Emil Zolya

Emil Zolya (fr. Émile Zola; 2 aprel 1840[4][5][…], Sen-Jozef küçəsi[d] – 29 sentyabr 1902[5][4][…], Paris[4][6][…]) — məşhur fransız yazıçı, XIX əsrin ikinci yarısında realizmin ən görkəmli nümayəndələrindən biri, naturalizm ədəbi cərəyanının rəhbəri və nəzəriyyəçisi.

Emil Zolya
fr. Émile Zola
Doğum adı Émile Édouard Charles Antoine Zola[1]
Doğum tarixi
Doğum yeri Paris, Fransa
Vəfat tarixi (62 yaşında)
Vəfat yeri Paris, Fransa
Vəfat səbəbi karbon monooksid zəhərlənməsi[d][2]
Dəfn yeri
Vətəndaşlığı Fransa Fransa
Milliyyəti fransız
Fəaliyyəti yazıçı
Fəaliyyət illəri 1865-ci ildən
Əsərlərinin dili fransız dili
İstiqamət naturalizm, azad düşüncə
Janr realizm
Tanınmış əsərləri
Mükafatları "Fəxri Legion" ordeninin zabit dərəcəsi "Fəxri legion" ordeni kavaleri
İmza
Vikimənbənin loqosu Emil Zolya Vikimənbədə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Emil Zolya 1840-cı il dekabrın 2-də Parisdə yoxsul bir ailədə dünyaya gəlmiş, lakin uşaqlıq illərini Fransanın Ekzi şəhərində keçirmişdir. Atası Venesiya immiqrantı mühəndis Fransua Zolya, anası fransız Emili Ober idi.[7] Atası erkən dünyasını dəyişdiyinə görə kiçik yaşlarından evin bütün yükü Emil Zolyanın üzərinə düşmüşdü.

Emil Zolya Burbon kollecində təhsil almışdır. Ədəbiyyata olan marağı məktəb çağında dram, poeziya və teatra olan marağı ilə başlayıb. Aleksandr Düma, Ejen Syu, Pol Feval kimi bir çox məşhur yazıçıların bütün kitablarını oxumuşdur. Məktəb illərində Pol Sezan və onun yaxın dostu Jan Batist Bayl ilə tanış olur. Həmin bu üçlük Viktor Hüqonun əsərlərini oxuduqdan sonra onun şəxsiyyətindən təsirlənərək bir ilə kimi onu özlərinə ustad seçirlər.[8] Alfred de Müsseni tanıyandan sonra onu böyük qardaş olaraq gördülər və yeni ustadları Müsse oldu. Zolya həmin illərdə Pol Sezan və Jan Batistin Bayla aid bir neçə şeir yazmış; Səlibçilər haqqında roman yazmış, sevgilisini ən yaxın dostunun qollarında görən gəncdən bəhs edən "Rodofo" adlı şeiri yazmışdır.[8] Çiçək kimi açan iki sevgilidən bəhs edən "La Provans"ı 1859-cu ildə nəşr olundu. Ardınca fəhlə sinfi qızlarından bəhs edən, real hekayə olan "Les Grisettes de Provence" adlı əsərini yazdı. 1860-cı ildə isə "Perrette"ni bitirdi.

Ailəsinin tanışları sayəsində təhsilinə Parisdəki Sent-Luis liseyində davam edən Zolya məktəbi bitirdikdən sonra universitetə qəbul olmaq üçün iki dəfə imtahan verməsinə baxmayaraq, onun bütün cəhdləri uğursuz olmuşdur. Bundan sonra təhsilinə davam edə bilməyən Zolya iş axtarmağa başlayır. İşsizlikdən əziyyət çəkən Zolya özünü bir çox peşələrdə sınayır. İki il işsiz qalan Zolya 1862-ci ildə yeni yaradılan "Hachette" Nəşriyyat Evində çalışmağa başlayır. Digər tərəfdən isə qəzetlərdə sənət və ədəbiyyat tənqidləri dərc edirdi. Eyni zamanda Emil Zolya ara-sıra yazılar yazmağa başlayır. Bu yazılar onun ilk əsərləri idi. Buraya "Ninonun nağılları", "" Marsın sirləri", "" Ölənlərin vəsiyyəti" kimi əsərlər daxildir, lakin bu əsərlərin heç biri ona uğur gətirmir. Sadəcə olaraq onun imzasını oxuculara tanıtdırır. Bu iş yerində yüksələrək nəşriyyat evinin təqdimatlarından məsul şəxs olur. 1866-cı ildə yalnız yazıçı kimi fəaliyyət göstərməyi qərara alana kimi həmin nəşriyyat evində çalışır.[7]

