сущ.; -у, -а; -ар, -ари, -ара 1) инсандин туьтуьнилай руфунин вини кьилел кьван пай. Акурла ви хур, Жеда хьи зун чӀур. Е. Э. Ярдин тариф. Къизилгуьлдай хур ацӀурна Дурнади хьиз гардан кьуна... Е. Э. Вун хвашгелди, сафагелди. Абур акур чӀавуз зи хура са гъихьтин ятӀани къушари чпин кьезил луварар юзурзавай хьиз жеда. А. Къ. Нехирбанни лекъ. Хурун уьгьуь квайдаз ихьтин настойкади куьмек гуда: чичӀек, са кьил серг куьлуь авуна, хъуьтуьл жедалди некеда ргада ва аниз пурнияр, ругур яд ва вирт алава хьийида. ЛГ, 2003, 31. VӀӀ. 2) гуьнедин, дагъдин чин пад. Дагъдин хурал адакай Гзаф зурба къван хьана... Ф. Къванцин гада. Пакаман гаруни дагъдин хуралай агъуз гьерекатиз, хурук акатай векьер, къалар алчударзавай. А. Ф. Лянет. Чун Шагъ-Буба халудин «гуьмбетдилай» са кьадар винидихъ галай кӀунтуниз мукьва хьана. КӀунтун хура са шумуд жунгав авай. А. Къ. Нехирбанни лекь. 3) фургъундин паярикай сад, дишле.
* хур-кьил гатун гл., нин мусибатдин кар хьайила, жува-жув гатун, ягъун. Хур-кьил гатаз бед гьаларив Агь алахъиз къваз, нехирбан. Е. Э. Нехирбан.
* хур хъипи нуькӀ сущ. гъвечӀи беден авай, хурудал хъипи нуькьтадин лишан алай нуькӀерин жуьре.
* хур экъисна нар., вуч авун дамахдив, фурслу яз. Са сеферда ранг вили Атлас вичихъ агъана. Хур экъисна патав гвай Читинив икӀ рахана. Кь. Ф. АтӀласни чит. Синоним: кьама ялар туна.
* хура аваз (хураваз ) < фин > гл., вуч фикирда амукь тавун, гьаваянди хьун. «Чна адав кӀел хъийиз тада, чна ам гъилерал-тупӀарал кьуна хуьда, вучатӀа хьана»... лугьуз, сифтедай ягъай тупар хураваз фена. Абур гьакӀан руьхъвед тапанчияр хьана. Б. Гь. Гъетер.
* хура акъвазун гл., вуж нин, куьн акси къуватдиз жаваб гун. Душманрин хура акъвазиз Яшамишрай яру аскер. Ф. Душманд хура къваздай аскер -Еке тир къуват ава чаз. С. С. Еке къуват. Душман кьуватлу я, чавай абурун хура акъвазиз хьанач. А. И. Самур. \[Къагьруман\]. - Вуна садра фикир ая, стха, Шура гъукуматдин хура дуьньядин гъукуматривай акъвазиз хьайиди туш. А. М. Къалабулух квай гатфар.
* хуруз гьуд \[гъил, кап, капаш) ягъун гл., ни. жува кьилиз акъудда лагьана хиве кьун, кар кьилиз акъудунин жавабдар вич тирди малумарун. Мегьамеда вич СССР-дин Верховный Советдин депутатвиле сесиниз вегьиниз разивал гана. Вичин адет тирвал хуруз гьуд яна, мадни гьевеслудаказ кӀвалах давамарна. З. Э. Буругъдин устӀар. Гъил яна лап вичин хуруз. Мягькемарна ада колхоз. Х. Т. Вафалу руш. «Ви са харж-харабатни герек авач, мехъер авун зи пата ава», - лагьана, хуруз капаш яна. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Ахьтин камашриз чи хамни пар я, - лагьана ялтахвилелди хъуьрена вичин хуруз кап яна. А. И. Самур.
* хурук акатайвал нар., вуч авун тайинвал авачиз, вичиз кӀандайвал (са кӀвалах авун). Вич бригадир тирла, ада хурук акатайвал авуна. Р. Синонимар: кьил акатайвал.
* хурук акатун гл., вуж-вуч нин куьн. гьалтун, дуьшуьш хьун, ихтиярда хьун. И асланди, гьар са чӀавуз вичиз кӀан хьайила, и ничхиррикай вичин хурук какатайди гъуьрч шиз недай кьван. Ф. Жагъура ваз са кӀеви рук, Гьалт тавурай вал чинеруг, АкатайтӀа адан хурук, Ахпа за ваз вучин, билбил. С. С. Билбил. Аллагь квелай рази хьуй, чан стхаяр, лугьуз шадвилелди шехьзавайбуру хурук акатай урусар къужахламишна, абурун гъилериз теменар гана. А. И. Самур. Гилани ада гьа туьркверин кьушунар хурук акатай чкадал магълуб ийизва, - жаваб гана Умма ханди хияллу яз... З. Р. Гьажи Давуд. Антоним: хурукай хкатун.
* хурук кутун гл. 1 ) ни вуж-вуч са кӀвалах кьилиз акъудиз тун патал кӀевиз акъвазун. Зи гадади машин къачу лугьуз зун хурук кутуна хьана. З. Э. Зулун пеш. И агьвалатдилай гуьгъуьниз, са шумуд йикъалай туьрквери лашунин хурук кутуна дагъдин хуьрерай аскервилиз тухузвай жегьилар гваз хтана. А. И. Самур. 2) ни вуж гьар жуьредин дарвилер гун. - Дамах жеда бязибурук Ажуз кесиб кутаз хурук. С. С. Дагъустан. Синонимар: гьелекун, югъ тагун.
* хурукай хкатун гл. 1) вуж нин. азад хьун, ихтиярдай акъатун. Умудсузвили агажарнавай и къачагъриз, кӀвачер хадалди катна, гьар гъикӀ хьайитӀани партизанрин хурукай хкатиз кӀанзавай. А. И. Самур. Масабурун хурукай хкатай а динсуз кафир зи хурукай хкат хъийидач! - лагьана спелриз звар гана дамах гваз ам хъуьрена. А. И. Самур. 2) вуч нин амукьун, акун тавун. Гьарун Алиевичан хурукай дуьзар тавур гъалатӀ хкатдани мегер? А. А. Умуд. Антоним: хурук акатун.