diffuziya

Diffuziya - bir maddənin atom və molekullarının öz-özünə digər maddənin atom və molekullarına qarışması hadisəsinə deyilir. Ətir şüşəsinin qapağını açdıqda onun molekullarının öz-özünə hava molekullarına qarışması nəticəsində ətirin iyi bütün otağa yayılır.Maddələrdə baş verən bəzi fiziki hadisələr molekullararası boşluqların olması və molekulların hərəkəti ilə izah edilir. Həmin hadisələrdən biri diffuziya hadisəsidir. Diffuziya — (lat. diffusio - yayılma) Təmasda olan maddə hissəciklərinin bir-birinə nüfuz etməsi, qarışması deməkdir. Diffuziya maddənin konsentrasiyasının azalan istiqamətində baş verir və tutduğu həcmdə onun bərabər paylanmasına (kimyəvi potensialın bərabərləşməsinə) gətirib çıxarır. Diffuziya qazlarda, mayelərdə və bərk cisimlərdə baş verir. Maddənin aqreqat halına görə diffuziyanın sürəti azalır. Qaz və ya mayedə iri hissəciklərin (Məsələn, tüstü və ya suspenziya hissəciklərinin) diffuziyası onların Broun hərəkəti sayəsində baş verir. == Broun hərəkəti == Mayelərdə (və ya qazlarda) asılı halda olan kiçik ”yad” hissəciklərin nizamlı hərəkətidir.

Ambipolyar diffuziya (A.d)-əks yüklü zərrəciklərin konsentrasiyalarının düşməsi istiqamətində birgə diffuziyasıdır. Neytral zərrəciklərin diffuziyasından fərqli olaraq elektrik cəhətdən təcrid olunmuş plazmada ion və elektronlar bir-birindən asılı olmayaraq diffuziya edə bilməzlər: bu halda plazmanın kvazineytrallığı pozula bilər. Kvazineytrallıqdan cüzi meyletmə yüklərin sonrakı bölünməsinə mane olan güclü elektrik sahəsinin meydana çıxmasına səbəb olur. Nəticədə "geri qalan" zərrəciklər irəli çıxan zərrəciklərin hərəkətini tormozlayır. Əgər əks işarəli zərrəciklərin diffuziya əmsalları bir-birindən əhəmiyyətli fərqlənirsə, onda A.d. əmsalı onlardan ən kiçiyindən təxminən 2 dəfə böyük olur və bütövlükdə proses asta diffuziya ilə təyin olunur. Beləliklə, məs., maqnit sahəsi olmayanda (və ya onun istiqamətində) bir qədər yüngül və mütəhərrik elektronlar ionlardan daha sürətli diffuziya edirlər: bu zaman A.d. əmsalı ionların diffuziya əmsalının 2 mislinə bərabər olur. Maqnit sahəsinin eni boyunca diffuziyada ionların diffuziya əmsalı əksinə, çox böyükdür (böyük siklotron radiusu hesabına) və A.d. əmsalı elektronların diffuziya əmsalının 2 mislinə bərabər olur.

Mədəni diffuziya — Mədəni yayılma, mədəni formaların, maddi və mənəvi alt sistemlərin nümunələrinin təmasda olduğu, bu mədəniyyət elementlərinin tələb olunduğu və əvvəllər belə formalara sahib olmayan cəmiyyətlər tərəfindən alındığı qarşılıqlı nüfuzdur. Mədəni təmasa mədəni əlaqə deyilir, bunlar: hər iki mədəniyyətdə heç bir iz buraxa bilməz, bitişik mədəniyyətlərin bir -birinə bərabər və güclü təsiri ilə nəticələnə bilər; bir mədəniyyət formasının digərinə birtərəfli təsirinə səbəb ola bilər. Diffuziya kanalları miqrasiya, turizm, missionerlik fəaliyyəti, ticarət, müharibə, elmi konfranslar, ticarət sərgiləri və yarmarkalar, tələbə və mütəxəssis mübadiləsi və s.. Fenomenin tarixi Mədəni yayılmaya diqqət yetirən tədqiqatçılar, bu və ya digər mədəni fenomenin təkamül nəticəsində müəyyən bir cəmiyyətdə meydana gəlməsi lazım olmadığını irəli sürdülər. Borc ala bilərdi, kənardan götürdü. Bu müddəanın mütləqləşdirilməsi etnologiya elmində diffuziya adlanan xüsusi bir cərəyanın əsasını qoydu. Antropogeoqrafiya məktəbi fikirləri F. Ratzelin əsərlərində öz əksini tapan diffuziya mənbəyinə çevrildi. Almaniyada ortaya çıxan difüzyonizm, F. G. Frobeniusun "mədəni morfologiya" məktəbi, F. Gröbnerin "mədəni dairələr" anlayışı və V. Şmidtin "mədəni-tarixi" məktəbi ilə təmsil olunurdu. İngiltərədə W. H. Riversin əsərlərində diffuzionist fikirlər inkişaf etdi. Mədəni yayılma anlayışının ən radikal tərəfdarları bəşəriyyətin bütün tarixini təmaslara, toqquşmalara, borcların alınmasına və mədəniyyətlərin köçürülməsinə qədər azaltmağa çalışdılar.

İnnovasiyaların diffuziyası (ing. Diffusion of innovations) — yeni ideyaların və texnologiyaların mədəniyyətlər arasında necə, niyə və hansı sürətlə yayıldığını izah etməyə çalışan bir nəzəriyyədir. Nəzəriyyə 1962-ci ildə amerikalı sosioloq Everett Rocers tərəfindən “İnnovasiyaların yayılması” kitabı sayəsində populyarlaşdı. Rocers “diffuziya”nı sosial sistemlərin üzvləri arasında müəyyən kanallar vasitəsilə yeniliyin (yeni ideyalar, proseslər və ya məhsullar kimi) zamanla ötürülməsi prosesi kimi müəyyən edir. “İnnovasiyaların yayılması” anlayışı ilk dəfə fransız sosioloqu Qabriel Tard (1890), Fridrix Ratsel və Leo Frobenius kimi alman və avstriyalı antropoloqlar tərəfindən öyrənilmişdir. 1962-ci ildə Ohayo Dövlət Universitetinin kənd sosiologiyası professoru Everett Rocers İnnovasiyaların Yayılması kitabını nəşr etdi. Rocers öz kitabında diffuziya ilə bağlı 508-dən çox tədqiqatın tədqiqatını sintez etdi və fərdlər və təşkilatlar arasında innovasiya nəzəriyyəsi yaratdı. İnnovasiya diffuziya nəzəriyyəsinin mənşəyi müxtəlifdir və bir neçə elm arasında öz mənbələrinə malikdir. Rocers innovasiya diffuziya tədqiqatlarına təsir edən 6 əsas mənbəni müəyyən edir: antropologiya, erkən sosiologiya, kənd sosiologiyası, təhsil, sənaye sosiologiyası və tibbi sosiologiya. Diffuziya tədqiqatının əsas elementləri bunlardır: Həllin hansı növ olduğunu iki amil müəyyənləşdirir: Qərarın sərbəst qəbul edilib-edilməməsi və könüllü olaraq həyata keçirilməsi; Qərarı kim verdi.