərbaycan Silahlı Qüvvələri və Ermənistan Silahlı Qüvvələri arasında Dağlıq Qarabağda davam edən silahlı qarşıdurma. Atəşkəsdən sonra müşahidə olunan ən gərgin və uzunmüddətli döyüşdür. Beynəlxalq səviyyədə Azərbaycanın bir hissəsi kimi tanınan, lakin Ermənistan hökumətinin idarəetməsi altında yaradılan Qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikası ilə bağlı həll olunmamış münaqişənin son gərginləşməsidir. Qarşıdurmalar 27 sentyabr 2020-ci il səhər saat 06:00-da Qarabağ müharibəsindən sonra yaradılmış təmas xətti boyunca başladı. Bunun ardınca Ermənistanda hərbi vəziyyət və ümumi səfərbərlik, Azərbaycan isə hərbi vəziyyət, komendant saatı və qismən səfərbərlik elan etdi. Türkiyə, bu dəstəyin dərəcəsi mübahisəli olsa da, Azərbaycana hərbi dəstək verdi. Türkiyənin iştirakının, münaqişədə Azərbaycanın mövqeyini artırmaqla və Rusiyanın bölgədəki təsirini kənarlaşdırmaqla təsir dairəsini genişləndirmək cəhdi olduğu düşünülür. Beynəlxalq ekspertlər müharibənin Azərbaycanın hücumu ilə başladığını və əsas məqsədin bölgənin müdafiəsi zəif olan cənub bölgələrini işğaldan azad etmək olduğunu iddia edirlər. Müharibə, pilotsuz təyyarələrin, sensorların, ağır artilleriyanın və raket zərbələrinin istifadəsi, habelə dövlət təbliğatının və onlayn informasiya müharibəsində rəsmi sosial media hesablarının istifadəsi ilə yadda qalan oldu. Çoxsaylı ölkələr və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı döyüşləri kəskin şəkildə qınadı və hər iki tərəfi gərginliyi azaltmağa və mənalı danışıqları təxirə salmadan davam etdirməyə çağırdı.

Suriyanın 2018-ci il 17 sentyabrda bombalanması - İsrail Hava Qüvvələri tərəfindən Suriyadakı bir neçə obyektə endirilmiş raket və bomba zərbələridir. Suriyanın Latakiya şəhərinə dəniz istiqamətindən İsrail HHQ-nin F-16 qırıcıları raket hücumu həyata keçirib. Suriya rəsmiləri zərbə nəticəsində Sakubadakı məişət kimya istehsalı müəssisəsinə, alminium zavoduna və elektrik stansiyalarına zərər verildiyini açıqlayıb. Bu zərbələr nəticəsində Sakubanın elektrik təchizatı tamamilə dayanıb. Lakin, Londondakı "Syrian Observatory for Human Rights" (Suriya İnsan Hüquqları Təşkilatı) raket zərbəsi nəticəsində Suriyanın hərbi dəniz qüvvələrinə məxsus bazanın ərazisində iki silah anbarının məhv edildiyini bildirir. Sentyabr 17-də gecə saat 23:00 radələrində Suriyanın Hmeymim aviabazasına qayıdan Rusiya Hərbi Kosmik Qüvvələrinə (HKQ) məxsus İL-20 təyyarəsi ilə əlaqə itib. Hərbi təyyarənin Aralıq dənizi üzərində dəniz sahilindən 35 kilometr aralıda uçuş həyata keçirərkən radarlardan itdiyi məlum olub. Aparılan araşdırmalar nəticəsində məlum olub ki, təyyarəni Suriyanın S-200 hava hücumundan müdafiə sisteminin raketləri vurub. İsrailin F-16 qırıcılarının manevrləri nəticəsində Suriya raketləri Rusiya təyyarəsini vurub. Təyyarədə olan 15 hərbçi həlak olub.

