СИВ

(-и, -е, -ер) 1. ağız; сивин ağız -u \[-ü\]; сивин къен ağız boşluğu; сивин къав anat. damaq; 2. müxt. mən. ağız; нажахдин сив baltanın ağzı (tiyəsi); ракӀарин сив qapının ağzı (girəcəyi); qapının önü (qabağı); 3. dan. oruc; сив хуьн (сив кьун) oruc tutmaq; 4. сивин şifahi; 5. сивяй a) ağızdan; са сивяй bir ağızdan, hamı birlikdə, hamı bir yerdə, xorla; b) …ağzından, …dilindən; * ви сивиз кьий mən ölüm; allah eşqinə, sən (siz) allah, qurban(ın) olum, qadan(ı) alım (xahiş, rica, xitab, yalvarış məqamında); ви сивяй гъуцарин сивиз! bax гъуцар; пад (рак) квачир сив ağzıpərtov, ağzıdağınıq, ağzıyava; ağzıyırtıq, boşboğaz; сив аватун (сив элкъуьн) ağzı qayıtmaq, kütləşmək (kəsici alətlər haqqında); сив авудун bax сив элкъуьрун a); сив агажун ağız büzmək, ağzını büz(üşdür)mək, narazılıq ifadə etmək; сив акун ağzını aramaq, ağzını yoxlamaq; görüşüb danışmaq, məsləhətləşmək; сив ахъа хьун а) ağzı açılmaq, bərk danlamağa başlamaq, söyməyə başlamaq; acıqlanmaq, açılmaq; b) ağzı açıla qalmaq, məəttəl qalmaq, mat qalmaq; сив ахъаюн a) bax сив хкудун; b) ağız açmaq, xahiş etmək, müraciət etmək; yalvarmaq; сив вуч я ağzı nədir, nə ixtiyarı var, nə cürətlə (təhdid ifadəsi); сив галатун ağzı yorulmaq, ağızdan olmaq, çox danışmaqdan yorulmaq; сив галудун ağzını yormaq, faydasız və boş yerə söylənib durmaq; сив кӀевун a) ağzını bağlamaq, susdurmaq, danışmağa qoymamaq; b) ağzını yummaq, susdurmaq (qorxutmaqla və yaxud pul verməklə); сив квайди a) deyingən, çox deyinən, hər şeydən ötrü danışan (adam); b) ağzıgöyçək, ağzına gələni danışan adam; boşboğaz; сив кутӀунун məc. a) ağzını bağlamaq, dilini bağlamaq, danışmağa qoymamaq, susdurmaq; b) ağzını bağlamaq (mövhumatçılara görə: dua, ovsun və s. vasitəsilə zərərli bir təsirin qabağını almaq): жанавурдин сив кутӀунун bax жанавур; сив кьакьунун bax кьакьунун; сив кьун a) bax сив 3); b) ağzını tutmaq, danışmağa qoymamaq, susdurmaq: сив кьуртӀа къвалай акъатда. Ata. sözü ağzını tutsan burnu dillənər; сив харчи bax харчи 2); сив хийирдихъ ахъаюн ağzını xeyrə açmaq, yaxşı söz danışmaq, xeyirli söz danışmaq; сив хкудун iftar, oruc açma; сив хуьн a) bax сив 3); b) ağzını saxlamaq, ağzını mumlamaq, dilini saxlamaq, susmaq; söz qaytarmamaq, pis söz söyləməkdən çəkinmək; сив гьеш (чак) хьтин dan. enli ağızlı, iri ağızlı, ağzıgen (adam, əşya və s.); сив элкъуьрун а) ağzını qaytarmaq (kəsici alət haqqında); b) məc. ağzını qaytarmaq, lazımi cavab vermək; сив япарихъ фин çox sevinmək, şadlanmaq, fərəhlənmək; сиве мез авачир bax мез; сиве тур тӀубни кӀасдайди туш dinc, farağat, sakit, başıaşağı, həlim, aciz adam haqqında; сиве ягъун yüngülvari qəlyanaltı etmək, azca yemək; gözünün qurdunu öldürmək; сиве яд кьун ağzına su almaq, susmaq, dinməmək, danışmamaq; сивел атайди лугьун ağzına gələni demək, bərk danlamaq, söyüb biabır etmək; сивел акьалтун dilə-dişə düşmək, dilə-ağıza düşmək, ağızlarda