Qori (şəhər)

Qori (gürc. გორი) – Gürcüstanda şəhər. Qori Gürcüstanın şərqində yerleşen bir şəhər, Şida Kartli mərkəzi kənar və eyniadlı bələdiyyə mərkəzidir. Şəhərin əsası Qurucu David tərəfindən qurulub. Şəhərin əhalisi 50 min nəfərdir.[3]

Qori
გორი
Bayraq Gerb
Bayraq Gerb
41°58′54″ şm. e. 44°06′44″ ş. u.HGYO
Ölkə
Tarixi və coğrafiyası
Sahəsi
  • 16,85 km²
Mərkəzin hündürlüyü 588 ± 1 m
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi
  • 44.524 nəf. (2022)[1]
Rəsmi dili
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu +995 (370)
Poçt indeksi 1400[2]
Digər
gori.gov.ge
Qori xəritədə
Qori
Qori
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qori qalası 1642-ci il.

Qori ərazisində erkən tunc dövrünə aid insan məskənləri tapılmışdır. Orta əsrlər gürcü salnamələrinə görə, Qori şəhəri Ermənistandan gələn qaçqınları məskunlaşdırmaq üçün IV David (1089–1125) tərəfindən qurulmuşdur. Ancaq Qori qalasının (gürc. გორის ციხე, "Qoris Tsixe") 7-ci əsrə aid olduğu ehtimal olunur və arxeoloji dəlillər qədim dövrlərə aid şəhər icmasının mövcudluğunu göstərir. 1299-cu ildə Qori əsl vətənləri Şimali Qafqazdan monqollar tərəfindən qovulan alan qəbilələri tərəfindən tutulur. Gürcüstan kralı V Georgi 1320-ci ildə alanları yenidən Qafqaz dağlarına geri qovaraq şəhəri bərpa edir.

1477-ci ildə Ağqoyunlu dövlətinin hökmdarı Uzun Həsən gözlənilmədən Qoriyə hücum edərək şəhəri tutsa da, tezliklə geri çəkilib. XVI əsrin ortalarında Qorinin az bir müddət ərzində Səfəvi şahı I Təhmasib ələ keçirib. XVI əsrin sonlarında Qori şəhəri və ətraf ərazilər Osmanlı türkləri ilə Səfəvilər dövləti arasında mübarizə meydanına çevrilib. Bu mübarizədən osmanlılar qalib çıxır. 1599-cu ildə gürcü çarı I I Simon qəfildən Qoriyə hücum edərək şəhərdəki Osmanlı qarnizonunu məğlub edir və şəhəri tutur. 1614-cü ildə Səfəvi şahı I Abbas Qorini ələ keçirir və buradan Gürcüstanın qalan ərazilərini fəth etməyə başlayır.

Fransız səyahətçisi Jan Şardenin sözlərinə görə XVII əsrin 70-ci illərində Qori mühüm ticarət mərkəzi idi. 1723-cü ildə Osmanlı türkləri Qoriyə hücum edərək şəhəri dağıdırlar. Osmanlılar bir müddət şəhərdə hakimiyyəti əllərində saxlayır. 1735-ci ildə Qorini İran dövləti ələ keçirir. Lakin Nadir şahın ölümündən sonra İranda mərkəzi hakimiyyətin zəifləməsindən istifadə edən yerli gürcü çarları XVIII əsrin 40-cı illərində Qoridə hakimiyyəti ələ keçirirlər. XIX əsrin əvvəlində Cənubi Qafqaza hücum edən rus qoşunları Qori də daxil olmaqla bütün Gürcüstanı Rusiyaya birləşdirirlər. 1920-ci ildə baş verən Qori zəlzələsi nəticəsində şəhərdə güclü dağıntılar baş verib. Sovet dövründə vacib bir sənaye mərkəzi olan Qori 1990-cı illərin postsovet böhranı illərində iqtisadi çöküşdən və əhalinin digər şəhərlərə çıxıb getməsindən əziyyət çəkirdi.

Qori gürcü-osetin münaqişə zonasına yaxındır. Bura 1990-cı illərin əvvəllərindən bəri işləməyən bir dəmir yolu ilə Cənubi Osetiyanın paytaxtı Tsxinvali ilə birləşir. 2000-ci illərdən bəri Gürcüstan şəhərdə və ətrafındakı hərbi infrastrukturu artırıdı. Beləliklə, Mərkəzi Hərbi Xəstəxana Tiflisdən Qori şəhərinə köçürüldü və 2006-cı ilin oktyabrında yenidən təchizatlaşdırıldı.[4] 18 yanvar 2008-ci ildə Qoridə Gürcüstan Quru Qoşunlarının 1-ci Piyada Briqadasını (Gürcüstan) yerləşdirmək üçün Gürcüstanda NATO-nun ikinci bazası yaradıldı.[5]

1995-ci ildə şəhərdə Gürcüstan Aqrar Elmlər Akademiyasının filialı yaradıldı; bura 2003-cü ildə Suxişvili Universiteti oldu.

