Yaponiyada rus dili

1807-ci ildə Yaponiyada nəşr olunmuş "Kankay ibun" kitabında rus əlifbasının hərflərini göstərən səhifə.

Yaponiyada rus dili (rus. русский язык в Японии) populyar xarici dillərdən biridir.[1] Yaponların rus dili ilə tanışlığı ilk dəfə XVIII əsrdə baş versə də, Meyci dövrünə qədər rus dili tədrisi olmamışdır. Meyci dövründə Yaponiyalı Nikolay və Futabatey Şimey kimi şəxslər rus dilinin təbliğində vacib rol oynamışdırlar.

Müasir dövrdə Yaponiyada bir çox universitet və kollecdə yapon tələbələr üçün rus dili dərsləri təşkil olunur və 1971-ci ildən etibarən rus dili üzrə natiqlik müsabiqəsi keçirilir. Hokkaydo prefekturasının Hakodate və Nemuro şəhərlərində xeyli rus yaşadığı üçün həmin şəhərlərdə rus dilində yol nişanları və lövhələr quraşdırılmışdır.

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Edo dövrü

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ruslarla yaponlar arasında ilk əlaqələrin tarixi XVII əsrin ikinci yarısına qədər uzanır. Rusiya imperiyasının sərhədləri Uzaq Şərq sahillərinə qədər çatsa da, qapalı ölkə siyasət yürüdən Yaponiya ilə diplomatik münasibətlər qurmaq mümkün olmamışdır.[2] Yaponiya torpaqlarında rus dilinin ilk dəfə 1770-ci illərin əvvəlində istifadə olunduğu güman olunur.[3] Belə ki, XVIII əsrdə qəzaya uğramış bir çox yapon dənizçi ruslar tərəfindən xilas olunaraq Rusiyaya aparılmışdır. Həmin yaponların çoxu Rusiyada qalaraq rus dilini öyrənmiş, xristianlığı qəbul etmiş və ruslarla evlənmişdir.[2] Qonza adlı belə dənizçilərdən biri dünyadakı ilk rusca-yaponca lüğətinin müəllifi olmuşdur. Qonza lüğəti tərtib edərkən doğulduğu yerin – Satsumanın dialektini əsas götürmüşdür. Bu cür dənizçilərdən ən məşhuru hesab olunan Daykokuya Kodayu 1782–1791-ci illərdə Rusiyada yaşamış və rus dilini öyrənmişdir.[4] O, Yaponiyaya qayıdanda özü ilə kiril əlifbası ilə yazılmış kitablar və digər nəşr materialları gətirmişdir.[3]

1804-cü ildə Yaponiyaya səyahət etmiş rus zadəgan Nikolay Rezanov rusca-yaponca lüğəti və ifadələr kitabı yazmışdır.[5] Ranqaku alimi və tərcüməçi Baba Sadayoşi 1811-ci ildə Ezo adasına gedərək Vasili Qolovnindən rus dilini öyrənmişdir.[6] O, Mixail Lomonosovun şeirlərini rus dilindən yapon dilinə tərcümə etmişdir.[7] Sadayoşi Qolovninin köməyi ilə rusca-yaponca lüğət tərtib etmiş,[8] eləcə də, onun qeydləri əsasında 1813-cü ildə "Roqo bunpo kihan" (azərb. "Rus qrammatikasının qaydaları"‎) əsərini yazmışdır.[9] Botanik və həkim Udaqava Yoan ondan rus dilini öyrənmiş və onun təsiri altında "Roşioci on ko" (azərb. "Rus hərfləri və səsləri haqqında traktat"‎) əsərini yazmışdır.[7]

Meyci dövrü

[redaktə | mənbəni redaktə et]
1905–1906-cı illərdə rus müharibə əsirləri üçün Kobe şəhərində nəşr olunmuş "Yaponiya və Rusiya" qəzeti.

