ABŞ azərbaycanlıları

ABŞ azərbaycanlıları və ya Amerika azərbaycanlıları (ing. Azerbaijani Americans) — tarixi Azərbaycandan kənarda yaşayan etnik azərbaycanlıların təşkil etdiyi Azərbaycan diasporunun ABŞ-də yaşayan hissəsinin adı. Əsasən ABŞ-nin Nyu-York, Vermont, Arizona, Florida, Ohayo, Konnektikut, Nevada, Texas, İllinoys kimi ştatlarında yaşayırlar. ABŞ-də azərbaycanlıların 30-a yaxın ictimai birliyi, bir jurnalı və bir televiziya kanalı fəaliyyət göstərir. ABŞ dövlət departamentinin verdiyi məlumata görə, Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra 5 553 azərbaycanlı ABŞ vətəndaşlığına keçmişdir.

Amerika azərbaycanlıları
Ümumi sayı
14.205 (2000) [1] 400,000 (2001)[2][3] 500,000[4](2004) 700,000[5](2013)
Yaşadığı ərazilər
Nyu-York, Vermont, Arizona, Florida, Ohayo, Kaliforniya
Konnektikut, Nevada, Texas, İllinoys
Dili

Azərbaycan dili
ingilis dili

Mənşəyi
Oğuz (türk)
Qohum xalqlar

Türk xalqları

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

ABŞ-yə gələn ilk azərbaycanlı Mirzə Əli Əkbər olmuşdur. O, 1912-ci ilin 7 iyun tarixində Böyük Britaniyanın Liverpul dəniz limanından Mauretania gəmisi ilə Ellis adasına gəlmişdir[6].

Azərbaycan Demokratik Respublikasının tənəzzülündən sonra 20-yə yaxın azərbaycanlı ABŞ-yə getmişlər. Onlar əsasən bolşevik təziqindən qaçanlar olmuşlar. Daha sonra İkinci dünya müharibəsi illərində Almaniyada xidmət edən və ya faşistlərə əsir düşən azərbaycanlıların bir qismi ABŞ-yə mühacirət etmişlər. Onların təxmini sayı 250-300 nəfər olmuşdur. Həmin dövrlərdə azərbaycanlılar ən çox Nyu-York ştatında yaşamışlar. Bu daha çox bu ştatda türk mühacirlərin olması ilə əlaqədər idi. 1980-ci illərə qədər Azərbaycan SSR-dən ABŞ-yə gedənlərin sayı çox az olmuşdur. Bunun əsas səbəbi SSRİ-dən ABŞ-yə adi vətəndaşların getməsinin mümkün olmaması idi. 1980–ci ildə ABŞ–da təxminən 200 Azərbaycandilli ailə yaşayırdı.[7]

1979-cu il İran inqilabı zamanı 150 000 azərbaycanlı İrandan ABŞ-yə mühacirət etmişlər. Onlar əsasən İranda hakimiyyətə gələn rejimin rəhəbrliyi altında yaşamaq istəməyənlər olmuşlar.

Müasir durum

[redaktə | mənbəni redaktə et]

ABŞ dövlət departamentinin verdiyi məlumata görə, 2001-2010-cu illərdə 9 391 nəfər azərbaycanlı ABŞ vətandaşı kimi qeydiyyata götürülmüşdür. Bunlardan 2 565 nəfəri Green card sahibidir. 1990-cı ildən etibarən, Azərbaycandan Green card qalibi olanların sayı 5 490 nəfər olmuşdur. ABŞ dövlət departamenti, orta hesabla Azərbaycana hər il 400 nəfər kvota yeri ayrıldığını açıqlamışdır. Bu da qonşu Gürcüstan və Ermənistana ayrılan kvotadan dəfələrlə azdır. 2011-ci ildə Azərbaycandan Green card qalibləri sayı 355 nəfər olmuşdur. ABŞ azərbaycanlılarının sayları, Qafqazın digər xalqlarına nisbətən azdır. ABŞ-də 500 000 erməninin və 250 000 gürcü əsilli insanların yaşadığı qeyd olunur.

Hazırda ABŞ-də azərbaycanlıların 30-a yaxın təşkilatı fəaliyyət göstərir. Bu təşkilatlardan birincisi 1957-ci ildə yaradılan Amerika Azərbaycanlıları Cəmiyyətidir. Onun indiki sədri Tomris Azəridir.

