ŞAX I is. [ fars. ] Budaq, qol-budaq. Almanı şaxdan üzmə; Bir anlıq baxmaq üçün (H.Arif).
ŞAX II is. Ütülü, əzilməmiş. Əynində şaxı sınmamış kostyum, qar kimi ağ neylon köynək vardı, yaxasına qara qalstuk bağlamışdı (Ə.Mirzəcəfərli).
Şax-şax
Şax-şax və ya Cığcığa — körpələrə əyləncə üçün xüsusi olaraq istehsal edilmiş səsli oyuncaq.
Şax gəvən
Şax astrakanta (lat. Astracantha jucunda) — bitkilər aləminin paxlaçiçəklilər dəstəsinin paxlakimilər fəsiləsinin astrakanta cinsinə aid bitki növü.
== Təbii yayılması ==
Azərbaycanda Kiçik Qafqazda, Naxçıvan dağlarının orta qurşaq sahələrində yayılmışdır.
== Botaniki təsviri ==
Hündürlüyü 5-15 sm-ə çatan, yarpağını tökən kolcuqdur. Nazik budaqların diametri 5–15 mm-ə qədər olub, tikanlarla örtülü, yerə sərilmişdir. Yarpaqcıqları 7-8 cüt, uzunsov, dağınıq, kirpikvarı tüklüdür. Çiçəkləri sarı, şarvari, başcıq çiçək qrupundadır. İyul ayında çiçəkləyir. Paxlası uzunsov-yumurtavari, bir qədər yumşaq tüklüdür. Meyvələri avqust ayında yetişir.
Şax astrakanta
Şax astrakanta (lat. Astracantha jucunda) — bitkilər aləminin paxlaçiçəklilər dəstəsinin paxlakimilər fəsiləsinin astrakanta cinsinə aid bitki növü.
== Təbii yayılması ==
Azərbaycanda Kiçik Qafqazda, Naxçıvan dağlarının orta qurşaq sahələrində yayılmışdır.
== Botaniki təsviri ==
Hündürlüyü 5-15 sm-ə çatan, yarpağını tökən kolcuqdur. Nazik budaqların diametri 5–15 mm-ə qədər olub, tikanlarla örtülü, yerə sərilmişdir. Yarpaqcıqları 7-8 cüt, uzunsov, dağınıq, kirpikvarı tüklüdür. Çiçəkləri sarı, şarvari, başcıq çiçək qrupundadır. İyul ayında çiçəkləyir. Paxlası uzunsov-yumurtavari, bir qədər yumşaq tüklüdür. Meyvələri avqust ayında yetişir.
Hirkan şaxduranı
Hirkan şaxduranı (lat. Alchemilla hyrcana) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin gülçiçəyikimilər fəsiləsinin şaxduran cinsinə aid bitki növü. IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu "Nəsli kəsilməyə həssas olanlar" kateqoriyasına aiddir – VU D2. Azərbaycanın nadir növüdür. Qafqazın endemik növüdür.
== Botaniki xarakteristikası ==
Çoxillik boz-yaşıl, ot bitkisidir. Gövdə 12-35 sm-ə qədər hündürlükdə, uzun saplaqlı, kökyanı yarpaqlıdır. Kökyanı yarpaqları iri deyil, böyrəkvari, 1-3,4 sm uzunluğunda, 1,5-5 sm enində, hamar, 7-9 qısa, qövsvari və ya yarımdairəvi bölümlü, aydın kəsilmiş aralarında 4-7 xırda-yumurtavari, küt dişiciklidir. Gövdə yarpaqları böyük deyil. Çiçək qrupu ensiz, azçiçəkli, budaqlı, çiçəklər boş yumurtacıqlı, 1,5–3 mm uzunluğunda və enindədir.
Kamensk-Şaxtinski
Kamensk-Şaxtinskiy — Rusiya Federasiyasında yerləşən şəhər. Rostov vilayətinə daxildir.
Moisey Şaxanoviç
Şaxanoviç Moisey Davidoviç (15 may 1918, Starokonstantinov[d] – 19 oktyabr 1982, Bakı) — Sovet İttifaqı Qəhrəmanı (1 noyabr 1943)
== Həyatı ==
Moisey Şaxanoviç 15 may 1918-ci ildə Ukraynanın Starokonstantinov şəhərində yəhudi ailəsində anadan olub.