2011-ci il sentyabrın 7-də Rusiyanın "Lokomotiv" (Yaroslavl) hokkey komandasını Belarus paytaxtı Minskə aparan YAK-42 sərnişin təyyarəsi Yaroslavlın "Tunoşna" aeroportundan qalxdıqdan az sonra yerə çırpılıb. Təyyarədəki 37 nəfərin 4-ü heyət üzvü idi.

Məhsa Əmini etirazları və ya 2022 İran etiraz aksiyaları — İranda 16 sentyabr 2022-ci ildə Məhsa Əmininin ölümündən sonra başlayan etirazlar və vətəndaş iğtişaşlarıdır. İddia olunur ki, sentyabrın 13-də Tehranda əxlaq polisi tərəfindən həbs edilərkən Məhsa Əmininin hicabının altından bir az saç görünürmüş. O, təcridxanaya aparılandan bir müddət keçmiş komaya düşüb və 3 gün sonra xəstəxanada ölüb. Polis zabitləri onun başına zərbələr vurulduğunu və qadının maşınlardan birinə çırpılması barədə xəbərləri təkzib edirlər. Bəzi qadınlar cəsarətlə hicablarını cırıb yandırırlar. == Etirazlar == Etiraz aksiyaları Tehranda başlayıb, daha sonra Kürdüstan əyalətinin Saqqız, Sənəndəc, Divandərrə, Bənə və Bicar şəhərlərinə, daha sonra isə İranın digər bölgələrinə yayılıb. Həmədan, Kirmanşah, Məşhəd, Səbzevar, Qum, Amol, Babol, İsfahan, Kirman, Şiraz, Təbriz, Rəşt, Sarı, Kərəc, Çalus, Növşəhr, Tonekabon, Ərak şəhərlərində bu etirazlar ilk gündən sürətlə böyüyüb. 23 sentyabr 2022-ci il tarixinə ən azı əlli etirazçı öldürülüb. Etirazlara cavab olaraq, İran hökuməti etirazları yatırmaqla yanaşı, etirazçıların təşkilatlanma qabiliyyətini azaltmaq üçün Instagram və WhatsApp kimi proqramlara girişi və interneti məhdudlaşdırıb. Bunlar İranda 2019-cu il etirazlarından sonra internetin tamamilə bağlandığı ən sərt məhdudiyyətlər ola bilər.

2022-ci il sentyabr ayında vəfat edənlərin siyahısı. === 30 sentyabr === Rəhim Rəhimli — 45 yaşında vəfat edib. === 28 sentyabr === Coolio — 59 yaşında vəfat edib. === 22 sentyabr === Fərqanə Quliyeva — 65 yaşında vəfat edib. === 20 sentyabr === Arye Qut — 47 yaşında vəfat edib. === 16 sentyabr === Məhsa Əmini — 22 yaşında vəfat edib. === 13 sentyabr === Jan-Lük Qodar — 91 yaşında vəfat edib. === 8 sentyabr === II Elizabet — 96 yaşında vəfat edib. === 7 sentyabr === Marşa Hant — 104 yaşında vəfat edib. === 4 sentyabr === Asif Azərelli — 76 yaşında vəfat edib.