Emil Zolya 1870-ci ildə sevgilisi Qabriel Aleksandrin Mele ilə evləndi. Ancaq cütlük övlad sahibi olmadı. 1888-ci ildə Janna Rozerot ilə yaşamağa başlayan Zolanın bu münasibətdən iki övladı dünyaya gəldi.

Milli qəhrəman çevrilən Zolya 1902-ci il 29 sentyabrda qaldığı otelin yataq otağında dəm qazından zəhərlənərək vəfat etmişdir.[9]

Sonrakı illəri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Emil Zolya 22 yaşında.

Zolya XIX əsrin son 30 illiyində Fransa ədəbi həyatının mərkəzində duran və o dövrün ən məşhur yazıçıları ilə əlaqələri olan bir şəxs idi. Müxtəlif ədəbi janrlarda əsərlər yazan Emil Zolya dünya ədəbiyyatının ən məşhur yazıçılarından biridir.[10] Əsərlərində Fransa cəmiyyətinin problemlərini ətraflı şəkildə yazmış və 1880-ci ildə ədəbiyyata yeni daxil olan naturalizm cərəyanına başçılıq etmişdir. Xüsusilə romanları ilə tanınır.

1865-ci ildə ilk romanı olan "Klodun etirafı" (La Confession de Claude) nəşr olunur. Bu roman məzun olduqdan sonra şair olmaq xəyalı ilə Parisə gələn, çardaqda yoxsulluq içində yaşayarkən tanış olduğu yüngül həyat tərzi keçirən qadına aşiq olan, sevgisi ilə qadını xilas edəcəyini düşünən, ancaq xəyal qırığlığına uğrayan bir gəncin yoldaşlarına yazdığı məktubdan ibarətdir və əsasən avtobioqrafikdir.[11] Ən məşhur əsərləri isə "Nana" və "Jerminal"dır. "Tereza Rakin" (Thérèse Raquin) adlı romanı ona uğur gətirən romanlardan biri olmuşdur. "Naturalist" ifadəsini ilk dəfə əsərin 1868-ci il tarixli ikinci nəşrinə yazdığı məşhur ön sözdə istifadə etmişdir.[11]

1871–1893-cü illərdə çap olunan XX cildlik "Ruqan Makkar: İkinci imperiya dövründə bir ailənin təbii və sosial tarixi" (Les Rougon-Macquarts) silsiləsini yazmağa başladı. Həmin silsilədə bir ailənin timsalında cəmiyyətdə gedən prosesləri əks etdirərək şöhrət qazanmışdır.

1860-cı və 1870-ci illərdə Sezann və Mane ilə Klod Mone, Edqar Deqa, Pyer-Ogüst Renuar kimi impressionist rəssamların sənətini müdafiə etdi. Rəssamların müxtəlif studiyalarda və kafelərdə müntəzəm olaraq incəsənət müzakirələrinə qatılmışdır. 1886-cı ildə "L'Ouvre" adlı əsərinin nəşr olunması başda uşaqlıq dostu Sezann olmaqla, rəssam dostları ilə münasibətlərinin soyumasına səbəb oldu. Romanda Paris salonuna üç mindən çox əsərin münsif heyəti tərəfindən qəbul edilməməsi səbəbindən 1863-cü ildə baş verən qalmaqaldan, həmçinin yaradıcı potensialını reallaşdıra bilməyən və bu səbəbdən də özünü asan rəssamdan bəhs olunurdu.