Dnepropetrovsk vaqon təmiri zavodunda usta işləmişdir. 1938-ci ildə orduya çağırılmışdır. Bakı hərbi məktəbini bitirmişdir.
Kapitan Moisey Şaxanoviç 51-ci ordunun tank vuran bateriyasının komandiri olmuşdur.
Ukraynanın Melitopol şəhəri yaxınlığında gedən döyüşlərdə xüsusi şücaət göstərmiş, 1 noyabr 1943-cü ildə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdür. "Lenin" ordeni və Qırmızı Ulduz medalı ilə təltif edilmişdir.
Müharibə qurtardıqdan sonra Ticarət Nazirliyində işləmişdir.
19 oktyabr 1982-ci ildə Bakıda vəfat etmişdir.
== İstinadlar ==
== Ədəbiyyat ==
Кумок В. Н., Воловник С. В. Евреи Мелитополя.
Moisey Şaxnoviç
Şaxanoviç Moisey Davidoviç (15 may 1918, Starokonstantinov[d] – 19 oktyabr 1982, Bakı) — Sovet İttifaqı Qəhrəmanı (1 noyabr 1943)
== Həyatı ==
Moisey Şaxanoviç 15 may 1918-ci ildə Ukraynanın Starokonstantinov şəhərində yəhudi ailəsində anadan olub.
Dnepropetrovsk vaqon təmiri zavodunda usta işləmişdir. 1938-ci ildə orduya çağırılmışdır. Bakı hərbi məktəbini bitirmişdir.
Kapitan Moisey Şaxanoviç 51-ci ordunun tank vuran bateriyasının komandiri olmuşdur.
Ukraynanın Melitopol şəhəri yaxınlığında gedən döyüşlərdə xüsusi şücaət göstərmiş, 1 noyabr 1943-cü ildə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdür. "Lenin" ordeni və Qırmızı Ulduz medalı ilə təltif edilmişdir.
Müharibə qurtardıqdan sonra Ticarət Nazirliyində işləmişdir.
19 oktyabr 1982-ci ildə Bakıda vəfat etmişdir.
== İstinadlar ==
== Ədəbiyyat ==
Кумок В. Н., Воловник С. В. Евреи Мелитополя.
Muxtar Şaxanov
Muxtar Şaxanov (d.2 iyul 1942, Otrar, Qazaxıstan) — tanınmış qazax yazıçısı, hüquqşünası, Qazaxıstanın Qırğızıstandakı səfiri, Qazaxıstan Parlamentinin üzvü, "Zalyn" jurnalının baş redaktoru.
== Həyatı ==
== Fəaliyyəti ==
Qazaxıstan da, eləcə də dünyada Aral dənizinin mühafizəsi ilə bağlı ictimai məlumatlılığın artırılması ilə əlaqədar məqalələri ilə məşhurdur.
== Xarici keçidlər ==
Mr. Mukhtar Shakhanov, Kazakh ambassador to Kyrgyzstan, Visit the Kansai Soka School System.
To Remember Jeltoksan Lessons.
Qafqaz şaxtagülü
Qafqaz şaxtagülü (lat. Helleborus caucasicus) — bitkilər aləminin qaymaqçiçəklilər dəstəsinin qaymaqçiçəyikimilər fəsiləsinin şaxtagülü cinsinə aid bitki növü.
Qara şaxtagülü
Qara şaxtagülü (lat. Helleborus niger) — bitkilər aləminin qaymaqçiçəklilər dəstəsinin qaymaqçiçəyikimilər fəsiləsinin şaxtagülü cinsinə aid bitki növü.
Qrossheym şaxduranı
Qrossheym şaxduranı (lat. Alchemilla grossheimii) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin gülçiçəyikimilər fəsiləsinin şaxduran cinsinə aid bitki növü. IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu "Təhlükəli həddə yaxın olanlar" kateqoriyasına aiddir –NT. Azərbaycanın nadir növüdür.
== Qısa morfoloji təsviri ==
Çoxillik tünd-yaşıl ot bitkisidir. Gövdə 25 sm-ə qədər hündürlükdədir. Kökyanı yarpaqlar 2,5-5 sm uzunluğunda, 4-6 sm enində, böyrəkvari və ya dairəvi-böyrəkvari, bir qədər dalğalı və ya hamar, hər iki tərəfdən 7 bölümlü qövsvari və ya yarımdairəvi bölümlü, aydın görünən kəsikli, aralarında 5-6 yarım yumurtavari, küt dişiciklidir. Gövdə yarpaqları çox qısa bölümlü və çox dərin bölünmüş yarpaqaltlıqlıdır. Çiçək qrupu uzun budaqlı, kasa yarpaqları eynidir.
== Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsusiyyətləri ==
Çiçəkləmə iyun, meyvələmə avqust aylarına təsadüf edir. Alp və subalp çəmənlərində bitir.
Qırmızımtıl şaxtagülü
Qırmızımtıl şaxtagülü (lat. Helleborus purpurascens) — bitkilər aləminin qaymaqçiçəklilər dəstəsinin qaymaqçiçəyikimilər fəsiləsinin şaxtagülü cinsinə aid bitki növü.
Virqasiya (şaxələnmə)
Virqasiya (rus. виргация, ing. svirgation) (lat. virga – budaq, qol, qədəm) — dağlıq ölkənin yelpikvari ayrılan silsilələr və qırışıqlar dəsti ilə parçalnması.
Yüksək şaxələnmiş polimer
Yüksək şaxələnmiş polimerlər — üç ölçülü dendrit quruluşa malik çoxşaxəli makromolekullardır. Dendrit quruluşlu yüksəkmolekullu birləşmələrin strukturu [1] altı sinifdən ibarətdir: (a) dendron və dendrimerlər; (b) hibrid dendritə oxşar polimerlər; (c) dendrit olunmuş, yaxud calaq polimerlər; (ç) hiper şaxələnmiş polimerlər; (d) ulduzvari polimerlər; (e) daraq tipli polimerlər (şək.1). İlk üç sinif şaxələnmə dərəcəsi 1.0 olan mükəmməl quruluşa malikdirlər, qalan üçü isə təsadüfi olan şaxələnmiş strukturu göstərir [2].
== Yüksək şaxələnmiş polimerlərin sintez üsulları ==
Klassik dendrimerlərin və hiper şaxələnmiş polimerlərin arasındakı prinsipial fərqlənmə - onların sintez üsüllarıdır [3]. Ədəbiyyatdan məlumdur ki, birinciləri yalnız seçilmiş ardıcıllıqla bir neçə dəfə təkrar olunan reaksiyalarla alırlar ki, bu da elementar fraqmentlərin nəsillərinin yeni qatlarının molekulun başlanğıc nüvə adlandırılan mərkəzi atom (yaxud molekul) ətrafında mərhələli artmasına imkan verir, (divergent sxem) və yaxud isə əks üsuldan istifadə olunur: molekulun formalaşması onun periferiyasından başlayır və şərti konus formalı olan intermediant-dendronların hər bir mərhələdə böyüməsi ilə gedir.
Yalnız sonuncu mərhələdə dendronlar nüvəyə birləşir, bu da tam dendrit molekulun formalaşmasina gətirib çıxarır (kovergent sxem). Hiper şaxələnmiş polimerlər bir mərhələli üsulla alınır [4].
=== 1. Yüksək şaxələnmiş polimerlərin çox mərhələli sintez üsulları ===
Qeyd olunduğu kimi, dendrimerlərin sintezinə iki cür yanaşma var: divergent və kovergent sintez sxemləri [5].
Dendrimerlərin divergent sintez sxemi reaksiyaların seçilmiş ardıcıllıqlarının dəfələrlə təkrarlanmasını təmsil edir, bu mərkəzi atom (yaxud molekul) ətrafında, yəni dendrit molekulun başlanğıc nüvəsinin ətrafında elementar fraqmentlərin nəsillərinin yeni qatlarının mərhələli artmasına imkan verir.
İpəyi şaxduran
İpəyi şaxduran (lat. Alchemilla sericea) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin gülçiçəyikimilər fəsiləsinin şaxduran cinsinə aid bitki növü.
== Arealı ==
Türkiyə və İranda yayılmışdır.
İyli şaxtagülü
Ətirli şaxtagülü (lat. Helleborus odorus) — bitkilər aləminin qaymaqçiçəklilər dəstəsinin qaymaqçiçəyikimilər fəsiləsinin şaxtagülü cinsinə aid bitki növü.
Şaxar Peer
Şaxar Peer (1 may 1987, Qüds, İsrail) — İsrailli tennisçi.