Qarabağda döyüşlər — 19 sentyabr 2023-cü ildə, səhər saatlarında Qarabağda Azərbaycan Silahlı Qüvvələri və erməni silahlı birləşmələri arasında silahlı toqquşma başladı. Münaqişə Azərbaycan silahlı qüvvələrinin Rusiya Sülhməramlı Kontingentinin 10 noyabr 2020-ci il tarixli bəyanatına əsasən yerləşdirildiyi ərazilərdə aparılıdı. Azərbaycanın Müdafiə Nazirliyinin "Antiterror əməliyyatı" adı verdiyi silahlı toqquşmadan bir neçə saat əvvəl Xocavənd rayonu ərazisində mina partlayışları oldu və nəticədə Daxili İşlər Nazirliyinin polisləri də daxil olmaqla 9 nəfər həyatını itirdi. Ermənistan rəsmiləri bunu "Azərbaycanın ermənilərə qarşı təcavüzü" adlandırdı. 23 saat davam edən hərbi əməliyyatlar sentyabrın 20-də, saat 13:00-da əldə olunan razılığa əsasən dayandırıldı. Razılığa əsasən Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində yerləşən Ermənistan silahlı qüvvələrinin birləşmələri, qeyri-qanuni erməni silahlı dəstələri silahı yerə qoymalı, döyüş mövqelərindən və hərbi postlardan çıxmalı, Ermənistan silahlı qüvvələrinin birləşmələri Azərbaycan ərazilərindən çıxmalı, qeyri-qanuni erməni silahlı dəstələri buraxılmalı, paralel formada bütün silah-sursat təhvil verilməli və bütün bu proseslər Rusiya Sülhməramlı Kontingenti ilə əlaqələndirilmiş formada aparılması təmin edilməlidir. Həmçinin sentyabrın 21-də Qarabağın erməni əhalisinin nümayəndələri ilə Yevlaxda görüşün baş tutacağı da qeyd edildi. Hərbi əməliyyatlar zamanı regionda 400-dən çox şəxs həyatını itirdi. Rəsmi olaraq Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 192 hərbi qulluqçusunu həyatını itirdi, 511 hərbi qulluqçusu isə yaralandı. Erməni silahlı dəstələrinin ölüləri barədə dəqiq say açıqlamasa da, qondarma rejimin "ombudsmanı" Geğam Stepanyan 200-dən çox hərbçinin öldüyünü bildirdi.

Qarabağda döyüşlər — 19 sentyabr 2023-cü ildə, səhər saatlarında Qarabağda Azərbaycan Silahlı Qüvvələri və erməni silahlı birləşmələri arasında silahlı toqquşma başladı. Münaqişə Azərbaycan silahlı qüvvələrinin Rusiya Sülhməramlı Kontingentinin 10 noyabr 2020-ci il tarixli bəyanatına əsasən yerləşdirildiyi ərazilərdə aparılıdı. Azərbaycanın Müdafiə Nazirliyinin "Antiterror əməliyyatı" adı verdiyi silahlı toqquşmadan bir neçə saat əvvəl Xocavənd rayonu ərazisində mina partlayışları oldu və nəticədə Daxili İşlər Nazirliyinin polisləri də daxil olmaqla 9 nəfər həyatını itirdi. Ermənistan rəsmiləri bunu "Azərbaycanın ermənilərə qarşı təcavüzü" adlandırdı. 23 saat davam edən hərbi əməliyyatlar sentyabrın 20-də, saat 13:00-da əldə olunan razılığa əsasən dayandırıldı. Razılığa əsasən Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində yerləşən Ermənistan silahlı qüvvələrinin birləşmələri, qeyri-qanuni erməni silahlı dəstələri silahı yerə qoymalı, döyüş mövqelərindən və hərbi postlardan çıxmalı, Ermənistan silahlı qüvvələrinin birləşmələri Azərbaycan ərazilərindən çıxmalı, qeyri-qanuni erməni silahlı dəstələri buraxılmalı, paralel formada bütün silah-sursat təhvil verilməli və bütün bu proseslər Rusiya Sülhməramlı Kontingenti ilə əlaqələndirilmiş formada aparılması təmin edilməlidir. Həmçinin sentyabrın 21-də Qarabağın erməni əhalisinin nümayəndələri ilə Yevlaxda görüşün baş tutacağı da qeyd edildi. Hərbi əməliyyatlar zamanı regionda 400-dən çox şəxs həyatını itirdi. Rəsmi olaraq Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 192 hərbi qulluqçusunu həyatını itirdi, 511 hərbi qulluqçusu isə yaralandı. Erməni silahlı dəstələrinin ölüləri barədə dəqiq say açıqlamasa da, qondarma rejimin "ombudsmanı" Geğam Stepanyan 200-dən çox hərbçinin öldüyünü bildirdi.