1880-ci ildə Fransada Zolyanın rəhbərliyi altında ədəbiyyatda yeni cərəyan olan naturalizm cərəyanına mənsub bir qrup yarandı. Eyni ədəbi fikrə xidmət edən yazıçılar Zolyanın evində toplaşaraq 1870-ci ildə Fransa–Prussiya müharibəsindən bəhs edən hekayələrdən ibarət toplu nəşr etdirdilər. Müharibə əleyhinə olan altı hekayədən ibarət bu toplu ədəbiyyat dünyasında böyük əks-səda doğurdu.[12]

Emil Zolyanın "Ruqan-Makkar" seriyasının beşinci romanı olan "Torpaq" (La Terre) 1887-ci ildə nəşr olundu.[13] Fransız hökuməti ilə ordusunun Fransa-Almaniya müharibəsi dövründəki siyasət və aksiyalarını tənqid edən, 1892-ci ildə nəşr olunmuş "Süqut" (La Debâcle) adlı romanı həm fransızların, həm də almanların güclü reaksiyaları ilə rastlaşdı. Bu məğlubiyyəti ilə alçaldılmış olan Fransa ordusunun əsas düşmənlərindən biri Fransa cəmiyyətindəki "Yəhudi təsiri" idi. Ordudakı Yəhudi-düşmən anlayışı Avropa tarixində Dreyfus işi kimi bilinən hadisənin yaşanmasına səbəb oldu. Fransanı ikiyə bölən Dreyfus işi Zolyanın "Həqiqət gəzir" (La Verite en marche) adlı sənədli əsərinin əsasını qoydu.

Yaradıcılığı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Dreyfus işi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
"Mən ittiham edirəm!"

Yazıçının Fransa siyasi həyatındakı iştirakının ən yüksək nöqtəsi IX əsrin sonu XX əsrin I yarısı Dreyfus işi ilə bağlı tutduğu mövqe olmuşdur.[11] Fransa ordusunda haqsız yerə casusluqla günahlandırılıb hərbi məhkəmədə mühakimə olunan yəhudi əsilli kapitan Dreyfusu 1897-ci ildəki davada hökumətin bütün təzyiqlərinə baxmayaraq, müdafiə edən Zolya Fransa dövlət başçısına xitabən məşhur "İttiham edirəm" məqaləsini dərc etdikdən sonra təzyiqlər səbəbindən bir müddət Londonda yaşamaq məcburiyyətində qalmışdır. Səyləri nəticəsində Dreyfus işində ədalətin bərpa olunması ilə yurduna qayıtmışdır.

Yəhudi əsilli fransız zabiti kapitan Alfred Dreyfus xətti Alman səfirliyinə göndərilən məktubdakı xəttə bənzədiyi üçün 1894-cü ildə almanların lehinə casusluq etmək ittihamı ilə günahlandırılmış, qapalı iclaslarla davam etdirilən işin sonunda ömür boyu həbsə məhkum edilmişdir. Məktubdakı xəttin Esterhazi adında bir mayora aid olduğu iki il sonra Kəşfiyyat rəisi podpolkovnik Pikar tərəfindən üzə çıxarılınca, Dreyfusun işi 1896-cı ildə yenidən gündəmə gəldi.

Hadisə gündəmə gələndə Emil Zolya İtaliyada idi. O, Parisə qayıdanda bu məsələ ilə bağlı fəal kampaniya başlatmağı lazım bildi. 1897-ci il noyabrın 25-də "Le Fiqaro" da "Həqiqət gəzir, onu heç bir şey dayandıra bilməz" adlı məqaləsi dərc olundu. Emil Zolyanın "Le Fiqaro"dakı son məqaləsi 5 dekabrda nəşr olundu. "Pikartın Dreyfusu azad edib əvəzinə Esterhazinin adını verməyi üçün bir Yəhudi təşkilatı tərəfindən tutulduğu" iddiaları əsasında qələmə aldığı bu yazıda yalan və böhtanı yayan şovinist mətbuatını şiddətlə qınamışdır.[9]