== Həyatı ==
Peer, 2005-ci ildə İstanbul Kubokunda dörddəbir final oynayan oyunçulardan biridir. Bu mövsüm Praqa şəhərindəki ITF turnirində çempionatda ən gənc oyunçu xanımlar kateqoriyasında 32-ci yeri tutur.
Peer karierində oynadığı 167 oyundan 120 qalibiyyət aldı.
Şaxduran
Şaxduran (lat. Alchemilla) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin gülçiçəyikimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
Şaxi Zinda
Şaxi Zinda (özb. Shohizinda; fars. شاه زنده - "yaşayan şah") ― Özbəkistanın Səmərqənd şəhərinin şimal-şərqində nekropol.
== Tarix ==
Şaxi Zinda kompleksinə 11-15-ci və 19-cu əsrlərə aid məqbərələr və dini tikililər daxildir. Şaxi Zinda ("yaşayan kral" deməkdir) adı Məhəmməd peyğəmbərin əmisi oğlu Qutam ibn Abbasın burada dəfn edilməsi ilə bağlı əfsanə ilə əlaqələndirilir. O, VII əsrdə, ərəb istilası dövründə Səmərqəndə İslamı təbliğ etmək üçün gəlmişdi. Məşhur əfsanələrdə inancına görə onun başının kəsildiyi, amma ölmədiyi, başını götürüb indi də yaşadığı dərin quyuya (Cənnət bağı) girdiyi söylənilir.
Şaxi Zinda kompleksi səkkiz əsr (11-19-cu əsrlər) boyu formalaşmışdır və hazırda iyirmidən çox tikilini ehtiva edir.
Kompleks üç tikili qrupundan ibarətdir: yerli dildə çartak adlandırılan dörd tağlı günbəz keçidlərlə birləşdirilmiş alt, orta və yuxarı. Buradakı ən qədim tikililər 11-12-ci əsrlərə aiddir.
Şaxmılı (Kəleybər)
Şaxmılı (fars. شخملو) - İranın Şərqi Azərbaycan ostanının Kəleybər şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd.
== Əhalisi ==
Kənddə 2006-cı il siyahıya alınmaya görə 48 nəfər yaşayır (10 ailə).
Şaxsey-Vaxsey (1925)
Şaxsey-vaxsey — 1925-ci ildə çəkilmiş film.
== Məzmun ==
Bu xronikal kadrlar məhərrəmlik ayında aşura günü lentə alınmışdır. Burada "şəbeh" dini ayinini yerinə yetirənlər, "şaxsey-vaxsey" nümayişi öz əksini tapıb. Həmin kinomaterialdan "Bismillah" filmində istifadə olunmuşdur.
Şaxsey-vaxsey (film, 1925)
Şaxsey-vaxsey — 1925-ci ildə çəkilmiş film.
== Məzmun ==
Bu xronikal kadrlar məhərrəmlik ayında aşura günü lentə alınmışdır. Burada "şəbeh" dini ayinini yerinə yetirənlər, "şaxsey-vaxsey" nümayişi öz əksini tapıb. Həmin kinomaterialdan "Bismillah" filmində istifadə olunmuşdur.
Şaxta
Şaxta — havanın temperaturunun 0°-dən aşağı göstəricisidir. Bioiqlimşünaslıqda şaxta orqanizmə təsirinə görə: zəif (0°-dən -2,4°-dək), mülayim (-2,5°-12,4°), şaxtalı (-12,5°-22,4°), bərk (-22,5°-32,4°), sərt (-32,5°-42,4°), və şiddətli (-42,4°-dən aşağı) şaxtaya bölünür.
Bir neçə dərəcə şaxta şiddətini ("yüngül"dən "çox ağır"a qədər) müəyyən edən bəzi tərəzilər mövcuddur. Şaxtalı havanın əsas əlaməti suyun donmasıdır. Temperatur kifayət qədər uzun müddət aşağı olarsa, göllərdə, çaylarda və dənizdə donma baş verəcək. Bu, hətta yollarda, su təchizatı şəbəkələrində də baş verə bilər.
== Şaxtasız dövr ==
Şaxtasız dövr yazın son şaxtalı (ayazı) orta günü ilə payızın ilk şaxtalı (ayazı) orta günü arasındakı dövrdür. Aqroiqlimşünaslıqda böyük əhəmiyyət daşıyaraq hər hansı bir məkanda bu və ya digər bitkinin yetişdirilməsi imkanını müəyyənləşdirir.
