Paul Cézanne

Pol Sezan (fr. Paul Cézanne) (tələffüz: pɔl sezan) (19 yanvar 1839^[1][2][…], Eks-an-Provans^[d][1][3] – 22 oktyabr 1906^[1][2][…], Eks-an-Provans^[d][1][3]) — fransız rəssamı, postimpressionizm cərəyanının yaradıcısı və görkəmli nümayəndəsi. Belə demək mümkündürsə, Pol Sezan impressionizm ilə kubizm arasında körpü rolu oynamışdır. O, öz əsərlərində dizayn, rəng, ton və kompozisiya ustalığı nümayiş etdirir.

Pol Sezan
fr. Paul Cézanne[1]
Doğum tarixi	19 yanvar 1839(1839-01-19)[1][2][…]
Doğum yeri	Eks-an-Provans[d][1][3]
Vəfat tarixi	22 oktyabr 1906(1906-10-22)[1][2][…] (67 yaşında)
Vəfat yeri	Eks-an-Provans[d][1][3]
Vəfat səbəbi	ağciyər iltihabı
Dəfn yeri	Sen-Pyer qəbiristanlığı (Eks-an-Provans)[d][4]
Həyat yoldaşı	Mari-Qortenziey Fike (1886–)
Fəaliyyəti	rəssam, rəssam-qravüraçı[d], litoqraf, boyakar[d]
Janrlar	natürmort[5][3], janr rəssamlığı[3], peyzaj[3], portret[3]
Stil	postimpressionizm[5][3]
paul-cezanne.org
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Pol Sezan (təq. 1861)

Pol Sezan (1874)

Pol Sezan 1839-cu il 19 yanvar Fransada yerləşən Eks-an-Provansda anadan olub.^[6] Onun soyadı Şimali İtalyanın Pyemont əyalətində yerləşən Çezena şəhərindən götürülmüşdür. Bunun əsasında bir sıra mütəxəssislər onun italyan əsilli olduğu fikrini irəli sürmüşlər.^[7] Rəssamın atası Lui-Ogüst Sezan şlyapa taciri olmuş, daha sonra isə bankirliklə məşğul omuşdur.^[8] Eksdə Burbon Kollecində sonradan yaxın dostu olacaq Emil Zolya ilə birlikdə eyni kollecdə təhsil almışdır. Emil Zolya ilə aralarında olan bu dostluq uzun müddət davam etmişdir. Az yaşlarından etibarən sənətə maraq göstərmiş, lakin oğlunun rəssam olmasını istəməyən atasının təkidi ilə hüquqşümas peşəsinə yiyələnmişdir. 1858-ci ildə təhsilini bitirdikdən sonra bankir olan atasının kontorunda işləmiş və eyni vaxtda Bələdiyyə rəssamlıq məktəbinə getmişdir. 1861-ci ildə atası Pol Sezanı Parisə buraxmağa razılıq vermiş, Parisə qayıtmış və Süisa Akademiyasına baş çəkimşdir Bu dövrlərdə impressionizm cərəyanının banilərindən olan Kamil Pisarro ilə yaxın münasibətlər qurmuşdu^[9].

Daha sonra Eks şəhərinə qayıdaraq atasının bankında çalışmağa başlamış, lakin burada çox davam gətirməyərək, 1862-ci ilin noyabrında yenidən Parisə getmişdir. Parisdə yerləşən Zərif Sənətlər Məktəbinə qəbul imtahanı versə də, kəsilmiş və yenidən Süisa Akademiyasına qayıtmışdır. Bu dövrdə ilk sərgisini keçirməyə cəhd etmiş, lakin uğursuzluğa düçar olmuşdur.

1869-cu ildə rəssamlar üçün modellik edən Mari-Qortenziey Fike adlı 19 yaşlı gənc qızla tanış olmuş, az sonra onunla birgə yaşamağa başlamışdır. Atasının etiraz edəcəyini bildiyindən bu əlaqəni onlara bildirməmişdir. 1872-ci ildə Pol adı qoyulmuş bir oğlu dünyaya gəlmişdir.