Kütləvi informasiya vasitələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

ABŞ-nin İllinoys ştatının Çikaqo şəhərində azərbaycanlıların Günaz TV adlı televiziya kanalı yayımlanır. Kanal 2005-ci ilin aprel ayından canlı yayıma başlamışdır. Günaz TV-nin əsas təsisçiləri Əhməd Obalı və Huseyn Bəydir. Gün ərzində 24 saatlıq proqramları Hotbird peyki vasitəsi ilə yayımlanır. Kanalın əsas məqsədi İranda azərbaycanlıların hüquqlarının tapdalanmasına son qoyulması, İran azərbaycanlılarının haqlarının tanınması istiqamətində fəaliyyət göstərməkdir. Gün ərzində 8 saatlıq canlı efir müddəti var.

ABŞ-dəki təşkilatlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Amerika Azərbaycanlıları Cəmiyyəti (1957)
  • Amerikalı Azərbaycanlıların Şurası (2006)
  • ABŞ Azərbaycanlıları Şəbəkəsi (2008)
  • ABŞ-yəzərbaycan Ticarət Palatası (1997)
  • Şimali Kaliforniya Azərbaycan Mədəniyyət Ocağı (2006)
  • Hyuston-Bakı Qardaşlaşmış Şəhərlər Assosiasiyası (1976)
  • Azərbaycan Nyu-York Assosiasiyası (?)
  • Hyuston Azərbaycanlıları Assosiasiyası (2007)

Sayları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
İl ABŞ vətəndaşlığına qəbul olunanlar
2001 946
2002 1 187
2003 886 [8]
2004 793 [9]
2005 904 [10]
2006 997 [11]
2007 606 [12]
2008 834 [13]
2009 1 005 [14]
2010 1 233 [15]
2011 1 153 [16]
2012 958 [17]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Population Universe: People Born in Azerbaijan // Table FBP-1. Profile of Selected Demographic and Social Characteristics: 2000" (PDF). 2010-03-27 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2013-07-11.
  2. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2012-01-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-24.
  3. ↑ Azerbaijan deserves U.S. public attention[ölü keçid]
  4. ↑ IREX - Civil Society, Education and Media Development: VOA News US Azerbaijanis Work to Keep Traditions Alive - IREX Arxivləşdirilib 2012-04-07 at the Wayback Machine--By Mike O'Sullivan, Los Angeles, 24 October 2006
  5. ↑ "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2022-02-20 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2013-08-14.
  6. ↑ Passenger Record: Merza Ali Akbar. Ellis Island Immigration Station. The Statue of Liberty-Ellis Island Foundation, Inc. Arxivləşdirilib 2012-10-20 at the Wayback Machine  (ing.)
  7. ↑ Groups and Definitions. — Azerbaijanis (author Alexandre Bennigsenpp), page 171 .// Harvard Encyclopedia of American Ethnic Groups. Editors: Stephan Thernstrom, Ann Orlov, Oscar Handlin. Cambridge: Harvard University Press, 1980, 1104 pages. ISBN 9780674375123
  8. ↑ "U.S. Department of Homeland Security, Naturalized U.S. citizens from Azerbaijan in 2003". 2017-05-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-23.
  9. ↑ "U.S. Department of Homeland Security, Naturalized U.S. citizens from Azerbaijan in 2004". 2017-05-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-23.
  10. ↑ "U.S. Department of Homeland Security, Naturalized U.S. citizens from Azerbaijan in 2005". 2017-05-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-23.
  11. ↑ "U.S. Department of Homeland Security, Naturalized U.S. citizens from Azerbaijan in 2006". 2017-05-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-23.
  12. ↑ "U.S. Department of Homeland Security, Naturalized U.S. citizens from Azerbaijan in 2007". 2017-05-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-23.
  13. ↑ "U.S. Department of Homeland Security, Naturalized U.S. citizens from Azerbaijan in 2008". 2017-05-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-23.
  14. ↑ "U.S. Department of Homeland Security, Naturalized U.S. citizens from Azerbaijan in 2009". 2017-05-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-23.
  15. ↑ "U.S. Department of Homeland Security, Naturalized U.S. citizens from Azerbaijan in 2010". 2017-05-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-07-23.
  16. ↑ "U.S. Department of Homeland Security, Naturalized U.S. citizens from Azerbaijan in 2011". 2017-05-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-05-18.
  17. ↑ "U.S. Department of Homeland Security, Naturalized U.S. citizens from Azerbaijan in 2011". 2017-05-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-05-18.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. http://greencard.by/lottery/results/azerbaijan
  2. [1]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Amerika Azərbaycanlıları Cəmiyyəti