Qarabağda döyüşlər — 19 sentyabr 2023-cü ildə, səhər saatlarında Qarabağda Azərbaycan Silahlı Qüvvələri və erməni silahlı birləşmələri arasında silahlı toqquşma başladı. Münaqişə Azərbaycan silahlı qüvvələrinin Rusiya Sülhməramlı Kontingentinin 10 noyabr 2020-ci il tarixli bəyanatına əsasən yerləşdirildiyi ərazilərdə aparılıdı. Azərbaycanın Müdafiə Nazirliyinin "Antiterror əməliyyatı" adı verdiyi silahlı toqquşmadan bir neçə saat əvvəl Xocavənd rayonu ərazisində mina partlayışları oldu və nəticədə Daxili İşlər Nazirliyinin polisləri də daxil olmaqla 9 nəfər həyatını itirdi. Ermənistan rəsmiləri bunu "Azərbaycanın ermənilərə qarşı təcavüzü" adlandırdı. 23 saat davam edən hərbi əməliyyatlar sentyabrın 20-də, saat 13:00-da əldə olunan razılığa əsasən dayandırıldı. Razılığa əsasən Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində yerləşən Ermənistan silahlı qüvvələrinin birləşmələri, qeyri-qanuni erməni silahlı dəstələri silahı yerə qoymalı, döyüş mövqelərindən və hərbi postlardan çıxmalı, Ermənistan silahlı qüvvələrinin birləşmələri Azərbaycan ərazilərindən çıxmalı, qeyri-qanuni erməni silahlı dəstələri buraxılmalı, paralel formada bütün silah-sursat təhvil verilməli və bütün bu proseslər Rusiya Sülhməramlı Kontingenti ilə əlaqələndirilmiş formada aparılması təmin edilməlidir. Həmçinin sentyabrın 21-də Qarabağın erməni əhalisinin nümayəndələri ilə Yevlaxda görüşün baş tutacağı da qeyd edildi. Hərbi əməliyyatlar zamanı regionda 400-dən çox şəxs həyatını itirdi. Rəsmi olaraq Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 192 hərbi qulluqçusunu həyatını itirdi, 511 hərbi qulluqçusu isə yaralandı. Erməni silahlı dəstələrinin ölüləri barədə dəqiq say açıqlamasa da, qondarma rejimin "ombudsmanı" Geğam Stepanyan 200-dən çox hərbçinin öldüyünü bildirdi.

Qarabağda döyüşlər — 19 sentyabr 2023-cü ildə, səhər saatlarında Qarabağda Azərbaycan Silahlı Qüvvələri və erməni silahlı birləşmələri arasında silahlı toqquşma başladı. Münaqişə Azərbaycan silahlı qüvvələrinin Rusiya Sülhməramlı Kontingentinin 10 noyabr 2020-ci il tarixli bəyanatına əsasən yerləşdirildiyi ərazilərdə aparılıdı. Azərbaycanın Müdafiə Nazirliyinin "Antiterror əməliyyatı" adı verdiyi silahlı toqquşmadan bir neçə saat əvvəl Xocavənd rayonu ərazisində mina partlayışları oldu və nəticədə Daxili İşlər Nazirliyinin polisləri də daxil olmaqla 9 nəfər həyatını itirdi. Ermənistan rəsmiləri bunu "Azərbaycanın ermənilərə qarşı təcavüzü" adlandırdı. 23 saat davam edən hərbi əməliyyatlar sentyabrın 20-də, saat 13:00-da əldə olunan razılığa əsasən dayandırıldı. Razılığa əsasən Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində yerləşən Ermənistan silahlı qüvvələrinin birləşmələri, qeyri-qanuni erməni silahlı dəstələri silahı yerə qoymalı, döyüş mövqelərindən və hərbi postlardan çıxmalı, Ermənistan silahlı qüvvələrinin birləşmələri Azərbaycan ərazilərindən çıxmalı, qeyri-qanuni erməni silahlı dəstələri buraxılmalı, paralel formada bütün silah-sursat təhvil verilməli və bütün bu proseslər Rusiya Sülhməramlı Kontingenti ilə əlaqələndirilmiş formada aparılması təmin edilməlidir. Həmçinin sentyabrın 21-də Qarabağın erməni əhalisinin nümayəndələri ilə Yevlaxda görüşün baş tutacağı da qeyd edildi. Hərbi əməliyyatlar zamanı regionda 400-dən çox şəxs həyatını itirdi. Rəsmi olaraq Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 192 hərbi qulluqçusunu həyatını itirdi, 511 hərbi qulluqçusu isə yaralandı. Erməni silahlı dəstələrinin ölüləri barədə dəqiq say açıqlamasa da, qondarma rejimin "ombudsmanı" Geğam Stepanyan 200-dən çox hərbçinin öldüyünü bildirdi.