2008 münaqişəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qoridə bir şəxsin evinin yataq otağına düşmüş bütöv raket.

2008-ci il Rusiya-Gürcüstan müharibəsində qəsəbə Rusiya Hərbi Hava Qüvvələri tərəfindən hələ qarşıdurma başlamadan hava hücumuna məruz qaldı. Qori şəhərinin hərbi obyektləri və yaşayış məntəqələri hava zərbələri ilə vuruldu, nəticədə mülki şəxslər yaralandı və öldürüldü.[6][7] Human Rights Watch (HRW) Rusiya qüvvələrinin Qori ətrafındakı mülki bölgələrə salxım bombası atdığını iddia etdi. HRW-nin məlumatına görə, avqustun 12-də Rusiya qüvvələri Qori şəhərinin mərkəzinə bomba atara, 11 mülki vətəndaşın ölümünə və daha çox insanın yaralanmasına səbəb oldu.[8] Rusiya hərbi rəsmiləri HRW iddiasını "böhtan" adlandıraraq və qurumun obyektivliyini sorğulayaraq, münaqişədə bu bombadan istifadə etdiklərini qəbul etmədi.[9][10][11] Çox sayda partlamamış "bombalar" yerli sakinlər və HRW işçiləri tərəfindən tapıldı.[12]

Avqustun 11-dək gürcü hərbçiləri, hökumət və əksər sakinlər Rusiya hərbçiləri və Cənubi Osetiya separatçı milisləri tərəfindən tutulub işğal edilən şəhərdən qaçdılar. HRW milisləri qalan mülki əhaliyə qarşı talan, yandırma, qaçırma və digər zorakılıq kampaniyalarını başlatmaqda ittiham etdi.[13] Rusiya və Cənubi Osetiya qüvvələri 22 avqust 2008-ci ildə şəhərdən çıxdılar.[14]

Coğrafiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şəhər Gürcüstanın mərkəzində, Kür çayının sol sahilində, Böyük Liaxvi çayının Kürə töküldüyü yerdə, dəniz səviyyəsindən 588 metr yüksəklikdə yerləşir.[15][16]

İqlimi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İqlimi nəmli kontinental, mülayim isti çöldən mülayim rütubətliyə keçidlidir. Yay, ümumiyyətlə, isti olur. Orta illik temperatur 10,6 °C, yanvar ayında minimum (−1.0 °C), iyul və avqust aylarında isə maksimal (21.4 °C) olur. Maksimum yağıntı may ayında (76 mm), minimum yağıntı fevralda (34 mm) müşahidə olunur. Yağıntı orta hesabla 603 mm-dir.

Qori şəhəri iqlimi
Göstərici Yan Fev Mar Apr May İyn İyl Avq Sen Okt Noy Dek İl
Maksimum orta, °C 3,4 5,1 9,7 16,3 21,6 25,0 27,5 27,6 23,3 17,6 10,5 5,4 16,1
Minimum orta, °C −5,4 −4,2 −0,5 4,1 9,1 12,6 15,4 15,3 11,0 6,0 1,1 −3,1 5,1
Yağıntı norması, mm 36 34 36 53 76 72 54 49 44 55 52 42 603
Mənbə: Climate-data.org[17]


Əhalisi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
İllər 1865 1897 1914 1977 1989 2002 2014
Əhali 5,100 10,500 25,700 54,100[18] 68,924[19] 49,522[19] 48,143[3]

Şəkilləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Qala
    Qala

Məşhur şəxslər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Stalinin Qoridə heykəli
  1. Qoqebaşvili, Yakov Semenoviç (1840–1912) — Gürcü müəllim, uşaq yazıçı və jurnalist, Gürcüstan elmi pedaqogikanın banisi hesab olunur.
  2. Zozirov, Zaza Dianozovik — Sovet və Ukrayna güləşçisi, iki dəfə Avropa çempionu və bürünc Atlanta mükafatçısı Yay Olimpiya Oyunlarının bürünc Atlanta mükafatçısı, əməkdar güləş idman ustası.
  3. Zumbulidze Boris Z. (1905–2000) — Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.
  4. İosif Stalin (1879–1953) — Sovet dövlət xadimi, siyasi partiya və hərbi lideri. Burada onun ev-muzeyi var.
  5. Georgi Kandelaki (1974.) — Gürcüstanın peşəkar boksçu, dünya və Avropa çempionu.
  6. Lomouri, Niko (1852–1915) — Yazıçı və şair.
  7. Merab Mamardaşvili (1930–1990) — Sovet filosofu.
  8. Maçavariani, Aleksey Davidoviç (1913–1995) — gürcüstanlı sovet bəstəkarı, SSRİ xalq artisti.
  9. Muradeli Vano İliç (1908–1970) — bəstəkar, SSRİ xalq artisti.
  10. Nadiradze, Aleksandr Davidoviç (1914–1987) — Sovet dizayner-raketqayıran, tətbiqi mexanika və mühəndislik mütəxəssisi.
  11. Poqosyan, David Levanovik (1974.) — Gürcüstan güləşçisi, iki dəfə Avropa çempionu (1997, 1998), Dünya Kubokunun çempionu (2001)
  12. Ter-Petrosyan, Arshakovik Simon (1882–1922) — əfsanəvi rus inqilabiçısı və Stalin uşaqlıq dostu.
  13. Tsintsadze, Sulxan Fedorovik (1925–1991) — bəstəkar, pedaqoq, SSRİ və Gürcüstan SSR xalq artisti.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ http://pop-stat.mashke.org/georgia-cities.htm.
  2. ↑ Georgian Post. 1805.
  3. ↑ 1 2 2014 Gürcüstanda siyahıya alma
  4. ↑ Georgia Today: "Georgian Armed Forces modernize infrastructure" Arxiv surəti 12 oktyabr 2007 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2007-10-12 at the Wayback Machine, October 4, 2007.
  5. ↑ New military base in Gori Arxiv surəti 21 iyul 2011 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2011-07-21 at the Wayback Machine. Ministry of Defense of Georgia, January 18, 2008.
  6. ↑ "Russian jets attack Georgian town" Arxivləşdirilib 2020-09-12 at the Wayback Machine, BBC News, 9 August 2008
  7. ↑ "Georgia conflict: Screams of the injured rise from residential streets" Arxivləşdirilib 2008-08-11 at the Wayback Machine, The Telegraph, 10 Aug 2008
  8. ↑ "Georgia: Russian Cluster Bombs Kill Civilians. Stop Using Weapon Banned by 107 Nations" Arxivləşdirilib 2008-08-17 at the Wayback Machine Human Rights Watch, August 15, 2008,
  9. ↑ Russia Today: "Violence in South Ossetia conflict zone is over – Russian military" Arxiv surəti 15 avqust 2008 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2008-08-15 at the Wayback Machine, August 15, 2008
  10. ↑ Russia Today: "Violence in South Ossetia conflict zone is over — Russian military" Arxiv surəti 15 avqust 2008 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2008-08-15 at the Wayback Machine, Августа 15, 2008
  11. ↑ Александр Брод: западных правозащитников не интересует трагедия Южной Осетии Arxivləşdirilib 2008-09-16 at the Wayback Machine // Полит.ру, 21 августа 2008
  12. ↑ "Georgia: Civilians Killed by Russian Cluster Bomb ‘Duds’. More Attacks Confirmed; Unexploded Ordnance Threatens Many" Arxivləşdirilib 2008-08-25 at the Wayback Machine, Human Rights Watch, August 21, 2008
  13. ↑ Russia/Georgia: Militias Attack Civilians in Gori Region; Russia Should Curb Militias and Allow in Humanitarian Aid Arxivləşdirilib 2008-08-18 at the Wayback Machine, Human Rights Watch, August 17, 2008,
  14. ↑ Civil Georgia: "Police Back in Gori" Arxivləşdirilib 2008-08-27 at the Wayback Machine, 23 August 2008
  15. ↑ "Гори (город)". 2022-04-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-10-18.
  16. ↑ [1]
  17. ↑ "Climate: Gori". 15 September 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 February 2016.
  18. ↑ Kakabadze, V., Gvasalia, J., Gagoshidze I., Menabde, L., Zakaria, P. (1978), გორი ("Gori"). Georgian Soviet Encyclopedia, vol. 3, p. 226. Tbilisi.
  19. ↑ 1 2 "2002 General Population Census Major Findings" (PDF). National Statistics Office of Georgia. 14 September 2016 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 May 2016.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikianbarda Qori ilə əlaqəli mediafayllar var.