Yaponiyada qapalı dövlət siyasətinin başa çatmasından sonra 1855-ci ildə Rusiya ilə Yaponiya arasında diplomatik əlaqələr qurulmuş, rusların Yaponiyaya gəlməsi üçün şərait yaranmışdır. 1861-ci ildə Hakodate limanında yerləşən rus konsulluğu kilsəsinin keşişi kimi Yaponiyaya gəlmiş İvan Kasatkin ölkədə həm pravoslavlığın, həm də rus dilinin təbliği ilə məşğul olmuşdur. O, rus dili məktəbləri təşkil etmiş və açdığı ilahiyyat seminariyasında yaponlara rus dili öyrətmişdir. Yaponiyanı Lev Tolstoyun yaradıcılığı ilə tanış etmiş Konişi Masutaro; Maksim Qorkinin yaradıcılığını tədqiq etmiş Yoşiharu Sato; rus dili tədiqatçısı və tərcüməçi Şomu Nobori; Lev Tolstoyun əsərlərini yapon dilinə tərcümə etmiş Senuma Kakusaburo və Senuma Kayoe bu seminariyada rus dili öyrənmişdirlər. Seminariyanın ilk məzunu olmuş Matsui Curo 1882-ci ildə Sankt-Peterburq İlahiyyat Akademiyasına daxil olmuş, bir çox yapon tələbə onun yolu ilə getmişdir. Həmin tələbələrdən biri olan Mii Miçiro rus dilini yüksək səviyyədə öyrənmişdir.[2]

Rusiya alimi Lev Meçnikov 1874–1876-cı illərdə Yaponiyada rus dili dərsləri vermişdir.[10] 1880-ci illərdən etibarən rus dili Tokio Xarici Dillər Məktəbində tədris olunmağa başlamışdır. Bu məktəb uzun müddət Yaponiyada rus dilinin intensiv tədris olunduğu yeganə dövlət təhsil müəssisəsi olmuşdur. 1881–1885-ci illərdə burada təhsil almış Futabatey Şimey dövrünün ən yaxşı rus dili bilicilərindən biri olmaqla yanaşı Yaponiyada rus dilinin yayılmasında böyük rolu olmuşdur. Başda İvan Turgenyev olmaqla bir çox rus ədibinin əsərlərini rus dilindən tərcümə etmişdir.[11] Sadatoşi Yasuqi və Uçida Roan kimi rus dili mütəxəssisləri ondan təsirlənmişdirlər.[12][13]

Rus-yapon müharibəsi və Rusiyada baş verən inqilabi proseslər Yaponiyada rus dilinə olan marağın böyüməsinə səbəb olsa da,[2] həmin dövrdə rus dili tədrisi sistematik deyil və keyfiyyətli dərsliklər mövcud deyildi. 1917-ci ildə baş vermiş sosialist inqilabından sonra sosializm və kommunizm prinsipləri ilə maraqlanan bir çox yapon rus dilini öyrənməyə çalışmışdır.[14]

SSRİ

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1910–1940-cı illərdə rus dili Vaseda Universiteti, Tokio Universiteti, Osaka Xarici Dillər Məktəbi, Harbin Rusiya İnstitutu kimi yerlərdə, eləcə də, hərbi məktəblərdə tədris olunmuşdur. Vaseda Universitetinin rus ədəbiyyatı bölməsi 1920-ci ildə Noburu Kataqami tərəfindən yaradılmışdır. 1930–1937-ci illərdə Tokioda "Russian" adlı, İkinci Dünya müharibəsi zamanı isə Harbində "Practical Russian" adlı rus dilinə həsr olunmuş jurnal nəşr olunmuşdur. Bu dövrün tanınmış rus dili mütəxəssisi Sadatoşi Yasuqi olmuşdur. O, Tokio Universitetində 2 illik rus dili kursları vermiş, 1935-ci ildə rusca-yaponca lüğət nəşr etdirmiş, rus dilinin qrammatikasını araşdırmışdır.[15]

İkinci dünya müharibəsindən əvvəl Yaponiyada rus dilini öyrənən tələbələrin illik sayı təxminən 100 nəfər olduğu halda, 1950-ci illərdə bu say təxminən 300 nəfərə qalxmışdır.[16] 1956-cı ildə SSRİ ilə Yaponiya arasında diplomatik əlaqələr qurulmuş və Yaponiyada rus dilinin yayılması üçün yeni yol açılmışdır. Bir çox yapon rus dilini öyrənmək üçün Xalqlar Dostluğu Universitetinə daxil olmuşdur. Həmin tələbələrdən bəziləri Yaponiyaya qayıdaraq rus dili müəllimi olmuşdurlar.[14] SSRİ dövründə rus dili iki dəfə Yaponiyada populyarlığının pik nöqtəsində olmuşdur. Birinci dəfə Yuri Qaqarinin 1961-ci ildə kosmosa çıxmasından sonra, ikinci dəfə isə 1985–1993-cü illərdə Rusiya bazarının yaponlar üçün cəlbedici olduğu dövrdə baş vermişdir.[17] 1971-ci ilin noyabrında ilk dəfə Tokio Rus Dili İnstitutu tərəfindən İllik Rus Dili Natiqliq Müsabiqəsi keçirilmişdir.[18]

Müasir dövr

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Hokkaydonun Nemuro şəhərində rus dilində olan yol nişanı.

