сущ.; -ди, -да; -яр, -йри, -йра 1) аялар хайи ва хвейи дишегьли. Гадайри тӀуьна-хъвана куьтягь хьайила, дидеди абурувай хабар кьуна. Ф. Гьуьлуьн руш. Бубади кӀвалахар гьисабда, дидеди садакай кьвед ийида. Мисал. - Ша Аллагьдин хатур аватӀа, дидеди гайи некӀедин хатур аватӀа, чи хуьруьз цӀай ягъиз тамир. 3. Э. Куьгьне кавхаяр пӀуртӀ. Дидеди аял къужахда кьуна, вичин хурув чуькьвена. 3. Э. ВацӀал кьеб. Авайди туш дидедилай багьади. Ш-Э. М. Шехьда. Ахвар тийиз чи кьепӀинихъ. На ваз, диде, къай гана. А. С. Дидедин югъ. Синоним: де, бажи, бах, де, мама. 2) яшлу дишегьлидихъ галаз рахадайла, гьуьрметдин лишан яз ишлемишдай гаф.
* чӀехи ~.
* диде Агълабрик ракъурун гл., ни нин са касдиз зиян гун, писвал авун. За адан диде исятда Агълабдик ракъурда, - лагьана ружа вини кӀвачиз акъудна. КӀамайди тек са тӀуб галкӀурун тир. 3. Э. Муькъвел гелер.
* диде Агълабрик фейди экъуьгъунин са жуьре. Диде Агълабрик фейидан неве, Чида гьа ваз ви хкажиз гирве! Амма ви кьимет кепекни туш чет. Ви гьар "бажарагъ " гьар сад я са нет. А. Къ. Кьукь.
* диде-буба сущ. аялрин дидени буба. Етим Эминан рикӀ шад я, Диде-буба авачир сад я. Е. Э. Къарийриз. Чаз чи диде-буба кӀанда... Куьре чӀалан элифарни кӀелдай жуз. Вичин аял ви патав ракъурдай ахьтин диде-буба жеда лагьана зи акьулди атӀузвач. 3. Э. Мехъер кьуьл туш. -Чун Жейранан диде- бубадихъ галаз раханва. Я. Я. Агалай сандух.
* диде, буба тийижир \[чин тийидай \] сущ. ахлакьсуз. Мусани са кас я хьи, Дидедин буба чидайд туш. X. Т. Алхасан махорка.
* диде-бубайрин собрание сущ. школада кӀелзавайбурун диде-бубайрихъ галаз тухудай собрание. Пакад юкъуз, дамахарна хьиз, Навруз сифте сефер яз школадиз, диде-бубайрин собранидиз фена. А. Сайд. Гьуьндуьшкадин шараг.
* диде верч сущ. цицӀибар галай верч. Ваъ, ваъ, чан балаяр цицӀибривай диде верч галачиз ем жагъуриз жедач. 3. Э. Къизилгуьл баде.
* диде(яр) иширун гл., ни ним; векъи писвал авун. \[Аслан\]. Идан чанда вуч аватӀа, килиг садра! Али санхъай, им масанихъай зал гьужумиз къвезва! За вун хьтин чубанрин диде иширда. Къ. М. Урусатдин цуьк.
* диде икӀ хьайиди (хьайибур) (итимри сада масадаз ийидай) векъи экъуьгъунин ибара. Абур вуч рахунар я? Лал хьухь лугьузва за квез, диде икӀ хьайибур!. А. Къ. Жуьгьенар
* диде хеб сущ. кӀел(ер) ханвай \[галай\] хеб. Районрин администрацийрин хуьруьн майишатрин управленийрини хипехъанвилел машгъул жезвай майишатриз, алава диде хиперин кьадардиз килигна, куьмекдин пулар гузва. ЛГ, 2001,10.Ӏ.
* диде хьайила, буба жагъида мисал 'аялдиз виридалайни багьади диде я' манадин ибара.
* дидед чӀал сущ. диде-бубадин ва жуван миллетдин чӀал. Дидед чӀал бегенмиш туширдаз акьуллу итим лугьуз жедач. 3. Р. Веси Яйлухни ваз герекзамач, МуртӀава шални, Аквазмач ваз чарасуз яз Дидед чӀални. Ш. Къ. Ни лугьуда ваз лезги руш. Вири чӀалар, дидед чӀал хьиз, хизандизни масан я зи. Аз. М. Гъезелар. Туьнт сесериз дидед чӀалан Хуьзмач меци майилвал... А. Къ. Манкъурт. Жуваз кьилди Ватан хьана, зи вилериз акваз кӀанда, Телевизордай заз жуван дидед чӀалалрахаз кӀанда. Мегь. А. Гъезелар.
* дидедиз хьун гл., вуж дидедин бедендикай аял хкатун.