Zolya yazılarını dərc etmək üçün qəzet tapa bilməyincə, mübarizəsini broşürlərlə davam etdirdi. "Gəncliyə məktub", "Fransaya məktub" başlıqlı broşürləri yayımladı. Prosesdə casus Esterhazinin bəraət qazanması az deyilmiş kimi, cinayət faktlarını tapan Pikarın cəzalandırılması nəticəsində Zolya Dreyfus işi haqqında ən məşhur məqaləsi olan "Prezident Feliks Fora açıq məktub"u yazdı və məqalə "L'Aurore" qəzetində "Günahlandırıram" (J'Accuse) başlığı ilə nəşr olundu. "Ordunun şərəfi", "vətən sevgisi" kimi anlayışlara toxunan, oxuculara poetika ilə təsir edən bu məktub Fransada ziyalı hərəkatının yaranmasına səbəb oldu.[9] İmza kampaniyaları, ziyalı bəyanatları ard-arda gəldi,

lakin fransızların çoxu Zolya ilə eyni fikirdə deyildilər. Nazirlər Kabineti Zolyanı cinayətdə ittiham etdi. 1898-ci il fevralın 17-də Zolyanın məhkəməsi zamanı "yəhudilərə ölüm", "xainlərə ölüm" şüarları ilə mitinqlər keçirildi. Bir çox şəhərlərdə irqçi nümayişlər təşkil edildi. Drefusçu ziyalılara və yəhudilərə hücum edildi. Hökm dəqiqləşəndə Zolya yazıçı dostlarının səyi nəticəsində İngiltərəyə göndərildi. O, dilini bilmədiyi bir ölkədə bir il yaşadı. Həmin ərəfədə proseslə bağlı irəliləyişlər oldu. Belə ki, Esterhazi əmisi oğlunun polisə məlumat verməsi nəticəsində həbs edildi. Anatol Frans, Jan Jores, R. U. Russo kimi hörmətli insanların apardığı kampaniya sayəsində Dreyfusun işinə yenidən baxılmasına qərar verildi. Zolya bu müsbət irəliləyişlər nəticəsidə ölkəsinə qayıtdı. 1899-cu il sentyabrın 9-da baş tutan məhkəmə prosesində Dreyfus yenidən günahkar bilindi. Cəmiyyətdə artan narahatlıq səbəbindən prezident Dreyfusu bağışladı.

Vəfatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Zolya 29 sentyabr 1902-ci ildə düzgün havalandırılmayan bacanın səbəb olduğu dəm qazından zəhətlənərək öldü. Oktyabrın 5-də onun dəfn mərasimində minlərlə insan iştirak edib. Alfred Dreyfus əvvəlcə dəfn mərasimində iştirak etməyəcəyinə söz versə də, Zolyanın yoldaşından icazə alıb və iştirak edib. Ölümü zamanı Zolya Dreyfusun məhkəməsindən bəhs edən "Verite" romanını təzəcə tamamlamışdı. Əvvəllərdə həyatına cəhdlərə görə onun ölümündə düşmənləri günahlandırılsa da, o zaman heç nə sübut oluna bilmədi. Fransanın hər yerindən baş salığı gəlirdi; bir həftəiçində evinin foyesi adlarını qeydlərə yazmağa gələn məşhur yazıçılar, elm adamları, sənətçilər və siyasətçilər ilə doldu. Qətiyyətli Henri Roşfor, Zolyanın Dreyfusun günahını aşkar etdikdən sonra intihar etdiyini iddia etdi. Zolya əvvəlcə Parisdəki Monmartr qəbiristanlığında dəfn edildi, lakin 4 iyun 1908-ci ildə ölümündən cəmi beş il doqquz ay sonra onun qalıqları Panteona köçürüldü və burada Viktor Hüqo və Aleksandr Düma ilə bir məbədi paylaşdı.