10 Sentyabr (türk. 10 Eylül) — Türkiyədə kommunist qruplaşma. Qruplaşma 1988-ci ildə partiyanın Türkiyə Birləşmiş Kommunist Partiyasına (TBKP) birləşməsini bəyənməyən bir qrup Türkiyə Kommunist Partiyasının (TKP) yaraqlıları tərəfindən təsis edilmişdir. "10 Sentyabr" özünü TKP-nin siyasi irsinin əsl varisi hesab edirdi. Qruplaşma "10 Eylül" adlı bir jurnal nəşr etdirirdi. 1996-cı ildə qruplaşma digərləri ilə birləşərək "Ürün"ü təsis etmişdir.

11 sentyabr hücumları — Əl-Qaidə terror təşkilatı tərəfindən 2001-ci il sentyabr ayının 11-də ABŞ-nin Nyu-York və Vaşinqton şəhərlərindəki hədəflərə qarşı həyata keçirilən silsilə terror aktları. Yerli vaxtla saat 08:46-da "American Airlines" (Amerika hava yolları) şirkətinə məxsus sərnişin təyyarəsi Nyu-Yorkda yerləşən Dünya Ticarət Mərkəzinin Şimal qülləsinə çırpıldı. 09:03 radələrində isə Cənub qülləsi bənzər hücuma məruz qaldı. Binaların aşmasına səbəb baş vermiş güclü yanğınlar idi. Sonuncu hücumdan 40 dəqiqə sonra ABŞ Müdafiə Nazirliyi — Pentaqonun binası da intiharçıların idarə etdikləri təyyarə tərəfindən vuruldu. Bu hücumdan 25 dəqiqə keçdikdən sonra eyni məqsədlə qaçırılan bir sərnişin təyyarəsinin hava hücumundan müdafiə qüvvələri tərəfindən vurularaq zərərsizləşdirildiyi açıqlandı. Həmin təyyarənin hədəfinin Ağ Ev olduğu bildirildi. == Hücumun hədəfləri == Bu hücumun əsas məqsədi sadəcə binalar, hətta bina və təyyarələrdəki minlərlə günahsız qurbandan daha böyük bir şey idi. Ən yaxın fiziki hədəflər Pentaqonun bir hissəsi, aşağı Manhetten və 4 təyyarə idi. Dünya Ticarət Mərkəzi bir zamanlar dünyanın ən hündür binası sayılan məşhur Əkiz Qüllələrin də daxil olduğu aşağı Manhettendə yerləşən 7 binadan ibarətdir.