1990-cı illərin ortalarında rus dili Yaponiyanın qərb sahilinin bəzi yerlərində, xüsusilə, Hokuriku regionu və Hokkaydoda linqva frankaya çevrilmişdir. Belə ki, SSRİ-nin dağılmasından sonra sonra ticarət məhdudiyyətləri aradan qalxmış, Primorsk diyarından və Saxalindən bir çox şəxs ikinci əl maşın bazarı üçün Hokkaydoya üz tutmağa başlamışdır.[19]

Müasir dövrdə Yaponiyada rus dili əsasən ruslar və postsovet ölkələrindən olan şəxslər tərəfindən danışılır. 2016-cı ilin statistikasına görə Yaponiyada 8306 Rusiya vətəndaşı yaşayır.[19] Xüsusilə, Hokkaydo prefekturasının Hakodate şəhəri, eləcə də, Vakkanay və Nemuro şəhərlərində ən böyük xarici diapora ruslara məxsusdur və buraya tez-tez rus turistlər gəlirlər. Bu səbəbdən bu şəhərlərin mərkəzi küçələrində rus dilində olan yol nişanları və lövhələr quraşdırılmışdır.[20]

Tədris

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Rus dilinin tədris olunduğu Yaponiya universitetlərinin sayı[21]
İl Dövlət Bələd. Özəl Cəmi
2002 54 22 113 189
2005 53 21 110 184
2007 50 19 100 169
2009 46 22 97 165
2012 44 17 88 149
2014 44 19 84 147

Yaponiyada rus dili ixtisas dili və ikinci xarici dil kimi tədris olunur. Hokkaydo Universiteti, Sapporo Universiteti, Sofiya Universiteti, Vaseda Universiteti, Tokio Universiteti, Soka Universiteti, Kioto Sanqyo Universiteti, Osaka Universiteti, Kobe Dilçilik Universiteti, Niiqata Prefektura Universiteti və Tenri Universiteti kimi yerlərdə rus dili ixtisası keçirilir. Bundan əlavə, bir çox özəl və ictimai universitetdə rus dili ikinci xarici dil kimi təklif olunur. 1949-cu ildə əsası qoyulmuş Tokio Rus Dili İnstitutunda rus dili və mədəniyyəti üzrə dərslər keçirilir.[22] İnstitut fəaliyyətinin ilk 50 ilində 30 mindən çox tələbəyə rus dilini öyrətmişdir.[1] Bu insitututun kitabxanasında rus dilinə aid 150 mindən çox material saxlanılır və bu baxımdan Yaponiyada yeganə belə kitabxanadır.[18] Rus dilinin tədrisindəki çətinlikləri həll etmək üçün 2000-ci ildə Rus Dili Tədrisində Çətinliklərin Həlli üzrə Yaponiya Cəmiyyəti yaradılmışdır. Yaponiyada yerləşən bəzi rus pravoslav kilsələrində (məsələn, Müqəddəs Diriliş Kafedralı) rus dili kursları təşkil olunur.[21]

Yaponiyada Rusiyanın nəzarətində olan iki rusdilli təhsil müəssisəsi mövcuddur. Rusiya səfirliyinin məktəbi 1970-ci illərin ortalarında açılmışdır və əvvəlcə sovet diplomatlarının uşaqları üçün nəzərdə tutulmuş ibtidai məktəb idi. 1985-ci ildə məktəbə Rixard Zorgenin adı verilmiş, həmin il orta məktəbə, 1992-ci ildə isə 11 illik liseyə çevrilmişdir. Məktəbin şagirdi olmaq üçün Rusiya vətəndaşı olmaq, rus valideynə malik olmaq və ya rus dilini yaxşı başa düşmək lazımdır. 2018–2019 tədris ilində məktəbin 331 şagirdi var idi. İkincisi isə Uzaq Şərq Federal Universitetinin 1994-cü ildə açılmış Hakodate filialıdır.[23] Beynəlxalq Dostluq Mübadilə Mərkəzi, Yaponiya–Rusiya Cəmiyyəti və Yapon-Rus Əlaqələri Cəmiyyəti kimi diaspor təşkilatları da rus dili kursları təşkil edirlər.[1]