Monmartr qəbirstanlığındakı qəbri

Jurnalist Jan Bedel tərəfindən 1953-cü ildə "Libération" qəzetində "Zolya öldürüldümü?" belə bir fikir yarandı ki, Zolyanın ölümü qəza deyil, qətl ola bilərdi. Bu, baca süpürgəçisi Henri Buronfos tərəfindən Zolyanın Parisdəki mənzilində qəsdən bacanı bağladığını söylədiyi Norman əczaçısı Pyer Hakenin ifşasına əsaslanır. Ədəbiyyat tarixçisi Alen Pajes hesab edir ki, bu, yəqin ki, doğrudur və Zolyanın böyük nəvələri Brigid Emil-Zolya və Martin Le Blond-Zolya, Zolyanın karbon monoksid zəhərlənməsi ilə bağlı bu izahatı dəstəkləyirlər. "L'Orient-Le Jour"-un məlumatına görə, Brigit-Emil-Zolya deyir ki, babası Emil Zolyanın oğlu Jak-Emil-Zolya səkkiz yaşında ona 1952-ci ildə bir kişinin atasının ölümünü xəbər vermək üçün evinə gəldiyini söyləd. Bu adam Emil Zolyanın bacasını bağlamaq üçün pul götürdüyünü etiraf edən ölüm ayağında olan dostu idi.

Əsərləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • "Ninon üçün nağıllar" (Contes à Ninon, 1864)
  • "Klodun etirafı" (La confession de Claude, 1865)
  • "Mərhumun vəsiyyəti" (Le vœu d'une morte, 1866)
  • "Marselin sirrləri" "Les mystères de Marseille", 1867).

'İyirmi cildli nəşr "Rugon-Makkarlar" (Les Rougon-Macquarts)':

  • 1."Rugonların karyerası" (1871)
  • 2."Qənimət" (1871–1872)
  • 3."Parisin bətni" (1873)
  • 4."Plasansların işğalı" (1874)
  • 5."Abbat Mürenin taqsırı" (1875)
  • 6."Əlahəzrət Ejen Rugon" (1876)
  • 7."Tələ" (1877)
  • 8."Sevgi səhifəsi" (1878)
  • 9."Nana" (1880)
  • 10."Ərp" (1882)
  • 11."Qadınların xoşbəxtliyi" (1883)
  • 12."Həyatın sevinci" (1884)
  • 13. "Jerminal" (1885)
  • 14."Yaradıcılıq" (1886)
  • 15."Yer kürəsi" (1887)
  • 16."Arzu" (1888)
  • 17."İnsan-heyvan" (1890)
  • 18."Pul" (1891)
  • 19."Darmadağın" (1892)
  • 20."Doktor Paskal" (1893)

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Léonore verilənlər bazası (fr.). ministère de la Culture.
  2. ↑ Mordopfer Zola (alm.). 2002. ISSN 2195-1349
  3. ↑ Assemblée nationale - 1908 - Zola au Panthéon.
  4. ↑ 1 2 3 Балашов В. П. Золя // Краткая литературная энциклопедия (rus.). Москва: Советская энциклопедия, 1962. Т. 2.
  5. ↑ 1 2 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  6. ↑ Золя Эмиль // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохорова 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  7. ↑ 1 2 a b "Emile Zola". Iletisim.com.tr sitesi. 4 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2017.
  8. ↑ 1 2 a b c d Koçak, Özgür. "Emile Zolya'nın Therese Raquin ve Mehmet Rauf'un Eylül Romanlarındaki Evlilik, Aldatma ve Pişmanlık Konularının Analitik Olarak Karşılaştırılması". Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi, 2007. 4 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2017.
  9. ↑ 1 2 3 a b c d e Baysan, Gül Tekay. "Dreyfus Davası: Gerçek ve Adalet Savaşçısı Zola". Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi Cilt 19, Sayı 1. 1 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2017.
  10. ↑ Günday, Rifad. "Zola’nın Gerçek Romanında Bağnazlığa Karşı Hoşgörü, Özgür Düşünce, Demokrasi ve Adalet Yanlısı Uygar Toplum Yaratma Çabası". Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 2014, Sayı 17. 26 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2017.
  11. ↑ 1 2 3 a b c Cankara, Murat. "Bu Topraklarad Zola'yı Okumak". Agos gazetesi, 4 Ağustos 2015. 4 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2017.
  12. ↑ "Medan Geceleri". Kitapyurdu.com siesi. 4 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2017.
  13. ↑ "How Émile Zola made novels out of gutter voices and ultra-violence". The Telegraph, 5 Aralık 2015. 11 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2017.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikianbarda Emil Zolya ilə əlaqəli mediafayllar var.