6–7 sentyabr hadisələri (türk. 6-7 Eylül Olayları), Sentyabr hadisələri (yun. Σεπτεμβριανά) və ya İstanbul talanı — 1955-ci il sentyabrın 6–7-də İstanbulda yaşayan Türkiyə yunanlarına qarşı təşkil edilmiş kütləvi hücumdur. Gladio-nun Səfərbərlik Təftiş Şurasının Türkiyə qolu, eləcə də Kontrgerilla və bugünkü Milli Kəşfiyyat Təşkilatının sələfi olan Milli Təhlükəsizlik Xidməti tərəfindən planlaşdırıldığı və dəstəkləndiyi iddia edildi.. Bir gün əvvəl Türkiyə mətbuatında çıxan Türkiyənin qurucusu Mustafa Kamal Atatürkün Yunanıstanın Saloniki şəhərində doğulduğu evin bombalandığı iddiası ilə bağlı yalan xəbərlər hadisələrə səbəb olub. Daha sonra ələ keçirilən Türkiyə konsulluğu rəsmisi, bombanı hadisələri qızışdırmaq üçün hazırladıqlarını etiraf etsə də, Türkiyə mətbuatı buna göz yumaraq bombanın yunanlar tərəfindən atıldığını iddia etdi. == Hadisələr == 1955-ci ildən başlayaraq Demokrat Partiyası hökuməti getdikcə çətinləşən iqtisadi vəziyyətlə üzləşdi və xüsusilə yüksək inflyasiya səbəbindən həyat səviyyəsi aşağı düşən təbəqənin etibarını itirdi. Şübhəli üsullarla müxalifəti susdurmaq cəhdləri mətbuatın, ziyalıların, tələbələrin də Demokrat Partiyasından uzaqlaşmasına səbəb oldu. Məsələn, Almaniya Xarici İşlər Nazirliyinin bir hesabatında, hadisələrdən 15 gün əvvəl müxalifəti nəzarətdə saxlamaq üçün 7 sentyabr 1955-ci ildə İstanbul, Ankara və İzmirdə hərbi vəziyyət elan edilməsinə qərar verildiyi bildirilir. 1956-cı ildə müxalifəti basqı altında saxlamaq üçün "Mətbuat və toplantılar haqqında" qanuna qoyulan məhdudiyyətlər də 6–7 sentyabr hadisələrini əsaslandırıldı.

Sentyabr döyüşlərində şəhid olan Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçuları — aşağıda 2022-ci ilin 12–15 sentyabr tarixlərində Ermənistan-Azərbaycan sərhədində Ermənistan və Azərbaycan silahlı qüvvələri arasında baş vermiş silahlı toqquşma zamanı həyatını itirən Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 80 hərbi qulluqçusu barədə məlumat verilmişdir. Silahlı toqquşma zamanı Quru Qoşunlarının 33 hərbi qulluqçusu, Xüsusi Təyinatlı Qüvvələrin 24 hərbi qulluqçusu, Komando Briqadalarının 14 hərbi qulluqçusu və Dövlət Sərhəd Xidmətinin 9 hərbi qulluqçusu şəhid olmuşdur. Hərbi qulluqçuların 79-u hərbi əməliyyatlar zamanı, 1-isə döyüşlərdən sonra müalicə aldığı hospitalda şəhid olmuşdur. Şəhid olanların 14-ü zabit, 19-u gizir, 27-si müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçusu (çavuş və ya əsgər), 20-si isə sıravi əsgər (çağırışçı) idi. Şəhid olanların 32-si 2020-ci ildə Qarabağ müharibəsi zamanı hərbi əməliyyatlarda olmuşdu və müxtəlif orden və ya medallarla təltif edilmişdi. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 5 noyabr 2022-ci il tarixində Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa edilməsi uğrunda gedən döyüş əməliyyatlarında şəhid olmuş Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçularının təltif edilməsi haqqında Sərəncam imzaladı. Sərəncama əsasən Sentyabr döyüşləri zamanı şəhid olan 80 hərbi qulluqçusu "Vətən uğrunda" medalı ilə təltif edildi. Həmçinin həmin şəhidlərdən 30-u "Azərbaycan Bayrağı" ordeni, 18-i 3-cü dərəcəli "Rəşadət" ordeni, 32-si isə 3-cü dərəcəli "Vətənə xidmətə görə" ordeni ilə təltif edildi.