Təxminən elə bu vaxtlar Kamil Pisarronun məsləhəti ilə, Pontuaza, oradan Overə köçmüş, daha sonra isə Parisə qayıtmışdır. Bu illərdən başlayaraq, Pol Sezan rəssamlar arasında tanınmağa başlamış, impressionistlərin keçirdikləri 1874-cü və 1877-ci il sərgilərində iştirak etmişdir. Onun ilk pərəstişkarları peyda olmuşdur. Onların arasında onun əsərlərini kolleksiyaçısı olan Viktor Şoke xüsusilə seçilmişdir.

Rəssamlıq həyatını diqqətlə izləyir, rəssamların tez-tez toplaşdığı məşhur Qerbua kafesinə baş çəkir. Öz dövrünün kumirləri sayılan Ejen Delakrua və Qustav Kurbe ilə birlikdə olurdu. Luvr muzeyində köhnə rəssamların əsərlərinin surətini çıxardırdı. Veronezeyə, Tintorettoya, Karavadjoya və Krespiyə üstünlük verirdi. Sezanın xüsusi rəssamlıq təhsili yox idi, o özü öyrənirdi. Çünki akademik sənətin qaydalarına tabe olmaq istəmirdi.

Pol Sezan 1906-cı il 22 oktyabr tarixində doğulduğu Eks-an-Provansda vəfat etmişdir.^[9]

Pol Sezan əvvəllər impressionizmə yaxınlaşmışdı. 1870-ci illərdən plenerdə işləməyə başlayan Sezan öz boyakarlıq sistemini yaratmışdır və bu dövrdən impressionizm ilə Sezan yaradıcılığı arasında ziddiyyət meydana gəlmişdi. Sezanı atmosferdə rənglərin dəyişkənliyi, ətraf mühitin dinamikası və işıq-kölgənin təsadüfi effektləri deyil, rəng münasibətlərinin sabit qanunauyğunluğu, təbiətin maddi dolğunluğu cəlb etmişdir ("Overdə edam edilmişin evi", 1872–1873, "Yolun döngəsi"; hər ikisi Paris şəhərində yerləşən İmpressionizm muzeyindədir). Sezanın istər portretlərində ("L.Giyom", 1879–1882, Vaşinqton şəhərində yerləşən Milli qalereyada saxlanılır) fiqurlu kompozisiyalarında ("Pyero və Arlekin", 1888, Moskva şəhərində yerləşən A.S.Puşkin adına Təsviri Sənət muzeyində saxlanılır), mənzərələrində ("Sent-Viktuar dağı", 1900, Sankt-Peterburq şəhərində yerləşən Ermitaj muzeyində saxlanılır), istərsə də, natürmortlarında təsvir etdiyi obyektlər sanki təbiət qüvvələrinin tarazlığını ifadə edir. Sezanın yaradıcılığı XX əsr boyakarlığına geniş təsir göstərmişdir^[10].

Emil Zolya vasitəsilə gələcək impressionizmin nümayəndələri olan E.Mane, K.Pissarro, K.Mone, O.Renuar və s. kimi rəssamlarla tanış olur. 1874 və 1877-ci illərdə impressionistlərin sərgilərində iştirak edirdi. Lakin onların təbiətin ani vəziyyəti fikirləri ilə razılaşmırdı. Mane kimi o da bir çox əsərlərində ("Ot üstündə səhər yeməyi" (1869–1870, Fransa, Paris, şəxsi kolleksiya), "Müasir Olimpiya" (1873–1874), Orse muzeyi (Fransa, Paris)) köhnə rəssamların ənənələrini davam etdirmək istəyirdi. Bussen onun daimi kumiri idi. Hətta "Yaz" və "Payız" (1859–1862, Pti Pale, Paris) adlı iki pannosunu Enqrə həsr etmişdir.^[11].