danışılmaq; сивел атайвал рахун a) ağzına gələni danışmaq, özündən uydurmaq, boşboğazlıq etmək; b) ağzı aparmaq, danışığını bilməmək, nalayiq danışmaq; сивел некӀедин гел аламукьун (сивихъай некӀедин ни атун) ağzı süd qoxumaq, ağzından süd iyi gəlmək (çox gənc, təcrübəsiz adam haqqında); сивел элягъун bax сиве ягъун; сивел яд атун tib. ağız sulanması, ağız suyunun axması; сивелай (цӀаран) яд фин ağzı sulanmaq, tamaha düşmək, iştahaya gəlmək, imrənmək; сивелай (цӀаран) яд ракъурун ağzının suyunu axıtmaq, tamaha salmaq, bərk tamahsılandırmaq, imrəndirmək; сивер акъатун a) tib. ağız gəlməsi, süd yarası (uşaqlarda); b) bayt. damaq, kəsmə (at və eşşəkdə damaqşişmə xəstəliyi); сивера гьатун a) ağızlara düşmək, dillərə düşmək (mənfi mənada); b) bax сиве-сара гьатун; сиве-сара гьатун a) dilə-dişə düşmək, dilə-ağıza düşmək, ağızlarda danışılmaq, dillər əzbəri olmaq; b) pisinə danışılmaq, pis cəhətdən məşhur olmaq; сиве-сара тун a) dildə-dişdə dolaşdırmaq, dillərə salmaq, dil-ağıza salmaq; b) pisinə danışmaq, qara yaxmaq, adını ləkələmək; сиви хъуткьунун a) ürəyi qalxmaq, ürəyi bulanmaq, qusmaq istəmək, öyümək; b) hıçqırmaq, gəyirmək; сивив кьван ağzına qədər, ağzınacan, ağızbaağız, tamam, lap dolu, ləbələb; сивив чӀиб акакьдач ağzına çullu dovşan sığmır (boşboğaz, lovğa, gopçu adam haqqında); сивиз аявал авун bax сив хуьн b); сивиз гъуд гун ağzını əzmək, ağzını ovmaq, döymək, cəzalandırmaq; сивиз дапӀар ягъун dilinə qıfıl vurmaq, ağzını yumdurmaq, danışmağa qoymamaq, susdurmaq; сивиз килигун a) ağzına baxmaq, başqasının ağzı ilə oturub durmaq; b) maraqla qulaq asmaq; сивиз гар гун bax сивиз къай гун; сивиз къай гун ağzına gələni danışmaq, boş-boş danışmaq, ağzını yormaq; ağzını yelə vermək; сивиз кьейди «qadası» şəklində (yalvarış, yaxud nəvazişli xahiş–xitab bildirir); сивик звер квайди a) ağızdan diri (iti), dilli, dilli-dilavər, ağızlı; b) ağzıgöyçək, ağzıqəşəng, boşboğaz, ağzına gələni danışan adam; сивик хъвер кваз gülümsünərək, təbəssümlə, gülümsərcəsinə; сивин варз orucluq ayı, ramazan ayı; сивин пад квачирди a) ağzıpərtöv, ağzıyava, ağzıdağınıq, ağzıyırtıq, boşboğaz (adam); b) bax сив харчи; сивихъ хтун (сивихъ атун) tib. qusmaq, öyümək, yediyini geri qaytarmaq; сивихъ яд галтадун ağzını yaxalamaq; сивихъай атӀун a) verməyə qıymamaq, əsirgəmək, gizlətmək; b) qənaət etmək, qənaətlə işlətmək; сивяй акъатун a) ağızdan çıxmaq, deyilmək, söylənmək; b) ağzından çıxmaq (qaçmaq) (istəmədən, qeyri-ixtiyari bir söz demək): сивяй акъатай гафунин гуьгъуьна галтуг хъийимир. Ata. sözü söz quşdur, buraxarsan, uçar gedər; сивяй акъудун ağzından qaçırmaq; сивяй-сарай акъудмир nə dil bilsin, nə dodaq; ağzından qaçırtma (gizlin saxlanmalı olan söz, sirr haqqında); сивяй цӀай авахьун (сивяй цӀай чукӀурун) çox hirsli (qəzəbli) danışmaq, hədələmək, ağzından od püskürmək; сивяй чӀугур хьтин düz, hamar və uzun (şey haqqında).