Yaponiyada rus dilinin səviyyəsini yoxlamaq üçün vahid sistem mövcud deyil. Lakin xarici ölkə vətəndaşlarının rus dilindən imtahan verməsi üçün Rusiya dövlətinin sistemi olan 6 səviyyədən ibarət TORFL keçirilir.[24] İlk dəfə 1999-cu ildə Uzaq Şərq Federal Universitetinin Hakodate filialı tərəfindən keçirilmiş[18] bu imtahan hazırda Sankt-Peterburq Dövlət Universitetinin Dil Sınaq Mərkəzinin rəhbərliyi altında və Tokay Universitetinin əməkdaşlığı ilə Yaponiya Mədəniyyət Assosiasiyası tərəfindən təşkil olunur.[25] 2002-ci ildən 2010-cu ilə qədər imtahandan keçən şəxslərin sayı 11-dən 66-ya qalxmışdır.[24] Bir başqa imtahan Tokio Rus Dili İnstitutu tərəfindən ildə iki dəfə keçirilir və 4 səviyyədən ibarətdir.[18]

Alınma sözlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Müasir yapon dilinin lüğətində rus dilindən keçmiş bir sıra alınma sözlər mövcuddur. Rus dilindən alınma sözlər əsasən yemək və ya rus əşyaları ilə bağlı sözlərdir.[26]

Katakana Romaci Götürüldüyü rus sözü Yapon dilində mənası
アジト acito агитпункт gizli baza
イクラ ikura икра qırmızı kürü
インテリ interi интеллигенция intellektual şəxs
ウォッカ okka водка vodka
コンビナート kombinato комбинат sənaye kompleksi
タイガ tayqa тайга tayqa
ノルマ noruma норма norma
セイウチ seyuçi сивуч morj
ステップ suteppo степь çöl
ピロシキ piroşiki пирожки pirojok
ペチカ peçika печка rus sobası
トーチカ toçika точка DOT

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 Русский язык в мире. Доклад Министерства иностранных дел России (rusca). Olma Media Group. 2003. səh. 286. ISBN 978-5-224-04547-1. 2023-08-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 avqust 2023.
  2. ↑ 1 2 3 4 Yamaşita. səh. 93
  3. ↑ 1 2 Podalko. səh. 101
  4. ↑ Yamaşita. səh. 92
  5. ↑ Podalko. səh. 102
  6. ↑ Joby, Christopher. The Dutch Language in Japan (1600–1900) (ingiliscə). Brill. 2021. ISBN 978-90-04-43644-2. 2023-07-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 avqust 2023.
  7. ↑ 1 2 Doke, Tatsumasa. "Yoan Udagawa: A Pioneer Scientist of Early 19th Century Feudalistic Japan" (PDF). Japanese Studies in the History of Science (ingiliscə). 12. 1973: 99–120. 2021-10-17 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 23 avqust 2023.
  8. ↑ Kodansha Encyclopedia of Japan (ingiliscə). III cild (G–I). Tokio: Kodansha. 1983. səh. 44. ISBN 0-87011-623-1. 2022-09-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 avqust 2023.
  9. ↑ Kodansha Encyclopedia of Japan (ingiliscə). VI cild (Niju–Saka). Tokio: Kodansha. 1983. səh. 116. ISBN 0-87011-626-6. 2022-09-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 avqust 2023.
  10. ↑ Qorina, Y.N. "Л. И. Мечников о роли географического фактора в развитии общества". Известия Саратовского университета. Новая серия. Серия Социология. Политология. (rusca). 8 (2). 2008: 55. 2023-08-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 avqust 2023.
  11. ↑ Kimura. səh. 349
  12. ↑ The Japan Biographical Encyclopedia & Who's Who (ingiliscə) (II). Tokio: Rengo Press. 1961. səh. 1770. İstifadə tarixi: 23 avqust 2023.
  13. ↑ Kimura. səh. 350
  14. ↑ 1 2 Yamaşita. səh. 94
  15. ↑ Kimura. səh. 351
  16. ↑ Kimura. səh. 352
  17. ↑ Arsentyeva, İ.İ.; Qao, Yui. "Русский язык в Азиатско-Тихоокеанском регионе (Южная Корея, Япония, Китай)". Вестник Забайкальского государственного университета (rusca). 41 (4). 2006: 50. 2023-08-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 avqust 2023.
  18. ↑ 1 2 3 4 Podalko. səh. 109
  19. ↑ 1 2 Podalko. səh. 103
  20. ↑ Podalko. səh. 108
  21. ↑ 1 2 Podalko. səh. 105
  22. ↑ Podalko. səh. 104
  23. ↑ Podalko. səh. 107
  24. ↑ 1 2 Yamaşita. səh. 96
  25. ↑ Yamaşita. səh. 95
  26. ↑ Kodansha Encyclopedia of Japan. V cild. Tokio: Kodansha. 1983. səh. 61. ISBN 0-87011-625-8. 2022-09-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 avqust 2023.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]