Yaradıcılığının bu dövrü romantizmi qabarıq şəkildə əks etdirir: zorakılıq səhnələri ("Qətl" (1867–1870, Vildşteyn Qalereyası, ABŞ, Nyu-York), "təlaş" tipli natürmortlar ("Kəllə və şamdan ilə natürmort" (1865–1867, şəxsi kolleksiya, İsveçrə), erotik görünüşlər ("Orgiya" (1864–1868, şəxsi kolleksiya, Fransa, Paris). Sezanın əsərlərinin hansı illərdə çəkildiyini dəqiq demək mümkün deyil. Çünki rəssam özü kətanlarının üzərində illəri nadir hallarda qeyd edirdi. Erkən dövr yaradıcılığına aid olan "Atasının porterti" (1867, saxlanıldığı yer məlum deyil) əsəri ölçü baxımından kifayət qədər böyük idi (198x118 sm). Görünür, bu portretlə o, atasına sübut etmək istəyirdi ki, peşə seçimində yanılmayıb. "Piano qarşısında qız" əsərində rəssam anasını və bacısını təsvir edib, boş kreslo isə çox güman ki, atasını xatırladır. Təvazökar əyalət həvəsində Vaqnerin romantik musiqisi səslənir. Çünki XIX əsrin ikinci yarısında Vaqner Fransada pərəstiş olunan bəstəkarlardan sayılırdı (əsərin digər adı "Tangeyzerə uvertüra" adlanırdı). 1860–1870-ci ilərin ərəfəsində, sonrakı onilliklərdə aktual hesab edilən "Çimənlər" mövzusu geniş yayılır.^[12].

1870-ci illərin başlanğıcında Sezan Mari-Qortenziey Fike ilə yaxınlaşır və tezliklər Pol adlı uşaqları olur (onlar rəssamın gələcək modelləri idi). Ailə Pontuaze və Uazı çayı yaxınlığında yerləşən Overedə yaşıyırlar. Bundan Arjanteyada da olurlar. Daha bir "kiçik impressionizm paytaxtı": burada Pissarro və Qiyomen çalışırdı. Pissarronun təsiri ilə rəssam plenerlərdə etüdlər çəkməyə başlayır. Kiçik yaxmaların texnikasına yiyələnir. Bu dövrün ən impressionist əsəri "Edam edilmişin evi" (1873, Orse muzeyi (Fransa, Paris)) rəsmi idi. Pissarronun dərsləri həm də ona görə əhəmiyyətli idi ki, peyzajın fəza mütəşəkkiliyinə daha çox diqqət ayırırdı. Sezan dünyanı yenidən qurmaq və daha sabit cəhətlərini göstərmək istəyirdi. Onu ətraf mühitin hərəkətliyi, rəngin atmosferdə dəyişkənliyi maraqlandırmırdı. O, 1870-ci illərin ikinci yarısında onun əldə etdiyi yaradıcı prinsipini "gerçəkləşdirmək" adlandırmışdır.

Fəza görüntüləri Sezanı az maraqlandırırdı. O, bütün təsviri vahid bədii təsvir sahəsində cəmləşdirirdi. Belə ki, ayrı-ayrı perspektivli sahələr sanki bir-biri ilə çulğalaşırdı. Bəzən o, əks və sferik perspektivli üsullardan istifadə edirdi. Onun rəsmlərində tam düz xətlərə nadir hallarda rast gəlinir: onlar ya əyilir, ya da maili olurlar. Get-gedə Sezan daha çox akvarel boyarkarlığa maraq göstərirdi, onun ayrı-ayrı üsullarını yağlı boyakarlığa gətirirdi. Həmin akvarelləri xüsusi ağ kətanlar üzərinə çəkirdi və rəng qatını daha da yüngülləşirirdi. Rənglər sanki içəridən işıq saçırdı. Sezanın rəngləri öz sözünə görə üç rəngin (yaşıl, mavi və oxra) və təbii ki, bəyaz rəngin modulyasiyasıdır. Yapmaların formaları lakonik, konstruktiv ümumişləşmiş olur.^[13].

1870-ci illərdə Sezan yaradıcılığında avtoportretlər silsiləsi başlayır. "Furajkada avtoportret" (1873–1875, Ermitaj muzeyi, Rusiya, Sankt-Peterburq) əsəri ilə o, "qabalıq" və "yaponlaşdırma"dan kənarlaşır, ümumiləşdirilmiş təsvirlərin (Avtoportret, təx. 1880, şəxsi kolleksiya, Vintertur) yaradılmasına keçir. "Meyvələrlə vaza" natürmortunda (1878, şəxsi kolleksiya, Fransa, Paris) izləyici vazanı profil görüntüsündən və müəyyən qədər yuxarıdan görür. Sezanın təsvir obyektlərində onun sevimli metodları müxtəlif nöqteyi-nəzərlərinin kombinasiyasından göstərilir.

İmpressionistlərdən fərqli olaraq, hansı ki, təbiətdə gəzintiləri və piknikləri təsvir etməyi sevirlər, Sezanın peyzajlarında insanlar görünmür. Onun Pontuazedə bir çox peyzajları təsvir edilir və göstərilir. Bundan başqa, sarı-oxra kristallı evlərdə sanki həyat nəzərdə tutulmur. Bunlar əzəmətli cənubi yaşıllıqlar arasında ruhun sarkofakıdır. Təbiət öz adından möhtəşəm və bütün sirli enerji gücü ilə çıxış edir. Sezanın geologiya ilə maraqlanması onun bu dövrü üçün xarakterikdir. 1880-ci illərdən Sent-Viktuar dağı onun peyzajlarında tez-tez rast gəlinən motivlərdən olur. Həmin dağ Eksedə yerləşən onun emalatxanasında pəncərədən və terrasdan görünürdü, hansı ki, rəssam ömrünün sonuna qədər burada qalmışdır. "Eksenin tərkidünyası" ləqəbini ona burada vermişdilər.^[14].

1880–1890-cı illərin hüdudlarında Sezan təsvir edilən janrlarla daha çox maraqlanmağa başlayır. "Pyero və Arlekin" kompozisiyası (1888, Təsviri

İncəsənət Muzeyi, Rusiya) süjet etibarilə "Mardi qra" bayramının postdan əvvəl karnavalın son gününə həsr olunmuşdur. "Kart oyunçuları" kompozisiyasının beş variantı (1890–1892, 1890–1896-cı il versiyası da mümkündür) yerli muzeydən olan Karavadjo rəsmi ilə təhrik edilmişdir. 1890-cı illərin ortalarında Sezan portretlər üzərində işləməyə başlayır ("A.Volların portreti", 1899, Pti-Pale, Fransa, Paris), "Qustav Geffroyun portreti" (1895), Orse muzeyi (Fransa, Paris)), hansı ki, çoxsaylı seanslar tələb edirdi (bəzən yüzə qədər) və yenədə yarımçıq qalırdı. Sezanın yaradıcılığında son dövründə işlədiyi bir çox kətanlar yarımçıq qalmışdır. Eyni zamanda onun yekun əsəri "Çimən qadınlar" kompozisiyası (1898–1905, İncəsənət Muzeyi, ABŞ, Filadelfiya) yaradıcılığının böyük dövrünü və ciddi ritmikliyini bitirir. Sezan təxəyyülünə görə öz çılpaq təbiətlərini yazırdı, onun fiqurları tez-tez formalarını dəyişir və ekspressivləşirdi, uydurulmuş poza və qruplara qoyulurdu.^[15].

Sezanın şöhrətli həyatı sona çatır. Sabiq rəssamların, kolleksiyaçıların və tənqidçilərin zəvvarlarığı başlanır. Sezan yaradıcılığının təsiri özünü Pol Qogen və "Nabi" rəssamlar qrupu yaradıcılığında, fovist və kubistlərin, "Kərpicxallı valetlər"dən rus "sezanistlər"inin yaradıcılığına təsir göstərmişdir. Bəzən Sezana "rəssamlar üçün rəssam" və "təmiz rəsm"in nümayəndəsi kimi və əksinə, bəzən də, bir növ dünya və incəsənətin fəlsəfi konsepsiyasının yaradanı kimi baxırdılar.^[16].

Pol Sezan impressionizmdən təmizliyi və rəngin melodikliyini qəbul edib, postimpressionizmlə ona varlığın daimi başlanğıclarının axtarışlarını müqayisə edib, möhkəm maddi və mənəvi mahiyyətlər, ümumiləşdirən, sintetik mənzərəli metodlar, fəlsəfi və simvolik aspektlərə maraq yüksəldib, dekorativ üslublara və formal qəbullara nail oldu.^[17].

• "Rəssamlar tamamilə özlərini incəsənətin öyrənilməsinə həsr etməlidirlər və şəkilləri yaratmağa çalışmalıdırlar, hansılar ki, nəsihət olardılar. İncəsənət haqqında danışıqlar demək olar ki, faydasızdır. İş, hansı ki, insana öz işində müvəffəqiyyətə nail olmağa kömək edir, səfehlər tərəfindən anlamama üçün kifayət qədər kompensasiyadır. Ədəbiyyatçı özünü abstraktsiyalarla ifadə edir, halbuki rəssam şəkil və rəng vasitəsilə öz hisslərini və götürmələrini konkretləşdirir. Rəssam təbiətdən həddindən artıq, son dərəcə dəqiq, həddindən artıq səmimi və ya həddindən artıq asılı olmamalıdır; rəssam çox və ya az miqdarda öz modelinin və əsasən öz ifadə vasitələrinin sahibidir".
• "Mənim yaşım və sağlamlığım mənə arzularımı həyata keçirməyə imkan verməyəcək, hansına ki, mən bütün həyatım boyu cəhd edirdim. Lakin mən həmişə incəsənəin o ağıllı həvəskarlarına təşəkkür edəcəm, hansılar ki, mənim tərəddüdlərimə baxmayaraq, anladılar ki, mən sənətimi yeniləmək üçün nəyə nail olmağa çalışırdım. Mən hesab edirəm ki, öz sənətinlə keçmişi əvəz etmirsən, yalnız ona yeni əlaqəni əlavə edirsən".
• "Klassikaya tərəf getmək lazımdır, amma təbiət vasitəsilə, yəni hiss vasitəsilə".
• "Mənim üsulum — bu fantastik obraza nifrətdir. Mən yalnız həqiqəti yazıram".
• "Rəng — bu o nöqtədir ki, harada bizim beynimiz kainatla yanaşır".
• "Mən Parisi kökün və almanın köməyilə təəccübləndirmək istəyirəm".
• "İncəsənətin ali məqsədi insan simasıdır!"

1. Orse muzeyi ( Fransa, Paris)
2. San Paulo İncəsənət muzeyi ( Braziliya, San Paulo)
3. Kunstmuzey ( İsveçrə, Bern)
4. E.G.Bührle fondu ( İsveçrə, Sürix)
5. Metropoliten İncəsənət muzeyi ( ABŞ, Manhetten, Nyu-York)
6. Müasir İncəsənət muzeyi ( ABŞ, Nyu-York)
7. Kimbell İncəsənət muzeyi ( ABŞ, Texas, Fort-Uort)
8. Vizney Amerikan İncəsənət muzeyi ( ABŞ, Nyu-York)
9. Sinsinnati İncəsənət muzeyi ( ABŞ, Ohayo, Sinsinnati)
10. Fine Arts muzeyi ( ABŞ, Massaçusets, Boston)
11. Ermitaj muzeyi ( Rusiya, Sankt-Peterburq)
12. A.S.Puşkin adına Təsviri Sənət muzeyi ( Rusiya, Moskva)

1. Kortold İnstitutu Qalereyası ( Böyük Britaniya, İngiltərə, London)
2. Milli Qalereya ( Böyük Britaniya, İngiltərə, London)
3. Milli Qalereya ( ABŞ, Vaşinqton)
4. Minneapolis İnstitut Qalereyası ( ABŞ, Minnesota, Minneapolis)
5. Çikaqo İncəsənət İnstitutu ( ABŞ, Çikaqo)
6. Detroit İnstitut Qalereyası ( ABŞ, Miçiqan, Detroit)

• Sezanın bir çox əsərləri şəxsi kolleksiylarda saxlanılır.

.

Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir.

• Çimən
• Mont Seint-Viktuar
• Palitra ilə avtoportret
• Kart oyunçuları
• Kəllə piramidası
• Mari-Qortenziey Fike
• Postimpressionizm
• İmpressionizm
• Kubizm
• Vinsent van Qoq
• Pol Qogen
• Jorj-Pyer Söra
• Klod Mone
• Eduard Mone
• Pablo Pikasso

Vikianbarda Pol Sezan ilə əlaqəli mediafayllar var.

• paul-cezanne.org saytında Pol Sezanın əsərləri  (ing.)
• paulcezanne.com saytında Pol Sezanın əsərləri  (ing.)
• istanbulsanatevi.com saytında Pol Sezanın əsərləri Arxivləşdirilib 2009-03-02 at the Wayback Machine  (türk.)